ദിക്കാലാദ്യനവച്ഛിന്നാനംതചിന്മാത്രമൂര്തയേ ।
സ്വാനുഭൂത്യേകമാനായ നമഃ ശാംതായ തേജസേ ॥ 1.1 ॥
ബോദ്ധാരോ മത്സരഗ്രസ്താഃ
പ്രഭവഃ സ്മയദൂഷിതാഃ ।
അബോധോപഹതാഃ ചാന്യേ
ജീര്ണം അംഗേ സുഭാഷിതമ് ॥ 1.2 ॥
അജ്ഞഃ സുഖം ആരാധ്യഃ
സുഖതരം ആരാധ്യതേ വിശേഷജ്ഞഃ ।
ജ്ഞാനലവദുര്വിദഗ്ധം
ബ്രഹ്മാപി തം നരം ന രംജയതി ॥ 1.3 ॥
പ്രസഹ്യ മണിം ഉദ്ധരേന്മകരവക്ത്രദംഷ്ട്രാംതരാത്
സമുദ്രം അപി സംതരേത്പ്രചലദൂര്മിമാലാകുലമ് ।
ഭുജംഗം അപി കോപിതം ശിരസി പുഷ്പവദ്ധാരയേത്
ന തു പ്രതിനിവിഷ്ടമൂഋഖജനചിത്തം ആരാധയേഥ് ॥ 1.4 ॥
ലഭേത സികതാസു തൈലം അപി യത്നതഃ പീഡയന്
പിബേച്ച മൃഗതൃഷ്ണികാസു സലിലം പിപാസാര്ദിതഃ ।
ക്വചിദപി പര്യടന്ശശവിഷാണം ആസാദയേത്
ന തു പ്രതിനിവിഷ്ടമൂര്ഖചിത്തം ആരാധയേഥ് ॥ 1.5 ॥
വ്യാലം ബാലമൃണാലതംതുഭിരസൌ രോദ്ധും സമുജ്ജൃംഭതേ
ഛേത്തും വജ്രമണിം ശിരീഷകുസുമപ്രാംതേന സന്നഹ്യതി ।
മാധുര്യം മധുബിംദുനാ രചയിതും ക്ഷാരാമുധേരീഹതേ
നേതും വാംഛംതി യഃ ഖലാന്പഥി സതാം സൂക്തൈഃ സുധാസ്യംദിഭിഃ ॥ 1.6 ॥
സ്വായത്തം ഏകാംതഗുണം വിധാത്രാ
വിനിര്മിതം ഛാദനം അജ്ഞതായാഃ ।
വിശേഷാഅതഃ സര്വവിദാം സമാജേ
വിഭൂഷണം മൌനം അപംഡിതാനാമ് ॥ 1.7 ॥
യദാ കിംചിജ്ജ്ഞോഽഹം ദ്വിപ ഇവ മദാംധഃ സമഭവം
തദാ സര്വജ്ഞോഽസ്മീത്യഭവദവലിപ്തം മമ മനഃ
യദാ കിംചിത്കിംചിദ്ബുധജനസകാശാദവഗതം
തദാ മൂര്ഖോഽസ്മീതി ജ്വര ഇവ മദോ മേ വ്യപഗതഃ ॥ 1.8 ॥
കൃമികുലചിത്തം ലാലാക്ലിന്നം വിഗംധിജുഗുപ്സിതം
നിരുപമരസം പ്രീത്യാ ഖാദന്നരാസ്ഥി നിരാമിഷമ് ।
സുരപതിം അപി ശ്വാ പാര്ശ്വസ്ഥം വിലോക്യ ന ശംകതേ
ന ഹി ഗണയതി ക്ഷുദ്രോ ജംതുഃ പരിഗ്രഹഫല്ഗുതാമ് ॥ 1.9 ॥
ശിരഃ ശാര്വം സ്വര്ഗാത്പശുപതിശിരസ്തഃ ക്ഷിതിധരം
മ്ഹീധ്രാദുത്തുംഗാദവനിം അവനേശ്ചാപി ജലധിമ് ।
അധോഽധോ ഗംഗേയം പദം ഉപഗതാ സ്തോകമ്
അഥവാവിവേകഭ്രഷ്ടാനാം ഭവതി വിനിപാതഃ ശതമുഖഃ ॥ 1.10 ॥
ശക്യോ വാരയിതും ജലേന ഹുതഭുക്ച്ഛത്രേണ സൂര്യാതപോ
നാഗേംദ്രോ നിശിതാഗ്കുശേന സമദോ ദംഡേന ഗോഗര്ദഭൌ ।
വ്യാധിര്ഭേഷജസംഗ്രഹൈശ്ച വിവിധൈര്മംത്രപ്രയോഗൈര്വിഷം
സര്വസ്യൌഷധം അസ്തി ശാസ്ത്രവിഹിതം മൂര്ഖസ്യ നസ്ത്യൌഷധിമ് ॥ 1.11 ॥
സാഹിത്യസംഗീതകലാവിഹീനഃ
സാക്ഷാത്പശുഃ പുച്ഛവിഷാണഹീനഃ ।
തൃണം ന ഖാദന്നപി ജീവമാനസ്
തദ്ഭാഗധേയം പരമം പശൂനാമ് ॥ 1.12 ॥
യേഷാം ന വിദ്യാ ന തപോ ന ദാനം
ജ്ഞാനം ന ശീലം ന ഗുണോ ന ധര്മഃ ।
തേ മര്ത്യലോകേ ഭുവി ഭാരഭൂതാ
മനുഷ്യരൂപേണ മൃഗാശ്ചരംതി ॥ 1.13 ॥
വരം പര്വതദുര്ഗേഷു
ഭ്രാംതം വനചരൈഃ സഹ
ന മൂര്ഖജനസംപര്കഃ
സുരേംദ്രഭവനേഷ്വപി ॥ 1.14 ॥
ശാസ്ത്രോപസ്കൃതശബ്ദസുംദരഗിരഃ ശിഷ്യപ്രദേയാഗമാ
വിഖ്യാതാഃ കവയോ വസംതി വിഷയേ യസ്യ പ്രഭോര്നിര്ധനാഃ ।
തജ്ജാഡ്യം വസുധാദിപസ്യ കവയസ്ത്വര്ഥം വിനാപീശ്വരാഃ
കുത്സ്യാഃ സ്യുഃ കുപരീക്ഷകാ ഹി മണയോ യൈരര്ഘതഃ പാതിതാഃ ॥ 1.15 ॥
ഹര്തുര്യാതി ന ഗോചരം കിം അപി ശം പുഷ്ണാതി യത്സര്വദാഽപ്യ്
അര്ഥിഭ്യഃ പ്രതിപാദ്യമാനം അനിശം പ്രാപ്നോതി വൃദ്ധിം പരാമ് ।
കല്പാംതേഷ്വപി ന പ്രയാതി നിധനം വിദ്യാഖ്യം അംതര്ധനം
യേഷാം താന്പ്രതി മാനം ഉജ്ഝത നൃപാഃ കസ്തൈഃ സഹ സ്പര്ധതേ ॥ 1.16 ॥
അധിഗതപരമാര്ഥാന്പംഡിതാന്മാവമംസ്ഥാസ്
തൃണം ഇവ ലഘു ലക്ഷ്മീര്നൈവ താന്സംരുണദ്ധി ।
അഭിനവമദലേഖാശ്യാമഗംഡസ്ഥലാനാം
ന ഭവതി ബിസതംതുര്വാരണം വാരണാനാമ് ॥ 1.17 ॥
അംഭോജിനീവനവിഹാരവിലാസം ഏവ
ഹംസസ്യ ഹംതി നിതരാം കുപിതോ വിധാതാ ।
ന ത്വസ്യ ദുഗ്ധജലഭേദവിധൌ പ്രസിദ്ധാം
വൈദഗ്ധീകീര്തിം അപഹര്തും അസൌ സമര്ഥഃ ॥ 1.18 ॥
കേയൂരാണി ന ഭൂഷയംതി പുരുഷം ഹാരാ ന ചംദ്രോജ്ജ്വലാ
ന സ്നാനം ന വിലേപനം ന കുസുമം നാലംകൃതാ മൂര്ധജാഃ ।
വാണ്യേകാ സമലംകരോതി പുരുഷം യാ സംസ്കൃതാ ധാര്യതേ
ക്ഷീയംതേ ഖലു ഭൂഷണാനി സതതം വാഗ്ഭൂഷണം ഭൂഷണമ് ॥ 1.19 ॥
വിദ്യാ നാമ നരസ്യ രൂപം അധികം പ്രച്ഛന്നഗുപ്തം ധനം
വിദ്യാ ഭോഗകരീ യശഃസുഖകരീ വിദ്യാ ഗുരൂണാം ഗുരുഃ ।
വിദ്യാ ബംധുജനോ വിദേശഗമനേ വിദ്യാ പരാ ദേവതാ
വിദ്യാ രാജസു പൂജ്യതേ ന തു ധനം വിദ്യാവിഹീനഃ പശുഃ ॥ 1.20 ॥
ക്ഷാംതിശ്ചേത്കവചേന കിം കിം അരിഭിഃ ക്രോധോഽസ്തി ചേദ്ദേഹിനാം
ജ്ഞാതിശ്ചേദനലേന കിം യദി സുഹൃദ്ദിവ്യൌഷധം കിം ഫലമ് ।
കിം സര്പൈര്യദി ദുര്ജനാഃ കിം ഉ ധനൈര്വിദ്യാഽനവദ്യാ യദി
വ്രീഡാ ചേത്കിം ഉ ഭൂഷണൈഃ സുകവിതാ യദ്യസ്തി രാജ്യേന കിമ് ॥ 1.21 ॥
ദാക്ഷിണ്യം സ്വജനേ ദയാ പരിജനേ ശാഠ്യം സദാ ദുര്ജനേ
പ്രീതിഃ സാധുജനേ നയോ നൃപജനേ വിദ്വജ്ജനേ ചാര്ജവമ് ।
ശൌര്യം ശത്രുജനേ ക്ഷമാ ഗുരുജനേ കാംതാജനേ ധൃഷ്ടതാ
യേ ചൈവം പുരുഷാഃ കലാസു കുശലാസ്തേഷ്വേവ ലോകസ്ഥിതിഃ ॥ 1.22 ॥
ജാഡ്യം ധിയോ ഹരതി സിംചതി വാചി സത്യം
മാനോന്നതിം ദിശതി പാപം അപാകരോതി ।
ചേതഃ പ്രസാദയതി ദിക്ഷു തനോതി കീര്തിം
സത്സംഗതിഃ കഥയ കിം ന കരോതി പുംസാമ് ॥ 1.23 ॥
ജയംതി തേ സുകൃതിനോ
രസസിദ്ധാഃ കവീശ്വരാഃ ।
നാസ്തി യേഷാം യശഃകായേ
ജരാമരണജം ഭയമ് ॥ 1.24 ॥
സൂനുഃ സച്ചരിതഃ സതീ പ്രിയതമാ സ്വാമീ പ്രസാദോന്മുഖഃ
സ്നിഗ്ധം മിത്രം അവംചകഃ പരിജനോ നിഃക്ലേശലേശം മനഃ ।
ആകാരോ രുചിരഃ സ്ഥിരശ്ച വിഭവോ വിദ്യാവദാതം മുഖം
തുഷ്ടേ വിഷ്ടപകഷ്ടഹാരിണി ഹരൌ സംപ്രാപ്യതേ ദേഹിനാ ॥ 1.25 ॥
പ്രാണാഘാതാന്നിവൃത്തിഃ പരധനഹരണേ സംയമഃ സത്യവാക്യം
കാലേ ശക്ത്യാ പ്രദാനം യുവതിജനകഥാമൂകഭാവഃ പരേഷാമ് ।
തൃഷ്ണാസ്രോതോ വിഭംഗോ ഗുരുഷു ച വിനയഃ സര്വഭൂതാനുകംപാ
സാമാന്യഃ സര്വശാസ്ത്രേഷ്വനുപഹതവിധിഃ ശ്രേയസാം ഏഷ പംഥാഃ ॥ 1.26 ॥
പ്രാരഭ്യതേ ന ഖലു വിഘ്നഭയേന നീചൈഃ
പ്രാരഭ്യ വിഘ്നവിഹതാ വിരമംതി മധ്യാഃ ।
വിഘ്നൈഃ പുനഃ പുനരപി പ്രതിഹന്യമാനാഃ
പ്രാരബ്ധം ഉത്തമജനാ ന പരിത്യജംതി ॥ 1.27 ॥
അസംതോ നാഭ്യര്ഥ്യാഃ സുഹൃദപി ന യാച്യഃ കൃശധനഃ
പ്രിയാ ന്യായ്യാ വൃത്തിര്മലിനം അസുഭംഗേഽപ്യസുകരമ് ।
വിപദ്യുച്ചൈഃ സ്ഥേയം പദം അനുവിധേയം ച മഹതാം
സതാം കേനോദ്ദിഷ്ടം വിഷമം അസിധാരാവ്രതം ഇദമ് ॥ 1.28 ॥
ക്ഷുത്ക്ഷാമോഽപി ജരാകൃശോഽപി ശിഥിലപ്രാണോഽപി കഷ്ടാം ദശാമ്
ആപന്നോഽപി വിപന്നദീധിതിരിതി പ്രാണേഷു നശ്യത്സ്വപി ।
മത്തേഭേംദ്രവിഭിന്നകുംഭപിശിതഗ്രാസൈകബദ്ധസ്പൃഹഃ
കിം ജീര്ണം തൃണം അത്തി മാനമഹതാം അഗ്രേസരഃ കേസരീ ॥ 1.29 ॥
സ്വല്പസ്നായുവസാവശേഷമലിനം നിര്മാംസം അപ്യസ്ഥി ഗോഃ
ശ്വാ ലബ്ധ്വാ പരിതോഷം ഏതി ന തു തത്തസ്യ ക്ഷുധാശാംതയേ ।
സിംഹോ ജംബുകം അംകം ആഗതം അപി ത്യക്ത്വാ നിഹംതി ദ്വിപം
സര്വഃ കൃച്ഛ്രഗതോഽപി വാംഛംതി ജനഃ സത്ത്വാനുരൂപം ഫലമ് ॥ 1.30 ॥
ലാംഗൂലചാലനം അധശ്ചരണാവപാതം
ഭൂമൌ നിപത്യ വദനോദരദര്ശനം ച ।
ശ്വാ പിംഡദസ്യ കുരുതേ ഗജപുംഗവസ്തു
ധീരം വിലോകയതി ചാടുശതൈശ്ച ഭുംക്തേ ॥ 1.31 ॥
പരിവര്തിനി സംസാരേ
മൃതഃ കോ വാ ന ജായതേ ।
സ ജാതോ യേന ജാതേന
യാതി വംശഃ സമുന്നതിമ് ॥ 1.32 ॥
കുസുമസ്തവകസ്യേവ
ദ്വയീ വൃത്തിര്മനസ്വിനഃ ।
മൂര്ധ്നി വാ സര്വലോകസ്യ
ശീര്യതേ വന ഏവ വാ ॥ 1.33 ॥
സംത്യന്യേഽപി ബൃഹസ്പതിപ്രഭൃതയഃ സംഭാവിതാഃ പംചഷാസ്
താന്പ്രത്യേഷ വിശേഷവിക്രമരുചീ രാഹുര്ന വൈരായതേ ।
ദ്വാവേവ ഗ്രസതേ ദിവാകരനിശാപ്രാണേശ്വരൌ ഭാസ്കരൌ
ഭ്രാതഃ പര്വണി പശ്യ ദാനവപതിഃ ശീര്ഷാവശേഷാകൃതിഃ ॥ 1.34 ॥
വഹതി ഭുവനശ്രേണിം ശേഷഃ ഫണാഫലകസ്ഥിതാം
കമഠപതിനാ മധ്യേപൃഷ്ഠം സദാ സ ച ധാര്യതേ ।
തം അപി കുരുതേ ക്രോഡാധീനം പയോധിരനാദരാദ്
അഹഹ മഹതാം നിഃസീമാനശ്ചരിത്രവിഭൂതയഃ ॥ 1.35 ॥
വരം പക്ഷച്ഛേദഃ സമദമഘവന്മുക്തകുലിശപ്രഹാരൈര്
ഉദ്ഗച്ഛദ്ബഹുലദഹനോദ്ഗാരഗുരുഭിഃ ।
തുഷാരാദ്രേഃ സൂനോരഹഹ പിതരി ക്ലേശവിവശേ
ന ചാസൌ സംപാതഃ പയസി പയസാം പത്യുരുചിതഃ ॥ 1.36 ॥
സിംഹഃ ശിശുരപി നിപതതി
മദമലിനകപോലഭിത്തിഷു ഗജേഷു ।
പ്രകൃതിരിയം സത്ത്വവതാം
ന ഖലു വയസ്തേജസോ ഹേതുഃ ॥ 1.37 ॥
ജാതിര്യാതു രസാതലം ഗുണഗണൈസ്തത്രാപ്യധോ ഗമ്യതാം
ശീലം ശൈലതടാത്പതത്വഭിജനഃ സംദഹ്യതാം വഹ്നിനാ ।
ശൌര്യേ വൈരിണി വജ്രം ആശു നിപതത്വര്ഥോഽസ്തു നഃ കേവലം
യേനൈകേന വിനാ ഗുണസ്തൃണലവപ്രായാഃ സമസ്താ ഇമേ ॥ 1.38 ॥
ധനം അര്ജയ കാകുത്സ്ഥ
ധനമൂലം ഇദം ജഗത് ।
അംതരം നാഭിജാനാമി
നിര്ധനസ്യ മൃതസ്യ ച ॥ 1.39 ॥
താനീംദ്രിയാണ്യവികലാനി തദേവ നാമ
സാ ബുദ്ധിരപ്രതിഹതാ വചനം തദേവ ।
അര്ഥോഷ്മണാ വിരഹിതഃ പുരുഷഃ ക്ഷണേന
സോഽപ്യന്യ ഏവ ഭവതീതി വിചിത്രം ഏതഥ് ॥ 1.40 ॥
യസ്യാസ്തി വിത്തം സ നരഃ കുലീനഃ
സ പംഡിതഃ സ ശ്രുതവാന്ഗുണജ്ഞഃ ।
സ ഏവ വക്താ സ ച ദര്ശനീയഃ
സര്വേ ഗുണാഃ കാംചനം ആശ്രയംതി ॥ 1.41 ॥
ദൌര്മംത്ര്യാന്നൃപതിര്വിനശ്യതി യതിഃ സംഗാത്സുതോ ലാലനാത്
വിപ്രോഽനധ്യയനാത്കുലം കുതനയാച്ഛീലം ഖലോപാസനാത് ।
ഹ്രീര്മദ്യാദനവേക്ഷണാദപി കൃഷിഃ സ്നേഹഃ പ്രവാസാശ്രയാന്
മൈത്രീ ചാപ്രണയാത്സമൃദ്ധിരനയാത്ത്യാഗപ്രമാദാദ്ധനമ് ॥ 1.42 ॥
ദാനം ഭോഗോ നാശസ്തിസ്രോ
ഗതയോ ഭവംതി വിത്തസ്യ ।
യോ ന ദദാതി ന ഭുംക്തേ
തസ്യ തൃതീയാ ഗതിര്ഭവതി ॥ 1.43 ॥
മണിഃ ശാണോല്ലീഢഃ സമരവിജയീ ഹേതിദലിതോ
മദക്ഷീണോ നാഗഃ ശരദി സരിതഃ ശ്യാനപുലിനാഃ ।
കലാശേഷശ്ചംദ്രഃ സുരതമൃദിതാ ബാലവനിതാ
തന്നിമ്നാ ശോഭംതേ ഗലിതവിഭവാശ്ചാര്ഥിഷു നരാഃ ॥ 1.44 ॥
പരിക്ഷീണഃ കശ്ചിത്സ്പൃഹയതി യവാനാം പ്രസൃതയേ
സ പശ്ചാത്സംപൂര്ണഃ കലയതി ധരിത്രീം തൃണസമാമ് ।
അതശ്ചാനൈകാംത്യാദ്ഗുരുലഘുതയാഽര്ഥേഷു ധനിനാമ്
അവസ്ഥാ വസ്തൂനി പ്രഥയതി ച സംകോചയതി ച ॥ 1.45 ॥
രാജംദുധുക്ഷസി യദി ക്ഷിതിധേനും ഏതാം
തേനാദ്യ വത്സം ഇവ ലോകം അമും പുഷാണ
തസ്മിംശ്ച സമ്യഗനിശം പരിപോഷ്യമാണേ
നാനാഫലൈഃ ഫലതി കല്പലതേവ ഭൂമിഃ ॥ 1.46 ॥
സത്യാനൃതാ ച പരുഷാ പ്രിയവാദിനീ ച
ഹിംസ്രാ ദയാലുരപി ചാര്ഥപരാ വദാന്യാ ।
നിത്യവ്യയാ പ്രചുരനിത്യധനാഗമാ ച
വാരാംഗനേവ നൃപനീതിരനേകരൂപാ ॥ 1.47 ॥
ആജ്ഞാ കീര്തിഃ പാലനം ബ്രാഹ്മണാനാം
ദാനം ഭോഗോ മിത്രസംരക്ഷണം ച
യേഷാം ഏതേ ഷഡ്ഗുണാ ന പ്രവൃത്താഃ
കോഽര്ഥസ്തേഷാം പാര്ഥിവോപാശ്രയേണ ॥ 1.48 ॥
യദ്ധാത്രാ നിജഭാലപട്ടലിഖിതം സ്തോകം മഹദ്വാ ധനം
തത്പ്രാപ്നോതി മരുസ്ഥലേഽപി നിതരാം മേരൌ തതോ നാധികമ് ।
തദ്ധീരോ ഭവ വിത്തവത്സു കൃപണാം വൃത്തിം വൃഥാ സാ കൃഥാഃ
കൂപേ പശ്യ പയോനിധാവപി ഘടോ ഗൃഹ്ണാതി തുല്യം ജലമ് ॥ 1.49 ॥
ത്വം ഏവ ചാതകാധാരോഽ
സീതി കേഷാം ന ഗോചരഃ ।
കിം അംഭോദവരാസ്മാകം
കാര്പണ്യോക്തം പ്രതീക്ഷസേ ॥ 1.50 ॥
രേ രേ ചാതക സാവധാനമനസാ മിത്ര ക്ഷണം ശ്രൂയതാമ്
അംഭോദാ ബഹവോ വസംതി ഗഗനേ സര്വേഽപി നൈതാദൃശാഃ ।
കേചിദ്വൃഷ്ടിഭിരാര്ദ്രയംതി വസുധാം ഗര്ജംതി കേചിദ്വൃഥാ
യം യം പശ്യസി തസ്യ തസ്യ പുരതോ മാ ബ്രൂഹി ദീനം വചഃ ॥ 1.51 ॥
അകരുണത്വം അകാരണവിഗ്രഹഃ
പരധനേ പരയോഷിതി ച സ്പൃഹാ ।
സുജനബംധുജനേഷ്വസഹിഷ്ണുതാ
പ്രകൃതിസിദ്ധം ഇദം ഹി ദുരാത്മനാമ് ॥ 1.52 ॥
ദുര്ജനഃ പരിഹര്തവ്യോ
വിദ്യയാഽലകൃതോഽപി സന് ।
മണിനാ ഭൂഷിതഃ സര്പഃ
കിം അസൌ ന ഭയംകരഃ ॥ 1.53 ॥
ജാഡ്യം ഹ്രീമതി ഗണ്യതേ വ്രതരുചൌ ദംഭഃ ശുചൌ കൈതവം
ശൂരേ നിര്ഘൃണതാ മുനൌ വിമതിതാ ദൈന്യം പ്രിയാലാപിനി ।
തേജസ്വിന്യവലിപ്തതാ മുഖരതാ വക്തര്യശക്തിഃ സ്ഥിരേ
തത്കോ നാമ ഗുണോ ഭവേത്സ ഗുണിനാം യോ ദുര്ജനൈര്നാംകിതഃ ॥ 1.54 ॥
ലോഭശ്ചേദഗുണേന കിം പിശുനതാ യദ്യസ്തി കിം പാതകൈഃ
സത്യം ചേത്തപസാ ച കിം ശുചി മനോ യദ്യസ്തി തീര്ഥേന കിമ് ।
സൌജന്യം യദി കിം ഗുണൈഃ സുമഹിമാ യദ്യസ്തി കിം മംഡനൈഃ
സദ്വിദ്യാ യദി കിം ധനൈരപയശോ യദ്യസ്തി കിം മൃത്യുനാ ॥ 1.55 ॥
ശശീ ദിവസധൂസരോ ഗലിതയൌവനാ കാമിനീ
സരോ വിഗതവാരിജം മുഖം അനക്ഷരം സ്വാകൃതേഃ ।
പ്രഭുര്ധനപരായണഃ സതതദുര്ഗതഃ സജ്ജനോ
നൃപാംഗണഗതഃ ഖലോ മനസി സപ്ത ശല്യാനി മേ ॥ 1.56 ॥
ന കശ്ചിച്ചംഡകോപാനാമ്
ആത്മീയോ നാമ ഭൂഭുജാമ് ।
ഹോതാരം അപി ജുഹ്വാനം
സ്പൃഷ്ടോ വഹതി പാവകഃ ॥ 1.57 ॥
മൌനൌമൂകഃ പ്രവചനപടുര്ബാടുലോ ജല്പകോ വാ
ധൃഷ്ടഃ പാര്ശ്വേ വസതി ച സദാ ദൂരതശ്ചാപ്രഗല്ഭഃ ।
ക്ഷാംത്യാ ഭീരുര്യദി ന സഹതേ പ്രായശോ നാഭിജാതഃ
സേവാധര്മഃ പരമഗഹനോ യോഗിനാം അപ്യഗമ്യഃ ॥ 1.58 ॥
ഉദ്ഭാസിതാഖിലഖലസ്യ വിശൃംഖലസ്യ
പ്രാഗ്ജാതവിസ്തൃതനിജാധമകര്മവൃത്തേഃ ।
ദൈവാദവാപ്തവിഭവസ്യ ഗുണദ്വിഷോഽസ്യ
നീചസ്യ ഗോചരഗതൈഃ സുഖം ആപ്യതേ ॥ 1.59 ॥
ആരംഭഗുര്വീ ക്ഷയിണീ ക്രമേണ
ലഘ്വീ പുരാ വൃദ്ധിമതീ ച പശ്ചാത് ।
ദിനസ്യ പൂര്വാര്ധപരാര്ധഭിന്നാ
ഛായേവ മൈത്രീ ഖലസജ്ജനാനാമ് ॥ 1.60 ॥
മൃഗമീനസജ്ജനാനാം തൃണജലസംതോഷവിഹിതവൃത്തീനാമ് ।
ലുബ്ധകധീവരപിശുനാ നിഷ്കാരണവൈരിണോ ജഗതി ॥ 1.61 ॥
വാംഛാ സജ്ജനസംഗമേ പരഗുണേ പ്രീതിര്ഗുരൌ നമ്രതാ
വിദ്യായാം വ്യസനം സ്വയോഷിതി രതിര്ലോകാപവാദാദ്ഭയമ് ।
ഭക്തിഃ ശൂലിനി ശക്തിരാത്മദമനേ സംസര്ഗമുക്തിഃ ഖലേ
യേഷ്വേതേ നിവസംതി നിര്മലഗുണാസ്തേഭ്യോ നരേഭ്യോ നമഃ ॥ 1.62 ॥
വിപദി ധൈര്യം അഥാഭ്യുദയേ ക്ഷമാ
സദസി വാക്യപടുതാ യുധി വിക്രമഃ ।
യശസി ചാഭിരുചിര്വ്യസനം ശ്രുതൌ
പ്രകൃതിസിദ്ധം ഇദം ഹി മഹാത്മനാമ് ॥ 1.63 ॥
പ്രദാനം പ്രച്ഛന്നം ഗൃഹം ഉപഗതേ സംഭ്രമവിധിഃ
പ്രിയം കൃത്വാ മൌനം സദസി കഥനം ചാപ്യുപകൃതേഃ ।
അനുത്സേകോ ലക്ഷ്മ്യാം അനഭിഭവഗംധാഃ പരകഥാഃ
സതാം കേനോദ്ദിഷ്ടം വിഷമം അസിധാരാവ്രതം ഇദമ് ॥ 1.64 ॥
കരേ ശ്ലാഘ്യസ്ത്യാഗഃ ശിരസി ഗുരുപാദപ്രണയിതാ
മുഖേ സത്യാ വാണീ വിജയി ഭുജയോര്വീര്യം അതുലമ് ।
ഹൃദി സ്വച്ഛാ വൃത്തിഃ ശ്രുതിം അധിഗതം ച ശ്രവണയോര്
വിനാപ്യൈശ്വര്യേണ പ്രകൃതിമഹതാം മംഡനം ഇദമ് ॥ 1.65 ॥
സംപത്സു മഹതാം ചിത്തം
ഭവത്യുത്പലകൌമലമ് ।ആപത്സു ച മഹാശൈലശിലാ
സംഘാതകര്കശമ് ॥ 1.66 ॥
സംതപ്തായസി സംസ്ഥിതസ്യ പയസോ നാമാപി ന ജ്ഞായതേ
മുക്താകാരതയാ തദേവ നലിനീപത്രസ്ഥിതം രാജതേ ।
സ്വാത്യാം സാഗരശുക്തിമധ്യപതിതം തന്മൌക്തികം ജായതേ
പ്രായേണാധമമധ്യമോത്തമഗുണഃ സംസര്ഗതോ ജായതേ ॥ 1.67 ॥
പ്രീണാതി യഃ സുചരിതൈഃ പിതരം സ പുത്രോ
യദ്ഭര്തുരേവ ഹിതം ഇച്ഛതി തത്കലത്രമ് ।
തന്മിത്രം ആപദി സുഖേ ച സമക്രിയം യദ്
ഏതത്ത്രയം ജഗതി പുണ്യകൃതോ ലഭംതേ ॥ 1.68 ॥
ഏകോ ദേവഃ കേശവോ വാ ശിവോ വാ
ഹ്യേകം മിത്രം ഭൂപതിര്വാ യതിര്വാ ।
ഏകോ വാസഃ പത്തനേ വാ വനേ വാ
ഹ്യേകാ ഭാര്യാ സുംദരീ വാ ദരീ വാ ॥ 1.69 ॥
നമ്രത്വേനോന്നമംതഃ പരഗുണകഥനൈഃ സ്വാന്ഗുണാന്ഖ്യാപയംതഃ
സ്വാര്ഥാന്സംപാദയംതോ വിതതപൃഥുതരാരംഭയത്നാഃ പരാര്ഥേ ।
ക്ഷാംത്യൈവാക്ഷേപരുക്ഷാക്ഷരമുഖരമുഖാംദുര്ജനാംദൂഷയംതഃ
സംതഃ സാശ്ചര്യചര്യാ ജഗതി ബഹുമതാഃ കസ്യ നാഭ്യര്ചനീയാഃ ॥ 1.70 ॥
ഭവംതി നമ്രാസ്തരവഃ ഫലോദ്ഗമൈര്
നവാംബുഭിര്ദൂരാവലംബിനോ ഘനാഃ ।
അനുദ്ധതാഃ സത്പുരുഷാഃ സമൃദ്ധിഭിഃ
സ്വഭാവ ഏഷ പരോപകാരിണാമ് ॥ 1.71 ॥
ശ്രോത്രം ശ്രുതേനൈവ ന കുംഡലേന
ദാനേന പാണിര്ന തു കംകണേന ।
വിഭാതി കായഃ കരുണപരാണാം
പരോപകാരൈര്ന തു ചംദനേന ॥ 1.72 ॥
പാപാന്നിവാരയതി യോജയതേ ഹിതായ
ഗുഹ്യം നിഗൂഹതി ഗുണാന്പ്രകടീകരോതി ।
ആപദ്ഗതം ച ന ജഹാതി ദദാതി കാലേ
സന്മിത്രലക്ഷണം ഇദം പ്രവദംതി സംതഃ ॥ 1.73 ॥
പദ്മാകരം ദിനകരോ വികചീകരോതി
ചമ്ദ്ര്പ്വോലാസയതി കൈരവചക്രവാലമ് ।
നാഭ്യര്ഥിതോ ജലധരോഽപി ജലം ദദാതി
സംതഃ സ്വയം പരഹിതേ വിഹിതാഭിയോഗാഃ ॥ 1.74 ॥
ഏകേ സത്പുരുഷാഃ പരാര്ഥഘടകാഃ സ്വാര്ഥം പരിത്യജംതി യേ
സാമാന്യാസ്തു പരാര്ഥം ഉദ്യമഭൃതഃ സ്വാര്ഥാവിരോധേന യേ ।
തേഽമീ മാനുഷരാക്ഷസാഃ പരഹിതം സ്വാര്ഥായ നിഘ്നംതി യേ
യേ തു ഘ്നംതി നിരര്ഥകം പരഹിതം തേ കേ ന ജാനീമഹേ ॥ 1.75 ॥
ക്ഷീരേണാത്മഗതോദകായ ഹി ഗുണാ ദത്താ പുരാ തേഽഖിലാ
ക്ഷീരോത്താപം അവേക്ഷ്യ തേന പയസാ സ്വാത്മാ കൃശാനൌ ഹുതഃ ।
ഗംതും പാവകം ഉന്മനസ്തദഭവദ്ദൃഷ്ട്വാ തു മിത്രാപദം
യുക്തം തേന ജലേന ശാമ്യതി സതാം മൈത്രീ പുനസ്ത്വീദൃശീ ॥ 1.76 ॥
ഇതഃ സ്വപിതി കേശവഃ കുലം ഇതസ്തദീയദ്വിഷാമ്
ഇതശ്ച ശരണാര്ഥിനാം ശിഖരിണാം ഗണാഃ ശേരതേ ।
ഇതോഽപി ബഡവാനലഃ സഹ സമസ്തസംവര്തകൈഋ
അഹോ വിതതം ഊര്ജിതം ഭരസഹം സിംധോര്വപുഃ ॥ 1.77 ॥
തൃഷ്ണാം ഛിംധി ഭജ ക്ഷമാം ജഹി മദം പാപേ രതിം മാ കൃഥാഃ
സത്യം ബ്രൂഹ്യനുയാഹി സാധുപദവീം സേവസ്വ വിദ്വജ്ജനമ് ।
മാന്യാന്മാനയ വിദ്വിഷോഽപ്യനുനയ പ്രഖ്യാപയ പ്രശ്രയം
കീര്തിം പാലയ ദുഃഖിതേ കുരു ദയാം ഏതത്സതാം ചേഷ്ടിതമ് ॥ 1.78 ॥
മനസി വചസി കായേ പുണ്യപീയൂഷപൂര്ണാസ്
ത്രിഭുവനം ഉപകാരശ്രേണിഭിഃ പ്രീണയംതഃ ।
പരഗുണപരമാണൂന്പര്വതീകൃത്യ നിത്യം
നിജഹൃദി വികസംതഃ സംത സംതഃ കിയംതഃ ॥ 1.79 ॥
കിം തേന ഹേമഗിരിണാ രജതാദ്രിണാ വാ
യത്രാശ്രിതാശ്ച തരവസ്തരവസ്ത ഏവ ।
മന്യാമഹേ മലയം ഏവ യദാശ്രയേണ
കംകോലനിംബകടുജാ അപി ചംദനാഃ സ്യുഃ ॥ 1.80 ॥
രത്നൈര്മഹാര്ഹൈസ്തുതുഷുര്ന ദേവാ
ന ഭേജിരേ ഭീമവിഷേണ ഭീതിമ് ।
സുധാം വിനാ ന പരയുര്വിരാമം
ന നിശ്ചിതാര്ഥാദ്വിരമംതി ധീരാഃ ॥ 1.81 ॥
ക്വചിത്പൃഥ്വീശയ്യഃ ക്വചിദപി ച പരംകശയനഃ
ക്വചിച്ഛാകാഹാരഃ ക്വചിദപി ച ശാല്യോദനരുചിഃ ।
ക്വചിത്കംഥാധാരീ ക്വചിദപി ച ദിവ്യാംബരധരോ
മനസ്വീ കാര്യാര്ഥീ ന ഗണയതി ദുഃഖം ന ച സുഖമ് ॥ 1.82 ॥
ഐശ്വര്യസ്യ വിഭൂഷണം സുജനതാ ശൌര്യസ്യ വാക്സംയമോ
ജ്ഞാനസ്യോപശമഃ ശ്രുതസ്യ വിനയോ വിത്തസ്യ പാത്രേ വ്യയഃ ।
അക്രോധസ്തപസഃ ക്ഷമാ പ്രഭവിതുര്ധര്മസ്യ നിര്വാജതാ
സര്വേഷാം അപി സര്വകാരണം ഇദം ശീലം പരം ഭൂഷണമ് ॥ 1.83 ॥
നിംദംതു നീതിനിപുണാ യദി വാ സ്തുവംതു
ലക്ഷ്മീഃ സമാവിശതു ഗച്ഛതു വാ യഥേഷ്ഠമ് ।
അദ്യൈവ വാ മരണം അസ്തു യുഗാംതരേ വാ
ന്യായ്യാത്പഥഃ പ്രവിചലംതി പദം ന ധീരാഃ ॥ 1.84 ॥
ഭഗ്നാശസ്യ കരംഡപിംഡിതതനോര്മ്ലാനേംദ്രിയസ്യ ക്ഷുധാ
കൃത്വാഖുര്വിവരം സ്വയം നിപതിതോ നക്തം മുഖേ ഭോഗിനഃ ।
തൃപ്തസ്തത്പിശിതേന സത്വരം അസൌ തേനൈവ യാതഃ യഥാ
ലോകാഃ പശ്യത ദൈവം ഏവ ഹി നൃണാം വൃദ്ധൌ ക്ഷയേ കാരണമ് ॥ 1.85 ॥
ആലസ്യം ഹി മനുഷ്യാണാം
ശരീരസ്ഥോ മഹാന്രിപുഃ ।
നാസ്ത്യുദ്യമസമോ ബംധുഃ
കുര്വാണോ നാവസീദതി ॥ 1.86 ॥
ഛിന്നോഽപി രോഹതി തര്ക്ഷീണോഽപ്യുപചീയതേ പുനശ്ചംദ്രഃ ।
ഇതി വിമൃശംതഃ സംതഃ സംതപ്യംതേ ന ദുഃഖേഷു ॥ 1.87 ॥
നേതാ യസ്യ ബൃഹസ്പതിഃ പ്രഹരണം വജ്രം സുരാഃ സൈനികാഃ
സ്വര്ഗോ ദുര്ഗം അനുഗ്രഹഃ കില ഹരേരൈരാവതോ വാരണഃ ।
ഇത്യൈശ്വര്യബലാന്വിതോഽപി ബലഭിദ്ഭഗ്നഃ പരൈഃ സംഗരേ
തദ്വ്യക്തം നനു ദൈവം ഏവ ശരണം ധിഗ്ധിഗ്വൃഥാ പൌരുഷമ് ॥ 1.88 ॥
കര്മായത്തം ഫലം പുംസാം
ബുദ്ധിഃ കര്മാനുസാരിണീ ।
തഥാപി സുധിയാ ഭാവ്യം
സുവിചാര്യൈവ കുര്വതാ ॥ 1.89 ॥
ഖല്വാതോ ദിവസേശ്വരസ്യ കിരണൈഃ സംതാഡിതോ മസ്തകേ
വാംഛംദേശം അനാതപം വിധിവശാത്താലസ്യ മൂലം ഗതഃ ।
തത്രാപ്യസ്യ മഹാഫലേന പതതാ ഭഗ്നം സശബ്ദം ശിരഃ
പ്രായോ ഗച്ഛതി യത്ര ഭാഗ്യരഹിതസ്തത്രൈവ യാംത്യാപദഃ ॥ 1.90 ॥
രവിനിശാകരയോര്ഗ്രഹപീഡനം
ഗജഭുജംഗമയോരപി ബംധനമ് ।
മതിമതാം ച വിലോക്യ ദരിദ്രതാം
വിധിരഹോ ബലവാനിതി മേ മതിഃ ॥ 1.91 ॥
സൃജതി താവദശേഷഗുണകരം
പുരുഷരത്നം അലംകരണം ഭുവഃ ।
തദപി തത്ക്ഷണഭംഗി കരോതി
ചേദഹഹ കഷ്ടം അപംഡിതതാ വിധേഃ ॥ 1.92 ॥
പത്രം നൈവ യദാ കരീരവിടപേ ദോഷോ വസംതസ്യ കിമ്
നോലൂകോഽപ്യവഓകതേ യദി ദിവാ സൂര്യസ്യ കിം ദൂഷണമ് ।
ധാരാ നൈവ പതംതി ചാതകമുഖേ മേഘസ്യ കിം ദൂഷണമ്
യത്പൂര്വം വിധിനാ ലലാടലിഖിതം തന്മാര്ജിതും കഃ ക്ഷമഃ ॥ 1.93 ॥
നമസ്യാമോ ദേവാന്നനു ഹതവിധേസ്തേഽപി വശഗാ
വിധിര്വംദ്യഃ സോഽപി പ്രതിനിയതകര്മൈകഫലദഃ ।
ഫലം കര്മായത്തം യദി കിം അമരൈഃ കിം ച വിധിനാ
നമസ്തത്കര്മഭ്യോ വിധിരപി ന യേഭ്യഃ പ്രഭവതി ॥ 1.94 ॥
ബ്രഹ്മാ യേന കുലാലവന്നിയമിതോ ബ്രഹ്മാഡഭാംഡോദരേ
വിഷ്ണുര്യേന ദശാവതാരഗഹനേ ക്ഷിപ്തോ മഹാസംകടേ ।
രുദ്രോ യേന കപാലപാണിപുടകേ ഭിക്ഷാടനം കാരിതഃ
സൂര്യോ ഭ്രാമ്യതി നിത്യം ഏവ ഗഗനേ തസ്മൈ നമഃ കര്മണേ ॥ 1.95 ॥
നൈവാകൃതിഃ ഫലതി നൈവാ കുലം ന ശീലം
വിദ്യാപി നൈവ ന ച യത്നകൃതാപി സേവാ ।
ഭാഗ്യാനി പൂര്വതപസാ ഖലു സംചിതാനി
കാലേ ഫലംതി പുരുഷസ്യ യഥൈവ വൃക്ഷാഃ ॥ 1.96 ॥
വനേ രണേ ശത്രുജലാഗ്നിമധ്യേ
മഹാര്ണവേ പര്വതമസ്തകേ വാ ।
സുപ്തം പ്രമത്തം വിഷമസ്ഥിതം വാ
രക്ഷംതി പുണ്യാനി പുരാകൃതാനി ॥ 1.97 ॥
യാ സാധൂംശ്ച ഖലാന്കരോതി വിദുഷോ മൂര്ഖാന്ഹിതാംദ്വേഷിണഃ
പ്രത്യക്ഷം കുരുതേ പരീക്ഷം അമൃതം ഹാലാഹലം തത്ക്ഷണാത് ।
താം ആരാധയ സത്ക്രിയാം ഭഗവതീം ഭോക്തും ഫലം വാംഛിതം
ഹേ സാധോ വ്യസനൈര്ഗുണേഷു വിപുലേഷ്വാസ്ഥാം വൃഥാ മാ കൃഥാഃ ॥ 1.98 ॥
ഗുണവദഗുണവദ്വാ കുര്വതാ കാര്യജാതം
പരിണതിരവധാര്യാ യത്നതഃ പംഡിതേന ।
അതിരഭസകൃതാനാം കര്മണാം ആവിപത്തേര്
ഭവതി ഹൃദയദാഹീ ശല്യതുല്യോ വിപാകഃ ॥ 1.99 ॥
സ്ഥാല്യാം വൈദൂര്യമയ്യാം പചതി തിലകണാംശ്ചംദനൈരിംധനൌഘൈഃ
സൌവര്ണൈര്ലാംഗലാഗ്രൈര്വിലിഖതി വസുധാം അര്കമൂലസ്യ ഹേതോഃ ।
കൃത്വാ കര്പൂരഖംഡാന്വൃത്തിം ഇഹ കുരുതേ കോദ്രവാണാം സമംതാത്
പ്രാപ്യേമാം കരംഭൂമിം ന ചരതി മനുജോ യസ്തോപ മംദഭാഗ്യഃ ॥ 1.100 ॥
മജ്ജത്വംഭസി യാതു മേരുശിഖരം ശത്രും ജയത്വാഹവേ
വാണിജ്യം കൃഷിസേവനേ ച സകലാ വിദ്യാഃ കലാഃ ശിക്ഷതാമ് ।
ആകാശം വിപുലം പ്രയാതു ഖഗവത്കൃത്വാ പ്രയത്നം പരം
നാഭാവ്യം ഭവതീഹ കര്മവശതോ ഭാവ്യസ്യ നാശഃ കുതഃ ॥ 1.101 ॥
ഭീമം വനം ഭവതി തസ്യ പുരം പ്രധാനം
സര്വോ ജനഃ സ്വജനതാം ഉപയാതി തസ്യ ।
കൃത്സ്നാ ച ഭൂര്ഭവതി സന്നിധിരത്നപൂര്ണാ
യസ്യാസ്തി പൂര്വസുകൃതം വിപുലം നരസ്യ ॥ 1.102 ॥
കോ ലാഭോ ഗുണിസംഗമഃ കിം അസുഖം പ്രാജ്ഞേതരൈഃ സംഗതിഃ
കാ ഹാനിഃ സമയച്യുതിര്നിപുണതാ കാ ധര്മതത്ത്വേ രതിഃ ।
കഃ ശൂരോ വിജിതേംദ്രിയഃ പ്രിയതമാ കാഽനുവ്രതാ കിം ധനം
വിദ്യാ കിം സുഖം അപ്രവാസഗമനം രാജ്യം കിം ആജ്ഞാഫലമ് ॥ 1.103 ॥
അപ്രിയവചനദരിദ്രൈഃ പ്രിയവചനധനാഢ്യൈഃ സ്വദാരപരിതുഷ്ടൈഃ ।
പരപരിവാദനിവൃത്തൈഃ ക്വചിത്ക്വചിന്മംഡിതാ വസുധാ ॥ 1.104 ॥
കദര്ഥിതസ്യാപി ഹി ധൈര്യവൃത്തേര്
ന ശക്യതേ ധൈര്യഗുണഃ പ്രമാര്ഷ്ടുമ് ।
അധൌമുഖസ്യാപി കൃതസ്യ വഹ്നേര്
നാധഃ ശിഖാ യാതി കദാചിദേവ ॥ 1.105 ॥
കാംതാകടാക്ഷവിശിഖാ ന ലുനംതി യസ്യ
ചിത്തം ന നിര്ദഹതി കിപകൃശാനുതാപഃ ।
കര്ഷംതി ഭൂരിവിഷയാശ്ച ന ലോഭപാശൈര്
ലോകത്രയം ജയതി കൃത്സ്നം ഇദം സ ധീരഃ ॥ 1.106 ॥
ഏകേനാപി ഹി ശൂരേണ
പാദാക്രാംതം മഹീതലമ് ।
ക്രിയതേ ഭാസ്കരേണൈവ
സ്ഫാരസ്ഫുരിതതേജസാ ॥ 1.107 ॥
വഹ്നിസ്തസ്യ ജലായതേ ജലനിധിഃ കുല്യായതേ തത്ക്ഷണാന്
മേരുഃ സ്വല്പശിലായതേ മൃഗപതിഃ സദ്യഃ കുരംഗായതേ ।
വ്യാലോ മാല്യഗുണായതേ വിഷരസഃ പീയൂഷവര്ഷായതേ
യസ്യാംഗേഽഖിലലോകവല്ലഭതമം ശീലം സമുന്മീലതി ॥ 1.108 ॥
ലജ്ജാഗുണൌഘജനനീം ജനനീം ഇവ സ്വാമ്
അത്യംതശുദ്ധഹൃദയാം അനുവര്തമാനാമ് ।
തേജസ്വിനഃ സുഖം അസൂനപി സംത്യജനതി
സത്യവ്രതവ്യസനിനോ ന പുനഃ പ്രതിജ്ഞാമ് ॥ 1.109 ॥