॥ ഇതി ശ്രീമാഹാഭാരതേ ഉദ്യോഗപര്വണി പ്രജാഗരപര്വണി വിദുരവാക്യേ ചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥
വിദുര ഉവാച ।
യോഽഭ്യര്ഥിതഃ സദ്ഭിരസജ്ജമാനഃ
കരോത്യര്ഥം ശക്തിമഹാപയിത്വാ ।
ക്ഷിപ്രം യശസ്തം സമുപൈതി സംതമലം
പ്രസന്നാ ഹി സുഖായ സംതഃ ॥ 1॥
മഹാംതമപ്യര്ഥമധര്മയുക്തം
യഃ സംത്യജത്യനുപാക്രുഷ്ട ഏവ ।
സുഖം സ ദുഃഖാന്യവമുച്യ ശേതേ
ജീര്ണാം ത്വചം സര്പ ഇവാവമുച്യ ॥ 2॥
അനൃതം ച സമുത്കര്ഷേ രാജഗാമി ച പൈശുനമ് ।
ഗുരോശ്ചാലീക നിര്ബംധഃ സമാനി ബ്രഹ്മഹത്യയാ ॥ 3॥
അസൂയൈക പദം മൃത്യുരതിവാദഃ ശ്രിയോ വധഃ ।
അശുശ്രൂഷാ ത്വരാ ശ്ലാഘാ വിദ്യായാഃ ശത്രവസ്ത്രയഃ ॥ 4॥
സുഖാര്ഥിനഃ കുതോ വിദ്യാ നാസ്തി വിദ്യാര്ഥിനഃ സുഖമ് ।
സുഖാര്ഥീ വാ ത്യജേദ്വിദ്യാം വിദ്യാര്ഥീ വാ സുഖം ത്യജേത് ॥ 5॥
നാഗ്നിസ്തൃപ്യതി കാഷ്ഠാനാം നാപഗാനാം മഹോദധിഃ ।
നാംതകഃ സര്വഭൂതാനാം ന പുംസാം വാമലോചനാ ॥ 6॥
ആശാ ധൃതിം ഹംതി സമൃദ്ധിമംതകഃ
ക്രോധഃ ശ്രിയം ഹംതി യശഃ കദര്യതാ ।
അപാലനം ഹംതി പശൂംശ്ച രാജന്ന്
ഏകഃ ക്രുദ്ധോ ബ്രാഹ്മണോ ഹംതി രാഷ്ട്രമ് ॥ 7॥
അജശ്ച കാംസ്യം ച രഥശ്ച നിത്യം
മധ്വാകര്ഷഃ ശകുനിഃ ശ്രോത്രിയശ് ച ।
വൃദ്ധോ ജ്ഞാതിരവസന്നോ വയസ്യ
ഏതാനി തേ സംതു ഗൃഹേ സദൈവ ॥ 8॥
അജോക്ഷാ ചംദനം വീണാ ആദര്ശോ മധുസര്പിഷീ ।
വിഷമൌദുംബരം ശംഖഃ സ്വര്ണം നാഭിശ്ച രോചനാ ॥ 9॥
ഗൃഹേ സ്ഥാപയിതവ്യാനി ധന്യാനി മനുരബ്രവീത് ।
ദേവ ബ്രാഹ്മണ പൂജാര്ഥമതിഥീനാം ച ഭാരത ॥ 10॥
ഇദം ച ത്വാം സര്വപരം ബ്രവീമി
പുണ്യം പദം താത മഹാവിശിഷ്ടമ് ।
ന ജാതു കാമാന്ന ഭയാന്ന ലോഭാദ്
ധര്മം ത്യജേജ്ജീവിതസ്യാപി ഹേതോഃ ॥ 11॥
നിത്യോ ധര്മഃ സുഖദുഃഖേ ത്വനിത്യേ
നിത്യോ ജീവോ ധാതുരസ്യ ത്വനിത്യഃ ।
ത്യക്ത്വാനിത്യം പ്രതിതിഷ്ഠസ്വ നിത്യേ
സംതുഷ്യ ത്വം തോഷ പരോ ഹി ലാഭഃ ॥ 12॥
മഹാബലാന്പശ്യ മനാനുഭാവാന്
പ്രശാസ്യ ഭൂമിം ധനധാന്യ പൂര്ണാമ് ।
രാജ്യാനി ഹിത്വാ വിപുലാംശ്ച ഭോഗാന്
ഗതാന്നരേംദ്രാന്വശമംതകസ്യ ॥ 13॥
മൃതം പുത്രം ദുഃഖപുഷ്ടം മനുഷ്യാ
ഉത്ക്ഷിപ്യ രാജന്സ്വഗൃഹാന്നിര്ഹരംതി ।
തം മുക്തകേശാഃ കരുണം രുദംതശ്
ചിതാമധ്യേ കാഷ്ഠമിവ ക്ഷിപംതി ॥ 14॥
അന്യോ ധനം പ്രേതഗതസ്യ ഭുംക്തേ
വയാംസി ചാഗ്നിശ്ച ശരീരധാതൂന് ।
ദ്വാഭ്യാമയം സഹ ഗച്ഛത്യമുത്ര
പുണ്യേന പാപേന ച വേഷ്ട്യമാനഃ ॥ 15॥
ഉത്സൃജ്യ വിനിവര്തംതേ ജ്ഞാതയഃ സുഹൃദഃ സുതാഃ ।
അഗ്നൌ പ്രാസ്തം തു പുരുഷം കര്മാന്വേതി സ്വയം കൃതമ് ॥ 16॥
അസ്മാല്ലോകാദൂര്ധ്വമമുഷ്യ ചാധോ
മഹത്തമസ്തിഷ്ഠതി ഹ്യംധകാരമ് ।
തദ്വൈ മഹാമോഹനമിംദ്രിയാണാം
ബുധ്യസ്വ മാ ത്വാം പ്രലഭേത രാജന് ॥ 17॥
ഇദം വചഃ ശക്ഷ്യസി ചേദ്യഥാവന്
നിശമ്യ സര്വം പ്രതിപത്തുമേവമ് ।
യശഃ പരം പ്രാപ്സ്യസി ജീവലോകേ
ഭയം ന ചാമുത്ര ന ചേഹ തേഽസ്തി ॥ 18॥
ആത്മാ നദീ ഭാരത പുണ്യതീര്ഥാ
സത്യോദകാ ധൃതികൂലാ ദമോര്മിഃ ।
തസ്യാം സ്നാതഃ പൂയതേ പുണ്യകര്മാ
പുണ്യോ ഹ്യാത്മാ നിത്യമംഭോഽംഭ ഏവ ॥ 19॥
കാമക്രോധഗ്രാഹവതീം പംചേംദ്രിയ ജലാം നദീമ് ।
കൃത്വാ ധൃതിമയീം നാവം ജന്മ ദുര്ഗാണി സംതര ॥ 20॥
പ്രജ്ഞാ വൃദ്ധം ധര്മവൃദ്ധം സ്വബംധും
വിദ്യാ വൃദ്ധം വയസാ ചാപി വൃദ്ധമ് ।
കാര്യാകാര്യേ പൂജയിത്വാ പ്രസാദ്യ
യഃ സംപൃച്ഛേന്ന സ മുഹ്യേത്കദാ ചിത് ॥ 21॥
ധൃത്യാ ശിശ്നോദരം രക്ഷേത്പാണിപാദം ച ചക്ഷുഷാ ।
ചക്ഷുഃ ശ്രോത്രേ ച മനസാ മനോ വാചം ച കര്മണാ ॥ 22॥
നിത്യോദകീ നിത്യയജ്ഞോപവീതീ
നിത്യസ്വാധ്യായീ പതിതാന്ന വര്ജീ ।
ഋതം ബ്രുവന്ഗുരവേ കര്മ കുര്വന്
ന ബ്രാഹ്മണശ്ച്യവതേ ബ്രഹ്മലോകാത് ॥ 23॥
അധീത്യ വേദാന്പരിസംസ്തീര്യ ചാഗ്നീന്
ഇഷ്ട്വാ യജ്ഞൈഃ പാലയിത്വാ പ്രജാശ് ച ।
ഗോബ്രാഹ്മണാര്ഥേ ശസ്ത്രപൂതാംതരാത്മാ
ഹതഃ സംഗ്രാമേ ക്ഷത്രിയഃ സ്വര്ഗമേതി ॥ 24॥
വൈശ്യോഽധീത്യ ബ്രാഹ്മണാന്ക്ഷത്രിയാംശ് ച
ധനൈഃ കാലേ സംവിഭജ്യാശ്രിതാംശ് ച ।
ത്രേതാ പൂതം ധൂമമാഘ്രായ പുണ്യം
പ്രേത്യ സ്വര്ഗേ ദേവ സുഖാനി ഭുംക്തേ ॥ 25॥
ബ്രഹ്മക്ഷത്രം വൈശ്യ വര്ണം ച ശൂദ്രഃ
ക്രമേണൈതാന്ന്യായതഃ പൂജയാനഃ ।
തുഷ്ടേഷ്വേതേഷ്വവ്യഥോ ദഗ്ധപാപസ്
ത്യക്ത്വാ ദേഹം സ്വര്ഗസുഖാനി ഭുംക്തേ ॥ 26॥
ചാതുര്വര്ണ്യസ്യൈഷ ധര്മസ്തവോക്തോ
ഹേതും ചാത്ര ബ്രുവതോ മേ നിബോധ ।
ക്ഷാത്രാദ്ധര്മാദ്ധീയതേ പാംഡുപുത്രസ്
തം ത്വം രാജന്രാജധര്മേ നിയുംക്ഷ്വ ॥ 27॥
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച ।
ഏവമേതദ്യഥാ മാം ത്വമനുശാസതി നിത്യദാ ।
മമാപി ച മതിഃ സൌമ്യ ഭവത്യേവം യഥാത്ഥ മാമ് ॥ 28॥
സാ തു ബുദ്ദിഃ കൃതാപ്യേവം പാംഡവാന്രപ്തി മേ സദാ ।
ദുര്യോധനം സമാസാദ്യ പുനര്വിപരിവര്തതേ ॥ 29॥
ന ദിഷ്ടമഭ്യതിക്രാംതും ശക്യം മര്ത്യേന കേന ചിത് ।
ദിഷ്ടമേവ കൃതം മന്യേ പൌരുഷം തു നിരര്ഥകമ് ॥ 30॥
॥ ഇതി ശ്രീമാഹാഭാരതേ ഉദ്യോഗപര്വണി പ്രജാഗരപര്വണി വിദുരവാക്യേ ചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥ 40॥
ഇതി വിദുര നീതി സമാപ്താ ॥