അഷ്ടാവക്ര ഉവാച ॥
യസ്യ ബോധോദയേ താവത്സ്വപ്നവദ് ഭവതി ഭ്രമഃ ।
തസ്മൈ സുഖൈകരൂപായ നമഃ ശാംതായ തേജസേ ॥ 18-1॥
അര്ജയിത്വാഖിലാന് അര്ഥാന് ഭോഗാനാപ്നോതി പുഷ്കലാന് ।
ന ഹി സര്വപരിത്യാഗമംതരേണ സുഖീ ഭവേത് ॥ 18-2॥
കര്തവ്യദുഃഖമാര്തംഡജ്വാലാദഗ്ധാംതരാത്മനഃ ।
കുതഃ പ്രശമപീയൂഷധാരാസാരമൃതേ സുഖമ് ॥ 18-3॥
ഭവോഽയം ഭാവനാമാത്രോ ന കിംചിത് പരമാര്ഥതഃ ।
നാസ്ത്യഭാവഃ സ്വഭാവാനാം ഭാവാഭാവവിഭാവിനാമ് ॥ 18-4॥
ന ദൂരം ന ച സംകോചാല്ലബ്ധമേവാത്മനഃ പദമ് ।
നിര്വികല്പം നിരായാസം നിര്വികാരം നിരംജനമ് ॥ 18-5॥
വ്യാമോഹമാത്രവിരതൌ സ്വരൂപാദാനമാത്രതഃ ।
വീതശോകാ വിരാജംതേ നിരാവരണദൃഷ്ടയഃ ॥ 18-6॥
സമസ്തം കല്പനാമാത്രമാത്മാ മുക്തഃ സനാതനഃ ।
ഇതി വിജ്ഞായ ധീരോ ഹി കിമഭ്യസ്യതി ബാലവത് ॥ 18-7॥
ആത്മാ ബ്രഹ്മേതി നിശ്ചിത്യ ഭാവാഭാവൌ ച കല്പിതൌ ।
നിഷ്കാമഃ കിം വിജാനാതി കിം ബ്രൂതേ ച കരോതി കിമ് ॥ 18-8॥
അയം സോഽഹമയം നാഹമിതി ക്ഷീണാ വികല്പനാ ।
സര്വമാത്മേതി നിശ്ചിത്യ തൂഷ്ണീംഭൂതസ്യ യോഗിനഃ ॥ 18-9॥
ന വിക്ഷേപോ ന ചൈകാഗ്ര്യം നാതിബോധോ ന മൂഢതാ ।
ന സുഖം ന ച വാ ദുഃഖമുപശാംതസ്യ യോഗിനഃ ॥ 18-10॥
സ്വാരാജ്യേ ഭൈക്ഷവൃത്തൌ ച ലാഭാലാഭേ ജനേ വനേ ।
നിര്വികല്പസ്വഭാവസ്യ ന വിശേഷോഽസ്തി യോഗിനഃ ॥ 18-11॥
ക്വ ധര്മഃ ക്വ ച വാ കാമഃ ക്വ ചാര്ഥഃ ക്വ വിവേകിതാ ।
ഇദം കൃതമിദം നേതി ദ്വംദ്വൈര്മുക്തസ്യ യോഗിനഃ ॥ 18-12॥
കൃത്യം കിമപി നൈവാസ്തി ന കാപി ഹൃദി രംജനാ ।
യഥാ ജീവനമേവേഹ ജീവന്മുക്തസ്യ യോഗിനഃ ॥ 18-13॥
ക്വ മോഹഃ ക്വ ച വാ വിശ്വം ക്വ തദ് ധ്യാനം ക്വ മുക്തതാ ।
സര്വസംകല്പസീമായാം വിശ്രാംതസ്യ മഹാത്മനഃ ॥ 18-14॥
യേന വിശ്വമിദം ദൃഷ്ടം സ നാസ്തീതി കരോതു വൈ ।
നിര്വാസനഃ കിം കുരുതേ പശ്യന്നപി ന പശ്യതി ॥ 18-15॥
യേന ദൃഷ്ടം പരം ബ്രഹ്മ സോഽഹം ബ്രഹ്മേതി ചിംതയേത് ।
കിം ചിംതയതി നിശ്ചിംതോ ദ്വിതീയം യോ ന പശ്യതി ॥ 18-16॥
ദൃഷ്ടോ യേനാത്മവിക്ഷേപോ നിരോധം കുരുതേ ത്വസൌ ।
ഉദാരസ്തു ന വിക്ഷിപ്തഃ സാധ്യാഭാവാത്കരോതി കിമ് ॥ 18-17॥
ധീരോ ലോകവിപര്യസ്തോ വര്തമാനോഽപി ലോകവത് ।
ന സമാധിം ന വിക്ഷേപം ന ലോപം സ്വസ്യ പശ്യതി ॥ 18-18॥
ഭാവാഭാവവിഹീനോ യസ്തൃപ്തോ നിര്വാസനോ ബുധഃ ।
നൈവ കിംചിത്കൃതം തേന ലോകദൃഷ്ട്യാ വികുര്വതാ ॥ 18-19॥
പ്രവൃത്തൌ വാ നിവൃത്തൌ വാ നൈവ ധീരസ്യ ദുര്ഗ്രഹഃ ।
യദാ യത്കര്തുമായാതി തത്കൃത്വാ തിഷ്ഠതഃ സുഖമ് ॥ 18-20॥
നിര്വാസനോ നിരാലംബഃ സ്വച്ഛംദോ മുക്തബംധനഃ ।
ക്ഷിപ്തഃ സംസ്കാരവാതേന ചേഷ്ടതേ ശുഷ്കപര്ണവത് ॥ 18-21॥
അസംസാരസ്യ തു ക്വാപി ന ഹര്ഷോ ന വിഷാദതാ ।
സ ശീതലമനാ നിത്യം വിദേഹ ഇവ രാജയേ ॥ 18-22॥
കുത്രാപി ന ജിഹാസാസ്തി നാശോ വാപി ന കുത്രചിത് ।
ആത്മാരാമസ്യ ധീരസ്യ ശീതലാച്ഛതരാത്മനഃ ॥ 18-23॥
പ്രകൃത്യാ ശൂന്യചിത്തസ്യ കുര്വതോഽസ്യ യദൃച്ഛയാ ।
പ്രാകൃതസ്യേവ ധീരസ്യ ന മാനോ നാവമാനതാ ॥ 18-24॥
കൃതം ദേഹേന കര്മേദം ന മയാ ശുദ്ധരൂപിണാ ।
ഇതി ചിംതാനുരോധീ യഃ കുര്വന്നപി കരോതി ന ॥ 18-25॥
അതദ്വാദീവ കുരുതേ ന ഭവേദപി ബാലിശഃ ।
ജീവന്മുക്തഃ സുഖീ ശ്രീമാന് സംസരന്നപി ശോഭതേ ॥ 18-26॥
നാനാവിചാരസുശ്രാംതോ ധീരോ വിശ്രാംതിമാഗതഃ ।
ന കല്പതേ ന ജാനാതി ന ശ‍ഋണോതി ന പശ്യതി ॥ 18-27॥
അസമാധേരവിക്ഷേപാന് ന മുമുക്ഷുര്ന ചേതരഃ ।
നിശ്ചിത്യ കല്പിതം പശ്യന് ബ്രഹ്മൈവാസ്തേ മഹാശയഃ ॥ 18-28॥
യസ്യാംതഃ സ്യാദഹംകാരോ ന കരോതി കരോതി സഃ ।
നിരഹംകാരധീരേണ ന കിംചിദകൃതം കൃതമ് ॥ 18-29॥
നോദ്വിഗ്നം ന ച സംതുഷ്ടമകര്തൃ സ്പംദവര്ജിതമ് ।
നിരാശം ഗതസംദേഹം ചിത്തം മുക്തസ്യ രാജതേ ॥ 18-30॥
നിര്ധ്യാതും ചേഷ്ടിതും വാപി യച്ചിത്തം ന പ്രവര്തതേ ।
നിര്നിമിത്തമിദം കിംതു നിര്ധ്യായേതി വിചേഷ്ടതേ ॥ 18-31॥
തത്ത്വം യഥാര്ഥമാകര്ണ്യ മംദഃ പ്രാപ്നോതി മൂഢതാമ് ।
അഥവാ യാതി സംകോചമമൂഢഃ കോഽപി മൂഢവത് ॥ 18-32॥
ഏകാഗ്രതാ നിരോധോ വാ മൂഢൈരഭ്യസ്യതേ ഭൃശമ് ।
ധീരാഃ കൃത്യം ന പശ്യംതി സുപ്തവത്സ്വപദേ സ്ഥിതാഃ ॥ 18-33॥
അപ്രയത്നാത് പ്രയത്നാദ് വാ മൂഢോ നാപ്നോതി നിര്വൃതിമ് ।
തത്ത്വനിശ്ചയമാത്രേണ പ്രാജ്ഞോ ഭവതി നിര്വൃതഃ ॥ 18-34॥
ശുദ്ധം ബുദ്ധം പ്രിയം പൂര്ണം നിഷ്പ്രപംചം നിരാമയമ് ।
ആത്മാനം തം ന ജാനംതി തത്രാഭ്യാസപരാ ജനാഃ ॥ 18-35॥
നാപ്നോതി കര്മണാ മോക്ഷം വിമൂഢോഽഭ്യാസരൂപിണാ ।
ധന്യോ വിജ്ഞാനമാത്രേണ മുക്തസ്തിഷ്ഠത്യവിക്രിയഃ ॥ 18-36॥
മൂഢോ നാപ്നോതി തദ് ബ്രഹ്മ യതോ ഭവിതുമിച്ഛതി ।
അനിച്ഛന്നപി ധീരോ ഹി പരബ്രഹ്മസ്വരൂപഭാക് ॥ 18-37॥
നിരാധാരാ ഗ്രഹവ്യഗ്രാ മൂഢാഃ സംസാരപോഷകാഃ ।
ഏതസ്യാനര്ഥമൂലസ്യ മൂലച്ഛേദഃ കൃതോ ബുധൈഃ ॥ 18-38॥
ന ശാംതിം ലഭതേ മൂഢോ യതഃ ശമിതുമിച്ഛതി ।
ധീരസ്തത്ത്വം വിനിശ്ചിത്യ സര്വദാ ശാംതമാനസഃ ॥ 18-39॥
ക്വാത്മനോ ദര്ശനം തസ്യ യദ് ദൃഷ്ടമവലംബതേ ।
ധീരാസ്തം തം ന പശ്യംതി പശ്യംത്യാത്മാനമവ്യയമ് ॥ 18-40॥
ക്വ നിരോധോ വിമൂഢസ്യ യോ നിര്ബംധം കരോതി വൈ ।
സ്വാരാമസ്യൈവ ധീരസ്യ സര്വദാസാവകൃത്രിമഃ ॥ 18-41॥
ഭാവസ്യ ഭാവകഃ കശ്ചിന് ന കിംചിദ് ഭാവകോപരഃ ।
ഉഭയാഭാവകഃ കശ്ചിദ് ഏവമേവ നിരാകുലഃ ॥ 18-42॥
ശുദ്ധമദ്വയമാത്മാനം ഭാവയംതി കുബുദ്ധയഃ ।
ന തു ജാനംതി സംമോഹാദ്യാവജ്ജീവമനിര്വൃതാഃ ॥ 18-43॥
മുമുക്ഷോര്ബുദ്ധിരാലംബമംതരേണ ന വിദ്യതേ ।
നിരാലംബൈവ നിഷ്കാമാ ബുദ്ധിര്മുക്തസ്യ സര്വദാ ॥ 18-44॥
വിഷയദ്വീപിനോ വീക്ഷ്യ ചകിതാഃ ശരണാര്ഥിനഃ ।
വിശംതി ഝടിതി ക്രോഡം നിരോധൈകാഗ്രസിദ്ധയേ ॥ 18-45॥
നിര്വാസനം ഹരിം ദൃഷ്ട്വാ തൂഷ്ണീം വിഷയദംതിനഃ ।
പലായംതേ ന ശക്താസ്തേ സേവംതേ കൃതചാടവഃ ॥ 18-46॥
ന മുക്തികാരികാം ധത്തേ നിഃശംകോ യുക്തമാനസഃ ।
പശ്യന് ശ‍ഋണ്വന് സ്പൃശന് ജിഘ്രന്നശ്നന്നാസ്തേ യഥാസുഖമ് ॥ 18-47॥
വസ്തുശ്രവണമാത്രേണ ശുദ്ധബുദ്ധിര്നിരാകുലഃ ।
നൈവാചാരമനാചാരമൌദാസ്യം വാ പ്രപശ്യതി ॥ 18-48॥
യദാ യത്കര്തുമായാതി തദാ തത്കുരുതേ ഋജുഃ ।
ശുഭം വാപ്യശുഭം വാപി തസ്യ ചേഷ്ടാ ഹി ബാലവത് ॥ 18-49॥
സ്വാതംത്ര്യാത്സുഖമാപ്നോതി സ്വാതംത്ര്യാല്ലഭതേ പരമ് ।
സ്വാതംത്ര്യാന്നിര്വൃതിം ഗച്ഛേത്സ്വാതംത്ര്യാത് പരമം പദമ് ॥ 18-50॥
അകര്തൃത്വമഭോക്തൃത്വം സ്വാത്മനോ മന്യതേ യദാ ।
തദാ ക്ഷീണാ ഭവംത്യേവ സമസ്താശ്ചിത്തവൃത്തയഃ ॥ 18-51॥
ഉച്ഛൃംഖലാപ്യകൃതികാ സ്ഥിതിര്ധീരസ്യ രാജതേ ।
ന തു സസ്പൃഹചിത്തസ്യ ശാംതിര്മൂഢസ്യ കൃത്രിമാ ॥ 18-52॥
വിലസംതി മഹാഭോഗൈര്വിശംതി ഗിരിഗഹ്വരാന് ।
നിരസ്തകല്പനാ ധീരാ അബദ്ധാ മുക്തബുദ്ധയഃ ॥ 18-53॥
ശ്രോത്രിയം ദേവതാം തീര്ഥമംഗനാം ഭൂപതിം പ്രിയമ് ।
ദൃഷ്ട്വാ സംപൂജ്യ ധീരസ്യ ന കാപി ഹൃദി വാസനാ ॥ 18-54॥
ഭൃത്യൈഃ പുത്രൈഃ കലത്രൈശ്ച ദൌഹിത്രൈശ്ചാപി ഗോത്രജൈഃ ।
വിഹസ്യ ധിക്കൃതോ യോഗീ ന യാതി വികൃതിം മനാക് ॥ 18-55॥
സംതുഷ്ടോഽപി ന സംതുഷ്ടഃ ഖിന്നോഽപി ന ച ഖിദ്യതേ ।
തസ്യാശ്ചര്യദശാം താം താം താദൃശാ ഏവ ജാനതേ ॥ 18-56॥
കര്തവ്യതൈവ സംസാരോ ന താം പശ്യംതി സൂരയഃ ।
ശൂന്യാകാരാ നിരാകാരാ നിര്വികാരാ നിരാമയാഃ ॥ 18-57॥
അകുര്വന്നപി സംക്ഷോഭാദ് വ്യഗ്രഃ സര്വത്ര മൂഢധീഃ ।
കുര്വന്നപി തു കൃത്യാനി കുശലോ ഹി നിരാകുലഃ ॥ 18-58॥
സുഖമാസ്തേ സുഖം ശേതേ സുഖമായാതി യാതി ച ।
സുഖം വക്തി സുഖം ഭുംക്തേ വ്യവഹാരേഽപി ശാംതധീഃ ॥ 18-59॥
സ്വഭാവാദ്യസ്യ നൈവാര്തിര്ലോകവദ് വ്യവഹാരിണഃ ।
മഹാഹ്രദ ഇവാക്ഷോഭ്യോ ഗതക്ലേശഃ സുശോഭതേ ॥ 18-60॥
നിവൃത്തിരപി മൂഢസ്യ പ്രവൃത്തി രുപജായതേ ।
പ്രവൃത്തിരപി ധീരസ്യ നിവൃത്തിഫലഭാഗിനീ ॥ 18-61॥
പരിഗ്രഹേഷു വൈരാഗ്യം പ്രായോ മൂഢസ്യ ദൃശ്യതേ ।
ദേഹേ വിഗലിതാശസ്യ ക്വ രാഗഃ ക്വ വിരാഗതാ ॥ 18-62॥
ഭാവനാഭാവനാസക്താ ദൃഷ്ടിര്മൂഢസ്യ സര്വദാ ।
ഭാവ്യഭാവനയാ സാ തു സ്വസ്ഥസ്യാദൃഷ്ടിരൂപിണീ ॥ 18-63॥
സര്വാരംഭേഷു നിഷ്കാമോ യശ്ചരേദ് ബാലവന് മുനിഃ ।
ന ലേപസ്തസ്യ ശുദ്ധസ്യ ക്രിയമാണേഽപി കര്മണി ॥ 18-64॥
സ ഏവ ധന്യ ആത്മജ്ഞഃ സര്വഭാവേഷു യഃ സമഃ ।
പശ്യന് ശ‍ഋണ്വന് സ്പൃശന് ജിഘ്രന്ന് അശ്നന്നിസ്തര്ഷമാനസഃ ॥ 18-65॥
ക്വ സംസാരഃ ക്വ ചാഭാസഃ ക്വ സാധ്യം ക്വ ച സാധനമ് ।
ആകാശസ്യേവ ധീരസ്യ നിര്വികല്പസ്യ സര്വദാ ॥ 18-66॥
സ ജയത്യര്ഥസംന്യാസീ പൂര്ണസ്വരസവിഗ്രഹഃ ।
അകൃത്രിമോഽനവച്ഛിന്നേ സമാധിര്യസ്യ വര്തതേ ॥ 18-67॥
ബഹുനാത്ര കിമുക്തേന ജ്ഞാതതത്ത്വോ മഹാശയഃ ।
ഭോഗമോക്ഷനിരാകാംക്ഷീ സദാ സര്വത്ര നീരസഃ ॥ 18-68॥
മഹദാദി ജഗദ്ദ്വൈതം നാമമാത്രവിജൃംഭിതമ് ।
വിഹായ ശുദ്ധബോധസ്യ കിം കൃത്യമവശിഷ്യതേ ॥ 18-69॥
ഭ്രമഭൂതമിദം സര്വം കിംചിന്നാസ്തീതി നിശ്ചയീ ।
അലക്ഷ്യസ്ഫുരണഃ ശുദ്ധഃ സ്വഭാവേനൈവ ശാമ്യതി ॥ 18-70॥
ശുദ്ധസ്ഫുരണരൂപസ്യ ദൃശ്യഭാവമപശ്യതഃ ।
ക്വ വിധിഃ ക്വ ച വൈരാഗ്യം ക്വ ത്യാഗഃ ക്വ ശമോഽപി വാ ॥ 18-71॥
സ്ഫുരതോഽനംതരൂപേണ പ്രകൃതിം ച ന പശ്യതഃ ।
ക്വ ബംധഃ ക്വ ച വാ മോക്ഷഃ ക്വ ഹര്ഷഃ ക്വ വിഷാദിതാ ॥ 18-72॥
ബുദ്ധിപര്യംതസംസാരേ മായാമാത്രം വിവര്തതേ ।
നിര്മമോ നിരഹംകാരോ നിഷ്കാമഃ ശോഭതേ ബുധഃ ॥ 18-73॥
അക്ഷയം ഗതസംതാപമാത്മാനം പശ്യതോ മുനേഃ ।
ക്വ വിദ്യാ ച ക്വ വാ വിശ്വം ക്വ ദേഹോഽഹം മമേതി വാ ॥ 18-74॥
നിരോധാദീനി കര്മാണി ജഹാതി ജഡധീര്യദി ।
മനോരഥാന് പ്രലാപാംശ്ച കര്തുമാപ്നോത്യതത്ക്ഷണാത് ॥ 18-75॥
മംദഃ ശ്രുത്വാപി തദ്വസ്തു ന ജഹാതി വിമൂഢതാമ് ।
നിര്വികല്പോ ബഹിര്യത്നാദംതര്വിഷയലാലസഃ ॥ 18-76॥
ജ്ഞാനാദ് ഗലിതകര്മാ യോ ലോകദൃഷ്ട്യാപി കര്മകൃത് ।
നാപ്നോത്യവസരം കര്തും വക്തുമേവ ന കിംചന ॥ 18-77॥
ക്വ തമഃ ക്വ പ്രകാശോ വാ ഹാനം ക്വ ച ന കിംചന ।
നിര്വികാരസ്യ ധീരസ്യ നിരാതംകസ്യ സര്വദാ ॥ 18-78॥
ക്വ ധൈര്യം ക്വ വിവേകിത്വം ക്വ നിരാതംകതാപി വാ ।
അനിര്വാച്യസ്വഭാവസ്യ നിഃസ്വഭാവസ്യ യോഗിനഃ ॥ 18-79॥
ന സ്വര്ഗോ നൈവ നരകോ ജീവന്മുക്തിര്ന ചൈവ ഹി ।
ബഹുനാത്ര കിമുക്തേന യോഗദൃഷ്ട്യാ ന കിംചന ॥ 18-80॥
നൈവ പ്രാര്ഥയതേ ലാഭം നാലാഭേനാനുശോചതി ।
ധീരസ്യ ശീതലം ചിത്തമമൃതേനൈവ പൂരിതമ് ॥ 18-81॥
ന ശാംതം സ്തൌതി നിഷ്കാമോ ന ദുഷ്ടമപി നിംദതി ।
സമദുഃഖസുഖസ്തൃപ്തഃ കിംചിത് കൃത്യം ന പശ്യതി ॥ 18-82॥
ധീരോ ന ദ്വേഷ്ടി സംസാരമാത്മാനം ന ദിദൃക്ഷതി ।
ഹര്ഷാമര്ഷവിനിര്മുക്തോ ന മൃതോ ന ച ജീവതി ॥ 18-83॥
നിഃസ്നേഹഃ പുത്രദാരാദൌ നിഷ്കാമോ വിഷയേഷു ച ।
നിശ്ചിംതഃ സ്വശരീരേഽപി നിരാശഃ ശോഭതേ ബുധഃ ॥ 18-84॥
തുഷ്ടിഃ സര്വത്ര ധീരസ്യ യഥാപതിതവര്തിനഃ ।
സ്വച്ഛംദം ചരതോ ദേശാന് യത്രസ്തമിതശായിനഃ ॥ 18-85॥
പതതൂദേതു വാ ദേഹോ നാസ്യ ചിംതാ മഹാത്മനഃ ।
സ്വഭാവഭൂമിവിശ്രാംതിവിസ്മൃതാശേഷസംസൃതേഃ ॥ 18-86॥
അകിംചനഃ കാമചാരോ നിര്ദ്വംദ്വശ്ഛിന്നസംശയഃ ।
അസക്തഃ സര്വഭാവേഷു കേവലോ രമതേ ബുധഃ ॥ 18-87॥
നിര്മമഃ ശോഭതേ ധീരഃ സമലോഷ്ടാശ്മകാംചനഃ ।
സുഭിന്നഹൃദയഗ്രംഥിര്വിനിര്ധൂതരജസ്തമഃ ॥ 18-88॥
സര്വത്രാനവധാനസ്യ ന കിംചിദ് വാസനാ ഹൃദി ।
മുക്താത്മനോ വിതൃപ്തസ്യ തുലനാ കേന ജായതേ ॥ 18-89॥
ജാനന്നപി ന ജാനാതി പശ്യന്നപി ന പശ്യതി ।
ബ്രുവന്ന് അപി ന ച ബ്രൂതേ കോഽന്യോ നിര്വാസനാദൃതേ ॥ 18-90॥
ഭിക്ഷുര്വാ ഭൂപതിര്വാപി യോ നിഷ്കാമഃ സ ശോഭതേ ।
ഭാവേഷു ഗലിതാ യസ്യ ശോഭനാശോഭനാ മതിഃ ॥ 18-91॥
ക്വ സ്വാച്ഛംദ്യം ക്വ സംകോചഃ ക്വ വാ തത്ത്വവിനിശ്ചയഃ ।
നിര്വ്യാജാര്ജവഭൂതസ്യ ചരിതാര്ഥസ്യ യോഗിനഃ ॥ 18-92॥
ആത്മവിശ്രാംതിതൃപ്തേന നിരാശേന ഗതാര്തിനാ ।
അംതര്യദനുഭൂയേത തത് കഥം കസ്യ കഥ്യതേ ॥ 18-93॥
സുപ്തോഽപി ന സുഷുപ്തൌ ച സ്വപ്നേഽപി ശയിതോ ന ച ।
ജാഗരേഽപി ന ജാഗര്തി ധീരസ്തൃപ്തഃ പദേ പദേ ॥ 18-94॥
ജ്ഞഃ സചിംതോഽപി നിശ്ചിംതഃ സേംദ്രിയോഽപി നിരിംദ്രിയഃ ।
സുബുദ്ധിരപി നിര്ബുദ്ധിഃ സാഹംകാരോഽനഹംകൃതിഃ ॥ 18-95॥
ന സുഖീ ന ച വാ ദുഃഖീ ന വിരക്തോ ന സംഗവാന് ।
ന മുമുക്ഷുര്ന വാ മുക്താ ന കിംചിന്ന ച കിംചന ॥ 18-96॥
വിക്ഷേപേഽപി ന വിക്ഷിപ്തഃ സമാധൌ ന സമാധിമാന് ।
ജാഡ്യേഽപി ന ജഡോ ധന്യഃ പാംഡിത്യേഽപി ന പംഡിതഃ ॥ 18-97॥
മുക്തോ യഥാസ്ഥിതിസ്വസ്ഥഃ കൃതകര്തവ്യനിര്വൃതഃ ।
സമഃ സര്വത്ര വൈതൃഷ്ണ്യാന്ന സ്മരത്യകൃതം കൃതമ് ॥ 18-98॥
ന പ്രീയതേ വംദ്യമാനോ നിംദ്യമാനോ ന കുപ്യതി ।
നൈവോദ്വിജതി മരണേ ജീവനേ നാഭിനംദതി ॥ 18-99॥
ന ധാവതി ജനാകീര്ണം നാരണ്യമുപശാംതധീഃ ।
യഥാതഥാ യത്രതത്ര സമ ഏവാവതിഷ്ഠതേ ॥ 18-100॥