അഥ ദശമോഽധ്യായഃ ।
ശ്രീഭഗവാന് ഉവാച ।
മയാ ഉദിതേഷു അവഹിതഃ സ്വധര്മേഷു മദാശ്രയഃ ।
വര്ണാശ്രമകുല ആചാരം അകാമാത്മാ സമാചരേത് ॥ 1॥
അന്വീക്ഷേത വിശുദ്ധാത്മാ ദേഹിനാം വിഷയാത്മനാമ് ।
ഗുണേഷു തത്ത്വധ്യാനേന സര്വാരംഭവിപര്യയമ് ॥ 2॥
സുപ്തസ്യ വിഷയാലോകഃ ധ്യായതഃ വാ മനോരഥഃ ।
നാനാമകത്വാത് വിഫലഃ തഥാ ഭേദാത്മദീഃ ഗുണൈഃ ॥ 3॥
നിവൃത്തം കര്മ സേവേത പ്രവൃത്തം മത്പരഃ ത്യജേത് ।
ജിജ്ഞാസായാം സംപ്രവൃത്തഃ ന അദ്രിയേത് കര്മ ചോദനാമ് ॥ 4॥
യമാനഭീക്ഷ്ണം സേവേത നിയമാന് മത്പരഃ ക്വചിത് ।
മദഭിജ്ഞം ഗുരം ശാംതം ഉപാസീത മദാത്മകമ് ॥ 5॥
അമാന്യമത്സരഃ ദക്ഷഃ നിര്മമഃ ദൃഢസൌഹൃദഃ ।
അസത്വരഃ അര്ഥജിജ്ഞാസുഃ അനസൂയൌഃ അമോഘവാക് ॥ 6॥
ജായാപത്യഗൃഹക്ഷേത്രസ്വജനദ്രവിണ ആദിഷു ।
ഉദാസീനഃ സമം പശ്യന് സര്വേഷു അര്ഥം ഇവ ആത്മനഃ ॥ 7॥
വിലക്ഷണഃ സ്ഥൂലസൂക്ഷ്മാത് ദേഹാത് ആത്മേക്ഷിതാ സ്വദൃക് ।
യഥാഗ്നിഃ ദാരുണഃ ദാഹ്യാത് ദാഹകഃ അന്യഃ പ്രകാശകഃ ॥ 8॥
നിരോധ ഉത്പത്തി അണു ബൃഹന് നാനാത്വം തത്കൃതാന് ഗുണാന് ।
അംതഃ പ്രവിഷ്ടഃ ആധത്തഃ ഏവം ദേഹഗുണാന് പരഃ ॥ 9॥
യഃ അസൌ ഗുണൈഃ വിരചിതഃ ദേഹഃ അയം പുരുഷസ്യ ഹി ।
സംസാരഃ തത് നിബംധഃ അയം പുംസഃ വിദ്യാത് ഛിദാത്മനഃ ॥ 10॥
തസ്മാത് ജിജ്ഞാസയാ ആത്മാനം ആത്മസ്ഥം പരമ് ।
സംഗമ്യ നിരസേത് ഏതത് വസ്തുബുദ്ധിം യഥാക്രമമ് ॥ 11॥
ആചാര്യഃ അരണിഃ ആദ്യഃ സ്യാത് അംതേവാസി ഉത്തര അരണിഃ ।
തത് സംധാനം പ്രവചനം വിദ്യാ സംധിഃ സുഖാവഹഃ ॥ 12॥
വൈശാരദീ സാ അതിവിശുദ്ധബുദ്ധിഃ
ധുനോതി മായാം ഗുണസംപ്രസൂതാമ് ।
ഗുണാന് ച സംദഹ്യ യത് ആത്മം ഏതത്
സ്വയം ച ശാമ്യതി അസമിദ് യഥാ അഗ്നിഃ ॥ 13॥
അഥ ഏഷാം കര്മകര്തൄണാം ഭോക്തൄണാം സുഖദുഃഖയോഃ ।
നാനാത്വം അഥ നിത്യത്വം ലോകകാലാഗമ ആത്മനാമ് ॥ 14॥
മന്യസേ സര്വഭാവാനാം സംസ്ഥാ ഹി ഔത്പത്തികീ യഥാ ।
തത് തത് ആകൃതിഭേദേന ജായതേ ഭിദ്യതേ ച ധീഃ ॥ 15॥
ഏവം അപി അംഗ സര്വേഷാം ദേഹിനാം ദേഹയോഗതഃ ।
കാല അവയവതഃ സംതി ഭാവാ ജന്മാദയോഃ അസകൃത് ॥ 16॥
അത്ര അപി കര്മണാം കര്തുഃ അസ്വാതംത്ര്യം ച ലക്ഷ്യതേ ।
ഭോക്തുഃ ച ദുഃഖസുഖയോഃ കഃ അന്വര്ഥഃ വിവശം ഭജേത് ॥ 17॥
ന ദേഹിനാം സുഖം കിംചിത് വിദ്യതേ വിദുഷാം അപി ।
തഥാ ച ദുഃഖം മൂഢാനാം വൃഥാ അഹംകരണം പരമ് ॥ 18॥
യദി പ്രാപ്തിം വിഘാതം ച ജാനംതി സുഖദുഃഖയോഃ ।
തേ അപി അദ്ധാ ന വിദുഃ യോഗം മൃത്യുഃ ന പ്രഭവേത് യഥാ ॥ 19॥
കഃ അന്വര്ഥഃ സുഖയതി ഏനം കാമഃ വാ മൃത്യുഃ അംതികേ ।
ആഘാതം നീയമാനസ്യ വധ്യസി ഏവ ന തുഷ്ടിദഃ ॥ 20॥
ശ്രുതം ച ദൃഷ്ടവത് ദുഷ്ടം സ്പര്ധാ അസൂയാ അത്യയവ്യയൈഃ ।
ബഹു അംതരായ കാമത്വാത് കൃഷിവത് ച അപി നിഷ്ഫലമ് ॥ 21॥
അംതരായൈഃ അവിഹതഃ യദി ധര്മഃ സ്വനുഷ്ഠിതഃ ।
തേനാപി നിര്ജിതം സ്ഥാനം യഥാ ഗച്ഛതി തത് ശ്രുണു ॥ 22॥
ഇഷ്ത്വാ ഇഹ ദേവതാഃ യജ്ഞൈഃ സ്വര്ലോകം യാതി യാജ്ഞികഃ ।
ഭുംജീത ദേവവത് തത്ര ഭോഗാന് ദിവ്യാന് നിജ അര്ജിതാന് ॥ 23॥
സ്വപുണ്യ ഉപചിതേ ശുഭ്രേ വിമാനഃ ഉപഗീയതേ ।
ഗംധര്വൈഃ വിഹരന്മധ്യേ ദേവീനാം ഹൃദ്യവേഷധൃക് ॥ 24॥
സ്ത്രീഭിഃ കാമഗയാനേന കിംകിണീജാലമാലിനാ ।
ക്രീഡന് ന വേദ ആത്മപാതം സുരാക്രീഡേഷു നിര്വൃതഃ ॥ 25॥
താവത് പ്രമോദതേ സ്വര്ഗേ യാവത് പുണ്യം സമാപ്യതേ ।
ക്ഷീണപുണ്യഃ പതതി അര്വാക് അനിച്ഛന് കാലചാലിതഃ ॥ 26॥
യദി അധര്മരതഃ സംഗാത് അസതാം വാ അജിതേംദ്രിയഃ ।
കാമാത്മാ കൃപണഃ ലുബ്ധഃ സ്ത്രൈണഃ ഭൂതവിഹിംസകഃ ॥ 27॥
പശൂന് അവിധിനാ ആലഭ്യ പ്രേതഭൂതഗണാന് യജന് ।
നരകാന് അവശഃ ജംതുഃ ഗത്വാ യാതി ഉല്ബണം തമഃ ॥ 28॥
കര്മാണി ദുഃഖ ഉദര്കാണി കുര്വന് ദേഹേന തൈഃ പുനഃ ।
ദേഹം ആഭജതേ തത്ര കിം സുഖം മര്ത്യധര്മിണഃ ॥ 29॥
ലോകാനാം ലോക പാലാനാം മദ്ഭയം കല്പജീവിനാമ് ।
ബ്രഹ്മണഃ അപി ഭയം മത്തഃ ദ്വിപരാധപര ആയുഷഃ ॥ 30॥
ഗുണാഃ സൃജംതി കര്മാണി ഗുണഃ അനുസൃജതേ ഗുണാന് ।
ജീവഃ തു ഗുണസംയുക്തഃ ഭുംക്തേ കര്മഫലാനി അസൌ ॥ 31॥
യാവത് സ്യാത് ഗുണവൈഷമ്യം താവത് നാനാത്വം ആത്മനഃ ।
നാനാത്വം ആത്മനഃ യാവത് പാരതംത്ര്യം തദാ ഏവ ഹി ॥ 32॥
യാവത് അസ്യ അസ്വതംത്രത്വം താവത് ഈശ്വരതഃ ഭയമ് ।
യഃ ഏതത് സമുപാസീരന് തേ മുഹ്യംതി ശുചാര്പിതാഃ ॥ 33॥
കാലഃ ആത്മാ ആഗമഃ ലോകഃ സ്വഭാവഃ ധര്മഃ ഏവ ച ।
ഇതി മാം ബഹുധാ പ്രാഹുഃ ഗുണവ്യതികരേ സതി ॥ 34॥
ഉദ്ധവഃ ഉവാച ।
ഗുണേഷു വര്തമാനഃ അപി ദേഹജേഷു അനപാവൃതാഃ ।
ഗുണൈഃ ന ബധ്യതേ ദേഹീ ബധ്യതേ വാ കഥം വിഭോ ॥ 35॥
കഥം വര്തേത വിഹരേത് കൈഃ വാ ജ്ഞായേത ലക്ഷണൈഃ ।
കിം ഭുംജീത ഉത വിസൃജേത് ശയീത ആസീത യാതി വാ ॥ 36॥
ഏതത് അച്യുത മേ ബ്രൂഹി പ്രശ്നം പ്രശ്നവിദാം വര ।
നിത്യമുക്തഃ നിത്യബദ്ധഃ ഏകഃ ഏവ ഇതി മേ ഭ്രമഃ ॥ 37॥
ഇതി ശ്രീമദ്ഭാഗവതേ മഹാപുരാണേ പാരമഹംസ്യാം
സംഹിതായാമേകാദശസ്കംധേ ഭഗവദുദ്ധവസംവാദേ
ദശമോഽധ്യായഃ ॥