ଉଦ୍ଧଵଗୀତା – ଏକାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃDownload PDF

ଅଥ ଏକାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ବଦ୍ଧଃ ମୁକ୍ତଃ ଇତି ଵ୍ୟାଖ୍ୟା ଗୁଣତଃ ମେ ନ ଵସ୍ତୁତଃ ।
ଗୁଣସ୍ୟ ମାୟାମୂଲତ୍ଵାତ୍ ନ ମେ ମୋକ୍ଷଃ ନ ବଂଧନମ୍ ॥ 1॥

ଶୋକମୋହୌ ସୁଖଂ ଦୁଃଖଂ ଦେହାପତ୍ତିଃ ଚ ମାୟୟା ।
ସ୍ଵପ୍ନଃ ୟଥା ଆତ୍ମନଃ ଖ୍ୟାତିଃ ସଂସୃତିଃ ନ ତୁ ଵାସ୍ତଵୀ ॥ 2॥

ଵିଦ୍ୟା ଅଵିଦ୍ୟେ ମମ ତନୂ ଵିଦ୍ଧି ଉଦ୍ଧଵ ଶରୀରିଣାମ୍ ।
ମୋକ୍ଷବଂଧକରୀ ଆଦ୍ୟେ ମାୟୟା ମେ ଵିନିର୍ମିତେ ॥ 3॥

ଏକସ୍ୟ ଏଵ ମମ ଅଂଶସ୍ୟ ଜୀଵସ୍ୟ ଏଵ ମହାମତେ ।
ବଂଧଃ ଅସ୍ୟ ଅଵିଦ୍ୟୟା ଅନାଦିଃ ଵିଦ୍ୟୟା ଚ ତଥା ଇତରଃ ॥ 4॥

ଅଥ ବଦ୍ଧସ୍ୟ ମୁକ୍ତସ୍ୟ ଵୈଲକ୍ଷଣ୍ୟଂ ଵଦାମି ତେ ।
ଵିରୁଦ୍ଧଧର୍ମିଣୋଃ ତାତ ସ୍ଥିତୟୋଃ ଏକଧର୍ମିଣି ॥ 5॥

ସୁପର୍ଣୌ ଏତୌ ସଦୃଶୌ ସଖାୟୌ
ୟଦୃଚ୍ଛୟା ଏତୌ କୃତନୀଡୌ ଚ ଵୃକ୍ଷେ ।
ଏକଃ ତୟୋଃ ଖାଦତି ପିପ୍ପଲାନ୍ନମ୍
ଅନ୍ୟଃ ନିରନ୍ନଃ ଅପି ବଲେନ ଭୂୟାନ୍ ॥ 6॥

ଆତ୍ମାନଂ ଅନ୍ୟଂ ଚ ସଃ ଵେଦ ଵିଦ୍ଵାନ୍
ଅପିପ୍ପଲାଦଃ ନ ତୁ ପିପ୍ପଲାଦଃ ।
ୟଃ ଅଵିଦ୍ୟୟା ୟୁକ୍ ସ ତୁ ନିତ୍ୟବଦ୍ଧଃ
ଵିଦ୍ୟାମୟଃ ୟଃ ସ ତୁ ନିତ୍ୟମୁକ୍ତଃ ॥ 7॥

ଦେହସ୍ଥଃ ଅପି ନ ଦେହସ୍ଥଃ ଵିଦ୍ଵାନ୍ ସ୍ଵପ୍ନାତ୍ ୟଥା ଉତ୍ଥିତଃ ।
ଅଦେହସ୍ଥଃ ଅପି ଦେହସ୍ଥଃ କୁମତିଃ ସ୍ଵପ୍ନଦୃକ୍ ୟଥା ॥ 8॥

ଇଂଦ୍ରିୟୈଃ ଇଂଦ୍ରିୟାର୍ଥେଷୁ ଗୁଣୈଃ ଅପି ଗୁଣେଷୁ ଚ ।
ଗୃହ୍ୟମାଣେଷୁ ଅହଂକୁର୍ୟାତ୍ ନ ଵିଦ୍ଵାନ୍ ୟଃ ତୁ ଅଵିକ୍ରିୟଃ ॥ 9॥

ଦୈଵାଧୀନେ ଶରୀରେ ଅସ୍ମିନ୍ ଗୁଣଭାଵ୍ୟେନ କର୍ମଣା ।
ଵର୍ତମାନଃ ଅବୁଧଃ ତତ୍ର କର୍ତା ଅସ୍ମି ଇତି ନିବଧ୍ୟତେ ॥ 10॥

ଏଵଂ ଵିରକ୍ତଃ ଶୟନଃ ଆସନାଟନମଜ୍ଜନେ ।
ଦର୍ଶନସ୍ପର୍ଶନଘ୍ରାଣଭୋଜନଶ୍ରଵଣାଦିଷୁ ॥ 11॥

ନ ତଥା ବଧ୍ୟତେ ଵିଦ୍ଵାନ୍ ତତ୍ର ତତ୍ର ଆଦୟନ୍ ଗୁଣାନ୍ ।
ପ୍ରକୃତିସ୍ଥଃ ଅପି ଅସଂସକ୍ତଃ ୟଥା ଖଂ ସଵିତା ଅନିଲଃ ॥ 12॥

ଵୈଶାରଦ୍ୟେକ୍ଷୟା ଅସଂଗଶିତୟା ଛିନ୍ନସଂଶୟଃ ।
ପ୍ରତିବୁଦ୍ଧଃ ଇଵ ସ୍ଵପ୍ନାତ୍ ନାନାତ୍ଵାତ୍ ଵିନିଵର୍ତତେ ॥ 13॥

ୟସ୍ୟ ସ୍ୟୁଃ ଵୀତସଂକଲ୍ପାଃ ପ୍ରାଣେଂଦ୍ରିୟମନୋଧିୟାମ୍ ।
ଵୃତ୍ତୟଃ ସଃ ଵିନିର୍ମୁକ୍ତଃ ଦେହସ୍ଥଃ ଅପି ହି ତତ୍ ଗୁଣୈଃ ॥ 14॥

ୟସ୍ୟ ଆତ୍ମା ହିଂସ୍ୟତେ ହିଂସ୍ର୍ୟୈଃ ୟେନ କିଂଚିତ୍ ୟଦୃଚ୍ଛୟା ।
ଅର୍ଚ୍ୟତେ ଵା କ୍ଵଚିତ୍ ତତ୍ର ନ ଵ୍ୟତିକ୍ରିୟତେ ବୁଧଃ ॥ 15॥

ନ ସ୍ତୁଵୀତ ନ ନିଂଦେତ କୁର୍ଵତଃ ସାଧୁ ଅସାଧୁ ଵା ।
ଵଦତଃ ଗୁଣଦୋଷାଭ୍ୟାଂ ଵର୍ଜିତଃ ସମଦୃକ୍ ମୁନିଃ ॥ 16॥

ନ କୁର୍ୟାତ୍ ନ ଵଦେତ୍ କିଂଚିତ୍ ନ ଧ୍ୟାୟେତ୍ ସାଧୁ ଅସାଧୁ ଵା ।
ଆତ୍ମାରାମଃ ଅନୟା ଵୃତ୍ତ୍ୟା ଵିଚରେତ୍ ଜଡଵତ୍ ମୁନିଃ ॥ 17॥

ଶବ୍ଦବ୍ରହ୍ମଣି ନିଷ୍ଣାତଃ ନ ନିଷ୍ଣାୟାତ୍ ପରେ ୟଦି ।
ଶ୍ରମଃ ତସ୍ୟ ଶ୍ରମଫଲଃ ହି ଅଧେନୁଂ ଇଵ ରକ୍ଷତଃ ॥ 18॥

ଗାଂ ଦୁଗ୍ଧଦୋହାଂ ଅସତୀଂ ଚ ଭାର୍ୟାମ୍
ଦେହଂ ପରାଧୀନଂ ଅସତ୍ପ୍ରଜାଂ ଚ ।
ଵିତ୍ତଂ ତୁ ଅତୀର୍ଥୀକୃତଂ ଅଂଗ ଵାଚମ୍
ହୀନାଂ ମୟା ରକ୍ଷତି ଦୁଃଖଦୁଃଖୀ ॥ 19॥

ୟସ୍ୟାଂ ନ ମେ ପାଵନଂ ଅଂଗ କର୍ମ
ସ୍ଥିତିଉଦ୍ଭଵପ୍ରାଣ ନିରୋଧନଂ ଅସ୍ୟ ।
ଲୀଲାଵତାରୀପ୍ସିତଜନ୍ମ ଵା ସ୍ୟାତ୍
ବଂଧ୍ୟାଂ ଗିରଂ ତାଂ ବିଭୃୟାତ୍ ନ ଧୀରଃ ॥ 20॥

ଏଵଂ ଜିଜ୍ଞାସୟା ଅପୋହ୍ୟ ନାନାତ୍ଵଭ୍ରମଂ ଆତ୍ମନି ।
ଉପାରମେତ ଵିରଜଂ ମନଃ ମୟି ଅର୍ପ୍ୟ ସର୍ଵଗେ ॥ 21॥

ୟଦି ଅନୀଶଃ ଧାରୟିତୁଂ ମନଃ ବ୍ରହ୍ମଣି ନିଶ୍ଚଲମ୍ ।
ମୟି ସର୍ଵାଣି କର୍ମାଣି ନିରପେକ୍ଷଃ ସମାଚର ॥ 22॥

ଶ୍ରଦ୍ଧାଲୁଃ ମେ କଥାଃ ଶ‍ଋଣ୍ଵନ୍ ସୁଭଦ୍ରା ଲୋକପାଵନୀଃ ।
ଗାୟନ୍ ଅନୁସ୍ମରନ୍ କର୍ମ ଜନ୍ମ ଚ ଅଭିନୟନ୍ ମୁହୁଃ ॥ 23॥

ମଦର୍ଥେ ଧର୍ମକାମାର୍ଥାନ୍ ଆଚରନ୍ ମଦପାଶ୍ରୟଃ ।
ଲଭତେ ନିଶ୍ଚଲାଂ ଭକ୍ତିଂ ମୟି ଉଦ୍ଧଵ ସନାତନେ ॥ 24॥

ସତ୍ସଂଗଲବ୍ଧୟା ଭକ୍ତ୍ୟା ମୟି ମାଂ ସଃ ଉପାସିତା ।
ସଃ ଵୈ ମେ ଦର୍ଶିତଂ ସଦ୍ଭିଃ ଅଂଜସା ଵିଂଦତେ ପଦମ୍ ॥ 25॥

ଉଦ୍ଧଵ ଉଵାଚ ।
ସାଧୁଃ ତଵ ଉତ୍ତମଶ୍ଲୋକ ମତଃ କୀଦୃଗ୍ଵିଧଃ ପ୍ରଭୋ ।
ଭକ୍ତିଃ ତ୍ଵୟି ଉପୟୁଜ୍ୟେତ କୀଦୃଶୀ ସଦ୍ଭିଃ ଆଦୃତା ॥ 26॥

ଏତତ୍ ମେ ପୁରୁଷାଧ୍ୟକ୍ଷ ଲୋକାଧ୍ୟକ୍ଷ ଜଗତ୍ ପ୍ରଭୋ ।
ପ୍ରଣତାୟ ଅନୁରକ୍ତାୟ ପ୍ରପନ୍ନାୟ ଚ କଥ୍ୟତାମ୍ ॥ 27॥

ତ୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମ ପରମଂ ଵ୍ୟୋମ ପୁରୁଷଃ ପ୍ରକୃତେଃ ପରଃ ।
ଅଵତୀର୍ଣଃ ଅସି ଭଗଵନ୍ ସ୍ଵେଚ୍ଛାଉପାତ୍ତପୃଥକ୍ ଵପୁଃ ॥ 28॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
କୃପାଲୁଃ ଅକୃତଦ୍ରୋହଃ ତିତିକ୍ଷୁଃ ସର୍ଵଦେହିନାମ୍ ।
ସତ୍ୟସାରଃ ଅନଵଦ୍ୟାତ୍ମା ସମଃ ସର୍ଵୋପକାରକଃ ॥ 29॥

କାମୈଃ ଅହତଧୀଃ ଦାଂତଃ ମୃଦୁଃ ଶୁଚିଃ ଅକିଂଚନଃ ।
ଅନୀହଃ ମିତଭୁକ୍ ଶାଂତଃ ସ୍ଥିରଃ ମତ୍ ଶରଣଃ ମୁନିଃ ॥ 30॥

ଅପ୍ରମତ୍ତଃ ଗଭୀରାତ୍ମା ଧୃତିମାଂଜିତଷଡ୍ଗୁଣଃ ।
ଅମାନୀ ମାନଦଃ କଲ୍ପଃ ମୈତ୍ରଃ କାରୁଣିକଃ କଵିଃ ॥ 31॥

ଆଜ୍ଞାୟ ଏଵଂ ଗୁଣାନ୍ ଦୋଷାନ୍ମୟାଦିଷ୍ଟାନ୍ ଅପି ସ୍ଵକାନ୍ ।
ଧର୍ମାନ୍ ସଂତ୍ୟଜ୍ୟ ୟଃ ସର୍ଵାନ୍ ମାଂ ଭଜେତ ସଃ ସତ୍ତମଃ ॥ 32॥

ଜ୍ଞାତ୍ଵା ଅଜ୍ଞାତ୍ଵା ଅଥ ୟେ ଵୈ ମାଂ ୟାଵାନ୍ ୟଃ ଚ ଅସ୍ମି
ୟାଦୃଶଃ ।
ଭଜଂତି ଅନନ୍ୟଭାଵେନ ତେ ମେ ଭକ୍ତତମାଃ ମତାଃ ॥ 33॥

ମଲ୍ଲିଂଗମଦ୍ଭକ୍ତଜନଦର୍ଶନସ୍ପର୍ଶନାର୍ଚନମ୍ ।
ପରିଚର୍ୟା ସ୍ତୁତିଃ ପ୍ରହ୍ଵଗୁଣକର୍ମ ଅନୁକୀର୍ତନମ୍ ॥ 34॥

ମତ୍କଥାଶ୍ରଵଣେ ଶ୍ରଦ୍ଧା ମତ୍ ଅନୁଧ୍ୟାନଂ ଉଦ୍ଧଵ ।
ସର୍ଵଲାଭ ଉପହରଣଂ ଦାସ୍ୟେନ ଆତ୍ମନିଵେଦନମ୍ ॥ 35॥

ମଜ୍ଜନ୍ମକର୍ମକଥନଂ ମମ ପର୍ଵାନୁମୋଦନମ୍ ।
ଗୀତତାଂଡଵଵାଦିତ୍ରଗୋଷ୍ଠୀଭିଃ ମଦ୍ଗୃହ ଉତ୍ସଵଃ ॥ 36॥

ୟାତ୍ରା ବଲିଵିଧାନଂ ଚ ସର୍ଵଵାର୍ଷିକପର୍ଵସୁ ।
ଵୈଦିକୀ ତାଂତ୍ରିକୀ ଦୀକ୍ଷା ମଦୀୟଵ୍ରତଧାରଣମ୍ ॥ 37॥

ମମ ଅର୍ଚାସ୍ଥାପନେ ଶ୍ରଦ୍ଧା ସ୍ଵତଃ ସଂହତ୍ୟ ଚ ଉଦ୍ୟମଃ ।
ଉଦ୍ୟାନ ଉପଵନାକ୍ରୀଡପୁରମଂଦିରକର୍ମଣି ॥ 38॥

ସଂମାର୍ଜନ ଉପଲେପାଭ୍ୟାଂ ସେକମଂଡଲଵର୍ତନୈଃ ।
ଗୃହଶୁଶ୍ରୂଷଣଂ ମହ୍ୟଂ ଦାସଵଦ୍ୟଦମାୟୟା ॥ 39॥

ଅମାନିତ୍ଵଂ ଅଦଂଭିତ୍ଵଂ କୃତସ୍ୟ ଅପରିକୀର୍ତନମ୍ ।
ଅପି ଦୀପାଵଲୋକଂ ମେ ନ ଉପୟୁଂଜ୍ୟାତ୍ ନିଵେଦିତମ୍ ॥ 40॥

ୟତ୍ ୟତ୍ ଇଷ୍ଟତମଂ ଲୋକେ ୟତ୍ ଚ ଅତିପ୍ରିୟଂ ଆତ୍ମନଃ ।
ତତ୍ ତତ୍ ନିଵେଦୟେତ୍ ମହ୍ୟଂ ତତ୍ ଆନଂତ୍ୟାୟ କଲ୍ପତେ ॥ 41॥

ସୂର୍ୟଃ ଅଗ୍ନିଃ ବ୍ରାହ୍ମଣଃ ଗାଵଃ ଵୈଷ୍ଣଵଃ ଖଂ ମରୁତ୍ ଜଲମ୍ ।
ଭୂଃ ଆତ୍ମା ସର୍ଵଭୂତାନି ଭଦ୍ର ପୂଜାପଦାନି ମେ ॥ 42॥

ସୂର୍ୟେ ତୁ ଵିଦ୍ୟୟା ତ୍ରୟ୍ୟା ହଵିଷାଗ୍ନୌ ୟଜେତ ମାମ୍ ।
ଆତିଥ୍ୟେନ ତୁ ଵିପ୍ରାଗ୍ର୍ୟଃ ଗୋଷ୍ଵଂଗ ୟଵସାଦିନା ॥ 43॥

ଵୈଷ୍ଣଵେ ବଂଧୁସତ୍କୃତ୍ୟା ହୃଦି ଖେ ଧ୍ୟାନନିଷ୍ଠୟା ।
ଵାୟୌ ମୁଖ୍ୟଧିୟା ତୋୟେ ଦ୍ରଵ୍ୟୈଃ ତୋୟପୁରସ୍କୃତୈଃ ॥ 44॥

ସ୍ଥଂଡିଲେ ମଂତ୍ରହୃଦୟୈଃ ଭୋଗୈଃ ଆତ୍ମାନଂ ଆତ୍ମନି ।
କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞଂ ସର୍ଵଭୂତେଷୁ ସମତ୍ଵେନ ୟଜେତ ମାମ୍ ॥ 45॥

ଧିଷ୍ଣ୍ୟେଷୁ ଏଷୁ ଇତି ମଦ୍ରୂପଂ ଶଂଖଚକ୍ରଗଦାଂବୁଜୈଃ ।
ୟୁକ୍ତଂ ଚତୁର୍ଭୁଜଂ ଶାଂତଂ ଧ୍ୟାୟନ୍ ଅର୍ଚେତ୍ ସମାହିତଃ ॥ 46॥

ଇଷ୍ଟାପୂର୍ତେନ ମାଂ ଏଵଂ ୟଃ ୟଜେତ ସମାହିତଃ ।
ଲଭତେ ମୟି ସଦ୍ଭକ୍ତିଂ ମତ୍ସ୍ମୃତିଃ ସାଧୁସେଵୟା ॥ 47॥

ପ୍ରାୟେଣ ଭକ୍ତିୟୋଗେନ ସତ୍ସଂଗେନ ଵିନା ଉଦ୍ଧଵ ।
ନ ଉପାୟଃ ଵିଦ୍ୟତେ ସଧ୍ର୍ୟଙ୍ ପ୍ରାୟଣଂ ହି ସତାଂ ଅହମ୍ ॥ 48॥

ଅଥ ଏତତ୍ ପରମଂ ଗୁହ୍ୟଂ ଶ୍ରୁଣ୍ଵତଃ ୟଦୁନଂଦନ ।
ସୁଗୋପ୍ୟଂ ଅପି ଵକ୍ଷ୍ୟାମି ତ୍ଵଂ ମେ ଭୃତ୍ୟଃ ସୁହୃତ୍ ସଖା ॥ 49॥

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କଂଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧଵସଂଵାଦେ
ଏକାଦଶପୂଜାଵିଧାନୟୋଗୋ ନାମ ଏକାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ 11॥

ଅଥ ଦ୍ଵାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ନ ରୋଧୟତି ମାଂ ୟୋଗଃ ନ ସ୍ସାଂଖ୍ୟଂ ଧର୍ମଃ ଏଵ ଚ ।
ନ ସ୍ଵାଧ୍ୟାୟଃ ତପଃ ତ୍ୟାଗଃ ନ ଇଷ୍ଟାପୂର୍ତଂ ନ ଦକ୍ଷିଣା ॥ 1॥

ଵ୍ରତାନି ୟଜ୍ଞଃ ଛଂଦାଂସି ତୀର୍ଥାନି ନିୟମାଃ ୟମାଃ ।
ୟଥା ଅଵରୁଂଧେ ସତ୍ସଂଗଃ ସର୍ଵସଂଗ ଅପହଃ ହି ମାମ୍ ॥ 2॥

ସତ୍ସଂଗେନ ହି ଦୈତେୟା ୟାତୁଧାନଃ ମୃଗାଃ ଖଗାଃ ।
ଗଂଧର୍ଵ ଅପ୍ସରସଃ ନାଗାଃ ସିଦ୍ଧାଃ ଚାରଣଗୁହ୍ୟକାଃ ॥ 3॥

ଵିଦ୍ୟାଧରାଃ ମନୁଷ୍ୟେଷୁ ଵୈଶ୍ୟାଃ ଶୂଦ୍ରାଃ ସ୍ତ୍ରିୟଃ ଅଂତ୍ୟଜାଃ ।
ରଜଃ ତମଃ ପ୍ରକୃତୟଃ ତସ୍ମିନ୍ ତସ୍ମିନ୍ ୟୁଗେ ଅନଘ ॥ 4॥

ବହଵଃ ମତ୍ପଦଂ ପ୍ରାପ୍ତାଃ ତ୍ଵାଷ୍ଟ୍ରକାୟାଧଵାଦୟଃ ।
ଵୃଷପର୍ଵା ବଲିଃ ଵାଣଃ ମୟଃ ଚ ଅଥ ଵିଭୀଷଣଃ ॥ 5॥

ସୁଗ୍ରୀଵଃ ହନୁମାନ୍ ଋକ୍ଷଃ ଗଜଃ ଗୃଧ୍ରଃ ଵଣିକ୍ପଥଃ ।
ଵ୍ୟାଧଃ କୁବ୍ଜା ଵ୍ରଜେ ଗୋପ୍ୟଃ ୟଜ୍ଞପତ୍ନ୍ୟଃ ତଥା ଅପରେ ॥ 6॥

ତେ ନ ଅଧିତଶ୍ରୁତିଗଣାଃ ନ ଉପାସିତମହତ୍ତମାଃ ।
ଅଵ୍ରତାତପ୍ତତପସଃ ମତ୍ସଂଗାତ୍ ମାଂ ଉପାଗତାଃ ॥ 7॥

କେଵଲେନ ହି ଭାଵେନ ଗୋପ୍ୟଃ ଗାଵଃ ନଗାଃ ମୃଗାଃ ।
ୟେ ଅନ୍ୟେ ମୂଢଧିୟଃ ନାଗାଃ ସିଦ୍ଧାଃ ମାଂ ଈୟୁଃ ଅଂଜସା ॥ 8॥

ୟଂ ନ ୟୋଗେନ ସାଂଖ୍ୟେନ ଦାନଵ୍ରତତପଃ ଅଧ୍ଵରୈଃ ।
ଵ୍ୟାଖ୍ୟାଃ ସ୍ଵାଧ୍ୟାୟସଂନ୍ୟାସୈଃ ପ୍ରାପ୍ନୁୟାତ୍ ୟତ୍ନଵାନ୍ ଅପି ॥ 9॥

ରାମେଣ ସାର୍ଧଂ ମଥୁରାଂ ପ୍ରଣୀତେ
ଶ୍ଵାଫଲ୍କିନା ମୟି ଅନୁରକ୍ତଚିତ୍ତାଃ ।
ଵିଗାଢଭାଵେନ ନ ମେ ଵିୟୋଗ
ତୀଵ୍ରାଧୟଃ ଅନ୍ୟଂ ଦଦୃଶୁଃ ସୁଖାୟ ॥ 10॥

ତାଃ ତାଃ କ୍ଷପାଃ ପ୍ରେଷ୍ଠତମେନ ନୀତାଃ
ମୟା ଏଵ ଵୃଂଦାଵନଗୋଚରେଣ ।
କ୍ଷଣାର୍ଧଵତ୍ ତାଃ ପୁନରଂଗ ତାସାଂ
ହୀନା ମାୟା କଲ୍ପସମା ବଭୂଵୁଃ ॥ 11॥

ତାଃ ନ ଅଵିଦନ୍ ମୟି ଅନୁଷଂଗବଦ୍ଧ
ଧିୟଃ ସ୍ଵମାତ୍ମାନଂ ଅଦଃ ତଥା ଇଦମ୍ ।
ୟଥା ସମାଧୌ ମୁନୟଃ ଅବ୍ଧିତୋୟେ
ନଦ୍ୟଃ ପ୍ରଵିଷ୍ଟାଃ ଇଵ ନାମରୂପେ ॥ 12॥

ମତ୍କାମା ରମଣଂ ଜାରଂ ଅସ୍ଵରୂପଵିଦଃ ଅବଲାଃ ।
ବ୍ରହ୍ମ ମାଂ ପରମଂ ପ୍ରାପୁଃ ସଂଗାତ୍ ଶତସହସ୍ରଶଃ ॥ 13॥

ତସ୍ମାତ୍ ତ୍ଵଂ ଉଦ୍ଧଵ ଉତ୍ସୃଜ୍ୟ ଚୋଦନାଂ ପ୍ରତିଚୋଦନାମ୍ ।
ପ୍ରଵୃତ୍ତଂ ଚ ନିଵୃତ୍ତଂ ଚ ଶ୍ରୋତଵ୍ୟଂ ଶ୍ରୁତଂ ଏଵ ଚ ॥ 14॥

ମାଂ ଏକଂ ଏଵ ଶରଣଂ ଆତ୍ମାନଂ ସର୍ଵଦେହିନାମ୍ ।
ୟାହି ସର୍ଵାତ୍ମଭାଵେନ ମୟା ସ୍ୟାଃ ହି ଅକୁତୋଭୟଃ ॥ 15॥

ଉଦ୍ଧଵଃ ଉଵାଚ ।
ସଂଶୟଃ ଶ୍ରୁଣ୍ଵତଃ ଵାଚଂ ତଵ ୟୋଗେଶ୍ଵର ଈଶ୍ଵର ।
ନ ନିଵର୍ତତଃ ଆତ୍ମସ୍ଥଃ ୟେନ ଭ୍ରାମ୍ୟତି ମେ ମନଃ ॥ 16॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ସଃ ଏଷ ଜୀଵଃ ଵିଵରପ୍ରସୂତିଃ
ପ୍ରାଣେନ ଘୋଷେଣ ଗୁହାଂ ପ୍ରଵିଷ୍ଟଃ ।
ମନୋମୟଂ ସୂକ୍ଷ୍ମଂ ଉପେତ୍ୟ ରୂପଂ
ମାତ୍ରା ସ୍ଵରଃ ଵର୍ଣଃ ଇତି ସ୍ଥଵିଷ୍ଠଃ ॥ 17॥

ୟଥା ଅନଲଃ ଖେ ଅନିଲବଂଧୁଃ ଊଷ୍ମା
ବଲେନ ଦାରୁଣ୍ୟଧିମଥ୍ୟମାନଃ ।
ଅଣୁଃ ପ୍ରଜାତଃ ହଵିଷା ସମିଧ୍ୟତେ
ତଥା ଏଵ ମେ ଵ୍ୟକ୍ତିଃ ଇୟଂ ହି ଵାଣୀ ॥ 18॥

ଏଵଂ ଗଦିଃ କର୍ମଗତିଃ ଵିସର୍ଗଃ
ଘ୍ରାଣଃ ରସଃ ଦୃକ୍ ସ୍ପର୍ଶଃ ଶ୍ରୁତିଃ ଚ ।
ସଂକଲ୍ପଵିଜ୍ଞାନଂ ଅଥ ଅଭିମାନଃ
ସୂତ୍ରଂ ରଜଃ ସତ୍ତ୍ଵତମୋଵିକାରଃ ॥ 19॥

ଅୟଂ ହି ଜୀଵଃ ତ୍ରିଵୃତ୍ ଅବ୍ଜୟୋନିଃ
ଅଵ୍ୟକ୍ତଃ ଏକଃ ଵୟସା ସଃ ଆଦ୍ୟଃ ।
ଵିଶ୍ଲିଷ୍ଟଶକ୍ତିଃ ବହୁଧା ଏଵ ଭାତି
ବୀଜାନି ୟୋନିଂ ପ୍ରତିପଦ୍ୟ ୟଦ୍ଵତ୍ ॥ 20॥

ୟସ୍ମିନ୍ ଇଦଂ ପ୍ରୋତଂ ଅଶେଷଂ ଓତଂ
ପଟଃ ୟଥା ତଂତୁଵିତାନସଂସ୍ଥଃ ।
ୟଃ ଏଷ ସଂସାରତରୁଃ ପୁରାଣଃ
କର୍ମାତ୍ମକଃ ପୁଷ୍ପଫଲେ ପ୍ରସୂତେ ॥ 21॥

ଦ୍ଵେ ଅସ୍ୟ ବୀଜେ ଶତମୂଲଃ ତ୍ରିନାଲଃ
ପଂଚସ୍କଂଧଃ ପଂଚରସପ୍ରସୂତିଃ ।
ଦଶ ଏକଶାଖଃ ଦ୍ଵିସୁପର୍ଣନୀଡଃ
ତ୍ରିଵଲ୍କଲଃ ଦ୍ଵିଫଲଃ ଅର୍କଂ ପ୍ରଵିଷ୍ଟଃ ॥ 22॥

ଅଦଂତି ଚ ଏକଂ ଫଲଂ ଅସ୍ୟ ଗୃଧ୍ରା
ଗ୍ରାମେଚରାଃ ଏକଂ ଅରଣ୍ୟଵାସାଃ ।
ହଂସାଃ ୟଃ ଏକଂ ବହୁରୂପଂ ଇଜ୍ୟୈଃ
ମାୟାମୟଂ ଵେଦ ସଃ ଵେଦ ଵେଦମ୍ ॥ 23॥

ଏଵଂ ଗୁରୁ ଉପାସନୟା ଏକଭକ୍ତ୍ୟା
ଵିଦ୍ୟାକୁଠାରେଣ ଶିତେନ ଧୀରଃ ।
ଵିଵୃଶ୍ଚ୍ୟ ଜୀଵାଶୟଂ ଅପ୍ରମତ୍ତଃ
ସଂପଦ୍ୟ ଚ ଆତ୍ମାନଂ ଅଥ ତ୍ୟଜ ଅସ୍ତ୍ରମ୍ ॥ 24॥

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କଂଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧଵସଂଵାଦେ
ଦ୍ଵାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ 12॥

ଅଥ ତ୍ରୟୋଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ସତ୍ତ୍ଵଂ ରଜଃ ତମଃ ଇତି ଗୁଣାଃ ବୁଦ୍ଧେଃ ନ ଚ ଆତ୍ମନଃ ।
ସତ୍ତ୍ଵେନ ଅନ୍ୟତମୌ ହନ୍ୟାତ୍ ସତ୍ତ୍ଵଂ ସତ୍ତ୍ଵେନ ଚ ଏଵ ହି ॥ 1॥

ସତ୍ତ୍ଵାତ୍ ଧର୍ମଃ ଭଵେତ୍ ଵୃଦ୍ଧାତ୍ ପୁଂସଃ ମଦ୍ଭକ୍ତିଲକ୍ଷଣଃ ।
ସାତ୍ଵିକ ଉପାସୟା ସତ୍ତ୍ଵଂ ତତଃ ଧର୍ମଃ ପ୍ରଵର୍ତତେ ॥ 2॥

ଧର୍ମଃ ରଜଃ ତମଃ ହନ୍ୟାତ୍ ସତ୍ତ୍ଵଵୃଦ୍ଧିଃ ଅନୁତ୍ତମଃ ।
ଆଶୁ ନଶ୍ୟତି ତତ୍ ମୂଲଃ ହି ଅଧର୍ମଃ ଉଭୟେ ହତେ ॥ 3॥

ଆଗମଃ ଅପଃ ପ୍ରଜା ଦେଶଃ କାଲଃ କର୍ମ ଚ ଜନ୍ମ ଚ ।
ଧ୍ୟାନଂ ମଂତ୍ରଃ ଅଥ ସଂସ୍କାରଃ ଦଶ ଏତେ ଗୁଣହେତଵଃ ॥ 4॥

ତତ୍ ତତ୍ ସାତ୍ଵିକଂ ଏଵ ଏଷାଂ ୟତ୍ ୟତ୍ ଵୃଦ୍ଧାଃ ପ୍ରଚକ୍ଷତେ ।
ନିଂଦଂତି ତାମସଂ ତତ୍ ତତ୍ ରାଜସଂ ତତ୍ ଉପେକ୍ଷିତମ୍ ॥ 5॥

ସାତ୍ତ୍ଵିକାନି ଏଵ ସେଵେତ ପୁମାନ୍ ସତ୍ତ୍ଵଵିଵୃଦ୍ଧୟେ ।
ତତଃ ଧର୍ମଃ ତତଃ ଜ୍ଞାନଂ ୟାଵତ୍ ସ୍ମୃତିଃ ଅପୋହନମ୍ ॥ 6॥

ଵେଣୁସଂଘର୍ଷଜଃ ଵହ୍ନିଃ ଦଗ୍ଧ୍ଵା ଶାମ୍ୟତି ତତ୍ ଵନମ୍ ।
ଏଵଂ ଗୁଣଵ୍ୟତ୍ୟୟଜଃ ଦେହଃ ଶାମ୍ୟତି ତତ୍ କ୍ରିୟଃ ॥ 7॥

ଉଦ୍ଧଵଃ ଉଵାଚ ।
ଵିଦଂତି ମର୍ତ୍ୟାଃ ପ୍ରାୟେଣ ଵିଷୟାନ୍ ପଦଂ ଆପଦାମ୍ ।
ତଥା ଅପି ଭୁଂଜତେ କୃଷ୍ଣ ତତ୍ କଥଂ ଶ୍ଵ ଖର ଅଜାଵତ୍ ॥ 8॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଅହଂ ଇତି ଅନ୍ୟଥାବୁଦ୍ଧିଃ ପ୍ରମତ୍ତସ୍ୟ ୟଥା ହୃଦି ।
ଉତ୍ସର୍ପତି ରଜଃ ଘୋରଂ ତତଃ ଵୈକାରିକଂ ମନଃ ॥ 9॥

ରଜୋୟୁକ୍ତସ୍ୟ ମନସଃ ସଂକଲ୍ପଃ ସଵିକଲ୍ପକଃ ।
ତତଃ କାମଃ ଗୁଣଧ୍ୟାନାତ୍ ଦୁଃସହଃ ସ୍ୟାତ୍ ହି ଦୁର୍ମତେଃ ॥ 10॥

କରୋତି କାମଵଶଗଃ କର୍ମାଣି ଅଵିଜିତେଂଦ୍ରିୟଃ ।
ଦୁଃଖୋଦର୍କାଣି ସଂପଶ୍ୟନ୍ ରଜୋଵେଗଵିମୋହିତଃ ॥ 11।
ରଜଃ ତମୋଭ୍ୟାଂ ୟତ୍ ଅପି ଵିଦ୍ଵାନ୍ ଵିକ୍ଷିପ୍ତଧୀଃ ପୁନଃ ।
ଅତଂଦ୍ରିତଃ ମନଃ ୟୁଂଜନ୍ ଦୋଷଦୃଷ୍ଟିଃ ନ ସଜ୍ଜତେ ॥ 12॥

ଅପ୍ରମତ୍ତଃ ଅନୁୟୁଂଜୀତଃ ମନଃ ମୟି ଅର୍ପୟନ୍ ଶନୈଃ ।
ଅନିର୍ଵିଣ୍ଣଃ ୟଥାକାଲଂ ଜିତଶ୍ଵାସଃ ଜିତାସନଃ ॥ 13॥

ଏତାଵାନ୍ ୟୋଗଃ ଆଦିଷ୍ଟଃ ମତ୍ ଶିଷ୍ୟୈଃ ସନକ ଆଦିଭିଃ ।
ସର୍ଵତଃ ମନଃ ଆକୃଷ୍ୟ ମୟ୍ୟଦ୍ଧା ଆଵେଶ୍ୟତେ ୟଥା ॥ 14॥

ଉଦ୍ଧଵଃ ଉଵାଚ ।
ୟଦା ତ୍ଵଂ ସନକ ଆଦିଭ୍ୟଃ ୟେନ ରୂପେଣ କେଶଵ ।
ୟୋଗଂ ଆଦିଷ୍ଟଵାନ୍ ଏତତ୍ ରୂପଂ ଇଚ୍ଛାମି ଵେଦିତୁମ୍ ॥ 15॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ପୁତ୍ରାଃ ହିରଣ୍ୟଗର୍ଭସ୍ୟ ମାନସାଃ ସନକ ଆଦୟଃ ।
ପପ୍ରଚ୍ଛୁଃ ପିତରଂ ସୂକ୍ଷ୍ମାଂ ୟୋଗସ୍ୟ ଐକାଂତିକୀଂ ଗତିମ୍ ॥

16॥

ସନକ ଆଦୟଃ ଊଚୁଃ ।
ଗୁଣେଷୁ ଆଵିଶତେ ଚେତଃ ଗୁଣାଃ ଚେତସି ଚ ପ୍ରଭୋ ।
କଥଂ ଅନ୍ୟୋନ୍ୟସଂତ୍ୟାଗଃ ମୁମୁକ୍ଷୋଃ ଅତିତିତୀର୍ଷୋଃ ॥ 17॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଏଵଂ ପୃଷ୍ଟଃ ମହାଦେଵଃ ସ୍ଵୟଂଭୂଃ ଭୂତଭାଵନଃ ।
ଧ୍ୟାୟମାନଃ ପ୍ରଶ୍ନବୀଜଂ ନ ଅଭ୍ୟପଦ୍ୟତ କର୍ମଧୀଃ ॥ 18॥

ସଃ ମାଂ ଅଚିଂତୟତ୍ ଦେଵଃ ପ୍ରଶ୍ନପାରତିତୀର୍ଷୟା ।
ତସ୍ୟ ଅହଂ ହଂସରୂପେଣ ସକାଶଂ ଅଗମଂ ତଦା ॥ 19॥

ଦୃଷ୍ଟ୍ଵା ମାଂ ତ ଉପଵ୍ରଜ୍ୟ କୃତ୍ଵା ପାଦ ଅଭିଵଂଦନମ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମାଣଂ ଅଗ୍ରତଃ କୃତ୍ଵା ପପ୍ରଚ୍ଛୁଃ କଃ ଭଵାନ୍ ଇତି ॥ 20॥

ଇତି ଅହଂ ମୁନିଭିଃ ପୃଷ୍ଟଃ ତତ୍ତ୍ଵଜିଜ୍ଞାସୁଭିଃ ତଦା ।
ୟତ୍ ଅଵୋଚଂ ଅହଂ ତେଭ୍ୟଃ ତତ୍ ଉଦ୍ଧଵ ନିବୋଧ ମେ ॥ 21॥

ଵସ୍ତୁନଃ ୟଦି ଅନାନାତ୍ଵଂ ଆତ୍ମନଃ ପ୍ରଶ୍ନଃ ଈଦୃଶଃ ।
କଥଂ ଘଟେତ ଵଃ ଵିପ୍ରାଃ ଵକ୍ତୁଃ ଵା ମେ କଃ ଆଶ୍ରୟଃ ॥ 22॥

ପଂଚାତ୍ମକେଷୁ ଭୂତେଷୁ ସମାନେଷୁ ଚ ଵସ୍ତୁତଃ ।
କଃ ଭଵାନ୍ ଇତି ଵଃ ପ୍ରଶ୍ନଃ ଵାଚାରଂଭଃ ହି ଅନର୍ଥକଃ ॥ 23॥

ମନସା ଵଚସା ଦୃଷ୍ଟ୍ୟା ଗୃହ୍ୟତେ ଅନ୍ୟୈଃ ଅପି ଇଂଦ୍ରିୟୈଃ ।
ଅହଂ ଏଵ ନ ମତ୍ତଃ ଅନ୍ୟତ୍ ଇତି ବୁଧ୍ୟଧ୍ଵଂ ଅଂଜସା ॥ 24॥

ଗୁଣେଷୁ ଆଵିଶତେ ଚେତଃ ଗୁଣାଃ ଚେତସି ଚ ପ୍ରଜାଃ ।
ଜୀଵସ୍ୟ ଦେହଃ ଉଭୟଂ ଗୁଣାଃ ଚେତଃ ମତ୍ ଆତ୍ମନଃ ॥ 25॥

ଗୁଣେଷୁ ଚ ଆଵିଶତ୍ ଚିତ୍ତଂ ଅଭୀକ୍ଷ୍ଣଂ ଗୁଣସେଵୟା ।
ଗୁଣାଃ ଚ ଚିତ୍ତପ୍ରଭଵାଃ ମତ୍ ରୂପଃ ଉଭୟଂ ତ୍ୟଜେତ୍ ॥ 26॥

ଜାଗ୍ରତ୍ ସ୍ଵପ୍ନଃ ସୁଷୁପ୍ତଂ ଚ ଗୁଣତଃ ବୁଦ୍ଧିଵୃତ୍ତୟଃ ।
ତାସାଂ ଵିଲକ୍ଷଣଃ ଜୀଵଃ ସାକ୍ଷିତ୍ଵେନ ଵିନିଶ୍ଚିତଃ ॥ 27॥

ୟଃ ହି ସଂସୃତିବଂଧଃ ଅୟଂ ଆତ୍ମନଃ ଗୁଣଵୃତ୍ତିଦଃ ।
ମୟି ତୁର୍ୟେ ସ୍ଥିତଃ ଜହ୍ୟାତ୍ ତ୍ୟାଗଃ ତତ୍ ଗୁଣଚେତସାମ୍ ॥ 28॥

ଅହଂକାରକୃତଂ ବଂଧଂ ଆତ୍ମନଃ ଅର୍ଥଵିପର୍ୟୟମ୍ ।
ଵିଦ୍ଵାନ୍ ନିର୍ଵିଦ୍ୟ ସଂସାରଚିଂତାଂ ତୁର୍ୟେ ସ୍ଥିତଃ ତ୍ୟଜେତ୍ ॥ 29॥

ୟାଵତ୍ ନାନାର୍ଥଧୀଃ ପୁଂସଃ ନ ନିଵର୍ତେତ ୟୁକ୍ତିଭିଃ ।
ଜାଗର୍ତି ଅପି ସ୍ଵପନ୍ ଅଜ୍ଞଃ ସ୍ଵପ୍ନେ ଜାଗରଣଂ ୟଥା ॥ 30॥

ଅସତ୍ତ୍ଵାତ୍ ଆତ୍ମନଃ ଅନ୍ୟେଷାଂ ଭାଵାନାଂ ତତ୍ କୃତା ଭିଦା ।
ଗତୟଃ ହେତଵଃ ଚ ଅସ୍ୟ ମୃଷା ସ୍ଵପ୍ନଦୃଶଃ ୟଥା ॥ 31॥

ୟୋ ଜାଗରେ ବହିଃ ଅନୁକ୍ଷଣଧର୍ମିଣଃ ଅର୍ଥାନ୍
ଭୁଂକ୍ତେ ସମସ୍ତକରଣୈଃ ହୃଦି ତତ୍ ସଦୃକ୍ଷାନ୍ ।
ସ୍ଵପ୍ନେ ସୁଷୁପ୍ତଃ ଉପସଂହରତେ ସଃ ଏକଃ
ସ୍ମୃତି ଅନ୍ଵୟାତ୍ ତ୍ରିଗୁଣଵୃତ୍ତିଦୃକ୍ ଇଂଦ୍ରିୟ ଈଶଃ ॥ 32॥

ଏଵଂ ଵିମୃଶ୍ୟ ଗୁଣତଃ ମନସଃ ତ୍ର୍ୟଵସ୍ଥା
ମତ୍ ମାୟୟା ମୟି କୃତା ଇତି ନିଶ୍ଚିତାର୍ଥାଃ ।
ସଂଛିଦ୍ୟ ହାର୍ଦଂ ଅନୁମାନସ୍ତ୍ ଉକ୍ତିତୀକ୍ଷ୍ଣ
ଜ୍ଞାନାସିନା ଭଜତଃ ମା ଅଖିଲସଂଶୟାଧିମ୍ ॥ 33॥

ଈକ୍ଷେତ ଵିଭ୍ରମଂ ଇଦଂ ମନସଃ ଵିଲାସମ୍
ଦୃଷ୍ଟଂ ଵିନଷ୍ଟଂ ଅତିଲୋଲଂ ଅଲାତଚକ୍ରମ୍ ।
ଵିଜ୍ଞାନଂ ଏକଂ ଉରୁଧା ଇଵ ଵିଭାତି ମାୟା
ସ୍ଵପ୍ନଃ ତ୍ରିଧା ଗୁଣଵିସର୍ଗକୃତଃ ଵିକଲ୍ପଃ ॥ 34॥

ଦୃଷ୍ଟିଂ ତତଃ ପ୍ରତିନିଵର୍ତ୍ୟ ନିଵୃତ୍ତତୃଷ୍ଣଃ
ତୂଷ୍ଣୀଂ ଭଵେତ୍ ନିଜସୁଖ ଅନୁଭଵଃ ନିରୀହଃ ।
ସଂଦୃଶ୍ୟତେ କ୍ଵ ଚ ୟଦି ଇଦଂ ଅଵସ୍ତୁବୁଦ୍ଧ୍ୟା
ତ୍ୟକ୍ତଂ ଭ୍ରମାୟ ନ ଭଵେତ୍ ସ୍ମୃତିଃ ଆନିପାତାତ୍ ॥ 35॥

ଦେହଂ ଚ ନଶ୍ଵରଂ ଅଵସ୍ଥିତଂ ଉତ୍ଥିତଂ ଵା
ସିଦ୍ଧଃ ନ ପଶ୍ୟତି ୟତଃ ଅଧ୍ୟଗମତ୍ସ୍ଵରୂପମ୍ ।
ଦୈଵାତ୍ ଅପେତଂ ଉତ ଦୈଵଶାତ୍ ଉପେତମ୍
ଵାସଃ ୟଥା ପରିକୃତଂ ମଦିରାମଦାଂଧଃ ॥ 36॥

ଦେହଃ ଅପି ଦୈଵଵଶଗଃ ଖଲୁ କର୍ମ ୟାଵତ୍
ସ୍ଵାରଂଭକଂ ପ୍ରତିସମୀକ୍ଷତଃ ଏଵ ସାସୁଃ ।
ତଂ ଅପ୍ରପଂଚଂ ଅଧିରୂଢସମାଧିୟୋଗଃ
ସ୍ଵାପ୍ନଂ ପୁନଃ ନ ଭଜତେ ପ୍ରତିବୁଦ୍ଧଵସ୍ତୁଃ ॥ 37॥

ମୟା ଏତତ୍ ଉକ୍ତଂ ଵଃ ଵିପ୍ରାଃ ଗୁହ୍ୟଂ ୟତ୍ ସାଂଖ୍ୟୟୋଗୟୋଃ ।
ଜାନୀତଂ ଆଗତଂ ୟଜ୍ଞଂ ୟୁଷ୍ମତ୍ ଧର୍ମଵିଵକ୍ଷୟା ॥ 38॥

ଅହଂ ୟୋଗସ୍ୟ ସାଂଖ୍ୟସ୍ୟ ସତ୍ୟସ୍ୟର୍ତସ୍ୟ ତେଜସଃ ।
ପରାୟଣଂ ଦ୍ଵିଜଶ୍ରେଷ୍ଠାଃ ଶ୍ରିୟଃ କୀର୍ତେଃ ଦମସ୍ୟ ଚ ॥ 39॥

ମାଂ ଭଜଂତି ଗୁଣାଃ ସର୍ଵେ ନିର୍ଗୁଣଂ ନିରପେକ୍ଷକମ୍ ।
ସୁହୃଦଂ ପ୍ରିୟଂ ଆତ୍ମାନଂ ସାମ୍ୟ ଅସଂଗ ଆଦୟଃ ଗୁଣାଃ ॥ 40॥

ଇତି ମେ ଛିନ୍ନସଂଦେହାଃ ମୁନୟଃ ସନକ ଆଦୟଃ ।
ସଭାଜୟିତ୍ଵା ପରୟା ଭକ୍ତ୍ୟା ଅଗୃଣତ ସଂସ୍ତଵୈଃ ॥ 41॥

ତୈଃ ଅହଂ ପୂଜିତଃ ସମ୍ୟକ୍ ସଂସ୍ତୁତଃ ପରମ ଋଷିଭିଃ ।
ପ୍ରତ୍ୟେୟାୟ ସ୍ଵକଂ ଧାମ ପଶ୍ୟତଃ ପରମେଷ୍ଠିନଃ ॥ 42॥

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କଂଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧଵସଂଵାଦେ
ହଂସଗୀତାନିରୂପଣଂ ନାମ ତ୍ରୟୋଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ 13॥

ଅଥ ଚତୁର୍ଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଉଦ୍ଧଵଃ ଉଵାଚ ।
ଵଦଂତି କୃଷ୍ଣ ଶ୍ରେୟାଂସି ବହୂନି ବ୍ରହ୍ମଵାଦିନଃ ।
ତେଷାଂ ଵିକଲ୍ପପ୍ରାଧାନ୍ୟଂ ଉତ ଅହୋ ଏକମୁଖ୍ୟତା ॥ 1॥

ଭଵତ୍ ଉଦାହୃତଃ ସ୍ଵାମିନ୍ ଭକ୍ତିୟୋଗଃ ଅନପେକ୍ଷିତଃ ।
ନିରସ୍ୟ ସର୍ଵତଃ ସଂଗଂ ୟେନ ତ୍ଵୟି ଆଵିଶେତ୍ ମନଃ ॥ 2॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
କାଲେନ ନଷ୍ଟା ପ୍ରଲୟେ ଵାଣୀୟଂ ଵେଦସଂଜ୍ଞିତା ।
ମୟା ଆଦୌ ବ୍ରହ୍ମଣେ ପ୍ରୋକ୍ତା ଧର୍ମଃ ୟସ୍ୟାଂ ମଦାତ୍ମକଃ ॥ 3॥

ତେନ ପ୍ରୋକ୍ତା ଚ ପୁତ୍ରାୟ ମନଵେ ପୂର୍ଵଜାୟ ସା ।
ତତଃ ଭୃଗୁ ଆଦୟଃ ଅଗୃହ୍ଣନ୍ ସପ୍ତବ୍ରହ୍ମମହର୍ଷୟଃ ॥ 4॥

ତେଭ୍ୟଃ ପିତୃଭ୍ୟଃ ତତ୍ ପୁତ୍ରାଃ ଦେଵଦାନଵଗୁହ୍ୟକାଃ ।
ମନୁଷ୍ୟାଃ ସିଦ୍ଧଗଂଧର୍ଵାଃ ସଵିଦ୍ୟାଧରଚାରଣାଃ ॥ 5॥

କିଂଦେଵାଃ କିନ୍ନରାଃ ନାଗାଃ ରକ୍ଷଃ କିଂପୁରୁଷ ଆଦୟଃ ।
ବହ୍ଵ୍ୟଃ ତେଷାଂ ପ୍ରକୃତୟଃ ରଜଃସତ୍ତ୍ଵତମୋଭୁଵଃ ॥ 6॥

ୟାଭିଃ ଭୂତାନି ଭିଦ୍ୟଂତେ ଭୂତାନାଂ ମତୟଃ ତଥା ।
ୟଥାପ୍ରକୃତି ସର୍ଵେଷାଂ ଚିତ୍ରାଃ ଵାଚଃ ସ୍ରଵଂତି ହି ॥ 7॥

ଏଵଂ ପ୍ରକୃତିଵୈଚିତ୍ର୍ୟାତ୍ ଭିଦ୍ୟଂତେ ମତୟଃ ନୃଣାମ୍ ।
ପାରଂପର୍ୟେଣ କେଷାଂଚିତ୍ ପାଖଂଡମତୟଃ ଅପରେ ॥ 8॥

ମନ୍ମାୟାମୋହିତଧିୟଃ ପୁରୁଷାଃ ପୁରୁଷର୍ଷଭ ।
ଶ୍ରେୟଃ ଵଦଂତି ଅନେକାଂତଂ ୟଥାକର୍ମ ୟଥାରୁଚି ॥ 9॥

ଧର୍ମଂ ଏକେ ୟଶଃ ଚ ଅନ୍ୟେ କାମଂ ସତ୍ୟଂ ଦମଂ ଶମମ୍ ।
ଅନ୍ୟେ ଵଦଂତି ସ୍ଵାର୍ଥଂ ଵା ଐଶ୍ଵର୍ୟଂ ତ୍ୟାଗଭୋଜନମ୍ ।
କେଚିତ୍ ୟଜ୍ଞତପୋଦାନଂ ଵ୍ରତାନି ନିୟମ ଅନ୍ୟମାନ୍ ॥ 10॥

ଆଦି ଅଂତଵଂତଃ ଏଵ ଏଷାଂ ଲୋକାଃ କର୍ମଵିନିର୍ମିତାଃ ।
ଦୁଃଖ ଉଦର୍କାଃ ତମୋନିଷ୍ଠାଃ କ୍ଷୁଦ୍ର ଆନଂଦାଃ ଶୁଚ ଅର୍ପିତାଃ ॥

11॥

ମୟି ଅର୍ପିତ ମନଃ ସଭ୍ୟ ନିରପେକ୍ଷସ୍ୟ ସର୍ଵତଃ ।
ମୟା ଆତ୍ମନା ସୁଖଂ ୟତ୍ ତତ୍ କୁତଃ ସ୍ୟାତ୍ ଵିଷୟ ଆତ୍ମନାମ୍ ॥

12॥

ଅକିଂଚନସ୍ୟ ଦାଂତସ୍ୟ ଶାଂତସ୍ୟ ସମଚେତସଃ ।
ମୟା ସଂତୁଷ୍ଟମନସଃ ସର୍ଵାଃ ସୁଖମୟାଃ ଦିଶଃ ॥ 13॥

ନ ପାରମେଷ୍ଠ୍ୟଂ ନ ମହେଂଦ୍ରଧିଷ୍ଣ୍ୟମ୍
ନ ସାର୍ଵଭୌମଂ ନ ରସାଧିପତ୍ୟମ୍ ।
ନ ୟୋଗସିଦ୍ଧୀଃ ଅପୁନର୍ଭଵଂ ଵା
ମୟି ଅର୍ପିତ ଆତ୍ମା ଇଚ୍ଛତି ମତ୍ ଵିନା ଅନ୍ୟତ୍ ॥ 14॥

ନ ତଥା ମେ ପ୍ରିୟତମଃ ଆତ୍ମୟୋନିଃ ନ ଶଂକରଃ ।
ନ ଚ ସଂକର୍ଷଣଃ ନ ଶ୍ରୀଃ ନ ଏଵ ଆତ୍ମା ଚ ୟଥା ଭଵାନ୍ ॥ 15॥

ନିରପେକ୍ଷଂ ମୁନିଂ ଶାତଂ ନିର୍ଵୈରଂ ସମଦର୍ଶନମ୍ ।
ଅନୁଵ୍ରଜାମି ଅହଂ ନିତ୍ୟଂ ପୂୟେୟେତି ଅଂଘ୍ରିରେଣୁଭିଃ ॥ 16॥

ନିଷ୍କିଂଚନା ମୟି ଅନୁରକ୍ତଚେତସଃ
ଶାଂତାଃ ମହାଂତଃ ଅଖିଲଜୀଵଵତ୍ସଲାଃ ।
କାମୈଃ ଅନାଲବ୍ଧଧିୟଃ ଜୁଷଂତି ୟତ୍
ତତ୍ ନୈରପେକ୍ଷ୍ୟଂ ନ ଵିଦୁଃ ସୁଖଂ ମମ ॥ 17॥

ବାଧ୍ୟମାନଃ ଅପି ମଦ୍ଭକ୍ତଃ ଵିଷୟୈଃ ଅଜିତେଂଦ୍ରିୟଃ ।
ପ୍ରାୟଃ ପ୍ରଗଲ୍ଭୟା ଭକ୍ତ୍ୟା ଵିଷୟୈଃ ନ ଅଭିଭୂୟତେ ॥ 18॥

ୟଥା ଅଗ୍ନିଃ ସୁସମୃଦ୍ଧ ଅର୍ଚିଃ କରୋତି ଏଧାଂସି ଭସ୍ମସାତ୍ ।
ତଥା ମଦ୍ଵିଷୟା ଭକ୍ତିଃ ଉଦ୍ଧଵ ଏନାଂସି କୃତ୍ସ୍ନଶଃ ॥ 19॥

ନ ସାଧୟତି ମାଂ ୟୋଗଃ ନ ସାଂଖ୍ୟଂ ଧର୍ମଃ ଉଦ୍ଧଵ ।
ନ ସ୍ଵାଧ୍ୟାୟଃ ତପଃ ତ୍ୟାଗଃ ୟଥା ଭକ୍ତିଃ ମମ ଊର୍ଜିତା ॥ 20॥

ଭକ୍ତ୍ୟା ଅହଂ ଏକୟା ଗ୍ରାହ୍ୟଃ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଆତ୍ମା ପ୍ରିୟଃ ସତାମ୍ ।
ଭକ୍ତିଃ ପୁନାତି ମନ୍ନିଷ୍ଠା ଶ୍ଵପାକାନ୍ ଅପି ସଂଭଵାତ୍ ॥ 21॥

ଧର୍ମଃ ସତ୍ୟଦୟା ଉପେତଃ ଵିଦ୍ୟା ଵା ତପସାନ୍ଵିତା ।
ମଦ୍ଭ୍କ୍ତ୍ୟାପେତଂ ଆତ୍ମାନଂ ନ ସମ୍ୟକ୍ ପ୍ରପୁନାତି ହି ॥ 22॥

କଥଂ ଵିନା ରୋମହର୍ଷଂ ଦ୍ରଵତା ଚେତସା ଵିନା ।
ଵିନାନଂଦ ଅଶ୍ରୁକଲୟା ଶୁଧ୍ୟେତ୍ ଭକ୍ତ୍ୟା ଵିନାଶୟଃ ॥ 23॥

ଵାକ୍ ଗଦ୍ଗଦା ଦ୍ରଵତେ ୟସ୍ୟ ଚିତ୍ତମ୍
ରୁଦତି ଅଭୀକ୍ଷ୍ଣଂ ହସତି କ୍ଵଚିତ୍ ଚ ।
ଵିଲଜ୍ଜଃ ଉଦ୍ଗାୟତି ନୃତ୍ୟତେ ଚ
ମଦ୍ଭକ୍ତିୟୁକ୍ତଃ ଭୁଵନଂ ପୁନାତି ॥ 24॥

ୟଥା ଅଗ୍ନିନା ହେମ ମଲଂ ଜହାତି
ଧ୍ମାତଂ ପୁନଃ ସ୍ଵଂ ଭଜତେ ଚ ରୂପମ୍ ।
ଆତ୍ମା ଚ କର୍ମାନୁଶୟଂ ଵିଧୂୟ
ମଦ୍ଭକ୍ତିୟୋଗେନ ଭଜତି ଅଥଃ ମାମ୍ ॥ 25॥

ୟଥା ୟଥା ଆତ୍ମା ପରିମୃଜ୍ୟତେ ଅସୌ
ମତ୍ପୁଣ୍ୟଗାଥାଶ୍ରଵଣ ଅଭିଧାନୈଃ ।
ତଥା ତଥା ପଶ୍ୟତି ଵସ୍ତୁ ସୂକ୍ଷ୍ମମ୍
ଚକ୍ଷୁଃ ୟଥା ଏଵ ଅଂଜନସଂପ୍ରୟୁକ୍ତମ୍ ॥ 26॥

ଵିଷୟାନ୍ ଧ୍ୟାୟତଃ ଚିତ୍ତଂ ଵିଷୟେଷୁ ଵିଷଜ୍ଜତେ ।
ମାଂ ଅନୁସ୍ମରତଃ ଚିତ୍ତଂ ମୟି ଏଵ ପ୍ରଵିଲୀୟତେ ॥ 27॥

ତସ୍ମାତ୍ ଅସତ୍ ଅଭିଧ୍ୟାନଂ ୟଥା ସ୍ଵପ୍ନମନୋରଥମ୍ ।
ହିତ୍ଵା ମୟି ସମାଧତ୍ସ୍ଵ ମନଃ ମଦ୍ଭାଵଭାଵିତମ୍ ॥ 28॥

ସ୍ତ୍ରୀଣାଂ ସ୍ତ୍ରୀସଂଗିନାଂ ସଂଗଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ଦୂରତଃ ଆତ୍ମଵାନ୍ ।
କ୍ଷେମେ ଵିଵିକ୍ତଃ ଆସୀନଃ ଚିଂତୟେତ୍ ମାଂ ଅତଂଦ୍ରିତଃ ॥ 29॥

ନ ତଥା ଅସ୍ୟ ଭଵେତ୍ କ୍ଲେଶଃ ବଂଧଃ ଚ ଅନ୍ୟପ୍ରସଂଗତଃ ।
ୟୋଷିତ୍ ସଂଗାତ୍ ୟଥା ପୁଂସଃ ୟଥା ତତ୍ ସଂଗିସଂଗତଃ ॥ 30॥

ଉଦ୍ଧଵଃ ଉଵାଚ ।
ୟଥା ତ୍ଵାଂ ଅରଵିଂଦାକ୍ଷ ୟାଦୃଶଂ ଵା ୟଦାତ୍ମକମ୍ ।
ଧ୍ୟାୟେତ୍ ମୁମୁକ୍ଷୁଃ ଏତତ୍ ମେ ଧ୍ୟାନଂ ମେ ଵକ୍ତୁଂ ଅର୍ହସି ॥ 31॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ସମଃ ଆସନଃ ଆସୀନଃ ସମକାୟଃ ୟଥାସୁଖମ୍ ।
ହସ୍ତୌ ଉତ୍ସଂଗଃ ଆଧାୟ ସ୍ଵନାସାଗ୍ରକୃତ ଈକ୍ଷଣଃ ॥ 32॥

ପ୍ରାଣସ୍ୟ ଶୋଧୟେତ୍ ମାର୍ଗଂ ପୂରକୁଂଭକରେଚକୈଃ ।
ଵିପର୍ୟୟେଣ ଅପି ଶନୈଃ ଅଭ୍ୟସେତ୍ ନିର୍ଜିତେଂଦ୍ରିୟଃ ॥ 33॥

ହୃଦି ଅଵିଚ୍ଛିନ୍ନଂ ଓଂକାରଂ ଘଂଟାନାଦଂ ବିସୋର୍ଣଵତ୍ ।
ପ୍ରାଣେନ ଉଦୀର୍ୟ ତତ୍ର ଅଥ ପୁନଃ ସଂଵେଶୟେତ୍ ସ୍ଵରମ୍ ॥ 34॥

ଏଵଂ ପ୍ରଣଵସଂୟୁକ୍ତଂ ପ୍ରାଣଂ ଏଵ ସମଭ୍ୟସେତ୍ ।
ଦଶକୃତ୍ଵଃ ତ୍ରିଷଵଣଂ ମାସାତ୍ ଅର୍ଵାକ୍ ଜିତ ଅନିଲଃ ॥35॥

ହୃତ୍ପୁଂଡରୀକଂ ଅଂତସ୍ଥଂ ଊର୍ଧ୍ଵନାଲଂ ଅଧୋମୁଖମ୍ ।
ଧ୍ୟାତ୍ଵା ଊର୍ଧ୍ଵମୁଖଂ ଉନ୍ନିଦ୍ରଂ ଅଷ୍ଟପତ୍ରଂ ସକର୍ଣିକମ୍ ॥ 36॥

କର୍ଣିକାୟାଂ ନ୍ୟସେତ୍ ସୂର୍ୟସୋମାଗ୍ନୀନ୍ ଉତ୍ତରୋତ୍ତରମ୍ ।
ଵହ୍ନିମଧ୍ୟେ ସ୍ମରେତ୍ ରୂପଂ ମମ ଏତତ୍ ଧ୍ୟାନମଂଗଲମ୍ ॥ 37॥

ସମଂ ପ୍ରଶାଂତଂ ସୁମୁଖଂ ଦୀର୍ଘଚାରୁଚତୁର୍ଭୁଜମ୍ ।
ସୁଚାରୁସୁଂଦରଗ୍ରୀଵଂ ସୁକପୋଲଂ ଶୁଚିସ୍ମିତମ୍ ॥ 38॥

ସମାନ କର୍ଣ ଵିନ୍ୟସ୍ତ ସ୍ଫୁରନ୍ ମକର କୁଂଡଲମ୍ ।
ହେମ ଅଂବରଂ ଘନଶ୍ୟାମଂ ଶ୍ରୀଵତ୍ସ ଶ୍ରୀନିକେତନମ୍ ॥ 39॥

ଶଂଖ ଚକ୍ର ଗଦା ପଦ୍ମ ଵନମାଲା ଵିଭୂଷିତମ୍ ।
ନୂପୁରୈଃ ଵିଲସତ୍ ପାଦଂ କୌସ୍ତୁଭ ପ୍ରଭୟା ୟୁତମ୍ ॥ 40॥

ଦ୍ୟୁମତ୍ କିରୀଟ କଟକ କଟିସୂତ୍ର ଅଂଗଦ ଅୟୁତମ୍ ।
ସର୍ଵାଂଗ ସୁଂଦରଂ ହୃଦ୍ୟଂ ପ୍ରସାଦ ସୁମୁଖ ଈକ୍ଷଣମ୍ ॥ 41॥

ସୁକୁମାରଂ ଅଭିଧ୍ୟାୟେତ୍ ସର୍ଵାଂଗେଷୁ ମନଃ ଦଧତ୍ ।
ଇଂଦ୍ରିୟାଣି ଇଂଦ୍ରିୟେଭ୍ୟଃ ମନସା ଆକୃଷ୍ୟ ତତ୍ ମନଃ ।
ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ସାରଥିନା ଧୀରଃ ପ୍ରଣୟେତ୍ ମୟି ସର୍ଵତଃ ॥ 42॥

ତତ୍ ସର୍ଵ ଵ୍ୟାପକଂ ଚିତ୍ତଂ ଆକୃଷ୍ୟ ଏକତ୍ର ଧାରୟେତ୍ ।
ନ ଅନ୍ୟାନି ଚିଂତୟେତ୍ ଭୂୟଃ ସୁସ୍ମିତଂ ଭାଵୟେତ୍ ମୁଖମ୍ ॥ 43॥

ତତ୍ର ଲବ୍ଧପଦଂ ଚିତ୍ତଂ ଆକୃଷ୍ୟ ଵ୍ୟୋମ୍ନି ଧାରୟେତ୍ ।
ତତ୍ ଚ ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ମଦାରୋହଃ ନ କିଂଚିତ୍ ଅପି ଚିଂତୟେତ୍ ॥ 44॥

ଏଵଂ ସମାହିତମତିଃ ମାଂ ଏଵ ଆତ୍ମାନଂ ଆତ୍ମନି ।
ଵିଚଷ୍ଟେ ମୟି ସର୍ଵାତ୍ମତ୍ ଜ୍ୟୋତିଃ ଜ୍ୟୋତିଷି ସଂୟୁତମ୍ ॥ 45॥

ଧ୍ୟାନେନ ଇତ୍ଥଂ ସୁତୀଵ୍ରେଣ ୟୁଂଜତଃ ୟୋଗିନଃ ମନଃ ।
ସଂୟାସ୍ୟତି ଆଶୁ ନିର୍ଵାଣଂ ଦ୍ରଵ୍ୟ ଜ୍ଞାନ କ୍ରିୟା ଭ୍ରମଃ ॥ 46॥

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କଂଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧଵସଂଵାଦେ
ଭକ୍ତିରହସ୍ୟାଵଧାରଣୟୋଗୋ ନାମ ଚତୁର୍ଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ 14॥

ଅଥ ପଂଚଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଜିତେଂଦ୍ରିୟସ୍ୟ ୟୁକ୍ତସ୍ୟ ଜିତଶ୍ଵାସସ୍ୟ ୟୋଗିନଃ
ମୟି ଧାରୟତଃ ଚେତଃ ଉପତିଷ୍ଠଂତି ସିଦ୍ଧୟଃ ॥ 1॥

ଉଦ୍ଧଵଃ ଉଵାଚ ।
କୟା ଧାରଣୟା କାସ୍ଵିତ୍ କଥଂସ୍ଵିତ୍ ସିଦ୍ଧିଃ ଅଚ୍ୟୁତ ।
କତି ଵା ସିଦ୍ଧୟଃ ବ୍ରୂହି ୟୋଗିନାଂ ସିଦ୍ଧିଦଃ ଭଵାନ୍ ॥ 2॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ସିଦ୍ଧୟଃ ଅଷ୍ଟାଦଶ ପ୍ରୋକ୍ତା ଧାରଣାୟୋଗପାରଗୈଃ ।
ତାସାଂ ଅଷ୍ଟୌ ମତ୍ ପ୍ରଧାନାଃ ଦଶଃ ଏଵ ଗୁଣହେତଵଃ ॥ 3॥

ଅଣିମା ମହିମା ମୂର୍ତେଃ ଲଘିମା ପ୍ରାପ୍ତିଃ ଇଂଦ୍ରିୟୈଃ ।
ପ୍ରାକାମ୍ୟଂ ଶ୍ରୁତଦୃଷ୍ଟେଷୁ ଶକ୍ତିପ୍ରେରଣଂ ଈଶିତା ॥ 4॥

ଗୁଣେଷୁ ଅସଂଗଃ ଵଶିତା ୟତ୍ କାମଃ ତତ୍ ଅଵସ୍ୟତି ।
ଏତାଃ ମେ ସିଦ୍ଧୟଃ ସୌମ୍ୟ ଅଷ୍ଟୌ ଉତ୍ପତ୍ତିକାଃ ମତାଃ ॥ 5॥

ଅନୂର୍ମିମତ୍ତ୍ଵଂ ଦେହେ ଅସ୍ମିନ୍ ଦୂରଶ୍ରଵଣଦର୍ଶନମ୍ ।
ମନୋଜଵଃ କାମରୂପଂ ପରକାୟପ୍ରଵେଶନମ୍ ॥ 6॥

ସ୍ଵଚ୍ଛଂଦମୃତ୍ୟୁଃ ଦେଵାନାଂ ସହକ୍ରୀଡାନୁଦର୍ଶନମ୍ ।
ୟଥାସଂକଲ୍ପସଂସିଦ୍ଧିଃ ଆଜ୍ଞାପ୍ରତିହତା ଗତିଃ ॥ 7॥

ତ୍ରିକାଲଜ୍ଞତ୍ଵଂ ଅଦ୍ଵଂଦ୍ଵଂ ପରଚିତ୍ତାଦି ଅଭିଜ୍ଞତା ।
ଅଗ୍ନି ଅର୍କ ଅଂବୁ ଵିଷ ଆଦୀନାଂ ପ୍ରତିଷ୍ଟଂଭଃ ଅପରାଜୟଃ ॥ 8॥

ଏତାଃ ଚ ଉଦ୍ଦେଶତଃ ପ୍ରୋକ୍ତା ୟୋଗଧାରଣସିଦ୍ଧୟଃ ।
ୟୟା ଧାରଣୟା ୟା ସ୍ୟାତ୍ ୟଥା ଵା ସ୍ୟାତ୍ ନିବୋଧ ମେ ॥ 9॥

ଭୂତସୂକ୍ଷ୍ମ ଆତ୍ମନି ମୟି ତନ୍ମାତ୍ରଂ ଧାରୟେତ୍ ମନଃ ।
ଅଣିମାନଂ ଅଵାପ୍ନୋତି ତନ୍ମାତ୍ର ଉପାସକଃ ମମ ॥ 10॥

ମହତି ଆତ୍ମନ୍ ମୟି ପରେ ୟଥାସଂସ୍ଥଂ ମନଃ ଦଧତ୍ ।
ମହିମାନଂ ଅଵାପ୍ନୋତି ଭୂତାନାଂ ଚ ପୃଥକ୍ ପୃଥକ୍ ॥ 11॥

ପରମାଣୁମୟେ ଚିତ୍ତଂ ଭୂତାନାଂ ମୟି ରଂଜୟନ୍ ।
କାଲସୂକ୍ଷ୍ମାତ୍ମତାଂ ୟୋଗୀ ଲଘିମାନଂ ଅଵାପ୍ନୁୟାତ୍ ॥ 12॥

ଧାରୟନ୍ ମୟି ଅହଂତତ୍ତ୍ଵେ ମନଃ ଵୈକାରିକେ ଅଖିଲମ୍ ।
ସର୍ଵେଂଦ୍ରିୟାଣାଂ ଆତ୍ମତ୍ଵଂ ପ୍ରାପ୍ତିଂ ପ୍ରାପ୍ନୋତି ମନ୍ମନାଃ ॥ 13॥

ମହତି ଆତ୍ମନି ୟଃ ସୂତ୍ରେ ଧାରୟେତ୍ ମୟି ମାନସମ୍ ।
ପ୍ରାକାମ୍ୟଂ ପାରମେଷ୍ଠ୍ୟଂ ମେ ଵିଂଦତେ ଅଵ୍ୟକ୍ତଜନ୍ମନଃ ॥ 14॥

ଵିଷ୍ଣୌ ତ୍ର୍ୟଧି ଈଶ୍ଵରେ ଚିତ୍ତଂ ଧାରୟେତ୍ କାଲଵିଗ୍ରହେ ।
ସଃ ଈଶିତ୍ଵଂ ଅଵାପ୍ନୋତି କ୍ଷେତ୍ରକ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞଚୋଦନାମ୍ ॥ 15॥

ନାରାୟଣେ ତୁରୀୟାଖ୍ୟେ ଭଗଵତ୍ ଶବ୍ଦଶବ୍ଦିତେ ।
ମନଃ ମୟି ଆଦଧତ୍ ୟୋଗୀ ମତ୍ ଧର୍ମାଃ ଵହିତାଂ ଇୟାତ୍ ॥ 16॥

ନିର୍ଗୁଣେ ବ୍ରହ୍ମଣି ମୟି ଧାରୟନ୍ ଵିଶଦଂ ମନଃ ।
ପରମାନଂଦଂ ଆପ୍ନୋତି ୟତ୍ର କାମଃ ଅଵସୀୟତେ ॥ 17॥

ଶ୍ଵେତଦୀପପତୌ ଚିତ୍ତଂ ଶୁଦ୍ଧେ ଧର୍ମମୟେ ମୟି ।
ଧାରୟନ୍ ଶ୍ଵେତତାଂ ୟାତି ଷଡୂର୍ମିରହିତଃ ନରଃ ॥ 18॥

ମୟି ଆକାଶ ଆତ୍ମନି ପ୍ରାଣେ ମନସା ଘୋଷଂ ଉଦ୍ଵହନ୍ ।
ତତ୍ର ଉପଲବ୍ଧା ଭୂତାନାଂ ହଂସଃ ଵାଚଃ ଶ୍ରୁଣୋତି ଅସୌ ॥ 19॥

ଚକ୍ଷୁଃ ତ୍ଵଷ୍ଟରି ସଂୟୋଜ୍ୟ ତ୍ଵଷ୍ଟାରଂ ଅପି ଚକ୍ଷୁଷି ।
ମାଂ ତତ୍ର ମନସା ଧ୍ୟାୟନ୍ ଵିଶ୍ଵଂ ପଶ୍ୟତି ସୂକ୍ଷ୍ମଦୃକ୍ ॥ 20॥

ମନଃ ମୟି ସୁସଂୟୋଜ୍ୟ ଦେହଂ ତଦନୁ ଵାୟୁନା ।
ମଦ୍ଧାରଣ ଅନୁଭାଵେନ ତତ୍ର ଆତ୍ମା ୟତ୍ର ଵୈ ମନଃ ॥ 21॥

ୟଦା ମନଃ ଉପାଦାୟ ୟତ୍ ୟତ୍ ରୂପଂ ବୁଭୂଷତି ।
ତତ୍ ତତ୍ ଭଵେତ୍ ମନୋରୂପଂ ମଦ୍ୟୋଗବଲଂ ଆଶ୍ରୟଃ ॥ 22॥

ପରକାୟଂ ଵିଶନ୍ ସିଦ୍ଧଃ ଆତ୍ମାନଂ ତତ୍ର ଭାଵୟେତ୍ ।
ପିଂଡଂ ହିତ୍ଵା ଵିଶେତ୍ ପ୍ରାଣଃ ଵାୟୁଭୂତଃ ଷଡଂଘ୍ରିଵତ୍ ॥ 23॥

ପାର୍ଷ୍ଣ୍ୟା ଆପୀଡ୍ୟ ଗୁଦଂ ପ୍ରାଣଂ ହୃତ୍ ଉରଃ କଂଠ ମୂର୍ଧସୁ ।
ଆରୋପ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମରଂଧ୍ରେଣ ବ୍ରହ୍ମ ନୀତ୍ଵା ଉତ୍ସୃଜେତ୍ ତନୁମ୍ ॥ 24॥

ଵିହରିଷ୍ୟନ୍ ସୁରାକ୍ରୀଡେ ମତ୍ସ୍ଥଂ ସତ୍ତ୍ଵଂ ଵିଭାଵୟେତ୍ ।
ଵିମାନେନ ଉପତିଷ୍ଠଂତି ସତ୍ତ୍ଵଵୃତ୍ତୀଃ ସୁରସ୍ତ୍ରିୟଃ ॥ 25॥

ୟଥା ସଂକଲ୍ପୟେତ୍ ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ୟଦା ଵା ମତ୍ପରଃ ପୁମାନ୍ ।
ମୟି ସତ୍ୟେ ମନଃ ୟୁଂଜନ୍ ତଥା ତତ୍ ସମୁପାଶ୍ନୁତେ ॥ 26॥

ୟଃ ଵୈ ମଦ୍ଭାଵଂ ଆପନ୍ନଃ ଈଶିତୁଃ ଵଶିତୁଃ ପୁମାନ୍ ।
କୁତଶ୍ଚିତ୍ ନ ଵିହନ୍ୟେତ ତସ୍ୟ ଚ ଆଜ୍ଞା ୟଥା ମମ ॥ 27॥

ମଦ୍ଭକ୍ତ୍ୟା ଶୁଦ୍ଧସତ୍ତ୍ଵସ୍ୟ ୟୋଗିନଃ ଧାରଣାଵିଦଃ ।
ତସ୍ୟ ତ୍ରୈକାଲିକୀ ବୁଦ୍ଧିଃ ଜନ୍ମ ମୃତ୍ୟୁ ଉପବୃଂହିତା ॥ 28॥

ଅଗ୍ନି ଆଦିଭିଃ ନ ହନ୍ୟେତ ମୁନେଃ ୟୋଗଂ ଅୟଂ ଵପୁଃ ।
ମଦ୍ୟୋଗଶ୍ରାଂତଚିତ୍ତସ୍ୟ ୟାଦସାଂ ଉଦକଂ ୟଥା ॥ 29॥

ମଦ୍ଵିଭୂତିଃ ଅଭିଧ୍ୟାୟନ୍ ଶ୍ରୀଵତ୍ସ ଅସ୍ତ୍ରବିଭୂଷିତାଃ ।
ଧ୍ଵଜାତପତ୍ରଵ୍ୟଜନୈଃ ସଃ ଭଵେତ୍ ଅପରାଜିତଃ ॥ 30॥

ଉପାସକସ୍ୟ ମାଂ ଏଵଂ ୟୋଗଧାରଣୟା ମୁନେଃ ।
ସିଦ୍ଧୟଃ ପୂର୍ଵକଥିତାଃ ଉପତିଷ୍ଠଂତି ଅଶେଷତଃ ॥ 31॥

ଜିତେଂଦ୍ରିୟସ୍ୟ ଦାଂତସ୍ୟ ଜିତଶ୍ଵାସ ଆତ୍ମନଃ ମୁନେଃ ।
ମଦ୍ଧାରଣାଂ ଧାରୟତଃ କା ସା ସିଦ୍ଧିଃ ସୁଦୁର୍ଲଭା ॥ 32॥

ଅଂତରାୟାନ୍ ଵଦଂତି ଏତାଃ ୟୁଂଜତଃ ୟୋଗଂ ଉତ୍ତମମ୍ ।
ମୟା ସଂପଦ୍ୟମାନସ୍ୟ କାଲକ୍ଷେପଣହେତଵଃ ॥ 33॥

ଜନ୍ମ ଓଷଧି ତପୋ ମଂତ୍ରୈଃ ୟାଵତୀଃ ଇହ ସିଦ୍ଧୟଃ ।
ୟୋଗେନ ଆପ୍ନୋତି ତାଃ ସର୍ଵାଃ ନ ଅନ୍ୟୈଃ ୟୋଗଗତିଂ ଵ୍ରଜେତ୍ ॥ 34॥

ସର୍ଵାସାଂ ଅପି ସିଦ୍ଧୀନାଂ ହେତୁଃ ପତିଃ ଅହଂ ପ୍ରଭୁଃ ।
ଅହଂ ୟୋଗସ୍ୟ ସାଂଖ୍ୟସ୍ୟ ଧର୍ମସ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମଵାଦିନାମ୍ ॥ 35॥

ଅହଂ ଆତ୍ମା ଅଂତରଃ ବାହ୍ୟଃ ଅନାଵୃତଃ ସର୍ଵଦେହିନାମ୍ ।
ୟଥା ଭୂତାନି ଭୂତେଷୁ ବହିଃ ଅଂତଃ ସ୍ଵୟଂ ତଥା ॥ 36॥

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କଂଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧଵସଂଵାଦେ
ସିଦ୍ଧନିରୂପଣୟୋଗୋ ନାମ ପଂଚଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ 15॥

ଅଥ ଷୋଡଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଉଦ୍ଧଵଃ ଉଵାଚ ।
ତ୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମ ପରମଂ ସାକ୍ଷାତ୍ ଅନାଦି ଅନଂତଂ ଅପାଵୃତମ୍ ।
ସର୍ଵେଷାଂ ଅପି ଭାଵାନାଂ ତ୍ରାଣସ୍ଥିତି ଅପ୍ୟୟ ଉଦ୍ଭଵଃ ॥ 1॥

ଉଚ୍ଚାଵଚେଷୁ ଭୂତେଷୁ ଦୁର୍ଜ୍ଞେୟଂ ଅକୃତ ଆତ୍ମଭିଃ ।
ଉପାସତେ ତ୍ଵାଂ ଭଗଵନ୍ ୟାଥାତଥ୍ୟେନ ବ୍ରାହ୍ମଣାଃ ॥ 2॥

ୟେଷୁ ୟେଷୁ ଚ ଭାଵେଷୁ ଭକ୍ତ୍ୟା ତ୍ଵାଂ ପରମର୍ଷୟଃ ।
ଉପାସୀନାଃ ପ୍ରପଦ୍ୟଂତେ ସଂସିଦ୍ଧିଂ ତତ୍ ଵଦସ୍ଵ ମେ ॥ 3॥

ଗୂଢଃ ଚରସି ଭୂତାତ୍ମା ଭୂତାନାଂ ଭୂତଭାଵନ ।
ନ ତ୍ଵାଂ ପଶ୍ୟଂତି ଭୂତାନି ପଶ୍ୟଂତଂ ମୋହିତାନି ତେ ॥ 4॥

ୟାଃ କାଃ ଚ ଭୂମୌ ଦିଵି ଵୈ ରସାୟାମ୍
ଵିଭୂତୟଃ ଦିକ୍ଷୁ ମହାଵିଭୂତେ ।
ତାଃ ମହ୍ୟଂ ଆଖ୍ୟାହି ଅନୁଭାଵିତାଃ ତେ
ନମାମି ତେ ତୀର୍ଥ ପଦ ଅଂଘ୍ରିପଦ୍ମମ୍ ॥ 5॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଏଵଂ ଏତତ୍ ଅହଂ ପୃଷ୍ଟଃ ପ୍ରଶ୍ନଂ ପ୍ରଶ୍ନଵିଦାଂ ଵର ।
ୟୁୟୁତ୍ସୁନା ଵିନଶନେ ସପତ୍ନୈଃ ଅର୍ଜୁନେନ ଵୈ ॥ 6॥

ଜ୍ଞାତ୍ଵା ଜ୍ଞାତିଵଧଂ ଗର୍ହ୍ୟଂ ଅଧର୍ମଂ ରାଜ୍ୟହେତୁକମ୍ ।
ତତଃ ନିଵୃତ୍ତଃ ହଂତା ଅହଂ ହତଃ ଅୟଂ ଇତି ଲୌକିକଃ ॥ 7॥

ସଃ ତଦା ପୁରୁଷଵ୍ୟାଘ୍ରଃ ୟୁକ୍ତ୍ୟା ମେ ପ୍ରତିବୋଧିତଃ ।
ଅଭ୍ୟଭାଷତ ମାଂ ଏଵଂ ୟଥା ତ୍ଵଂ ରଣମୂର୍ଧନି ॥ 8॥

ଅହଂ ଆତ୍ମା ଉଦ୍ଧଵ ଆମୀଷାଂ ଭୂତାନାଂ ସୁହୃତ୍ ଈଶ୍ଵରଃ ।
ଅହଂ ସର୍ଵାଣି ଭୂତାନି ତେଷାଂ ସ୍ଥିତି ଉଦ୍ଭଵ ଅପ୍ୟୟଃ ॥ 9॥

ଅହଂ ଗତିଃ ଗତିମତାଂ କାଲଃ କଲୟତାଂ ଅହମ୍ ।
ଗୁଣାନାଂ ଚ ଅପି ଅହଂ ସାମ୍ୟଂ ଗୁଣିନ୍ୟା ଉତ୍ପତ୍ତିକଃ ଗୁଣଃ ॥ 10॥

ଗୁଣିନାଂ ଅପି ଅହଂ ସୂତ୍ରଂ ମହତାଂ ଚ ମହାନ୍ ଅହମ୍ ।
ସୂକ୍ଷ୍ମାଣାଂ ଅପି ଅହଂ ଜୀଵଃ ଦୁର୍ଜୟାନାଂ ଅହଂ ମନଃ ॥ 11॥

ହିରଣ୍ୟଗର୍ଭଃ ଵେଦାନାଂ ମଂତ୍ରାଣାଂ ପ୍ରଣଵଃ ତ୍ରିଵୃତ୍ ।
ଅକ୍ଷରାଣାଂ ଅକାରଃ ଅସ୍ମି ପଦାନି ଛଂଦସାଂ ଅହମ୍ ॥ 12॥

ଇଂଦ୍ରଃ ଅହଂ ସର୍ଵଦେଵାନାଂ ଵସୂନାମସ୍ମି ହଵ୍ୟଵାଟ୍ ।
ଆଦିତ୍ୟାନାଂ ଅହଂ ଵିଷ୍ଣୂ ରୁଦ୍ରାଣାଂ ନୀଲଲୋହିତଃ ॥ 13॥

ବ୍ରହ୍ମର୍ଷୀଣାଂ ଭୃଗୁଃ ଅହଂ ରାଜର୍ଷୀଣାଂ ଅହଂ ମନୁଃ ।
ଦେଵର୍ଷିଣାଂ ନାରଦଃ ଅହଂ ହଵିର୍ଧାନି ଅସ୍ମି ଧେନୁଷୁ ॥ 14॥

ସିଦ୍ଧେଶ୍ଵରାଣାଂ କପିଲଃ ସୁପର୍ଣଃ ଅହଂ ପତତ୍ରିଣାମ୍ ।
ପ୍ରଜାପତୀନାଂ ଦକ୍ଷଃ ଅହଂ ପିତୄଣାଂ ଅହଂ ଅର୍ୟମା ॥ 15॥

ମାଂ ଵିଦ୍ଧି ଉଦ୍ଧଵ ଦୈତ୍ୟାନାଂ ପ୍ରହ୍ଲାଦଂ ଅସୁରେଶ୍ଵରମ୍ ।
ସୋମଂ ନକ୍ଷତ୍ର ଓଷଧୀନାଂ ଧନେଶଂ ୟକ୍ଷରକ୍ଷସାମ୍ ॥ 16॥

ଐରାଵତଂ ଗଜେଂଦ୍ରାଣାଂ ୟାଦସାଂ ଵରୁଣଂ ପ୍ରଭୁମ୍ ।
ତପତାଂ ଦ୍ୟୁମତାଂ ସୂର୍ୟଂ ମନୁଷ୍ୟାଣାଂ ଚ ଭୂପତିମ୍ ॥ 17॥

ଉଚ୍ଚୈଃଶ୍ରଵାଃ ତୁରଂଗାଣାଂ ଧାତୂନାଂ ଅସ୍ମି କାଂଚନମ୍ ।
ୟମଃ ସଂୟମତାଂ ଚ ଅହଂ ସର୍ପାଣାଂ ଅସ୍ମି ଵାସୁକିଃ ॥ 18॥

ନାଗେଂଦ୍ରାଣାଂ ଅନଂତଃ ଅହଂ ମୃଗେଂଦ୍ରଃ ଶ‍ଋଂଗିଦଂଷ୍ଟ୍ରିଣାମ୍ ।
ଆଶ୍ରମାଣାଂ ଅହଂ ତୁର୍ୟଃ ଵର୍ଣାନାଂ ପ୍ରଥମଃ ଅନଘ ॥ 19॥

ତୀର୍ଥାନାଂ ସ୍ରୋତସାଂ ଗଂଗା ସମୁଦ୍ରଃ ସରସାଂ ଅହମ୍ ।
ଆୟୁଧାନାଂ ଧନୁଃ ଅହଂ ତ୍ରିପୁରଘ୍ନଃ ଧନୁଷ୍ମତାମ୍ ॥ 20॥

ଧିଷ୍ଣ୍ୟାନାଂ ଅସ୍ମି ଅହଂ ମେରୁଃ ଗହନାନାଂ ହିମାଲୟଃ ।
ଵନସ୍ପତୀନାଂ ଅଶ୍ଵତ୍ଥଃ ଓଷଧୀନାଂ ଅହଂ ୟଵଃ ॥ 21॥

ପୁରୋଧସାଂ ଵସିଷ୍ଠଃ ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମିଷ୍ଠାନାଂ ବୃହସ୍ପତିଃ ।
ସ୍କଂଦଃ ଅହଂ ସର୍ଵସେନାନ୍ୟାଂ ଅଗ୍ରଣ୍ୟାଂ ଭଗଵାନ୍ ଅଜଃ ॥ 22॥

ୟଜ୍ଞାନାଂ ବ୍ରହ୍ମୟଜ୍ଞଃ ଅହଂ ଵ୍ରତାନାଂ ଅଵିହିଂସନମ୍ ।
ଵାୟୁ ଅଗ୍ନି ଅର୍କ ଅଂବୁ ଵାକ୍ ଆତ୍ମା ଶୁଚୀନାଂ ଅପି ଅହଂ ଶୁଚିଃ ॥ 23॥

ୟୋଗାନାଂ ଆତ୍ମସଂରୋଧଃ ମଂତ୍ରଃ ଅସ୍ମି ଵିଜିଗୀଷତାମ୍ ।
ଆନ୍ଵୀକ୍ଷିକୀ କୌଶଲାନାଂ ଵିକଲ୍ପଃ ଖ୍ୟାତିଵାଦିନାମ୍ ॥ 24॥

ସ୍ତ୍ରୀଣାଂ ତୁ ଶତରୂପା ଅହଂ ପୁଂସାଂ ସ୍ଵାୟଂଭୁଵଃ ମନୁଃ ।
ନାରାୟଣଃ ମୁନୀନାଂ ଚ କୁମାରଃ ବ୍ରହ୍ମଚାରିଣାମ୍ ॥ 25॥

ଧର୍ମାଣାଂ ଅସ୍ମି ସଂନ୍ୟାସଃ କ୍ଷେମାଣାଂ ଅବହିଃ ମତିଃ ।
ଗୁହ୍ୟାନାଂ ସୂନୃତଂ ମୌନଂ ମିଥୁନାନାଂ ଅଜଃ ତୁ ଅହମ୍ ॥ 26॥

ସଂଵତ୍ସରଃ ଅସ୍ମି ଅନିମିଷାଂ ଋତୂନାଂ ମଧୁମାଧଵୌ ।
ମାସାନାଂ ମାର୍ଗଶୀର୍ଷଃ ଅହଂ ନକ୍ଷତ୍ରାଣାଂ ତଥା ଅଭିଜିତ୍ ॥ 27॥

ଅହଂ ୟୁଗାନାଂ ଚ କୃତଂ ଧୀରାଣାଂ ଦେଵଲଃ ଅସିତଃ ।
ଦ୍ଵୈପାୟନଃ ଅସ୍ମି ଵ୍ୟାସାନାଂ କଵୀନାଂ କାଵ୍ୟଃ ଆତ୍ମଵାନ୍ ॥ 28॥

ଵାସୁଦେଵଃ ଭଗଵତାଂ ତ୍ଵଂ ଭାଗଵତେଷୁ ଅହମ୍ ।
କିଂପୁରୁଷାଣାଂ ହନୁମାନ୍ ଵିଦ୍ୟାଘ୍ରାଣାଂ ସୁଦର୍ଶନଃ ॥ 29॥

ରତ୍ନାନାଂ ପଦ୍ମରାଗଃ ଅସ୍ମି ପଦ୍ମକୋଶଃ ସୁପେଶସାମ୍ ।
କୁଶଃ ଅସ୍ମି ଦର୍ଭଜାତୀନାଂ ଗଵ୍ୟଂ ଆଜ୍ୟଂ ହଵିଷ୍ଷୁ ଅହମ୍ ॥

30॥

ଵ୍ୟଵସାୟିନାଂ ଅହଂ ଲକ୍ଷ୍ମୀଃ କିତଵାନାଂ ଛଲଗ୍ରହଃ ।
ତିତିକ୍ଷା ଅସ୍ମି ତିତିକ୍ଷଣାଂ ସତ୍ତ୍ଵଂ ସତ୍ତ୍ଵଵତାଂ ଅହମ୍ ॥ 31॥

ଓଜଃ ସହୋବଲଵତାଂ କର୍ମ ଅହଂ ଵିଦ୍ଧି ସାତ୍ତ୍ଵତାମ୍ ।
ସାତ୍ତ୍ଵତାଂ ନଵମୂର୍ତୀନାଂ ଆଦିମୂର୍ତିଃ ଅହଂ ପରା ॥ 32॥

ଵିଶ୍ଵାଵସୁଃ ପୂର୍ଵଚିତ୍ତିଃ ଗଂଧର୍ଵ ଅପ୍ସରସାଂ ଅହମ୍ ।
ଭୂଧରାଣାଂ ଅହଂ ସ୍ଥୈର୍ୟଂ ଗଂଧମାତ୍ରଂ ଅହଂ ଭୁଵଃ ॥ 33॥

ଅପାଂ ରସଃ ଚ ପରମଃ ତେଜିଷ୍ଠାନାଂ ଵିଭାଵସୁଃ ।
ପ୍ରଭା ସୂର୍ୟ ଇଂଦୁ ତାରାଣାଂ ଶବ୍ଦଃ ଅହଂ ନଭସଃ ପରଃ ॥ 34॥

ବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟାନାଂ ବଲିଃ ଅହଂ ଵିରାଣାଂ ଅହଂ ଅର୍ଜୁନଃ ।
ଭୂତାନାଂ ସ୍ଥିତିଃ ଉତ୍ପତ୍ତିଃ ଅହଂ ଵୈ ପ୍ରତିସଂକ୍ରମଃ ॥ 35॥

ଗତି ଉକ୍ତି ଉତ୍ସର୍ଗ ଉପାଦାନଂ ଆନଂଦ ସ୍ପର୍ଶ ଲକ୍ଷଣମ୍ ।
ଆସ୍ଵାଦ ଶ୍ରୁତି ଅଵଘ୍ରାଣଂ ଅହଂ ସର୍ଵେଂଦ୍ରିୟ ଇଂଦ୍ରିୟମ୍ ॥ 36॥

ପୃଥିଵୀ ଵାୟୁଃ ଆକାଶଃ ଆପଃ ଜ୍ୟୋତିଃ ଅହଂ ମହାନ୍ ।
ଵିକାରଃ ପୁରୁଷଃ ଅଵ୍ୟକ୍ତଂ ରଜଃ ସତ୍ତ୍ଵଂ ତମଃ ପରମ୍ ।
ଅହଂ ଏତତ୍ ପ୍ରସଂଖ୍ୟାନଂ ଜ୍ଞାନଂ ସତ୍ତ୍ଵଵିନିଶ୍ଚୟଃ ॥ 37॥

ମୟା ଈଶ୍ଵରେଣ ଜୀଵେନ ଗୁଣେନ ଗୁଣିନା ଵିନା ।
ସର୍ଵାତ୍ମନା ଅପି ସର୍ଵେଣ ନ ଭାଵଃ ଵିଦ୍ୟତେ କ୍ଵଚିତ୍ ॥ 38॥

ସଂଖ୍ୟାନଂ ପରମାଣୂନାଂ କାଲେନ କ୍ରିୟତେ ମୟା ।
ନ ତଥା ମେ ଵିଭୂତୀନାଂ ସୃଜତଃ ଅଂଡାନି କୋଟିଶଃ ॥ 39॥

ତେଜଃ ଶ୍ରୀଃ କୀର୍ତିଃ ଐଶ୍ଵର୍ୟଂ ହ୍ରୀଃ ତ୍ୟାଗଃ ସୌଭଗଂ ଭଗଃ ।
ଵୀର୍ୟଂ ତିତିକ୍ଷା ଵିଜ୍ଞାନଂ ୟତ୍ର ୟତ୍ର ସ ମେ ଅଂଶକଃ ॥ 40॥

ଏତାଃ ତେ କୀର୍ତିତାଃ ସର୍ଵାଃ ସଂକ୍ଷେପେଣ ଵିଭୂତୟଃ ।
ମନୋଵିକାରାଃ ଏଵ ଏତେ ୟଥା ଵାଚା ଅଭିଧୀୟତେ ॥ 41॥

ଵାଚଂ ୟଚ୍ଛ ମନଃ ୟଚ୍ଛ ପ୍ରାଣାନି ୟଚ୍ଛ ଇଂଦ୍ରିୟାଣି ଚ ।
ଆତ୍ମାନଂ ଆତ୍ମନା ୟଚ୍ଛ ନ ଭୂୟଃ କଲ୍ପସେ ଅଧ୍ଵନେ ॥ 42॥

ୟଃ ଵୈ ଵାକ୍ ମନସି ସମ୍ୟକ୍ ଅସଂୟଚ୍ଛନ୍ ଧିୟା ୟତିଃ ।
ତସ୍ୟ ଵ୍ରତଂ ତପଃ ଦାନଂ ସ୍ରଵତ୍ୟାମଘଟାଂବୁଵତ୍ ॥ 43॥

ତସ୍ମାତ୍ ମନଃ ଵଚଃ ପ୍ରାଣାନ୍ ନିୟଚ୍ଛେତ୍ ମତ୍ ପରାୟଣଃ ।
ମତ୍ ଭକ୍ତି ୟୁକ୍ତୟା ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ତତଃ ପରିସମାପ୍ୟତେ ॥ 44॥

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କଂଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧଵସଂଵାଦେ
ଵିଭୂତିୟୋଗୋ ନାମ ଷୋଡଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ 16॥

ଅଥ ସପ୍ତଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଉଦ୍ଧଵଃ ଉଵାଚ ।
ୟଃ ତ୍ଵୟା ଅଭିତଃ ପୂର୍ଵଂ ଧର୍ମଃ ତ୍ଵତ୍ ଭକ୍ତିଲକ୍ଷଣଃ ।
ଵର୍ଣାଶ୍ରମ ଆଚାରଵତାଂ ସର୍ଵେଷାଂ ଦ୍ଵିପଦାଂ ଅପି ॥ 1॥

ୟଥା ଅନୁଷ୍ଠୀୟମାନେନ ତ୍ଵୟି ଭକ୍ତିଃ ନୃଣାଂ ଭଵେତ୍ ।
ସ୍ଵଧର୍ମେଣ ଅରଵିଂଦାକ୍ଷ ତତ୍ ସମାଖ୍ୟାତୁଂ ଅର୍ହସି ॥ 2॥

ପୁରା କିଲ ମହାବାହୋ ଧର୍ମଂ ପରମକଂ ପ୍ରଭୋ ।
ୟତ୍ ତେନ ହଂସରୂପେଣ ବ୍ରହ୍ମଣେ ଅଭ୍ୟାତ୍ଥ ମାଧଵ ॥ 3॥

ସଃ ଇଦାନୀଂ ସୁମହତା କାଲେନ ଅମିତ୍ରକର୍ଶନ ।
ନ ପ୍ରାୟଃ ଭଵିତା ମର୍ତ୍ୟଲୋକେ ପ୍ରାକ୍ ଅନୁଶାସିତଃ ॥ 4॥

ଵକ୍ତା କର୍ତା ଅଵିତା ନ ଅନ୍ୟଃ ଧର୍ମସ୍ୟ ଅଚ୍ୟୁତ ତେ ଭୁଵି ।
ସଭାୟାଂ ଅପି ଵୈରିଂଚ୍ୟାଂ ୟତ୍ର ମୂର୍ତିଧରାଃ କଲାଃ ॥ 5॥

କର୍ତ୍ରା ଅଵିତ୍ରା ପ୍ରଵକ୍ତ୍ରା ଚ ଭଵତା ମଧୁସୂଦନ ।
ତ୍ୟକ୍ତେ ମହୀତଲେ ଦେଵ ଵିନଷ୍ଟଂ କଃ ପ୍ରଵକ୍ଷ୍ୟତି ॥ 6॥

ତତ୍ତ୍ଵଂ ନଃ ସର୍ଵଧର୍ମଜ୍ଞ ଧର୍ମଃ ତ୍ଵତ୍ ଭକ୍ତିଲକ୍ଷଣଃ ।
ୟଥା ୟସ୍ୟ ଵିଧୀୟେତ ତଥା ଵର୍ଣୟ ମେ ପ୍ରଭୋ ॥ 7॥

ଶ୍ରୀଶୁକଃ ଉଵାଚ ।
ଇତ୍ଥଂ ସ୍ଵଭୃତ୍ୟମୁଖ୍ୟେନ ପୃଷ୍ଟଃ ସଃ ଭଗଵାନ୍ ହରିଃ ।
ପ୍ରୀତଃ କ୍ଷେମାୟ ମର୍ତ୍ୟାନାଂ ଧର୍ମାନ୍ ଆହ ସନାତନାନ୍ ॥ 8॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଧର୍ମ୍ୟଃ ଏଷ ତଵ ପ୍ରଶ୍ନଃ ନୈଃଶ୍ରେୟସକରଃ ନୃଣାମ୍ ।
ଵର୍ଣାଶ୍ରମ ଆଚାରଵତାଂ ତଂ ଉଦ୍ଧଵ ନିବୋଧ ମେ ॥ 9॥

ଆଦୌ କୃତୟୁଗେ ଵର୍ଣଃ ନୃଣାଂ ହଂସଃ ଇତି ସ୍ମୃତଃ ।
କୃତକୃତ୍ୟାଃ ପ୍ରଜାଃ ଜାତ୍ୟାଃ ତସ୍ମାତ୍ କୃତୟୁଗଂ ଵିଦୁଃ ॥ 10॥

ଵେଦଃ ପ୍ରଣଵଃ ଏଵ ଅଗ୍ରେ ଧର୍ମଃ ଅହଂ ଵୃଷରୂପଧୃକ୍ ।
ଉପାସତେ ତପୋନିଷ୍ଠାଂ ହଂସଂ ମାଂ ମୁକ୍ତକିଲ୍ବିଷାଃ ॥ 11॥

ତ୍ରେତାମୁଖେ ମହାଭାଗ ପ୍ରାଣାତ୍ ମେ ହୃଦୟାତ୍ ତ୍ରୟୀ ।
ଵିଦ୍ୟା ପ୍ରାଦୁଃ ଅଭୂତ୍ ତସ୍ୟାଃ ଅହଂ ଆସଂ ତ୍ରିଵୃନ୍ମଖଃ ॥ 12॥

ଵିପ୍ର କ୍ଷତ୍ରିୟ ଵିଟ୍ ଶୂଦ୍ରାଃ ମୁଖ ବାହୁ ଉରୁ ପାଦଜାଃ ।
ଵୈରାଜାତ୍ ପୁରୁଷାତ୍ ଜାତାଃ ୟଃ ଆତ୍ମାଚାରଲକ୍ଷଣାଃ ॥ 13॥

ଗୃହାଶ୍ରମଃ ଜଘନତଃ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟଂ ହୃଦଃ ମମ ।
ଵକ୍ଷଃସ୍ଥାନାତ୍ ଵନେ ଵାସଃ ନ୍ୟାସଃ ଶୀର୍ଷଣି ସଂସ୍ଥିତଃ ॥ 14॥

ଵର୍ଣାନାଂ ଆଶ୍ରମାଣାଂ ଚ ଜନ୍ମଭୂମି ଅନୁସାରିଣୀଃ ।
ଆସନ୍ ପ୍ରକୃତୟଃ ନୄଣାଂ ନୀଚୈଃ ନୀଚ ଉତ୍ତମ ଉତ୍ତମାଃ ॥ 15॥

ଶମଃ ଦମଃ ତପଃ ଶୌଚଂ ସଂତୋଷଃ କ୍ଷାଂତିଃ ଆର୍ଜଵମ୍ ।
ମଦ୍ଭକ୍ତିଃ ଚ ଦୟା ସତ୍ୟଂ ବ୍ରହ୍ମପ୍ରକୃତୟଃ ତୁ ଇମାଃ ॥ 16॥

ତେଜଃ ବଲଂ ଧୃତିଃ ଶୌର୍ୟଂ ତିତିକ୍ଷା ଔଦାର୍ୟଂ ଉଦ୍ୟମଃ ।
ସ୍ଥୈର୍ୟଂ ବ୍ରହ୍ମଣି ଅତ ଐଶ୍ଵର୍ୟଂ କ୍ଷତ୍ରପ୍ରକୃତୟଃ ତୁ ଇମାଃ ॥

17॥

ଆସ୍ତିକ୍ୟଂ ଦାନନିଷ୍ଠା ଚ ଅଦଂଭଃ ବ୍ରହ୍ମସେଵନମ୍ ।
ଅତୁଷ୍ଟିଃ ଅର୍ଥ ଉପଚୟୈଃ ଵୈଶ୍ୟପ୍ରକୃତୟଃ ତୁ ଇମାଃ ॥ 18॥

ଶୁଶ୍ରୂଷଣଂ ଦ୍ଵିଜଗଵାଂ ଦେଵାନାଂ ଚ ଅପି ଅମାୟୟା ।
ତତ୍ର ଲବ୍ଧେନ ସଂତୋଷଃ ଶୂଦ୍ରପ୍ରକୃତୟଃ ତୁ ଇମାଃ ॥ 19॥

ଅଶୌଚଂ ଅନୃତଂ ସ୍ତେୟଂ ନାସ୍ତିକ୍ୟଂ ଶୁଷ୍କଵିଗ୍ରହଃ ।
କାମଃ କ୍ରୋଧଃ ଚ ତର୍ଷଃ ଚ ସ୍ଵଭାଵଃ ଅଂତେଵସାୟିନାମ୍ ॥ 20॥

ଅହିଂସା ସତ୍ୟଂ ଅସ୍ତେୟଂ ଅକାମକ୍ରୋଧଲୋଭତା ।
ଭୂତପ୍ରିୟହିତେହା ଚ ଧର୍ମଃ ଅୟଂ ସାର୍ଵଵର୍ଣିକଃ ॥ 21॥

ଦ୍ଵିତୀୟଂ ପ୍ରାପ୍ୟ ଅନୁପୂର୍ଵ୍ୟାତ୍ ଜନ୍ମ ଉପନୟନଂ ଦ୍ଵିଜଃ ।
ଵସନ୍ ଗୁରୁକୁଲେ ଦାଂତଃ ବ୍ରହ୍ମ ଅଧୀୟୀତ ଚ ଆହୁତଃ ॥ 22॥

ମେଖଲା ଅଜିନ ଦଂଡ ଅକ୍ଷ ବ୍ରହ୍ମସୂତ୍ର କମଂଡଲୂନ୍ ।
ଜଟିଲଃ ଅଧୌତଦଦ୍ଵାସଃ ଅରକ୍ତପୀଠଃ କୁଶାନ୍ ଦଧତ୍ ॥ 23॥

ସ୍ନାନ ଭୋଜନ ହୋମେଷୁ ଜପ ଉଚ୍ଚାରେ ଚ ଵାଗ୍ୟତଃ ।
ନ ଚ୍ଛିଂଦ୍ୟାତ୍ ନଖ ରୋମାଣି କକ୍ଷ ଉପସ୍ଥଗତାନି ଅପି ॥ 24॥

ରେତଃ ନ ଅଵରିକେତ୍ ଜାତୁ ବ୍ରହ୍ମଵ୍ରତଧରଃ ସ୍ଵୟମ୍ ।
ଅଵକୀର୍ଣେ ଅଵଗାହ୍ୟ ଅପ୍ସୁ ୟତାସୁଃ ତ୍ରିପଦୀଂ ଜପେତ୍ ॥ 25॥

ଅଗ୍ନି ଅର୍କ ଆଚାର୍ୟ ଗୋ ଵିପ୍ର ଗୁରୁ ଵୃଦ୍ଧ ସୁରାନ୍ ଶୁଚିଃ ।
ସମାହିତଃ ଉପାସୀତ ସଂଧ୍ୟେ ଚ ୟତଵାକ୍ ଜପନ୍ ॥ 26॥

ଆଚାର୍ୟଂ ମାଂ ଵିଜାନୀୟାତ୍ ନ ଅଵମନ୍ୟେତ କର୍ହିଚିତ୍ ।
ନ ମର୍ତ୍ୟବୁଦ୍ଧି ଆସୂୟେତ ସର୍ଵଦେଵମୟଃ ଗୁରୁଃ ॥ 27॥

ସାୟଂ ପ୍ରାତଃ ଉପାନୀୟ ଭୈକ୍ଷ୍ୟଂ ତସ୍ମୈ ନିଵେଦୟେତ୍ ।
ୟତ୍ ଚ ଅନ୍ୟତ୍ ଅପି ଅନୁଜ୍ଞାତଂ ଉପୟୁଂଜୀତ ସଂୟତଃ ॥ 28॥

ଶୁଶ୍ରୂଷମାଣଃ ଆଚାର୍ୟଂ ସଦା ଉପାସୀତ ନୀଚଵତ୍ ।
ୟାନ ଶୟ୍ୟା ଆସନ ସ୍ଥାନୈଃ ନ ଅତିଦୂରେ କୃତାଂଜଲିଃ ॥ 29॥

ଏଵଂଵୃତ୍ତଃ ଗୁରୁକୁଲେ ଵସେତ୍ ଭୋଗଵିଵର୍ଜିତଃ ।
ଵିଦ୍ୟା ସମାପ୍ୟତେ ୟାଵତ୍ ବିଭ୍ରତ୍ ଵ୍ରତଂ ଅଖଂଡିତମ୍ ॥ 30॥

ୟଦି ଅସୌ ଛଂଦସାଂ ଲୋକଂ ଆରୋକ୍ଷ୍ୟନ୍ ବ୍ରହ୍ମଵିଷ୍ଟପମ୍ ।
ଗୁରଵେ ଵିନ୍ୟସେତ୍ ଦେହଂ ସ୍ଵାଧ୍ୟାୟାର୍ଥଂ ଵୃହତ୍ ଵ୍ରତଃ ॥ 31॥

ଅଗ୍ନୌ ଗୁରୌ ଆତ୍ମନି ଚ ସର୍ଵଭୂତେଷୁ ମାଂ ପରମ୍ ।
ଅପୃଥକ୍ ଧୀଃ ଉପାସୀତ ବ୍ରହ୍ମଵର୍ଚସ୍ଵୀ ଅକଲ୍ମଷଃ ॥ 32॥

ସ୍ତ୍ରୀଣାଂ ନିରୀକ୍ଷଣ ସ୍ପର୍ଶ ସଂଲାପ କ୍ଷ୍ଵେଲନ ଆଦିକମ୍ ।
ପ୍ରାଣିନଃ ମିଥୁନୀଭୂତାନ୍ ଅଗୃହସ୍ଥଃ ଅଗ୍ରତଃ ତ୍ୟଜେତ୍ ॥ 33॥

ଶୌଚଂ ଆଚମନଂ ସ୍ନାନଂ ସଂଧ୍ୟା ଉପାସନଂ ଆର୍ଜଵମ୍ ।
ତୀର୍ଥସେଵା ଜପଃ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟ ଅଭକ୍ଷ୍ୟ ଅସଂଭାଷ୍ୟ ଵର୍ଜନମ୍ ॥

34॥

ସର୍ଵ ଆଶ୍ରମ ପ୍ରୟୁକ୍ତଃ ଅୟଂ ନିୟମଃ କୁଲନଂଦନ।
ମଦ୍ଭାଵଃ ସର୍ବଭୂତେଷୁ ମନୋଵାକ୍କାୟ ସଂୟମଃ ॥ 35॥

ଏଵଂ ବୃହତ୍ ଵ୍ରତଧରଃ ବ୍ରାହ୍ମଣଃ ଅଗ୍ନିଃ ଇଵ ଜ୍ଵଲନ୍ ।
ମଦ୍ଭକ୍ତଃ ତୀଵ୍ରତପସା ଦଗ୍ଧକର୍ମ ଆଶୟଃ ଅମଲଃ ॥ 36॥

ଅଥ ଅନଂତରଂ ଆଵେକ୍ଷ୍ୟନ୍ ୟଥା ଜିଜ୍ଞାସିତ ଆଗମଃ ।
ଗୁରଵେ ଦକ୍ଷିଣାଂ ଦତ୍ତ୍ଵା ସ୍ନାୟତ୍ ଗୁରୁ ଅନୁମୋଦିତଃ ॥ 37॥

ଗୃହଂ ଵନଂ ଵା ଉପଵିଶେତ୍ ପ୍ରଵ୍ରଜେତ୍ ଵା ଦ୍ଵିଜ ଉତ୍ତମଃ ।
ଆଶ୍ରମାତ୍ ଆଶ୍ରମଂ ଗଚ୍ଛେତ୍ ନ ଅନ୍ୟଥା ମତ୍ପରଃ ଚରେତ୍ ॥ 38॥

ଗୃହାର୍ଥୀ ସଦୃଶୀଂ ଭାର୍ୟାଂ ଉଦ୍ଵହେତ୍ ଅଜୁଗୁପ୍ସିତାମ୍ ।
ୟଵୀୟସୀଂ ତୁ ଵୟସା ୟାଂ ସଵର୍ଣାଂ ଅନୁକ୍ରମାତ୍ ॥ 39॥

ଇଜ୍ୟ ଅଧ୍ୟୟନ ଦାନାନି ସର୍ଵେଷାଂ ଚ ଦ୍ଵିଜନ୍ମନାମ୍ ।
ପ୍ରତିଗ୍ରହଃ ଅଧ୍ୟାପନଂ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ୟ ଏଵ ୟାଜନମ୍ ॥ 40॥

ପ୍ରତିଗ୍ରହଂ ମନ୍ୟମାନଃ ତପଃ ତେଜୋୟଶୋନୁଦମ୍ ।
ଅନ୍ୟାଭ୍ୟାଂ ଏଵ ଜୀଵେତ ଶିଲୈଃ ଵା ଦୋଷଦୃକ୍ ତୟୋଃ ॥ 41॥

ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ୟ ହି ଦେହଃ ଅୟଂ କ୍ଷୁଦ୍ରକାମାୟ ନ ଇଷ୍ୟତେ ।
କୃଚ୍ଛ୍ରାୟ ତପସେ ଚ ଇହ ପ୍ରେତ୍ୟ ଅନଂତସୁଖାୟ ଚ ॥ 42॥

ଶିଲୋଂଛଵୃତ୍ତ୍ୟା ପରିତୁଷ୍ଟଚିତ୍ତଃ
ଧର୍ମଂ ମହାଂତଂ ଵିରଜଂ ଜୁଷାଣଃ ।
ମୟି ଅର୍ପିତାତ୍ମା ଗୃହଃ ଏଵ ତିଷ୍ଠନ୍
ନ ଅତିପ୍ରସକ୍ତଃ ସମୁପୈତି ଶାଂତିମ୍ ॥ 43॥

ସମୁଦ୍ଧରଂତି ୟେ ଵିପ୍ରଂ ସୀଦଂତଂ ମତ୍ପରାୟଣମ୍ ।
ତାନ୍ ଉଦ୍ଧରିଷ୍ୟେ ନ ଚିରାତ୍ ଆପଦ୍ଭ୍ୟଃ ନୌଃ ଇଵ ଅର୍ଣଵାତ୍ ॥ 44॥

ସର୍ଵାଃ ସମୁଦ୍ଧରେତ୍ ରାଜା ପିତା ଇଵ ଵ୍ୟସନାତ୍ ପ୍ରଜାଃ ।
ଆତ୍ମାନଂ ଆତ୍ମନା ଧୀରଃ ୟଥା ଗଜପତିଃ ଗଜାନ୍ ॥ 45॥

ଏଵଂଵିଧଃ ନରପତିଃ ଵିମାନେନ ଅର୍କଵଚସା ।
ଵିଧୂୟ ଇହ ଅଶୁଭଂ କୃତ୍ସ୍ନଂ ଇଂଦ୍ରେଣ ସହ ମୋଦତେ ॥ 46॥

ସୀଦନ୍ ଵିପ୍ରଃ ଵଣିକ୍ ଵୃତ୍ତ୍ୟା ପଣ୍ୟୈଃ ଏଵ ଆପଦଂ ତରେତ୍ ।
ଖଡ୍ଗେନ ଵା ଆପଦାକ୍ରାଂତଃ ନ ଶ୍ଵଵୃତ୍ତ୍ୟା କଥଂଚନ ॥ 47॥

ଵୈଶ୍ୟଵୃତ୍ତ୍ୟା ତୁ ରାଜନ୍ ୟଃ ଜୀଵେତ୍ ମୃଗୟୟା ଆପଦି ।
ଚରେତ୍ ଵା ଵିପ୍ରରୂପେଣ ନ ଶ୍ଵଵୃତ୍ତ୍ୟା କଥଂଚନ ॥ 48॥

ଶୂଦ୍ରଵୃତ୍ତିଂ ଭଜେତ୍ ଵୈଶ୍ୟଃ ଶୂଦ୍ରଃ କାରୁକଟପ୍ରିୟାମ୍ ।
କୃଚ୍ଛ୍ରାତ୍ ମୁକ୍ତଃ ନ ଗର୍ହ୍ୟେଣ ଵୃତ୍ତିଂ ଲିପ୍ସେତ କର୍ମଣା ॥ 49॥

ଵେଦ ଅଧ୍ୟାୟ ସ୍ଵଧା ସ୍ଵାହା ବଲି ଅନ୍ନ ଆଦ୍ୟୈଃ ୟଥା ଉଦୟମ୍ ।
ଦେଵର୍ଷି ପିତୃଭୂତାନି ମଦ୍ରୂପାଣି ଅନ୍ଵହଂ ୟଜେତ୍ ॥ 50॥

ୟଦୃଚ୍ଛୟା ଉପପନ୍ନେନ ଶୁକ୍ଲେନ ଉପାର୍ଜିତେନ ଵା ।
ଧନେନ ଅପୀଡୟନ୍ ଭୃତ୍ୟାନ୍ ନ୍ୟାୟେନ ଏଵ ଆହରେତ୍ କ୍ରତୂନ୍ ॥ 51॥

କୁଟୁଂବେଷୁ ନ ସଜ୍ଜେତ ନ ପ୍ରମାଦ୍ୟେତ୍ କୁଟୁଂବି ଅପି ।
ଵିପଶ୍ଚିତ୍ ନଶ୍ଵରଂ ପଶ୍ୟେତ୍ ଅଦୃଷ୍ଟଂ ଅପି ଦୃଷ୍ଟଵତ୍ ॥ 52॥

ପୁତ୍ର ଦାରା ଆପ୍ତ ବଂଧୂନାଂ ସଂଗମଃ ପାଂଥସଂଗମଃ ।
ଅନୁଦେହଂ ଵିୟଂତି ଏତେ ସ୍ଵପ୍ନଃ ନିଦ୍ରାନୁଗଃ ୟଥା ॥ 53॥

ଇତ୍ଥଂ ପରିମୃଶନ୍ ମୁକ୍ତଃ ଗୃହେଷୁ ଅତିଥିଵତ୍ ଵସନ୍ ।
ନ ଗୃହୈଃ ଅନୁବଧ୍ୟେତ ନିର୍ମମଃ ନିରହଂକୃତଃ ॥ 54॥

କର୍ମଭିଃ ଗୃହଂ ଏଧୀୟୈଃ ଇଷ୍ଟ୍ଵା ମାଂ ଏଵ ଭକ୍ତିମାନ୍ ।
ତିଷ୍ଠେତ୍ ଵନଂ ଵା ଉପଵିଶେତ୍ ପ୍ରଜାଵାନ୍ ଵା ପରିଵ୍ରଜେତ୍ ॥ 55॥

ୟଃ ତୁ ଆସକ୍ତଂ ଅତିଃ ଗେହେ ପୁତ୍ର ଵିତ୍ତୈଷଣ ଆତୁରଃ ।
ସ୍ତ୍ରୈଣଃ କୃପଣଧୀଃ ମୂଢଃ ମମ ଅହଂ ଇତି ବଧ୍ୟତେ ॥ 56॥

ଅହୋ ମେ ପିତରୌ ଵୃଦ୍ଧୌ ଭାର୍ୟା ବାଲାତ୍ମଜା ଆତ୍ମଜାଃ ।
ଅନାଥାଃ ମାଂ ଋତେ ଦୀନାଃ କଥଂ ଜୀଵଂତି ଦୁଃଖିତାଃ ॥ 57॥

ଏଵଂ ଗୃହ ଆଶୟ ଆକ୍ଷିପ୍ତ ହୃଦୟଃ ମୂଢଧୀଃ ଅୟମ୍ ।
ଅତୃପ୍ତଃ ତାନ୍ ଅନୁଧ୍ୟାୟନ୍ ମୃତଃ ଅଂଧଂ ଵିଶତେ ତମଃ ॥ 58॥

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କଂଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧଵସଂଵାଦେ
ବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟଗୃହସ୍ଥକର୍ମଧର୍ମନିରୂପଣେ ସପ୍ତଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥

17॥

ଅଥ ଅଷ୍ଟାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଵନଂ ଵିଵିକ୍ଷୁଃ ପୁତ୍ରେଷୁ ଭାର୍ୟାଂ ନ୍ୟସ୍ୟ ସହ ଏଵ ଵା ।
ଵନଃ ଏଵ ଵସେତ୍ ଶାଂତଃ ତୃତୀୟଂ ଭାଗଂ ଆୟୁଷଃ ॥ 1॥

କଂଦମୂଲଫଲୈଃ ଵନ୍ୟୈଃ ମେଧ୍ୟୈଃ ଵୃତ୍ତିଂ ପ୍ରକଲ୍ପୟେତ୍ ।
ଵସୀତ ଵଲ୍କଲଂ ଵାସଃ ତୃଣପର୍ଣ ଅଜିନାନି ଚ ॥ 2॥

କେଶରୋମନଖଶ୍ମଶ୍ରୁମଲାନି ବିଭୃୟାତ୍ ଅତଃ ।
ନ ଧାଵେତ୍ ଅପ୍ସୁ ମଜ୍ଜେତ ତ୍ରିକାଲଂ ସ୍ଥଂଡିଲେଶୟଃ ॥ 3॥

ଗ୍ରୀଷ୍ମେ ତପ୍ୟେତ ପଂଚାଗ୍ନୀନ୍ ଵର୍ଷାସ୍ଵାସାରଷାଡ୍ ଜଲେ ।
ଆକଂଠମଗ୍ନଃ ଶିଶିରଃ ଏଵଂଵୃତ୍ତଃ ତପଶ୍ଚରେତ୍ ॥ 4॥

ଅଗ୍ନିପକ୍ଵଂ ସମଶ୍ନୀୟାତ୍ କାଲପକ୍ଵଂ ଅଥ ଅପି ଵା ।
ଉଲୂଖଲ ଅଶ୍ମକୁଟ୍ଟଃ ଵା ଦଂତ ଉଲୂଖଲଃ ଏଵ ଵା ॥ 5॥

ସ୍ଵୟଂ ସଂଚିନୁୟାତ୍ ସର୍ଵଂ ଆତ୍ମନଃ ଵୃତ୍ତିକାରଣମ୍ ।
ଦେଶକାଲବଲ ଅଭିଜ୍ଞଃ ନ ଆଦଦୀତ ଅନ୍ୟଦା ଆହୃତମ୍ ॥ 6॥

ଵନ୍ୟୈଃ ଚରୁପୁରୋଡାଶୈଃ ନିର୍ଵପେତ୍ କାଲଚୋଦିତାନ୍ ।
ନ ତୁ ଶ୍ରୌତେନ ପଶୁନା ମାଂ ୟଜେତ ଵନାଶ୍ରମୀ ॥ 7॥

ଅଗ୍ନିହୋତ୍ରଂ ଚ ଦର୍ଶଃ ଚ ପୂର୍ଣମାସଃ ଚ ପୂର୍ଵଵତ୍ ।
ଚାତୁର୍ମାସ୍ୟାନି ଚ ମୁନେଃ ଆମ୍ନାତାନି ଚ ନୈଗମୈଃ ॥ 8॥

ଏଵଂ ଚୀର୍ଣେନ ତପସା ମୁନିଃ ଧମନିସଂତତଃ ।
ମାଂ ତପୋମୟଂ ଆରାଧ୍ୟ ଋଷିଲୋକାତ୍ ଉପୈତି ମାମ୍ ॥ 9॥

ୟଃ ତୁ ଏତତ୍ କୃଚ୍ଛ୍ରତଃ ଚୀର୍ଣଂ ତପଃ ନିଃଶ୍ରେୟସଂ ମହତ୍ ।
କାମାୟ ଅଲ୍ପୀୟସେ ୟୁଂଜ୍ୟାତ୍ ଵାଲିଶଃ କଃ ଅପରଃ ତତଃ ॥ 10॥

ୟଦା ଅସୌ ନିୟମେ ଅକଲ୍ପଃ ଜରୟା ଜାତଵେପଥୁଃ ।
ଆତ୍ମନି ଅଗ୍ନୀନ୍ ସମାରୋପ୍ୟ ମଚ୍ଚିତ୍ତଃ ଅଗ୍ନିଂ ସମାଵିଶେତ୍ ॥ 11॥

ୟଦା କର୍ମଵିପାକେଷୁ ଲୋକେଷୁ ନିରୟ ଆତ୍ମସୁ ।
ଵିରାଗଃ ଜାୟତେ ସମ୍ୟକ୍ ନ୍ୟସ୍ତ ଅଗ୍ନିଃ ପ୍ରଵ୍ରଜେତ୍ ତତଃ ॥ 12॥

ଇଷ୍ଟ୍ଵା ୟଥା ଉପଦେଶଂ ମାଂ ଦତ୍ତ୍ଵା ସର୍ଵସ୍ଵଂ ଋତ୍ଵିଜେ ।
ଅଗ୍ନୀନ୍ ସ୍ଵପ୍ରାଣଃ ଆଵେଶ୍ୟ ନିରପେକ୍ଷଃ ପରିଵ୍ରଜେତ୍ ॥ 13॥

ଵିପ୍ରସ୍ୟ ଵୈ ସଂନ୍ୟସତଃ ଦେଵାଃ ଦାରାଦିରୂପିଣଃ ।
ଵିଘ୍ନାନ୍ କୁର୍ଵଂତି ଅୟଂ ହି ଅସ୍ମାନ୍ ଆକ୍ରମ୍ୟ ସମିୟାତ୍ ପରମ୍ ॥ 14॥

ବିଭୃୟାତ୍ ଚେତ୍ ମୁନିଃ ଵାସଃ କୌପୀନ ଆଚ୍ଛାଦନଂ ପରମ୍ ।
ତ୍ୟକ୍ତଂ ନ ଦଂଡପାତ୍ରାଭ୍ୟାଂ ଅନ୍ୟତ୍ କିଂଚିତ୍ ଅନାପଦି ॥ 15॥

ଦୃଷ୍ଟିପୂତଂ ନ୍ୟସେତ୍ ପାଦଂ ଵସ୍ତ୍ରପୂତଂ ପିବେତ୍ ଜଲମ୍ ।
ସତ୍ୟପୂତାଂ ଵଦେତ୍ ଵାଚଂ ମନଃପୂତଂ ସମାଚରେତ୍ ॥ 16॥

ମୌନ ଅନୀହା ଅନିଲ ଆୟାମାଃ ଦଂଡାଃ ଵାକ୍ ଦେହ ଚେତସାମ୍ ।
ନହି ଏତେ ୟସ୍ୟ ସଂତି ଅଂଗଃ ଵେଣୁଭିଃ ନ ଭଵେତ୍ ୟତିଃ ॥ 17॥

ଭିକ୍ଷାଂ ଚତୁଷୁ ଵର୍ଣେଷୁ ଵିଗର୍ହ୍ୟାନ୍ ଵର୍ଜୟନ୍ ଚରେତ୍ ।
ସପ୍ତାଗାରାନ୍ ଅସଂକ୍ଲୃପ୍ତାନ୍ ତୁଷ୍ୟେତ୍ ଲବ୍ଧେନ ତାଵତା ॥ 18॥

ବହିଃ ଜଲାଶୟଂ ଗତ୍ଵା ତତ୍ର ଉପସ୍ପୃଶ୍ୟ ଵାଗ୍ୟତଃ ।
ଵିଭଜ୍ୟ ପାଵିତଂ ଶେଷଂ ଭୁଂଜୀତ ଅଶେଷଂ ଆହୃତମ୍ ॥ 19॥

ଏକଃ ଚରେତ୍ ମହୀଂ ଏତାଂ ନିଃସଂଗଃ ସଂୟତେଂଦ୍ରିୟଃ ।
ଆତ୍ମକ୍ରୀଡଃ ଆତ୍ମରତଃ ଆତ୍ମଵାନ୍ ସମଦର୍ଶନଃ ॥ 20॥

ଵିଵିକ୍ତକ୍ଷେମଶରଣଃ ମଦ୍ଭାଵଵିମଲାଶୟଃ ।
ଆତ୍ମାନଂ ଚିଂତୟେତ୍ ଏକଂ ଅଭେଦେନ ମୟା ମୁନିଃ ॥ 21॥

ଅନ୍ଵୀକ୍ଷେତ ଆତ୍ମନଃ ବଂଧଂ ମୋକ୍ଷଂ ଚ ଜ୍ଞାନନିଷ୍ଠୟା ।
ବଂଧଃ ଇଂଦ୍ରିୟଵିକ୍ଷେପଃ ମୋକ୍ଷଃ ଏଷାଂ ଚ ସଂୟମଃ ॥ 22॥

ତସ୍ମାତ୍ ନିୟମ୍ୟ ଷଡ୍ଵର୍ଗଂ ମଦ୍ଭାଵେନ ଚରେତ୍ ମୁନିଃ ।
ଵିରକ୍ତଃ କ୍ଷୁଲ୍ଲକାମେଭ୍ୟଃ ଲବ୍ଧ୍ଵା ଆତ୍ମନି ସୁଖଂ ମହତ୍ ॥ 23॥

ପୁରଗ୍ରାମଵ୍ରଜାନ୍ ସାର୍ଥାନ୍ ଭିକ୍ଷାର୍ଥଂ ପ୍ରଵିଶନ୍ ଚରେତ୍ ।
ପୁଣ୍ୟଦେଶସରିତ୍ ଶୈଲଵନ ଆଶ୍ରମଵତୀଂ ମହୀମ୍ ॥ 24॥

ଵାନପ୍ରସ୍ଥ ଆଶ୍ରମ ପଦେଷୁ ଅଭୀକ୍ଷ୍ଣଂ ଭୈକ୍ଷ୍ୟଂ ଆଚରେତ୍ ।
ସଂସିଧ୍ୟତ୍ୟାଶ୍ଵସଂମୋହଃ ଶୁଦ୍ଧସତ୍ତ୍ଵଃ ଶିଲାଂଧସା ॥ 25॥

ନ ଏତତ୍ ଵସ୍ତୁତୟା ପଶ୍ୟେତ୍ ଦୃଶ୍ୟମାନଂ ଵିନଶ୍ୟତି ।
ଅସକ୍ତଚିତ୍ତଃ ଵିରମେତ୍ ଇହ ଅମୁତ୍ର ଚିକୀର୍ଷିତାତ୍ ॥ 26॥

ୟତ୍ ଏତତ୍ ଆତ୍ମନି ଜଗତ୍ ମନୋଵାକ୍ପ୍ରାଣସଂହତମ୍ ।
ସର୍ଵଂ ମାୟା ଇତି ତର୍କେଣ ସ୍ଵସ୍ଥଃ ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ନ ତତ୍ ସ୍ମରେତ୍ ॥ 27॥

ଜ୍ଞାନନିଷ୍ଠଃ ଵିରକ୍ତଃ ଵା ମଦ୍ଭକ୍ତଃ ଵା ଅନପେକ୍ଷକଃ ।
ସଲିଂଗାନ୍ ଆଶ୍ରମାଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ଚରେତ୍ ଅଵିଧିଗୋଚରଃ ॥ 28॥

ବୁଧଃ ବାଲକଵତ୍ କ୍ରୀଡେତ୍ କୁଶଲଃ ଜଡଵତ୍ ଚରେତ୍ ।
ଵଦେତ୍ ଉନ୍ମତ୍ତଵତ୍ ଵିଦ୍ଵାନ୍ ଗୋଚର୍ୟାଂ ନୈଗମଃ ଚରେତ୍ ॥ 29॥

ଵେଦଵାଦରତଃ ନ ସ୍ୟାତ୍ ନ ପାଖଂଡୀ ନ ହୈତୁକଃ ।
ଶୁଷ୍କଵାଦଵିଵାଦେ ନ କଂଚିତ୍ ପକ୍ଷଂ ସମାଶ୍ରୟେତ୍ ॥ 30॥

ନ ଉଦ୍ଵିଜେତ ଜନାତ୍ ଧୀରଃ ଜନଂ ଚ ଉଦ୍ଵେଜୟେତ୍ ନ ତୁ ।
ଅତିଵାଦାନ୍ ତିତିକ୍ଷେତ ନ ଅଵମନ୍ୟେତ କଂଚନ ।
ଦେହଂ ଉଦ୍ଦିଶ୍ୟ ପଶୁଵତ୍ ଵୈରଂ କୁର୍ୟାତ୍ ନ କେନଚିତ୍ ॥ 31॥

ଏକଃ ଏଵ ପରଃ ହି ଆତ୍ମା ଭୂତେଷୁ ଆତ୍ମନି ଅଵସ୍ଥିତଃ ।
ୟଥା ଇଂଦୁଃ ଉଦପାତ୍ରେଷୁ ଭୂତାନି ଏକାତ୍ମକାନି ଚ ॥ 32॥

ଅଲବ୍ଧ୍ଵା ନ ଵିଷୀଦେତ କାଲେ କାଲେ ଅଶନଂ କ୍ଵଚିତ୍ ।
ଲବ୍ଧ୍ଵା ନ ହୃଷ୍ୟେତ୍ ଧୃତିଂ ଆନୁଭୟଂ ଦୈଵତଂତ୍ରିତମ୍ ॥ 33॥

ଆହାରାର୍ଥଂ ସମୀହେତ ୟୁକ୍ତଂ ତତ୍ ପ୍ରାଣଧାରଣମ୍ ।
ତତ୍ତ୍ଵଂ ଵିମୃଶ୍ୟତେ ତେନ ତତ୍ ଵିଜ୍ଞାୟ ଵିମୁଚ୍ୟତେ ॥ 34॥

ୟତ୍ ଋଚ୍ଛୟା ଉପପନ୍ନାତ୍ ଅନ୍ନଂ ଅଦ୍ୟାତ୍ ଶ୍ରେଷ୍ଠଂ ଉତ ଅପରମ୍ ।
ତଥା ଵାସଃ ତଥା ଶୟ୍ୟାଂ ପ୍ରାପ୍ତଂ ପ୍ରାପ୍ତଂ ଭଜେତ୍ ମୁନିଃ ॥ 35॥

ଶୌଚଂ ଆଚମନଂ ସ୍ନାନଂ ନ ତୁ ଚୋଦନୟା ଚରେତ୍ ।
ଅନ୍ୟାନ୍ ଚ ନିୟମାନ୍ ଜ୍ଞାନୀ ୟଥା ଅହଂ ଲୀଲୟା ଈଶ୍ଵରଃ ॥ 36॥

ନହି ତସ୍ୟ ଵିକଲ୍ପାଖ୍ୟା ୟା ଚ ମଦ୍ଵୀକ୍ଷୟା ହତା ।
ଆଦେହାଂତାତ୍ କ୍ଵଚିତ୍ ଖ୍ୟାତିଃ ତତଃ ସଂପଦ୍ୟତେ ମୟା ॥ 37॥

ଦୁଃଖ ଉଦର୍କେଷୁ କାମେଷୁ ଜାତନିର୍ଵେଦଃ ଆତ୍ମଵାନ୍ ।
ଅଜିଜ୍ଞାସିତ ମଦ୍ଧର୍ମଃ ଗୁରୁଂ ମୁନିଂ ଉପାଵ୍ରଜେତ୍ ॥ 38॥

ତାଵତ୍ ପରିଚରେତ୍ ଭକ୍ତଃ ଶ୍ରଦ୍ଧାଵାନ୍ ଅନସୂୟକଃ ।
ୟାଵତ୍ ବ୍ରହ୍ମ ଵିଜାନୀୟାତ୍ ମାଂ ଏଵ ଗୁରୁଂ ଆଦୃତଃ ॥ 39॥

ୟଃ ତୁ ଅସଂୟତ ଷଡ୍ଵର୍ଗଃ ପ୍ରଚଂଡ ଇଂଦ୍ରିୟ ସାରଥିଃ ।
ଜ୍ଞାନ ଵୈରାଗ୍ୟ ରହିତଃ ତ୍ରିଦଂଡଂ ଉପଜୀଵତି ॥ 40॥

ସୁରାନ୍ ଆତ୍ମାନଂ ଆତ୍ମସ୍ଥଂ ନିହ୍ନୁତେ ମାଂ ଚ ଧର୍ମହା ।
ଅଵିପକ୍ଵ କଷାୟଃ ଅସ୍ମାତ୍ ଉଷ୍ମାତ୍ ଚ ଵିହୀୟତେ ॥ 41॥

ଭିକ୍ଷୋଃ ଧର୍ମଃ ଶମଃ ଅହିଂସା ତପଃ ଈକ୍ଷା ଵନୌକସଃ ।
ଗୃହିଣଃ ଭୂତରକ୍ଷ ଇଜ୍ୟାଃ ଦ୍ଵିଜସ୍ୟ ଆଚାର୍ୟସେଵନମ୍ ॥ 42॥

ବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟଂ ତପଃ ଶୌଚଂ ସଂତୋଷଃ ଭୂତସୌହୃଦମ୍ ।
ଗୃହସ୍ଥସ୍ୟ ଅପି ଋତୌ ଗଂତୁଃ ସର୍ଵେଷାଂ ମଦୁପାସନମ୍ ॥ 43॥

ଇତି ମାଂ ୟଃ ସ୍ଵଧର୍ମେଣ ଭଜନ୍ ନିତ୍ୟଂ ଅନନ୍ୟଭାକ୍ ।
ସର୍ଵଭୂତେଷୁ ମଦ୍ଭାଵଃ ମଦ୍ଭକ୍ତିଂ ଵିଂଦତେ ଅଚିରାତ୍ ॥ 44॥

ଭକ୍ତ୍ୟା ଉଦ୍ଧଵ ଅନପାୟିନ୍ୟା ସର୍ଵଲୋକମହେଶ୍ଵରମ୍ ।
ସର୍ଵ ଉତ୍ପତ୍ତି ଅପି ଅୟଂ ବ୍ରହ୍ମ କାରଣଂ ମା ଉପୟାତି ସଃ ॥ 45॥

ଇତି ସ୍ଵଧର୍ମ ନିର୍ଣିକ୍ତ ସତ୍ତ୍ଵଃ ନିର୍ଜ୍ଞାତ୍ ମଦ୍ଗତିଃ ।
ଜ୍ଞାନ ଵିଜ୍ଞାନ ସଂପନ୍ନଃ ନ ଚିରାତ୍ ସମୁପୈତି ମାମ୍ ॥ 46॥

ଵର୍ଣାଶ୍ରମଵତାଂ ଧର୍ମଃ ଏଷଃ ଆଚାରଲକ୍ଷଣଃ ।
ସଃ ଏଵ ମଦ୍ଭକ୍ତିୟୁତଃ ନିଃଶ୍ରେୟସକରଃ ପରଃ ॥ 47॥

ଏତତ୍ ତେ ଅଭିହିତଂ ସାଧୋ ଭଵାନ୍ ପୃଚ୍ଛତି ୟତ୍ ଚ ମାମ୍ ।
ୟଥା ସ୍ଵଧର୍ମସଂୟୁକ୍ତଃ ଭକ୍ତଃ ମାଂ ସମିୟାତ୍ ପରମ୍ ॥ 48॥

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କଂଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧଵସଂଵାଦେ
ଵାନପ୍ରସ୍ଥସଂନ୍ୟାସଧର୍ମନିରୂପଣଂ ନାମାଷ୍ଟାଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ 18॥

ଅଥ ଏକୋନଵିଂଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ୟଃ ଵିଦ୍ୟାଶ୍ରୁତସଂପନ୍ନଃ ଆତ୍ମଵାନ୍ ନ ଅନୁମାନିକଃ ।
ମାୟାମାତ୍ରଂ ଇଦଂ ଜ୍ଞାତ୍ଵା ଜ୍ଞାନଂ ଚ ମୟି ସଂନ୍ୟସେତ୍ ॥ 1॥

ଜ୍ଞାନିନଃ ତୁ ଅହଂ ଏଵ ଇଷ୍ଟଃ ସ୍ଵାର୍ଥଃ ହେତୁଃ ଚ ସଂମତଃ ।
ସ୍ଵର୍ଗଃ ଚ ଏଵ ଅପଵର୍ଗଃ ଚ ନ ଅନ୍ୟଃ ଅର୍ଥଃ ମଦୃତେ ପ୍ରିୟଃ ॥ 2॥

ଜ୍ଞାନଵିଜ୍ଞାନସଂସିଦ୍ଧାଃ ପଦଂ ଶ୍ରେଷ୍ଠଂ ଵିଦୁଃ ମମ ।
ଜ୍ଞାନୀ ପ୍ରିୟତମଃ ଅତଃ ମେ ଜ୍ଞାନେନ ଅସୌ ବିଭର୍ତି ମାମ୍ ॥ 3॥

ତପଃ ତୀର୍ଥଂ ଜପଃ ଦାନଂ ପଵିତ୍ରାଣି ଇତରାଣି ଚ ।
ନ ଅଲଂ କୁର୍ଵଂତି ତାଂ ସିଦ୍ଧିଂ ୟା ଜ୍ଞାନକଲୟା କୃତା ॥ 4॥

ତସ୍ମାତ୍ ଜ୍ଞାନେନ ସହିତଂ ଜ୍ଞାତ୍ଵା ସ୍ଵାତ୍ମାନଂ ଉଦ୍ଧଵ ।
ଜ୍ଞାନଵିଜ୍ଞାନସଂପନ୍ନଃ ଭଜ ମାଂ ଭକ୍ତିଭାଵତଃ ॥ 5॥

ଜ୍ଞାନଵିଜ୍ଞାନୟଜ୍ଞେନ ମାଂ ଇଷ୍ଟ୍ଵା ଆତ୍ମାନଂ ଆତ୍ମନି ।
ସର୍ଵୟଜ୍ଞପତିଂ ମାଂ ଵୈ ସଂସିଦ୍ଧିଂ ମୁନୟଃ ଅଗମନ୍॥ 6॥

ତ୍ଵୟି ଉଦ୍ଧଵ ଆଶ୍ରୟତି ୟଃ ତ୍ରିଵିଧଃ ଵିକାରଃ
ମାୟାଂତରା ଆପତତି ନ ଆଦି ଅପଵର୍ଗୟୋଃ ୟତ୍ ।
ଜନ୍ମାଦୟଃ ଅସ୍ୟ ୟତ୍ ଅମୀ ତଵ ତସ୍ୟ କିଂ ସ୍ୟୁଃ
ଆଦି ଅଂତୟୋଃ ୟତ୍ ଅସତଃ ଅସ୍ତି ତତ୍ ଏଵ ମଧ୍ୟେ ॥ 7॥

ଉଦ୍ଧଵଃ ଉଵାଚ ।
ଜ୍ଞାନଂ ଵିଶୁଦ୍ଧଂ ଵିପୁଲଂ ୟଥା ଏତତ୍
ଵୈରାଗ୍ୟଵିଜ୍ଞାନୟୁତଂ ପୁରାଣମ୍ ।
ଆଖ୍ୟାହି ଵିଶ୍ଵେଶ୍ଵର ଵିଶ୍ଵମୂର୍ତେ
ତ୍ଵତ୍ ଭକ୍ତିୟୋଗଂ ଚ ମହତ୍ ଵିମୃଗ୍ୟମ୍ ॥ 8॥

ତାପତ୍ରୟେଣ ଅଭିହତସ୍ୟ ଘୋରେ
ସଂତପ୍ୟମାନସ୍ୟ ଭଵାଧ୍ଵନୀଶ ।
ପଶ୍ୟାମି ନ ଅନ୍ୟତ୍ ଶରଣଂ ତଵାଂଘ୍ରି
ଦ୍ଵଂଦ୍ଵ ଆତପତ୍ରାତ୍ ଅମୃତ ଅଭିଵର୍ଷାତ୍ ॥ 9॥

ଦଷ୍ଟଂ ଜନଂ ସଂପତିତଂ ବିଲେ ଅସ୍ମିନ୍
କାଲାହିନା କ୍ଷୁଦ୍ରସୁଖୋଃ ଉତର୍ଷମ୍ ।
ସମୁଦ୍ଧର ଏନଂ କୃପୟା ଅପଵର୍ଗ୍ୟୈଃ
ଵଚୋଭିଃ ଆସିଂଚ ମହାନୁଭାଵ ॥ 10॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଇତ୍ଥଂ ଏତତ୍ ପୁରା ରାଜା ଭୀଷ୍ମଂ ଧର୍ମଭୃତାଂ ଵରମ୍ ।
ଅଜାତଶତ୍ରୁଃ ପପ୍ରଚ୍ଛ ସର୍ଵେଷାଂ ନଃ ଅନୁଶ୍ରୁଣ୍ଵତାମ୍ ॥ 11॥

ନିଵୃତ୍ତେ ଭାରତେ ୟୁଦ୍ଧେ ସୁହୃତ୍ ନିଧନଵିହ୍ଵଲଃ ।
ଶ୍ରୁତ୍ଵା ଧର୍ମାନ୍ ବହୂନ୍ ପଶ୍ଚାତ୍ ମୋକ୍ଷଧର୍ମାନ୍ ଅପୃଚ୍ଛତ ॥

12॥

ତାନ୍ ଅହଂ ତେ ଅଭିଧାସ୍ୟାମି ଦେଵଵ୍ରତମୁଖାତ୍ ଶ୍ରୁତାନ୍ ।
ଜ୍ଞାନଵୈରାଗ୍ୟଵିଜ୍ଞାନଶ୍ରଦ୍ଧାଭକ୍ତି ଉପବୃଂହିତାନ୍ ॥ 13॥

ନଵ ଏକାଦଶ ପଂଚ ତ୍ରୀନ୍ ଭାଵାନ୍ ଭୂତେଷୁ ୟେନ ଵୈ ।
ଈକ୍ଷେତ ଅଥ ଏକଂ ଅପି ଏଷୁ ତତ୍ ଜ୍ଞାନଂ ମମ ନିଶ୍ଚିତମ୍ ॥ 14॥

ଏତତ୍ ଏଵ ହି ଵିଜ୍ଞାନଂ ନ ତଥା ଏକେନ ୟେନ ୟତ୍ ।
ସ୍ଥିତି ଉତ୍ପତ୍ତି ଅପି ଅୟାନ୍ ପଶ୍ୟେତ୍ ଭାଵାନାଂ ତ୍ରିଗୁଣ ଆତ୍ମନାମ୍ ॥

15॥

ଆଦୌ ଅଂତେ ଚ ମଧ୍ୟେ ଚ ସୃଜ୍ୟାତ୍ ସୃଜ୍ୟଂ ୟତ୍ ଅନ୍ଵିୟାତ୍ ।
ପୁନଃ ତତ୍ ପ୍ରତିସଂକ୍ରାମେ ୟତ୍ ଶିଷ୍ୟେତ ତତ୍ ଏଵ ସତ୍ ॥ 16॥

ଶ୍ରୁତିଃ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଂ ଐତିହ୍ୟଂ ଅନୁମାନଂ ଚତୁଷ୍ଟୟମ୍ ।
ପ୍ରମାଣେଷୁ ଅନଵସ୍ଥାନାତ୍ ଵିକଲ୍ପାତ୍ ସଃ ଵିରଜ୍ୟତେ ॥ 17॥

କର୍ମଣାଂ ପରିଣାମିତ୍ଵାତ୍ ଆଵିରିଂଚାତ୍ ଅମଂଗଲମ୍ ।
ଵିପଶ୍ଚିତ୍ ନଶ୍ଵରଂ ପଶ୍ୟେତ୍ ଅଦୃଷ୍ଟଂ ଅପି ଦୃଷ୍ଟଵତ୍ ॥ 18॥

ଭକ୍ତିୟୋଗଃ ପୁରା ଏଵ ଉକ୍ତଃ ପ୍ରୀୟମାଣାୟ ତେ ଅନଘ ।
ପୁନଃ ଚ କଥୟିଷ୍ୟାମି ମଦ୍ଭକ୍ତେଃ କାରଣଂ ପରମ୍ ॥ 19॥

ଶ୍ରଦ୍ଧା ଅମୃତକଥାୟାଂ ମେ ଶଶ୍ଵତ୍ ମତ୍ ଅନୁକୀର୍ତନମ୍ ।
ପରିନିଷ୍ଠା ଚ ପୂଜାୟାଂ ସ୍ତୁତିଭିଃ ସ୍ତଵନଂ ମମ ॥ 20॥

ଆଦରଃ ପରିଚର୍ୟାୟାଂ ସର୍ଵାଂଗୈଃ ଅଭିଵଂଦନମ୍ ।
ମଦ୍ଭକ୍ତପୂଜାଭ୍ୟଧିକା ସର୍ଵଭୂତେଷୁ ମନ୍ମତିଃ ॥ 21॥

ମଦର୍ଥେଷୁ ଅଂଗଚେଷ୍ଟା ଚ ଵଚସା ମଦ୍ଗୁଣେରଣମ୍ ।
ମୟ୍ୟର୍ପଣଂ ଚ ମନସଃ ସର୍ଵକାମଵିଵର୍ଜନମ୍ ॥ 22॥

ମଦର୍ଥେ ଅର୍ଥ ପରିତ୍ୟାଗଃ ଭୋଗସ୍ୟ ଚ ସୁଖସ୍ୟ ଚ ।
ଇଷ୍ଟଂ ଦତ୍ତଂ ହୁତଂ ଜପ୍ତଂ ମଦର୍ଥଂ ୟତ୍ ଵ୍ରତଂ ତପଃ ॥ 23॥

ଏଵଂ ଧର୍ମୈଃ ମନୁଷ୍ୟାଣାଂ ଉଦ୍ଧଵ ଆତ୍ମନିଵେଦିନାମ୍ ।
ମୟି ସଂଜାୟତେ ଭକ୍ତିଃ କଃ ଅନ୍ୟଃ ଅର୍ଥଃ ଅସ୍ୟ ଅଵଶିଷ୍ୟତେ ॥ 24॥

ୟଦା ଆତ୍ମନି ଅର୍ପିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଶାଂତଂ ସତ୍ତ୍ଵ ଉପବୃଂହିତମ୍ ।
ଧର୍ମଂ ଜ୍ଞାନଂ ସଵୈରାଗ୍ୟଂ ଐଶ୍ଵର୍ୟଂ ଚ ଅଭିପଦ୍ୟତେ ॥ 25॥

ୟତ୍ ଅର୍ପିତଂ ତତ୍ ଵିକଲ୍ପେ ଇଂଦ୍ରିୟୈଃ ପରିଧାଵତି ।
ରଜସ୍ଵଲଂ ଚ ଆସନ୍ ନିଷ୍ଠଂ ଚିତ୍ତଂ ଵିଦ୍ଧି ଵିପର୍ୟୟମ୍ ॥ 26॥

ଧର୍ମଃ ମଦ୍ଭକ୍ତିକୃତ୍ ପ୍ରୋକ୍ତଃ ଜ୍ଞାନଂ ଚ ଏକାତ୍ମ୍ୟଦର୍ଶନମ୍ ।
ଗୁଣେଷୁ ଅସଂଗଃ ଵୈରାଗ୍ୟଂ ଐଶ୍ଵର୍ୟଂ ଚ ଅଣିଂ ଆଦୟଃ ॥ 27॥

ଉଦ୍ଧଵଃ ଉଵାଚ ।
ୟମଃ କତିଵିଧଃ ପ୍ରୋକ୍ତଃ ନିୟମଃ ଵା ଅରିକର୍ଶନ ।
କଃ ଶମଃ କଃ ଦମଃ କୃଷ୍ଣ କା ତିତିକ୍ଷା ଧୃତିଃ ପ୍ରଭୋ ॥ 28॥

କିଂ ଦାନଂ କିଂ ତପଃ ଶୌର୍ୟଂ କିଂ ସତ୍ୟଂ ଋତଂ ଉଚ୍ୟତେ ।
କଃ ତ୍ୟାଗଃ କିଂ ଧନଂ ଚେଷ୍ଟଂ କଃ ୟଜ୍ଞଃ କା ଚ ଦକ୍ଷିଣା ॥

29॥

ପୁଂସଃ କିଂସ୍ଵିତ୍ ବଲଂ ଶ୍ରୀମନ୍ ଭଗଃ ଲାଭଃ ଚ କେଶଵ ।
କା ଵିଦ୍ୟା ହ୍ରୀଃ ପରା କା ଶ୍ରୀଃ କିଂ ସୁଖଂ ଦୁଃଖଂ ଏଵ ଚ ॥

30॥

କଃ ପଂଡିତଃ କଃ ଚ ମୂର୍ଖଃ କଃ ପଂଥାଃ ଉତ୍ପଥଃ ଚ କଃ ।
କଃ ସ୍ଵର୍ଗଃ ନରକଃ କଃ ସ୍ଵିତ୍ କଃ ବଂଧୁଃ ଉତ କିଂ ଗୃହମ୍ ॥ 31॥

କଃ ଆଢ୍ୟଃ କଃ ଦରିଦ୍ରଃ ଵା କୃପଣଃ କଃ ଈଶ୍ଵରଃ ।
ଏତାନ୍ ପ୍ରଶ୍ନାନ୍ ମମ ବ୍ରୂହି ଵିପରୀତାନ୍ ଚ ସତ୍ପତେ ॥ 32॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଅହିଂସା ସତ୍ୟଂ ଅସ୍ତେୟଂ ଅସଂଗଃ ହ୍ରୀଃ ଅସଂଚୟଃ ।
ଆସ୍ତିକ୍ୟଂ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟଂ ଚ ମୌନଂ ସ୍ଥୈର୍ୟଂ କ୍ଷମା ଅଭୟମ୍ ॥

33।
ଶୌଚଂ ଜପଃ ତପଃ ହୋମଃ ଶ୍ରଦ୍ଧା ଆତିଥ୍ୟଂ ମତ୍ ଅର୍ଚନମ୍ ।
ତୀର୍ଥାଟନଂ ପରାର୍ଥେହା ତୁଷ୍ଟିଃ ଆଚାର୍ୟସେଵନମ୍ ॥ 34॥

ଏତେ ୟମାଃ ସନିୟମାଃ ଉଭୟୋଃ ଦ୍ଵାଦଶ ସ୍ମୃତାଃ ।
ପୁଂସାଂ ଉପାସିତାଃ ତାତ ୟଥାକାମଂ ଦୁହଂତି ହି ॥ 35॥

ଶମଃ ମତ୍ ନିଷ୍ଠତା ବୁଦ୍ଧେଃ ଦମଃ ଇଂଦ୍ରିୟସଂୟମଃ ।
ତିତିକ୍ଷା ଦୁଃଖସଂମର୍ଷଃ ଜିହ୍ଵା ଉପସ୍ଥଜୟଃ ଧୃତିଃ ॥ 36॥

ଦଂଡନ୍ୟାସଃ ପରଂ ଦାନଂ କାମତ୍ୟାଗଃ ତପଃ ସ୍ମୃତମ୍ ।
ସ୍ଵଭାଵଵିଜୟଃ ଶୌର୍ୟଂ ସତ୍ୟଂ ଚ ସମଦର୍ଶନମ୍ ॥ 37॥

ଋତଂ ଚ ସୂନୃତା ଵାଣୀ କଵିଭିଃ ପରିକୀର୍ତିତା ।
କର୍ମସ୍ଵସଂଗମଃ ଶୌଚଂ ତ୍ୟାଗଃ ସଂନ୍ୟାସଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥ 38॥

ଧର୍ମଃ ଇଷ୍ଟଂ ଧନଂ ନୄଣାଂ ୟଜ୍ଞଃ ଅହଂ ଭଗଵତ୍ତମଃ ।
ଦକ୍ଷିଣା ଜ୍ଞାନସଂଦେଶଃ ପ୍ରାଣାୟାମଃ ପରଂ ବଲମ୍ ॥ 39॥

ଭଗଃ ମେ ଐଶ୍ଵରଃ ଭାଵଃ ଲାଭଃ ମଦ୍ଭକ୍ତିଃ ଉତ୍ତମଃ ।
ଵିଦ୍ୟା ଆତ୍ମନି ଭିଦ ଅବାଧଃ ଜୁଗୁପ୍ସା ହ୍ରୀଃ ଅକର୍ମସୁ ॥ 40॥

ଶ୍ରୀଃ ଗୁଣାଃ ନୈରପେକ୍ଷ୍ୟ ଆଦ୍ୟାଃ ସୁଖଂ ଦୁଃଖସୁଖ ଅତ୍ୟୟଃ ।
ଦୁଃଖଂ କାମସୁଖ ଅପେକ୍ଷା ପଂଡିତଃ ବଂଧମୋକ୍ଷଵିତ୍ ॥ 41॥

ମୂର୍ଖଃ ଦେହ ଆଦି ଅହଂ ବୁଦ୍ଧିଃ ପଂଥାଃ ମତ୍ ନିଗମଃ ସ୍ମୃତଃ ।
ଉତ୍ପଥଃ ଚିତ୍ତଵିକ୍ଷେପଃ ସ୍ଵର୍ଗଃ ସତ୍ତ୍ଵଗୁଣ ଉଅଦୟଃ ॥ 42॥

ନରକଃ ତମଃ ଉନ୍ନହଃ ବଂଧୁଃ ଗୁରୁଃ ଅହଂ ସଖେ ।
ଗୃହଂ ଶରୀରଂ ମାନୁଷ୍ୟଂ ଗୁଣାଢ୍ୟଃ ହି ଆଢ୍ୟଃ ଉଚ୍ୟତେ ॥ 43॥

ଦରିଦ୍ରଃ ୟଃ ତୁ ଅସଂତୁଷ୍ଟଃ କୃପଣଃ ୟଃ ଅଜିତେଂଦ୍ରିୟଃ ।
ଗୁଣେଷୁ ଅସକ୍ତଧୀଃ ଈଶଃ ଗୁଣସଂଗଃ ଵିପର୍ୟୟଃ ॥ 44॥

ଏତଃ ଉଦ୍ଧଵ ତେ ପ୍ରଶ୍ନାଃ ସର୍ଵେ ସାଧୁ ନିରୂପିତାଃ ।
କିଂ ଵର୍ଣିତେନ ବହୁନା ଲକ୍ଷଣଂ ଗୁଣଦୋଷୟୋଃ ।
ଗୁଣଦୋଷ ଦୃଶିଃ ଦୋଷଃ ଗୁଣଃ ତୁ ଉଭୟଵର୍ଜିତଃ ॥ 45॥

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କଂଧେ ଭଗଵଦୁଧଵସଂଵାଦେ
ଏକୋନଵିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ 19॥

ଅଥ ଵିଂଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ।
ଉଦ୍ଧଵଃ ଉଵାଚ ।
ଵିଧିଃ ଚ ପ୍ରତିଷେଧଃ ଚ ନିଗମଃ ହି ଈଶ୍ଵରସ୍ୟ ତେ ।
ଅଵେକ୍ଷତେ ଅରଵିଂଦାକ୍ଷ ଗୁଣଂ ଦୋଷଂ ଚ କର୍ମଣାମ୍ ॥ 1॥

ଵର୍ଣାଶ୍ରମ ଵିକଲ୍ପଂ ଚ ପ୍ରତିଲୋମ ଅନୁଲୋମଜମ୍ ।
ଦ୍ରଵ୍ୟ ଦେଶ ଵୟଃ କାଲାନ୍ ସ୍ଵର୍ଗଂ ନରକଂ ଏଵ ଚ ॥ 2॥

ଗୁଣ ଦୋଷ ଭିଦା ଦୃଷ୍ଟିଂ ଅଂତରେଣ ଵଚଃ ତଵ ।
ନିଃଶ୍ରେୟସଂ କଥଂ ନୄଣାଂ ନିଷେଧ ଵିଧି ଲକ୍ଷଣମ୍ ॥ 3॥

ପିତୃଦେଵମନୁଷ୍ୟାଣାଂ ଵେଦଃ ଚକ୍ଷୁଃ ତଵ ଈଶ୍ଵର ।
ଶ୍ରେୟଃ ତୁ ଅନୁପଲବ୍ଧେ ଅର୍ଥେ ସାଧ୍ୟସାଧନୟୋଃ ଅପି ॥ 4॥

ଗୁଣଦୋଷଭିଦାଦୃଷ୍ଟିଃ ନିଗମାତ୍ ତେ ନ ହି ସ୍ଵତଃ ।
ନିଗମେନ ଅପଵାଦଃ ଚ ଭିଦାୟାଃ ଇତି ହି ଭ୍ରମଃ ॥ 5॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ୟୋଗାଃ ତ୍ରୟଃ ମୟା ପ୍ରୋକ୍ତା ନୄଣାଂ ଶ୍ରେୟୋଵିଧିତ୍ସୟା ।
ଜ୍ଞାନଂ କର୍ମ ଚ ଭକ୍ତିଃ ଚ ନ ଉପାୟଃ ଅନ୍ୟଃ ଅସ୍ତି କୁତ୍ରଚିତ୍ ॥

6॥

ନିର୍ଵିଣ୍ଣାନାଂ ଜ୍ଞାନୟୋଗଃ ନ୍ୟାସିନାଂ ଇହ କର୍ମସୁ ।
ତେଷୁ ଅନିର୍ଵିଣ୍ଣଚିତ୍ତାନାଂ କର୍ମୟୋଗଃ ତି କାମିନାମ୍ ॥ 7॥

ୟଦୃଚ୍ଛୟା ମତ୍ କଥା ଆଦୌ ଜାତଶ୍ରଦ୍ଧଃ ତୁ ୟଃ ପୁମାନ୍ ।
ନ ନିର୍ଵିଣ୍ଣଃ ନ ଅତିସକ୍ତଃ ଭକ୍ତିୟୋଗଃ ଅସ୍ୟ ସିଦ୍ଧିଦଃ ॥ 8॥

ତାଵତ୍ କର୍ମାଣି କୁର୍ଵୀତ ନ ନିର୍ଵିଦ୍ୟେତ ୟାଵତା ।
ମତ୍ କଥାଶ୍ରଵଣ ଆଦୌ ଵା ଶ୍ରଦ୍ଧା ୟାଵତ୍ ନ ଜାୟତେ ॥ 9॥

ସ୍ଵଧର୍ମସ୍ଥଃ ୟଜନ୍ୟଜ୍ଞୈଃ ଅନାଶୀଃ କାମଃ ଉଦ୍ଧଵ ।
ନ ୟାତି ସ୍ଵର୍ଗନରକୌ ୟଦି ଅନ୍ୟତ୍ର ସମାଚରେତ୍ ॥ 10॥

ଅସ୍ମିନ୍ ଲୋକେ ଵର୍ତମାନଃ ସ୍ଵଧର୍ମସ୍ଥଃ ଅନଘଃ ଶୁଚିଃ ।
ଜ୍ଞାନଂ ଵିଶୁଦ୍ଧଂ ଆପ୍ନୋତି ମଦ୍ଭକ୍ତିଂ ଵା ୟଦୃଚ୍ଛୟା ॥ 11॥

ସ୍ଵର୍ଗିଣଃ ଅପି ଏତଂ ଇଚ୍ଛଂତି ଲୋକଂ ନିରୟିଣଃ ତଥା ।
ସାଧକଂ ଜ୍ଞାନଭକ୍ତିଭ୍ୟାଂ ଉଭୟଂ ତତ୍ ଅସାଧକମ୍ ॥ 12॥

ନ ନରଃ ସ୍ଵର୍ଗତିଂ କାଂକ୍ଷେତ୍ ନାରକୀଂ ଵା ଵିଚକ୍ଷଣଃ ।
ନ ଇମଂ ଲୋକଂ ଚ କାଂକ୍ଷେତ ଦେହ ଆଵେଶାତ୍ ପ୍ରମାଦ୍ୟତି ॥ 13॥

ଏତତ୍ ଵିଦ୍ଵାନ୍ ପୁରା ମୃତ୍ୟୋଃ ଅଭଵାୟ ଘଟେତ ସଃ ।
ଅପ୍ରମତ୍ତଃ ଇଦଂ ଜ୍ଞାତ୍ଵା ମର୍ତ୍ୟଂ ଅପି ଅର୍ଥସିଦ୍ଧିଦମ୍ ॥ 14॥

ଛିଦ୍ୟମାନଂ ୟମୈଃ ଏତୈଃ କୃତନୀଡଂ ଵନସ୍ପତିମ୍ ।
ଖଗଃ ସ୍ଵକେତଂ ଉତ୍ସୃଜ୍ୟ କ୍ଷେମଂ ୟାତି ହି ଅଲଂପଟଃ ॥ 15॥

ଅହୋରାତ୍ରୈଃ ଛିଦ୍ୟମାନଂ ବୁଦ୍ଧ୍ଵାୟୁଃ ଭୟଵେପଥୁଃ ।
ମୁକ୍ତସଂଗଃ ପରଂ ବୁଦ୍ଧ୍ଵା ନିରୀହ ଉପଶାମ୍ୟତି ॥ 16॥

ନୃଦେହଂ ଆଦ୍ୟଂ ସୁଲଭଂ ସୁଦୁର୍ଲଭମ୍
ପ୍ଲଵଂ ସୁକଲ୍ପଂ ଗୁରୁକର୍ଣଧାରମ୍ ।
ମୟା ଅନୁକୂଲେନ ନଭସ୍ଵତେରିତମ୍
ପୁମାନ୍ ଭଵାବ୍ଧିଂ ନ ତରେତ୍ ସଃ ଆତ୍ମହା ॥ 17॥

ୟଦା ଆରଂଭେଷୁ ନିର୍ଵିଣ୍ଣଃ ଵିରକ୍ତଃ ସଂୟତେଂଦ୍ରିୟଃ ।
ଅଭ୍ୟାସେନ ଆତ୍ମନଃ ୟୋଗୀ ଧାରୟେତ୍ ଅଚଲଂ ମନଃ ॥ 18॥

ଧାର୍ୟମାଣଂ ମନଃ ୟଃ ହି ଭ୍ରାମ୍ୟଦାଶୁ ଅନଵସ୍ଥିତମ୍ ।
ଅତଂଦ୍ରିତଃ ଅନୁରୋଧେନ ମାର୍ଗେଣ ଆତ୍ମଵଶଂ ନୟେତ୍ ॥ 19॥

ମନୋଗତିଂ ନ ଵିସୃଜେତ୍ ଜିତପ୍ରାଣଃ ଜିତେଂଦ୍ରିୟଃ ।
ସତ୍ତ୍ଵସଂପନ୍ନୟା ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ମନଃ ଆତ୍ମଵଶଂ ନୟେତ୍ ॥ 20॥

ଏଷଃ ଵୈ ପରମଃ ୟୋଗଃ ମନସଃ ସଂଗ୍ରହଃ ସ୍ମୃତଃ ।
ହୃଦୟଜ୍ଞତ୍ଵଂ ଅନ୍ଵିଚ୍ଛନ୍ ଦମ୍ୟସ୍ୟ ଏଵ ଅର୍ଵତଃ ମୁହୁଃ ॥ 21॥

ସାଂଖ୍ୟେନ ସର୍ଵଭାଵାନାଂ ପ୍ରତିଲୋମ ଅନୁଲୋମତଃ ।
ଭଵ ଅପି ଅୟୌ ଅନୁଧ୍ୟୟେତ୍ ମନଃ ୟାଵତ୍ ପ୍ରସୀଦତି ॥ 22॥

ନିର୍ଵିଣ୍ଣସ୍ୟ ଵିରକ୍ତସ୍ୟ ପୁରୁଷସ୍ୟ ଉକ୍ତଵେଦିନଃ ।
ମନଃ ତ୍ୟଜତି ଦୌରାତ୍ମ୍ୟଂ ଚିଂତିତସ୍ୟ ଅନୁଚିଂତୟା ॥ 23॥

ୟମ ଆଦିଭିଃ ୟୋଗପଥୈଃ ଆନ୍ଵୀକ୍ଷିକ୍ୟା ଚ ଵିଦ୍ୟୟା ।
ମମ ଅର୍ଚୋପାସନାଭିଃ ଵା ନ ଅନ୍ୟୈଃ ୟୋଗ୍ୟଂ ସ୍ମରେତ୍ ମନଃ ॥ 24॥

ୟଦି କୁର୍ୟାତ୍ ପ୍ରମାଦେନ ୟୋଗୀ କର୍ମ ଵିଗର୍ହିତମ୍ ।
ୟୋଗେନ ଏଵ ଦହେତ୍ ଅଂହଃ ନ ଅନ୍ୟତ୍ ତତ୍ର କଦାଚନ ॥ 25॥

ସ୍ଵେ ସ୍ଵେ ଅଧିକାରେ ୟା ନିଷ୍ଠା ସଃ ଗୁଣଃ ପରିକୀର୍ତିତଃ ।
କର୍ମଣାଂ ଜାତି ଅଶୁଦ୍ଧାନାଂ ଅନେନ ନିୟମଃ କୃତଃ ।
ଗୁଣଦୋଷଵିଧାନେନ ସଂଗାନାଂ ତ୍ୟାଜନେଚ୍ଛୟା ॥ 26॥

ଜାତଶ୍ରଦ୍ଦଃ ମତ୍କଥାସୁ ନିର୍ଵିଣ୍ଣଃ ସର୍ଵକର୍ମସୁ ।
ଵେଦ ଦୁଃଖାତ୍ମକାନ୍ କାମାନ୍ ପରିତ୍ୟାଗେ ଅପି ଅନୀଶ୍ଵରଃ ॥ 27॥

ତତଃ ଭଜେତ ମାଂ ପ୍ରୀତଃ ଶ୍ରଦ୍ଧାଲୁଃ ଦୃଢନିଶ୍ଚୟଃ ।
ଜୁଷମାଣଃ ଚ ତାନ୍ କାମାନ୍ ଦୁଃଖ ଉଦର୍କାନ୍ ଚ ଗର୍ହୟନ୍ ॥ 28॥

ପ୍ରୋକ୍ତେନ ଭକ୍ତିୟୋଗେନ ଭଜତଃ ମା ଅସକୃତ୍ ମୁନେଃ ।
କାମାଃ ହୃଦୟ୍ୟାଃ ନଶ୍ୟଂତି ସର୍ଵେ ମୟି ହୃଦି ସ୍ଥିତେ ॥ 29॥

ଭିଦ୍ୟତେ ହୃଦୟଗ୍ରଂଥିଃ ଛିଦ୍ୟଂତେ ସର୍ଵସଂଶୟାଃ ।
କ୍ଷୀୟଂତେ ଚ ଅସ୍ୟ କର୍ମାଣି ମୟି ଦୃଷ୍ଟେ ଅଖିଲ ଆତ୍ମନି ॥ 30॥

ତସ୍ମାତ୍ ମଦ୍ଭକ୍ତିୟୁକ୍ତସ୍ୟ ୟୋଗିନଃ ଵୈ ମତ୍ ଆତ୍ମନଃ ।
ନ ଜ୍ଞାନଂ ନ ଚ ଵୈରାଗ୍ୟଂ ପ୍ରାୟଃ ଶ୍ରେୟଃ ଭଵେତ୍ ଇହ ॥ 31॥

ୟତ୍ କର୍ମଭିଃ ୟତ୍ ତପସା ଜ୍ଞାନଵୈରାଗ୍ୟତଃ ଚ ୟତ୍ ।
ୟୋଗେନ ଦାନଧର୍ମେଣ ଶ୍ରେୟୋଭିଃ ଇତରୈଃ ଅପି ॥ 32॥

ସର୍ଵଂ ମଦ୍ଭକ୍ତିୟୋଗେନ ମଦ୍ଭକ୍ତଃ ଲଭତେ ଅଂଜସା ।
ସ୍ଵର୍ଗ ଅପଵର୍ଗଂ ମତ୍ ଧାମ କଥଂଚିତ୍ ୟଦି ଵାଂଛତି ॥ 33॥

ନ କିଂଚିତ୍ ସାଧଵଃ ଧୀରାଃ ଭକ୍ତାଃ ହି ଏକାଂତିନଃ ମମ ।
ଵାଂଛତି ଅପି ମୟା ଦତ୍ତଂ କୈଵଲ୍ୟଂ ଅପୁନର୍ଭଵମ୍ ॥ 34॥

ନୈରପେକ୍ଷ୍ୟଂ ପରଂ ପ୍ରାହୁଃ ନିଃଶ୍ରେୟସଂ ଅନଲ୍ପକମ୍ ।
ତସ୍ମାତ୍ ନିରାଶିଷଃ ଭକ୍ତିଃ ନିରପେକ୍ଷସ୍ୟ ମେ ଭଵେତ୍ ॥ 35॥

ନ ମୟି ଏକାଂତଭକ୍ତାନାଂ ଗୁଣଦୋଷ ଉଦ୍ଭଵାଃ ଗୁଣାଃ ।
ସାଧୂନାଂ ସମଚିତ୍ତାନାଂ ବୁଦ୍ଧେଃ ପରଂ ଉପେୟୁଷାମ୍ ॥ 36॥

ଏଵଂ ଏତତ୍ ମୟା ଆଦିଷ୍ଟାନ୍ ଅନୁତିଷ୍ଠଂତି ମେ ପଥଃ ।
କ୍ଷେମଂ ଵିଂଦଂତି ମତ୍ ସ୍ଥାନଂ ୟତ୍ ବ୍ରହ୍ମ ପରମଂ ଵିଦୁଃ ॥ 37॥

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କଂଧେ ଭଗଵଦୁଦ୍ଧଵସଂଵାଦେ
ଵେଦତ୍ରୟୀଵିଭାଗୟୋଗୋ ନାମ ଵିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ 20॥

ଅଥ ଏକଵିଂଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ୟଃ ଏତାନ୍ ମତ୍ପଥଃ ହିତ୍ଵା ଭକ୍ତିଜ୍ଞାନକ୍ରିୟାତ୍ମକାନ୍ ।
କ୍ଷୁଦ୍ରାନ୍ କାମାନ୍ ଚଲୈଃ ପ୍ରାଣୈଃ ଜୁଷଂତଃ ସଂସରଂତି ତେ ॥ 1॥

ସ୍ଵେ ସ୍ଵେ ଅଧିକାରେ ୟା ନିଷ୍ଠା ସଃ ଗୁଣଃ ପରିକୀର୍ତିତଃ ।
ଵିପର୍ୟୟଃ ତୁ ଦୋଷଃ ସ୍ୟାତ୍ ଉଭୟୋଃ ଏଷଃ ନିଶ୍ଚୟଃ ॥ 2॥

ଶୁଦ୍ଧି ଅଶୁଦ୍ଧୀ ଵିଧୀୟେତେ ସମାନେଷୁ ଅପି ଵସ୍ତୁଷୁ ।
ଦ୍ରଵ୍ୟସ୍ୟ ଵିଚିକିତ୍ସାର୍ଥଂ ଗୁଣଦୋଷୌ ଶୁଭ ଅଶୁଭୌ ॥ 3॥

ଧର୍ମାର୍ଥଂ ଵ୍ୟଵହାରାର୍ଥଂ ୟାତ୍ରାର୍ଥଂ ଇତି ଚ ଅନଘ ।
ଦର୍ଶିତଃ ଅୟଂ ମୟା ଆଚାରଃ ଧର୍ମଂ ଉଦ୍ଵହତାଂ ଧୁରମ୍ ॥ 4॥

ଭୂମି ଅଂବୁ ଅଗ୍ନି ଅନିଲ ଆକାଶାଃ ଭୂତାନାଂ ପଂଚ ଧାତଵଃ ।
ଆବ୍ରହ୍ମ ସ୍ଥାଵର ଆଦୀନାଂ ଶରୀରାଃ ଆତ୍ମସଂୟୁତାଃ ॥ 5॥

ଵେଦେନ ନାମରୂପାଣି ଵିଷମାଣି ସମେଷୁ ଅପି ।
ଧାତୁଷୁ ଉଦ୍ଧଵ କଲ୍ପ୍ୟଂତଃ ଏତେଷାଂ ସ୍ଵାର୍ଥସିଦ୍ଧୟେ ॥ 6॥

ଦେଶ କାଲ ଆଦି ଭାଵାନାଂ ଵସ୍ତୂନାଂ ମମ ସତ୍ତମ ।
ଗୁଣଦୋଷୌ ଵିଧୀୟେତେ ନିୟମାର୍ଥଂ ହି କର୍ମଣାମ୍ ॥ 7॥

ଅକୃଷ୍ଣସାରଃ ଦେଶାନାଂ ଅବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟଃ ଅଶୁଚିଃ ଭଵେତ୍ ।
କୃଷ୍ଣସାରଃ ଅପି ଅସୌଵୀର କୀକଟ ଅସଂସ୍କୃତେରିଣମ୍ ॥ 8॥

କର୍ମଣ୍ୟଃ ଗୁଣଵାନ୍ କାଲଃ ଦ୍ରଵ୍ୟତଃ ସ୍ଵତଃ ଏଵ ଵା ।
ୟତଃ ନିଵର୍ତତେ କର୍ମ ସଃ ଦୋଷଃ ଅକର୍ମକଃ ସ୍ମୃତଃ ॥ 9॥

ଦ୍ରଵ୍ୟସ୍ୟ ଶୁଦ୍ଧି ଅଶୁଦ୍ଧୀ ଚ ଦ୍ରଵ୍ୟେଣ ଵଚନେନ ଚ ।
ସଂସ୍କାରେଣ ଅଥ କାଲେନ ମହତ୍ତ୍ଵ ଅଲ୍ପତୟା ଅଥଵା ॥ 10॥

ଶକ୍ତ୍ୟା ଅଶକ୍ତ୍ୟା ଅଥଵା ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ସମୃଦ୍ଧ୍ୟା ଚ ୟତ୍ ଆତ୍ମନେ ।
ଅଘଂ କୁର୍ଵଂତି ହି ୟଥା ଦେଶ ଅଵସ୍ଥା ଅନୁସାରତଃ ॥ 11॥

ଧାନ୍ୟ ଦାରୁ ଅସ୍ଥି ତଂତୂନାଂ ରସ ତୈଜସ ଚର୍ମଣାମ୍ ।
କାଲ ଵାୟୁ ଅଗ୍ନି ମୃତ୍ତୋୟୈଃ ପାର୍ଥିଵାନାଂ ୟୁତ ଅୟୁତୈଃ ॥ 12॥

ଅମେଧ୍ୟଲିପ୍ତଂ ୟତ୍ ୟେନ ଗଂଧଂ ଲେପଂ ଵ୍ୟପୋହତି ।
ଭଜତେ ପ୍ରକୃତିଂ ତସ୍ୟ ତତ୍ ଶୌଚଂ ତାଵତ୍ ଇଷ୍ୟତେ ॥ 13॥

ସ୍ନାନ ଦାନ ତପଃ ଅଵସ୍ଥା ଵୀର୍ୟ ସଂସ୍କାର କର୍ମଭିଃ ।
ମତ୍ ସ୍ମୃତ୍ୟା ଚ ଆତ୍ମନଃ ଶୌଚଂ ଶୁଦ୍ଧଃ କର୍ମ ଆଚରେତ୍ ଦ୍ଵିଜଃ ॥ 14॥

ମଂତ୍ରସ୍ୟ ଚ ପରିଜ୍ଞାନଂ କର୍ମଶୁଦ୍ଧିଃ ମଦର୍ପଣମ୍ ।
ଧର୍ମଃ ସଂପଦ୍ୟତେ ଷଡ୍ଭିଃ ଅଧର୍ମଃ ତୁ ଵିପର୍ୟୟଃ ॥ 15॥

କ୍ଵଚିତ୍ ଗୁଣଃ ଅପି ଦୋଷଃ ସ୍ୟାତ୍ ଦୋଷଃ ଅପି ଵିଧିନା ଗୁଣଃ ।
ଗୁଣଦୋଷାର୍ଥନିୟମଃ ତତ୍ ଭିଦାଂ ଏଵ ବାଧତେ ॥ 16॥

ସମାନକର୍ମ ଆଚରଣଂ ପତିତାନାଂ ନ ପାତକମ୍ ।
ଔତ୍ପତ୍ତିକଃ ଗୁଣଃ ସଂଗଃ ନ ଶୟାନଃ ପତତି ଅଧଃ ॥ 17॥

ୟତଃ ୟତଃ ନିଵର୍ତେତ ଵିମୁଚ୍ୟେତ ତତଃ ତତଃ ।
ଏଷଃ ଧର୍ମଃ ନୄଣାଂ କ୍ଷେମଃ ଶୋକମୋହଭୟ ଅପହଃ ॥ 18॥

ଵିଷୟେଷୁ ଗୁଣାଧ୍ୟାସାତ୍ ପୁଂସଃ ସଂଗଃ ତତଃ ଭଵେତ୍ ।
ସଂଗାତ୍ ତତ୍ର ଭଵେତ୍ କାମଃ କାମାତ୍ ଏଵ କଲିଃ ନୄଣାମ୍ ॥ 19॥

କଲେଃ ଦୁର୍ଵିଷହଃ କ୍ରୋଧଃ ତମଃ ତଂ ଅନୁଵର୍ତତେ ।
ତମସା ଗ୍ରସ୍ୟତେ ପୁଂସଃ ଚେତନା ଵ୍ୟାପିନୀ ଦ୍ରୁତମ୍ ॥ 20॥

ତୟା ଵିରହିତଃ ସାଧୋ ଜଂତୁଃ ଶୂନ୍ୟାୟ କଲ୍ପତେ ।
ତତଃ ଅସ୍ୟ ସ୍ଵାର୍ଥଵିଭ୍ରଂଶଃ ମୂର୍ଚ୍ଛିତସ୍ୟ ମୃତସ୍ୟ ଚ ॥ 21॥

ଵିଷୟାଭିନିଵେଶେନ ନ ଆତ୍ମାନଂ ଵେଦ ନ ଅପରମ୍ ।
ଵୃକ୍ଷଜୀଵିକୟା ଜୀଵନ୍ ଵ୍ୟର୍ଥଂ ଭସ୍ତ୍ର ଇଵ ୟଃ ଶ୍ଵସନ୍ ॥ 22॥

ଫଲଶ୍ରୁତିଃ ଇୟଂ ନୄଣାଂ ନ ଶ୍ରେୟଃ ରୋଚନଂ ପରମ୍ ।
ଶ୍ରେୟୋଵିଵକ୍ଷୟା ପ୍ରୋକ୍ତଂ ୟଥା ଭୈଷଜ୍ୟରୋଚନମ୍ ॥ 23॥

ଉତ୍ପତ୍ତି ଏଵ ହି କାମେଷୁ ପ୍ରାଣେଷୁ ସ୍ଵଜନେଷୁ ଚ ।
ଆସକ୍ତମନସଃ ମର୍ତ୍ୟା ଆତ୍ମନଃ ଅନର୍ଥହେତୁଷୁ ॥ 24॥

ନ ତାନ୍ ଅଵିଦୁଷଃ ସ୍ଵାର୍ଥଂ ଭ୍ରାମ୍ୟତଃ ଵୃଜିନାଧ୍ଵନି ।
କଥଂ ୟୁଂଜ୍ୟାତ୍ ପୁନଃ ତେଷୁ ତାନ୍ ତମଃ ଵିଶତଃ ବୁଧଃ ॥ 25॥

ଏଵଂ ଵ୍ୟଵସିତଂ କେଚିତ୍ ଅଵିଜ୍ଞାୟ କୁବୁଦ୍ଧୟଃ ।
ଫଲଶ୍ରୁତିଂ କୁସୁମିତାଂ ନ ଵେଦଜ୍ଞାଃ ଵଦଂତି ହି ॥ 26॥

କାମିନଃ କୃପଣାଃ ଲୁବ୍ଧାଃ ପୁଷ୍ପେଷୁ ଫଲବୁଦ୍ଧୟଃ ।
ଅଗ୍ନିମୁଗ୍ଧା ଧୁମତାଂତାଃ ସ୍ଵଂ ଲୋକଂ ନ ଵିଂଦଂତି ତେ ॥ 27॥

ନ ତେ ମାଂ ଅଂଗଃ ଜାନଂତି ହୃଦିସ୍ଥଂ ୟଃ ଇଦଂ ୟତଃ ।
ଉକ୍ଥଶସ୍ତ୍ରାଃ ହି ଅସୁତୃପଃ ୟଥା ନୀହାରଚକ୍ଷୁଷଃ ॥ 28॥

ତେ ମେ ମତଂ ଅଵିଜ୍ଞାୟ ପରୋକ୍ଷଂ ଵିଷୟାତ୍ମକାଃ ।
ହିଂସାୟାଂ ୟଦି ରାଗଃ ସ୍ୟାତ୍ ୟଜ୍ଞଃ ଏଵ ନ ଚୋଦନା ॥ 29॥

ହିଂସାଵିହାରାଃ ହି ଅଲବ୍ଧୈଃ ପଶୁଭିଃ ସ୍ଵସୁଖେଚ୍ଛୟା ।
ୟଜଂତେ ଦେଵତାଃ ୟଜ୍ଞୈଃ ପିତୃଭୂତପତୀନ୍ ଖଲାଃ ॥ 30॥

ସ୍ଵପ୍ନ୍ ଉପମଂ ଅମୁଂ ଲୋକଂ ଅସଂତଂ ଶ୍ରଵଣପ୍ରିୟମ୍ ।
ଆଶିଷଃ ହୃଦି ସଂକଲ୍ପ୍ୟ ତ୍ୟଜଂତି ଅର୍ଥାନ୍ ୟଥା ଵଣିକ୍ ॥ 31॥

ରଜଃସତ୍ତ୍ଵତମୋନିଷ୍ଠାଃ ରଜଃସତ୍ତ୍ଵତମୋଜୁଷଃ ।
ଉପାସତଃ ଇଂଦ୍ରମୁଖ୍ୟାନ୍ ଦେଵାଦୀନ୍ ନ ତଥା ଏଵ ମାମ୍ ॥ 32॥

ଇଷ୍ଟ୍ଵା ଇହ ଦେଵତାଃ ୟଜ୍ଞୈଃ ଗତ୍ଵା ରଂସ୍ୟାମହେ ଦିଵି ।
ତସ୍ୟ ଅଂତଃ ଇହ ଭୂୟାସ୍ମଃ ମହାଶାଲା ମହାକୁଲାଃ ॥ 33॥

ଏଵଂ ପୁଷ୍ପିତୟା ଵାଚା ଵ୍ୟାକ୍ଷିପ୍ତମନସାଂ ନୄଣାମ୍ ।
ମାନିନାନ୍ ଚ ଅତିସ୍ତବ୍ଧାନାଂ ମଦ୍ଵାର୍ତା ଅପି ନ ରୋଚତେ ॥ 34॥

ଵେଦାଃ ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମଵିଷୟାଃ ତ୍ରିକାଂଡଵିଷୟାଃ ଇମେ ।
ପରୋକ୍ଷଵାଦାଃ ଋଷୟଃ ପରୋକ୍ଷଂ ମମ ଚ ପ୍ରିୟମ୍ ॥ 35॥

ଶବ୍ଦବ୍ରହ୍ମ ସୁଦୁର୍ବୋଧଂ ପ୍ରାଣ ଇଂଦ୍ରିୟ ମନୋମୟମ୍ ।
ଅନଂତପାରଂ ଗଂଭୀରଂ ଦୁର୍ଵିଗାହ୍ୟଂ ସମୁଦ୍ରଵତ୍ ॥ 36॥

ମୟା ଉପବୃଂହିତଂ ଭୂମ୍ନା ବ୍ରହ୍ମଣା ଅନଂତଶକ୍ତିନା ।
ଭୂତେଷୁ ଘୋଷରୂପେଣ ବିସେଷୁ ଊର୍ଣ ଇଵ ଲକ୍ଷ୍ୟତେ ॥ 37॥

ୟଥା ଊର୍ଣନାଭିଃ ହୃଦୟାତ୍ ଊର୍ଣାଂ ଉଦ୍ଵମତେ ମୁଖାତ୍ ।
ଆକାଶାତ୍ ଘୋଷଵାନ୍ ପ୍ରାଣଃ ମନସା ସ୍ପର୍ଶରୂପିଣା ॥ 38॥

ଛଂଦୋମୟଃ ଅମୃତମୟଃ ସହସ୍ରପଦଵୀଂ ପ୍ରଭୁଃ ।
ଓଂକାରାତ୍ ଵ୍ୟଂଜିତ ସ୍ପର୍ଶ ସ୍ଵର ଉଷ୍ମ ଅଂତସ୍ଥ ଭୂଷିତାମ୍ ॥

39॥

ଵିଚିତ୍ରଭାଷାଵିତତାଂ ଛଂଦୋଭିଃ ଚତୁର ଉତ୍ତରୈଃ ।
ଅନଂତପାରାଂ ବୃହତୀଂ ସୃଜତି ଆକ୍ଷିପତେ ସ୍ଵୟମ୍ ॥ 40॥

ଗାୟତ୍ରୀ ଉଷ୍ଣିକ୍ ଅନୁଷ୍ଟୁପ୍ ଚ ବୃହତୀ ପଂକ୍ତିଃ ଏଵ ଚ ।
ତ୍ରିଷ୍ଟୁପ୍ ଜଗତୀ ଅତିଚ୍ଛଂଦଃ ହି ଅତ୍ୟଷ୍ଟି ଅତିଜଗତ୍ ଵିରାଟ୍ ॥ 41॥

କିଂ ଵିଧତ୍ତେ କିଂ ଆଚଷ୍ଟେ କିଂ ଅନୂଦ୍ୟ ଵିକଲ୍ପୟେତ୍ ।
ଇତି ଅସ୍ୟାଃ ହୃଦୟଂ ଲୋକେ ନ ଅନ୍ୟଃ ମତ୍ ଵେଦ କଶ୍ଚନ ॥42॥

ମାଂ ଵିଧତ୍ତେ ଅଭିଧତ୍ତେ ମାଂ ଵିକଲ୍ପ୍ୟ ଅପୋହ୍ୟତେ ତୁ ଅହମ୍ ।
ଏତାଵାନ୍ ସର୍ଵଵେଦାର୍ଥଃ ଶବ୍ଦଃ ଆସ୍ଥାୟ ମାଂ ଭିଦାମ୍ ।
ମାୟାମାତ୍ରଂ ଅନୂଦ୍ୟ ଅଂତେ ପ୍ରତିଷିଧ୍ୟ ପ୍ରସୀଦତି ॥ 43॥

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କଂଧେ ଭଗଵଦ୍ଦ୍ଧଵସଂଵାଦେ
ଵେଦତ୍ରୟଵିଭାଗନିରୂପଣଂ ନାମ ଏକଵିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ 21॥

ଅଥ ଦ୍ଵାଵିଂଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ।
ଉଦ୍ଧଵଃ ଉଵାଚ ।
କତି ତତ୍ତ୍ଵାନି ଵିଶ୍ଵେଶ ସଂଖ୍ୟାତାନି ଋଷିଭିଃ ପ୍ରଭୋ ।
ନଵ ଏକାଦଶ ପଂଚ ତ୍ରୀଣି ଆତ୍ଥ ତ୍ଵଂ ଇହ ଶୁଶ୍ରୁମ ॥ 1॥

କେଚିତ୍ ଷଡ୍ଵିଂଶତିଂ ପ୍ରାହୁଃ ଅପରେ ପଂଚଵିଂଶତିମ୍ ।
ସପ୍ତ ଏକେ ନଵ ଷଟ୍ କେଚିତ୍ ଚତ୍ଵାରି ଏକାଦଶ ଅପରେ ।
କେଚିତ୍ ସପ୍ତଦଶ ପ୍ରାହୁଃ ଷୋଡଶ ଏକେ ତ୍ରୟୋଦଶ ॥ 2॥

ଏତାଵତ୍ ତ୍ଵଂ ହି ସଂଖ୍ୟାନାଂ ଋଷୟଃ ୟତ୍ ଵିଵକ୍ଷୟା ।
ଗାୟଂତି ପୃଥକ୍ ଆୟୁଷ୍ମନ୍ ଇଦଂ ନଃ ଵକ୍ତୁଂ ଅର୍ହସି ॥ 3॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ୟୁକ୍ତଂ ଚ ସଂତି ସର୍ଵତ୍ର ଭାଷଂତେ ବ୍ରାହ୍ମଣାଃ ୟଥା ।
ମାୟାଂ ମଦୀୟାଂ ଉଦ୍ଗୃହ୍ୟ ଵଦତାଂ କିଂ ନୁ ଦୁର୍ଘଟମ୍ ॥ 4॥

ନ ଏତତ୍ ଏଵଂ ୟଥା ଆତ୍ଥ ତ୍ଵଂ ୟତ୍ ଅହଂ ଵଚ୍ମି ତତ୍ ତଥା ।
ଏଵଂ ଵିଵଦତାଂ ହେତୁଂ ଶକ୍ତୟଃ ମେ ଦୁରତ୍ୟୟାଃ ॥ 5॥

ୟାସାଂ ଵ୍ୟତିକରାତ୍ ଆସୀତ୍ ଵିକଲ୍ପଃ ଵଦତାଂ ପଦମ୍ ।
ପ୍ରାପ୍ତେ ଶମଦମେ ଅପି ଏତି ଵାଦସ୍ତମନୁ ଶାମ୍ୟତି ॥ 6॥

ପରସ୍ପରାନ୍ ଅନୁପ୍ରଵେଶାତ୍ ତତ୍ତ୍ଵାନାଂ ପୁରୁଷର୍ଷଭ ।
ପୌର୍ଵ ଅପର୍ୟ ପ୍ରସଂଖ୍ୟାନଂ ୟଥା ଵକ୍ତୁଃ ଵିଵକ୍ଷିତମ୍ ॥ 7॥

ଏକସ୍ମିନ୍ ଅପି ଦୃଶ୍ୟଂତେ ପ୍ରଵିଷ୍ଟାନି ଇତରାଣି ଚ ।
ପୂର୍ଵସ୍ମିନ୍ ଵା ପରସ୍ମିନ୍ ଵା ତତ୍ତ୍ଵେ ତତ୍ତ୍ଵାନି ସର୍ଵଶଃ ॥ 8॥

ପୌର୍ଵ ଅପର୍ୟଂ ଅତଃ ଅମୀଷାଂ ପ୍ରସଂଖ୍ୟାନଂ ଅଭୀପ୍ସତାମ୍ ।
ୟଥା ଵିଵିକ୍ତଂ ୟତ୍ ଵକ୍ତ୍ରଂ ଗୃହ୍ଣୀମଃ ୟୁକ୍ତିସଂଭଵାତ୍ ॥ 9॥

ଅନାଦି ଅଵିଦ୍ୟାୟୁକ୍ତସ୍ୟ ପୁରୁଷସ୍ୟ ଆତ୍ମଵେଦନମ୍ ।
ସ୍ଵତଃ ନ ସଂଭଵାତ୍ ଅନ୍ୟଃ ତତ୍ତ୍ଵଜ୍ଞଃ ଜ୍ଞାନଦଃ ଭଵେତ୍ ॥ 10॥

ପୁରୁଷ ଈଶ୍ଵରୟୋଃ ଅତ୍ର ନ ଵୈଲକ୍ଷଣ୍ୟଂ ଅଣୁ ଅପି ।
ତତ୍ ଅନ୍ୟକଲ୍ପନାପାର୍ଥା ଜ୍ଞାନଂ ଚ ପ୍ରକୃତେଃ ଗୁଣଃ ॥ 11॥

ପ୍ରକୃତିଃ ଗୁଣସାମ୍ୟଂ ଵୈ ପ୍ରକୃତେଃ ନ ଆତ୍ମନଃ ଗୁଣାଃ ।
ସତ୍ତ୍ଵଂ ରଜଃ ତମଃ ଇତି ସ୍ଥିତି ଉତ୍ପତ୍ତି ଅଂତହେତଵଃ ॥ 12॥

ସତ୍ତ୍ଵଂ ଜ୍ଞାନଂ ରଜଃ କର୍ମ ତମଃ ଅଜ୍ଞାନଂ ଇହ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଗୁଣଵ୍ୟତିକରଃ କାଲଃ ସ୍ଵଭାଵଃ ସୂତ୍ରଂ ଏଵ ଚ ॥ 13॥

ପୁରୁଷଃ ପ୍ରକୃତିଃ ଵ୍ୟକ୍ତଂ ଅହଂକାରଃ ନଭଃ ଅନିଲଃ ।
ଜ୍ୟୋତିଃ ଆପଃ କ୍ଷିତିଃ ଇତି ତତ୍ତ୍ଵାନି ଉକ୍ତାନି ମେ ନଵ ॥ 14॥

ଶ୍ରୋତ୍ରଂ ତ୍ଵକ୍ ଦର୍ଶନଂ ଘ୍ରାଣଃ ଜିହ୍ଵା ଇତି ଜ୍ଞାନଶକ୍ତୟଃ ।
ଵାକ୍ ପାଣି ଉପସ୍ଥ ପାୟୁ ଅଂଘ୍ରିଃ କର୍ମାଣ୍ୟଂଗ ଉଭୟଂ ମନଃ ॥ 15॥

ଶବ୍ଦଃ ସ୍ପର୍ଶଃ ରସଃ ଗଂଧଃ ରୂପଂ ଚ ଇତି ଅର୍ଥଜାତୟଃ ।
ଗତି ଉକ୍ତି ଉତ୍ସର୍ଗ ଶିଲ୍ପାନି କର୍ମ ଆୟତନ ସିଦ୍ଧୟଃ ॥ 16॥

ସର୍ଗ ଆଦୌ ପ୍ରକୃତିଃ ହି ଅସ୍ୟ କାର୍ୟ କାରଣ ରୂପିଣୀ ।
ସତ୍ତ୍ଵ ଆଦିଭିଃ ଗୁଣୈଃ ଧତ୍ତେ ପୁରୁଷଃ ଅଵ୍ୟକ୍ତଃ ଈକ୍ଷତେ ॥ 17॥

ଵ୍ୟକ୍ତ ଆଦୟଃ ଵିକୁର୍ଵାଣାଃ ଧାତଵଃ ପୁରୁଷ ଈକ୍ଷୟା ।
ଲବ୍ଧଵୀର୍ୟାଃ ସୃଜଂତି ଅଂଡଂ ସଂହତାଃ ପ୍ରକୃତେଃ ବଲାତ୍ ॥ 18॥

ସପ୍ତ ଏଵ ଧାତଵଃ ଇତି ତତ୍ର ଅର୍ଥାଃ ପଂଚ ଖାଦୟଃ ।
ଜ୍ଞାନଂ ଆତ୍ମା ଉଭୟ ଆଧାରଃ ତତଃ ଦେହ ଇଂଦ୍ରିୟ ଆସଵଃ ॥ 19॥

ଷଡ୍ ଇତି ଅତ୍ର ଅପି ଭୂତାନି ପଂଚ ଷଷ୍ଠଃ ପରଃ ପୁମାନ୍ ।
ତୈଃ ୟୁକ୍ତଃ ଆତ୍ମସଂଭୂତୈଃ ସୃଷ୍ଟ୍ଵା ଇଦଂ ସମୁପାଵିଶତ୍ ॥ 20॥

ଚତ୍ଵାରି ଏଵ ଇତି ତତ୍ର ଅପି ତେଜଃ ଆପଃ ଅନ୍ନଂ ଆତ୍ମନଃ ।
ଜାତାନି ତୈଃ ଇଦଂ ଜାତଂ ଜନ୍ମ ଅଵୟଵିନଃ ଖଲୁ ॥ 21॥

ସଂଖ୍ୟାନେ ସପ୍ତଦଶକେ ଭୂତମାତ୍ର ଇଂଦ୍ରିୟାଣି ଚ ।
ପଂଚପଂଚ ଏକ ମନସା ଆତ୍ମା ସପ୍ତଦଶଃ ସ୍ମୃତଃ ॥ 22॥

ତଦ୍ଵତ୍ ଷୋଡଶସଂଖ୍ୟାନେ ଆତ୍ମା ଏଵ ମନଃ ଉଚ୍ୟତେ ।
ଭୂତେଂଦ୍ରିୟାଣି ପଂଚ ଏଵ ମନଃ ଆତ୍ମା ତ୍ରୟୋଦଶଃ ॥ 23॥

ଏକାଦଶତ୍ଵଃ ଆତ୍ମା ଅସୌ ମହାଭୂତେଂଦ୍ରିୟାଣି ଚ ।
ଅଷ୍ଟୌ ପ୍ରକୃତୟଃ ଚ ଏଵ ପୁରୁଷଃ ଚ ନଵ ଇତି ଅଥ ॥ 24॥

ଇତି ନାନା ପ୍ରସଂଖ୍ୟାନଂ ତତ୍ତ୍ଵାନାଂ ଋଷିଭିଃ କୃତମ୍ ।
ସର୍ଵଂ ନ୍ୟାୟ୍ୟଂ ୟୁକ୍ତିମତ୍ଵାତ୍ ଵିଦୁଷାଂ କିଂ ଅଶୋଭନମ୍ ॥ 25॥

ଉଦ୍ଧଵଃ ଉଵାଚ ।
ପ୍ରକୃତିଃ ପୁରୁଷଃ ଚ ଉଭୌ ୟଦି ଅପି ଆତ୍ମଵିଲକ୍ଷଣୌ ।
ଅନ୍ୟୋନ୍ୟ ଅପାଶ୍ରୟାତ୍ କୃଷ୍ଣ ଦୃଶ୍ୟତେ ନ ଭିଦା ତୟୋଃ ।
ପ୍ରକୃତୌ ଲକ୍ଷ୍ୟତେ ହି ଆତ୍ମା ପ୍ରକୃତିଃ ଚ ତଥା ଆତ୍ମନି ॥ 26॥

ଏଵଂ ମେ ପୁଂଡରୀକାକ୍ଷ ମହାଂତଂ ସଂଶୟଂ ହୃଦି ।
ଛେତ୍ତୁଂ ଅର୍ହସି ସର୍ଵଜ୍ଞ ଵଚୋଭିଃ ନୟନୈପୁଣୈଃ ॥ 27॥

ତ୍ଵତ୍ତଃ ଜ୍ଞାନଂ ହି ଜୀଵାନାଂ ପ୍ରମୋଷଃ ତେ ଅତ୍ର ଶକ୍ତିତଃ ।
ତ୍ଵଂ ଏଵ ହି ଆତ୍ମ ମାୟାୟା ଗତିଂ ଵେତ୍ଥ ନ ଚ ଅପରଃ ॥ 28॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ପ୍ରକୃତିଃ ପୁରୁଷଃ ଚ ଇତି ଵିକଲ୍ପଃ ପୁରୁଷର୍ଷଭ ।
ଏଷଃ ଵୈକାରିକଃ ସର୍ଗଃ ଗୁଣଵ୍ୟତିକରାତ୍ମକଃ ॥ 29॥

ମମ ଅଂଗ ମାୟା ଗୁଣମୟୀ ଅନେକଧା
ଵିକଲ୍ପବୁଦ୍ଧୀଃ ଚ ଗୁଣୈଃ ଵିଧତ୍ତେ ।
ଵୈକାରିକଃ ତ୍ରିଵିଧଃ ଅଧ୍ୟାତ୍ମଂ ଏକମ୍
ଅଥ ଅଧିଦୈଵଂ ଅଧିଭୂତଂ ଅନ୍ୟତ୍ ॥ 30॥

ଦୃକ୍ ରୂପଂ ଆର୍କଂ ଵପୁଃ ଅତ୍ର ରଂଧ୍ରେ
ପରସ୍ପରଂ ସିଧ୍ୟତି ୟଃ ସ୍ଵତଃ ଖେ ।
ଆତ୍ମା ୟତ୍ ଏଷଂ ଅପରଃ ୟଃ ଆଦ୍ୟଃ
ସ୍ଵୟା ଅନୁଭୂତ୍ୟ ଅଖିଲସିଦ୍ଧସିଦ୍ଧିଃ ।
ଏଵଂ ତ୍ଵକ୍ ଆଦି ଶ୍ରଵଣାଦି ଚକ୍ଷୁଃ
ଜିହ୍ଵ ଆଦି ନାସ ଆଦି ଚ ଚିତ୍ତୟୁକ୍ତମ୍ ॥ 31॥

ୟଃ ଅସୌ ଗୁଣକ୍ଷୋଭକୃତୌ ଵିକାରଃ
ପ୍ରଧାନମୂଲାତ୍ ମହତଃ ପ୍ରସୂତଃ ।
ଅହଂ ତ୍ରିଵୃତ୍ ମୋହଵିକଲ୍ପହେତୁଃ
ଵୈକାରିକଃ ତାମସଃ ଐଂଦ୍ରିୟଃ ଚ ॥ 32॥

ଆତ୍ମାପରିଜ୍ଞାନମୟଃ ଵିଵାଦଃ
ହି ଅସ୍ତି ଇତି ନ ଅସ୍ତି ଇତି ଭିଦାର୍ଥନିଷ୍ଠଃ ।
ଵ୍ୟର୍ଥଃ ଅପି ନ ଏଵ ଉପରମେତ ପୁଂସାଂ
ମତ୍ତଃ ପରାଵୃତ୍ତଧିୟାଂ ସ୍ଵଲୋକାତ୍ ॥ 33॥

ଉଦ୍ଧଵଃ ଉଵାଚ ।
ତ୍ଵତ୍ତଃ ପରାଵୃତ୍ତଧିୟଃ ସ୍ଵକୃତୈଃ କର୍ମଭିଃ ପ୍ରଭୋ ।
ଉଚ୍ଚ ଅଵଚାନ୍ ୟଥା ଦେହାନ୍ ଗୃହ୍ଣଂତି ଵିସୃଜଂତି ଚ ॥ 34॥

ତତ୍ ମମ ଆଖ୍ୟାହି ଗୋଵିଂଦ ଦୁର୍ଵିଭାଵ୍ୟଂ ଅନାତ୍ମଭିଃ ।
ନ ହି ଏତତ୍ ପ୍ରାୟଶଃ ଲୋକେ ଵିଦ୍ଵାଂସଃ ସଂତି ଵଂଚିତାଃ ॥ 35॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ମନଃ କର୍ମମୟଂ ନୃଣାଂ ଇଂଦ୍ରିୟୈଃ ପଂଚଭିଃ ୟୁତମ୍ ।
ଲୋକାତ୍ ଲୋକଂ ପ୍ରୟାତି ଅନ୍ୟଃ ଆତ୍ମା ତତ୍ ଅନୁଵର୍ତତେ ॥ 36॥

ଧ୍ୟାୟନ୍ ମନଃ ଅନୁଵିଷୟାନ୍ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ ଵା ଅନୁଶ୍ରୁତାନ୍ ଅଥ ।
ଉଦ୍ୟତ୍ ସୀଦତ୍ କର୍ମତଂତ୍ରଂ ସ୍ମୃତିଃ ତତ୍ ଅନୁଶାମ୍ୟତି ॥ 37॥

ଵିଷୟ ଅଭିନିଵେଶେନ ନ ଆତ୍ମାନଂ ୟତ୍ ସ୍ମରେତ୍ ପୁନଃ ।
ଜଂତୋଃ ଵୈ କସ୍ୟଚିତ୍ ହେତୋଃ ମୃତ୍ୟୁଃ ଅତ୍ୟଂତଵିସ୍ମୃତିଃ ॥ 38॥

ଜନ୍ମ ତୁ ଆତ୍ମତୟା ପୁଂସଃ ସର୍ଵଭାଵେନ ଭୂରିଦ ।
ଵିଷୟ ସ୍ଵୀକୃତିଂ ପ୍ରାହୁଃ ୟଥା ସ୍ଵପ୍ନମନୋରଥଃ ॥ 39॥

ସ୍ଵପ୍ନଂ ମନୋରଥଂ ଚ ଇତ୍ଥଂ ପ୍ରାକ୍ତନଂ ନ ସ୍ମରତି ଅସୌ ।
ତତ୍ର ପୂର୍ଵଂ ଇଵ ଆତ୍ମାନଂ ଅପୂର୍ଵଂ ଚ ଅନୁପଶ୍ୟତି ॥ 40॥

ଇଂଦ୍ରିୟ ଆୟନ ସୃଷ୍ଟ୍ୟା ଇଦଂ ତ୍ରୈଵିଧ୍ୟଂ ଭାତି ଵସ୍ତୁନି ।
ବହିଃ ଅଂତଃ ଭିଦାହେତୁଃ ଜନଃ ଅସତ୍ ଜନକୃତ୍ ୟଥା ॥ 41॥

ନିତ୍ୟଦା ହି ଅଂଗଃ ଭୂତାନି ଭଵଂତି ନ ଭଵଂତି ଚ ।
କାଲେନ ଅଲ୍କ୍ଷ୍ୟଵେଗେନ ସୂକ୍ଷ୍ମତ୍ଵାତ୍ ତତ୍ ନ ଦୃଶ୍ୟତେ ॥ 42॥

ୟଥା ଅର୍ଚିଷାଂ ସ୍ରୋତସାଂ ଚ ଫଲାନାଂ ଵା ଵନସ୍ପତେଃ ।
ତଥା ଏଵ ସର୍ଵଭୂତାନାଂ ଵୟଃ ଅଵସ୍ଥା ଆଦୟଃ କୃତାଃ ॥ 43॥

ସଃ ଅୟଂ ଦୀପଃ ଅର୍ଚିଷାଂ ୟଦ୍ଵତ୍ ସ୍ରୋତସାଂ ତତ୍ ଇଦଂ ଜଲମ୍ ।
ସଃ ଅୟଂ ପୁମାନ୍ ଇତି ନୃଣାଂ ମୃଷାଃ ଗୀଃ ଧୀଃ ମୃଷା
ଆୟୁଷାମ୍ ॥ 44॥

ମା ସ୍ଵସ୍ୟ କର୍ମବୀଜେନ ଜାୟତେ ସଃ ଅପି ଅୟଂ ପୁମାନ୍ ।
ମ୍ରିୟତେ ଵାମରଃ ଭ୍ରାଂତ୍ୟା ୟଥା ଅଗ୍ନିଃ ଦାରୁ ସଂୟୁତଃ ॥ 45॥

ନିଷେକଗର୍ଭଜନ୍ମାନି ବାଲ୍ୟକୌମାରୟୌଵନମ୍ ।
ଵୟୋମଧ୍ୟଂ ଜରା ମୃତ୍ୟୁଃ ଇତି ଅଵସ୍ଥାଃ ତନୋଃ ନଵ ॥ 46॥

ଏତାଃ ମନୋରଥମୟୀଃ ହି ଅନ୍ୟସ୍ୟ ଉଚ୍ଚାଵଚାଃ ତନୂଃ ।
ଗୁଣସଂଗାତ୍ ଉପାଦତ୍ତେ କ୍ଵଚିତ୍ କଶ୍ଚିତ୍ ଜହାତି ଚ ॥ 47॥

ଆତ୍ମନଃ ପିତୃପୁତ୍ରାଭ୍ୟାଂ ଅନୁମେୟୌ ଭଵାପ୍ୟୟୌ ।
ନ ଭଵାପ୍ୟୟଵସ୍ତୂନାଂ ଅଭିଜ୍ଞଃ ଦ୍ଵୟଲକ୍ଷଣଃ ॥ 48॥

ତରୋଃ ବୀଜଵିପାକାଭ୍ୟାଂ ୟଃ ଵିଦ୍ଵାତ୍ ଜନ୍ମସଂୟମୌ ।
ତରୋଃ ଵିଲକ୍ଷଣଃ ଦ୍ରଷ୍ଟା ଏଵଂ ଦ୍ରଷ୍ଟା ତନୋଃ ପୃଥକ୍ ॥ 49॥

ପ୍ରକୃତେଃ ଏଵଂ ଆତ୍ମାନଂ ଅଵିଵିଚ୍ୟ ଅବୁଧଃ ପୁମାନ୍ ।
ତତ୍ତ୍ଵେନ ସ୍ପର୍ଶସଂମୂଢଃ ସଂସାରଂ ପ୍ରତିପଦ୍ୟତେ ॥ 50॥

ସତ୍ତ୍ଵସଂଗାତ୍ ଋଷୀନ୍ ଦେଵାନ୍ ରଜସା ଅସୁରମାନୁଷାନ୍ ।
ତମସା ଭୂତତିର୍ୟକ୍ତ୍ଵଂ ଭ୍ରାମିତଃ ୟାତି କର୍ମଭିଃ ॥ 51॥

ନୃତ୍ୟତଃ ଗାୟତଃ ପଶ୍ୟନ୍ ୟଥା ଏଵ ଅନୁକରୋତି ତାନ୍ ।
ଏଵଂ ବୁଦ୍ଧିଗୁଣାନ୍ ପଶ୍ୟନ୍ ଅନୀହଃ ଅପି ଅନୁକାର୍ୟତେ ॥ 52॥

ୟଥା ଅଂଭସା ପ୍ରଚଲତା ତରଵଃ ଅପି ଚଲାଃ ଇଵ ।
ଚକ୍ଷୁଷା ଭ୍ରାମ୍ୟମାଣେନ ଦୃଶ୍ୟତେ ଭ୍ରମତି ଇଵ ଭୂଃ ॥ 53॥

ୟଥା ମନୋରଥଧିୟଃ ଵିଷୟାନୁଭଵଃ ମୃଷା ।
ସ୍ଵପ୍ନଦୃଷ୍ଟାଃ ଚ ଦାଶାର୍ହ ତଥା ସଂସାରଃ ଆତ୍ମନଃ ॥ 54॥

ଅର୍ଥେ ହି ଅଵିଦ୍ୟମାନେ ଅପି ସଂସୃତିଃ ନ ନିଵର୍ତତେ ।
ଧ୍ୟାୟତଃ ଵିଷୟାନ୍ ଅସ୍ୟ ସ୍ଵପ୍ନେ ଅନର୍ଥ ଆଗମଃ ୟଥା ॥ 55॥

ତସ୍ମାତ୍ ଉଦ୍ଧଵ ମା ଭୁଂକ୍ଷ୍ଵ ଵିଷୟାନ୍ ଅସତ୍ ଇଂଦ୍ରିୟୈଃ ।
ଆତ୍ମା ଅଗ୍ରହଣନିର୍ଭାତଂ ପଶ୍ୟ ଵୈକଲ୍ପିକଂ ଭ୍ରମମ୍ ॥ 56॥

କ୍ଷିପ୍ତଃ ଅଵମାନିତଃ ଅସଦ୍ଭିଃ ପ୍ରଲବ୍ଧଃ ଅସୂୟିତଃ ଅଥଵା ।
ତାଡିତଃ ସଂନିବଦ୍ଧଃ ଵା ଵୃତ୍ତ୍ୟା ଵା ପରିହାପିତଃ ॥ 57॥

ନିଷ୍ଠିତଃ ମୂତ୍ରିତଃ ବହୁଧା ଏଵଂ ପ୍ରକଂପିତଃ ।
ଶ୍ରେୟସ୍କାମଃ କୃଚ୍ଛ୍ରଗତଃ ଆତ୍ମନା ଆତ୍ମାନଂ ଉଦ୍ଧରେତ୍ ॥ 58॥

ଉଦ୍ଧଵଃ ଉଵାଚ ।
ୟଥା ଏଵଂ ଅନୁବୁଦ୍ଧ୍ୟେୟଂ ଵଦ ନଃ ଵଦତାଂ ଵର ।
ସୁଦୁଃସହଂ ଇମଂ ମନ୍ୟଃ ଆତ୍ମନି ଅସତ୍ ଅତିକ୍ରମମ୍ ॥ 59॥

ଵିଦୁଷଂ ଅପି ଵିଶ୍ଵାତ୍ମନ୍ ପ୍ରକୃତିଃ ହି ବଲୀୟସୀ ।
ଋତେ ତ୍ଵତ୍ ଧର୍ମନିରତାନ୍ ଶାଂତାଃ ତେ ଚରଣାଲୟାନ୍ ॥ 60॥

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କଂଧେ ଭଗଵଦୁଦ୍ଧଵସଂଵାଦେ
ଦ୍ଵାଵିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ 22॥

ଅଥ ତ୍ରୟୋଵିଂଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ।
ବାଦରାୟଣିଃ ଉଵାଚ ।
ସଃ ଏଵଂ ଆଶଂସିତଃ ଉଦ୍ଧଵେନ
ଭାଗଵତମୁଖ୍ୟେନ ଦାଶାର୍ହମୁଖ୍ୟଃ ।
ସଭାଜୟନ୍ ବୃତ୍ୟଵଚଃ ମୁକୁଂଦଃ
ତଂ ଆବଭାଷେ ଶ୍ରଵଣୀୟଵୀର୍ୟଃ ॥ 1॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ବର୍ହସ୍ପତ୍ୟ ସଃ ଵୈ ନ ଅତ୍ର ସାଧୁଃ ଵୈ ଦୁର୍ଜନ୍ ଈରିତୈଃ ।
ଦୁରୁକ୍ତୈଃ ଭିନ୍ନଂ ଆତ୍ମାନଂ ୟଃ ସମାଧାତୁଂ ଈଶ୍ଵରଃ ॥ 2॥

ନ ତଥା ତପ୍ୟତେ ଵିଦ୍ଧଃ ପୁମାନ୍ ବାଣୈଃ ସୁମର୍ମଗୈଃ ।
ୟଥା ତୁଦଂତି ମର୍ମସ୍ଥାଃ ହି ଅସତାଂ ପରୁଷେଷଵଃ ॥ 3॥

କଥୟଂତି ମହତ୍ପୁଣ୍ୟଂ ଇତିହାସଂ ଇହ ଉଦ୍ଧଵ ।
ତଂ ଅହଂ ଵର୍ଣୟିଷ୍ୟାମି ନିବୋଧ ସୁସମାହିତଃ ॥ 4॥

କେନଚିତ୍ ଭିକ୍ଷୁଣା ଗୀତଂ ପରିଭୂତେନ ଦୁର୍ଜନୈଃ ।
ସ୍ମରତାଃ ଧୃତିୟୁକ୍ତେନ ଵିପାକଂ ନିଜକର୍ମଣାମ୍ ॥ 5॥

ଅଵନିଷୁ ଦ୍ଵିଜଃ କଶ୍ଚିତ୍ ଆସୀତ୍ ଆଢ୍ୟତମଃ ଶ୍ରିୟା ।
ଵାର୍ତାଵୃତ୍ତିଃ କଦର୍ୟଃ ତୁ କାମୀ ଲୁବ୍ଧଃ ଅତିକୋପନଃ ॥ 6॥

ଜ୍ଞାତୟଃ ଅତିଥୟଃ ତସ୍ୟ ଵାଙ୍ମାତ୍ରେଣ ଅପି ନ ଅର୍ଚିତାଃ ।
ଶୂନ୍ୟ ଅଵସଥଃ ଆତ୍ମା ଅପି କାଲେ କାମୈଃ ଅନର୍ଚିତଃ ॥ 7॥

ଦୁଃଶୀଲସ୍ୟ କଦର୍ୟସ୍ୟ ଦ୍ରୁହ୍ୟଂତେ ପୁତ୍ରବାଂଧଵାଃ ।
ଦାରା ଦୁହିତରଃ ଭୃତ୍ୟାଃ ଵିଷଣ୍ଣାଃ ନ ଆଚରନ୍ ପ୍ରିୟମ୍ ॥ 8॥

ତସ୍ୟ ଏଵଂ ୟକ୍ଷଵିତ୍ତସ୍ୟ ଚ୍ୟୁତସ୍ୟ ଉଭୟଲୋକତଃ ।
ଧର୍ମକାମଵିହୀନସ୍ୟ ଚୁକ୍ରୁଧୁଃ ପଂଚଭାଗିନଃ ॥ 9॥

ତତ୍ ଅଵଧ୍ୟାନ ଵିସ୍ରସ୍ତ ପୁଣ୍ୟ ସ୍କଂଧସ୍ୟ ଭୂରିଦ ।
ଅର୍ଥଃ ଅପି ଅଗଚ୍ଛନ୍ ନିଧନଂ ବହୁ ଆୟାସ ପରିଶ୍ରମଃ ॥ 10॥

ଜ୍ଞାତୟଃ ଜଗୃହୁଃ କିଂଚିତ୍ କିଂଚିତ୍ ଅସ୍ୟଵଃ ଉଦ୍ଧଵ ।
ଦୈଵତଃ କାଲତଃ କିଂଚିତ୍ ବ୍ରହ୍ମବଂଧୋଃ ନୃପାର୍ଥିଵାତ୍ ॥ 11॥

ସଃ ଏଵଂ ଦ୍ରଵିଣେ ନଷ୍ଟେ ଧର୍ମକାମଵିଵର୍ଜିତଃ ।
ଉପେକ୍ଷିତଃ ଚ ସ୍ଵଜନୈଃ ଚିଂତାଂ ଆପ ଦୁରତ୍ୟୟାମ୍ ॥ 12॥

ତସ୍ୟ ଏଵଂ ଧ୍ୟାୟତଃ ଦୀର୍ଘଂ ନଷ୍ଟରାୟଃ ତପସ୍ଵିନଃ ।
ଖିଦ୍ୟତଃ ବାଷ୍ପକଂଠସ୍ୟ ନିର୍ଵେଦଃ ସୁମହାନ୍ ଅଭୂତ୍ ॥ 13॥

ସଃ ଚ ଆହ ଇଦଂ ଅହୋ କଷ୍ଟଂ ଵୃଥା ଆତ୍ମା ମେ ଅନୁତାପିତଃ ।
ନ ଧର୍ମାୟ ନ କାମାୟ ୟସ୍ୟ ଅର୍ଥ ଆୟାସଃ ଈଦୃଶଃ ॥ 14॥

ପ୍ରାୟେଣ ଅର୍ଥାଃ କଦର୍ୟାଣାଂ ନ ସୁଖାୟ କଦାଚନ ।
ଇହ ଚ ଆତ୍ମୋପତାପାୟ ମୃତସ୍ୟ ନରକାୟ ଚ ॥ 15॥

ୟଶଃ ୟଶସ୍ଵିନାଂ ଶୁଦ୍ଧଂ ଶ୍ଲାଘ୍ୟାଃ ୟେ ଗୁଣିନାଂ ଗୁଣାଃ ।
ଲୋଭଃ ସ୍ଵଲ୍ପଃ ଅପି ତାନ୍ ହଂତି ଶ୍ଵିତ୍ରଃ ରୂପଂ ଇଵ ଇପ୍ସିତମ୍ ॥ 16॥

ଅର୍ଥସ୍ୟ ସାଧନେ ସିଦ୍ଧଃ ଉତ୍କର୍ଷେ ରକ୍ଷଣେ ଵ୍ୟୟେ ।
ନାଶ ଉପଭୋଗଃ ଆୟାସଃ ତ୍ରାସଃ ଚିଂତା ଭ୍ରମଃ ନୃଣାମ୍ ॥ 17॥

ସ୍ତେୟଂ ହିଂସା ଅନୃତଂ ଦଂଭଃ କାମଃ କ୍ରୋଧଃ ସ୍ମୟଃ ମଦଃ ।
ଭେଦଃ ଵୈରଂ ଅଵିଶ୍ଵାସଃ ସଂସ୍ପର୍ଧା ଵ୍ୟସନାନି ଚ ॥ 18॥

ଏତେ ପଂଚଦଶାନ୍ ଅର୍ଥାଃ ହି ଅର୍ଥମୂଲାଃ ମତାଃ ନୃଣାମ୍ ।
ତସ୍ମାତ୍ ଅନର୍ଥଂ ଅର୍ଥାଖ୍ୟଂ ଶ୍ରେୟଃ ଅର୍ଥୀ ଦୂରତଃ ତ୍ୟଜେତ୍ ॥ 19॥

ଭିଦ୍ୟଂତେ ଭ୍ରାତରଃ ଦାରାଃ ପିତରଃ ସୁହୃଦଃ ତଥା ।
ଏକାସ୍ନିଗ୍ଧାଃ କାକିଣିନା ସଦ୍ୟଃ ସର୍ଵେ ଅରୟଃ କୃତାଃ ॥ 20॥

ଅର୍ଥେନ ଅଲ୍ପୀୟସା ହି ଏତେ ସଂରବ୍ଧା ଦୀପ୍ତଂ ଅନ୍ୟଵଃ ।
ତ୍ୟଜଂତି ଆଶୁ ସ୍ପୃଧଃ ଘ୍ନଂତି ସହସା ଉତ୍ସୃଜ୍ୟ ସୌହୃଦମ୍ ॥

21॥

ଲବ୍ଧ୍ଵା ଜନ୍ମ ଅମରପ୍ରାର୍ଥ୍ୟଂ ମାନୁଷ୍ୟଂ ତତ୍ ଦ୍ଵିଜ ଅଗ୍ର୍ୟତାମ୍ ।
ତତ୍ ଅନାଦୃତ୍ୟ ୟେ ସ୍ଵାର୍ଥଂ ଘ୍ନଂତି ୟାଂତି ଅଶୁଭାଂ ଗତିମ୍ ॥

22॥

ସ୍ଵର୍ଗ ଅପଵର୍ଗୟୋଃ ଦ୍ଵାରଂ ପ୍ରାପ୍ୟ ଲୋକଂ ଇମଂ ପୁମାନ୍ ।
ଦ୍ରଵିଣେ କଃ ଅନୂଷଜ୍ଜେତ ମର୍ତ୍ୟଃ ଅନର୍ଥସ୍ୟ ଧାମନି ॥ 23॥

ଦେଵର୍ଷି ପିତୃ ଭୂତାନି ଜ୍ଞାତୀନ୍ ବଂଧୂନ୍ ଚ ଭାଗିନଃ ।
ଅସଂଵିଭଜ୍ୟ ଚ ଆତ୍ମାନଂ ୟକ୍ଷଵିତ୍ତଃ ପତତି ଅଧଃ ॥ 24॥

ଵ୍ୟର୍ଥୟା ଅର୍ଥେହୟା ଵିତ୍ତଂ ପ୍ରମତ୍ତସ୍ୟ ଵୟଃ ବଲମ୍ ।
କୁଶଲାଃ ୟେନ ସିଧ୍ୟଂତି ଜରଠଃ କିଂ ନୁ ସାଧୟେ ॥ 25॥

କସ୍ମାତ୍ ସଂକ୍ଲିଶ୍ୟତେ ଵିଦ୍ଵାନ୍ ଵ୍ୟର୍ଥୟା ଅର୍ଥେହୟା ଅସକୃତ୍ ।
କସ୍ୟଚିତ୍ ମାୟୟା ନୂନଂ ଲୋକଃ ଅୟଂ ସୁଵିମୋହିତଃ ॥ 26॥

କିଂ ଧନୈଃ ଧନଦୈଃ ଵା କିଂ କାମୈଃ ଵା କାମଦୈଃ ଉତ ।
ମୃତ୍ୟୁନା ଗ୍ରସ୍ୟମାନସ୍ୟ କର୍ମଭିଃ ଵା ଉତ ଜନ୍ମଦୈଃ ॥ 27॥

ନୂନଂ ମେ ଭଗଵାନ୍ ତୁଷ୍ଟଃ ସର୍ଵଦେଵମୟଃ ହରିଃ ।
ୟେନ ନୀତଃ ଦଶାଂ ଏତାଂ ନିର୍ଵେଦଃ ଚ ଆତ୍ମନଃ ପ୍ଲଵଃ ॥ 28॥

ସଃ ଅହଂ କଲୌ ଅଶେଷେଣ ଶୋଷୟିହ୍ହ୍ୟେ ଅଂଗଂ ଆତ୍ମନଃ ।
ଅପ୍ରମତ୍ତଃ ଅଖିଲସ୍ଵାର୍ଥେ ୟଦି ସ୍ୟାତ୍ ସିଦ୍ଧଃ ଆତ୍ମନି ॥ 29॥

ତତ୍ର ମାଂ ଅନୁମୋଦେରନ୍ ଦେଵାଃ ତ୍ରିଭୁଵନେଶ୍ଵରାଃ ।
ମୁହୂର୍ତେନ ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ଖଟ୍ଵାଂଗଃ ସମସାଧୟତ୍ ॥ 30॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଇତି ଅଭିପ୍ରେତ୍ୟ ମନସା ହି ଆଵଂତ୍ୟଃ ଦ୍ଵିଜସତ୍ତମଃ ।
ଉନ୍ମୁଚ୍ୟ ହୃଦୟଗ୍ରଂଥୀନ୍ ଶାଂତଃ ଭିକ୍ଷୁଃ ଅଭୂତ୍ ମୁନିଃ ॥ 31॥

ସଃ ଚଚାର ମହୀଂ ଏତାଂ ସଂୟତ ଆତ୍ମେଂଦ୍ରିୟ ଅନିଲଃ ।
ଭିକ୍ଷାର୍ଥଂ ନଗର ଗ୍ରାମାନ୍ ଅସଂଗଃ ଅଲକ୍ଷିତଃ ଅଵିଶତ୍ ॥ 32॥

ତଂ ଵୈ ପ୍ରଵୟସଂ ଭିକ୍ଷୁଂ ଅଵଧୂତଂ ଅସଜ୍ଜନାଃ ।
ଦୃଷ୍ଟ୍ଵା ପର୍ୟଭଵନ୍ ଭଦ୍ରଃ ବହ୍ଵୀଭିଃ ପରିଭୂତିଭିଃ ॥ 33॥

କେଚିତ୍ ତ୍ରିଵେଣୁଂ ଜଗୃହୁଃ ଏକେ ପାତ୍ରଂ କମଂଡଲୁମ୍ ।
ପୀଠଂ ଚ ଏକେ ଅକ୍ଷସୂତ୍ରଂ ଚ କଂଥାଂ ଚୀରାଣି କେଚନ ॥ 34॥

ପ୍ରଦାୟ ଚ ପୁନଃ ତାନି ଦର୍ଶିତାନି ଆଦଦୁଃ ମୁନେଃ ।
ଅନ୍ନଂ ଚ ଭୈକ୍ଷ୍ୟସଂପନ୍ନଂ ଭୁଂଜାନସ୍ୟ ସରିତ୍ ତଟେ ॥ 35॥

ମୂତ୍ରୟଂତି ଚ ପାପିଷ୍ଠାଃ ଷ୍ଠୀଵଂତି ଅସ୍ୟ ଚ ମୂର୍ଧନି ।
ୟତଵାଚଂ ଵାଚୟଂତି ତାଡୟଂତି ନ ଵକ୍ତି ଚେତ୍ ॥ 36॥

ତର୍ଜୟଂତି ଅପରେ ଵାଗ୍ଭିଃ ସ୍ତେନଃ ଅୟଂ ଇତି ଵାଦିନଃ ।
ବଧ୍ନଂତି ରଜ୍ଜ୍ଵା ତଂ କେଚିତ୍ ବଧ୍ୟତାଂ ବଧ୍ୟତାଂ ଇତି ॥ 37॥

କ୍ଷିପଂତି ଏକେ ଅଵଜାନଂତଃ ଏଷଃ ଧର୍ମଧ୍ଵଜଃ ଶଠଃ ।
କ୍ଷୀଣଵିତ୍ତଃ ଇମାଂ ଵୃତ୍ତିଂ ଅଗ୍ରହୀତ୍ ସ୍ଵଜନ ଉଜ୍ଝିତଃ ॥ 38॥

ଅହୋ ଏଷଃ ମହାସାରଃ ଧୃତିମାନ୍ ଗିରିଃ ଆଡିଵ ।
ମୌନେନ ସାଧୟତି ଅର୍ଥଂ ବକଵତ୍ ଦୃଢନିଶ୍ଚୟଃ ॥ 39॥

ଇତି ଏକେ ଵିହସଂତି ଏନଂ ଏକେ ଦୁର୍ଵାତୟଂତି ଚ ।
ତଂ ବବଂଧୁଃ ନିରୁରୁଧୁଃ ୟଥା କ୍ରୀଡନକଂ ଦ୍ଵିଜମ୍ ॥ 40॥

ଏଵଂ ସଃ ଭୌତିକଂ ଦୁଃଖଂ ଦୈଵିକଂ ଦୈହିକଂ ଚ ୟତ୍ ।
ଭୋକ୍ତଵ୍ୟଂ ଆତ୍ମନଃ ଦିଷ୍ଟଂ ପ୍ରାପ୍ତଂ ପ୍ରାପ୍ତଂ ଅବୁଧ୍ୟତ ॥ 41॥

ପରିଭୂତଃ ଇମାଂ ଗାଥାଂ ଅଗାୟତ ନରାଧମୈଃ ।
ପାତୟଦ୍ଭିଃ ସ୍ଵଧର୍ମସ୍ଥଃ ଧୃତିଂ ଆସ୍ଥାୟ ସାତ୍ଵିକୀମ୍ ॥ 42॥

ଦ୍ଵିଜଃ ଉଵାଚ ।
ନ ଅୟଂ ଜନଃ ମେ ସୁଖଦୁଃଖହେତୁଃ
ନ ଦେଵତାତ୍ମା ଗ୍ରହକର୍ମକାଲାଃ ।
ମନଃ ପରଂ କାରଣଂ ଆମନଂତି
ସଂସାରଚକ୍ରଂ ପରିଵର୍ତୟେତ୍ ୟତ୍ ॥ 43॥

ମନଃ ଗୁଣାନ୍ ଵୈ ସୃଜତେ ବଲୀୟଃ
ତତଃ ଚ କର୍ମାଣି ଵିଲକ୍ଷଣାନି ।
ଶୁକ୍ଲାନି କୃଷ୍ଣାନି ଅଥ ଲୋହିତାନି
ତେଭ୍ୟଃ ସଵର୍ଣାଃ ସୃତୟଃ ଭଵଂତି ॥ 44॥

ଅନୀହଃ ଆତ୍ମା ମନସା ସମୀହତା
ହିରଣ୍ମୟଃ ମତ୍ସଖଃ ଉଦ୍ଵିଚଷ୍ଟେ ।
ମନଃ ସ୍ଵଲିଂଗଂ ପରିଗୃହ୍ୟ କାମାନ୍
ଜୁଷନ୍ ନିବଦ୍ଧଃ ଗୁଣସଂଗତଃ ଅସୌ ॥ 45॥

ଦାନଂ ସ୍ଵଧର୍ମଃ ନିୟମଃ ୟମଃ ଚ
ଶ୍ରୁତଂ ଚ କର୍ମାଣି ଚ ସଦ୍ଵ୍ରତାନି ।
ସର୍ଵେ ମନୋନିଗ୍ରହଲକ୍ଷଣାଂତାଃ
ପରଃ ହି ୟୋଗଃ ମନସଃ ସମାଧି ॥ 46॥

ସମାହିତଂ ୟସ୍ୟ ମନଃ ପ୍ରଶାଂତମ୍
ଦାନାଦିଭିଃ କିଂ ଵଦ ତସ୍ୟ କୃତ୍ୟମ୍ ।
ଅସଂୟତଂ ୟସ୍ୟ ମନଃ ଵିନଶ୍ୟତ୍
ଦାନାଦିଭିଃ ଚେତ୍ ଅପରଂ କିମେଭିଃ ॥ 47॥

ମନୋଵଶେ ଅନ୍ୟେ ହି ଅଭଵନ୍ ସ୍ମ ଦେଵାଃ
ମନଃ ଚ ନ ଅନ୍ୟସ୍ୟ ଵଶଂ ସମେତି ।
ଭୀଷ୍ମଃ ହି ଦେଵଃ ସହସଃ ସହୀୟାନ୍
ୟୁଂଜ୍ୟାତ୍ ଵଶେ ତଂ ସଃ ହି ଦେଵଦେଵଃ ॥ 48॥

ତଂ ଦୁର୍ଜୟଂ ଶତ୍ରୁଂ ଅସହ୍ୟଵେଗଂ
ମରୁଂତୁଦଂ ତତ୍ ନ ଵିଜିତ୍ୟ କେଚିତ୍ ।
କୁର୍ଵଂତି ଅସତ୍ ଵିଗ୍ରହଂ ଅତ୍ର ମର୍ତ୍ୟୈଃ
ମିତ୍ରାଣି ଉଦାସୀନ ରିପୂନ୍ ଵିମୂଢାଃ ॥ 49॥

ଦେହଂ ମନୋମାତ୍ରଂ ଇମଂ ଗୃହୀତ୍ଵା
ମମ ଅହଂ ଇତି ଅଂଧ ଧିୟଃ ମନୁଷ୍ୟାଃ ।
ଏଷଃ ଅହଂ ଅନ୍ୟଃ ଅୟଂ ଇତି ଭ୍ରମେଣ
ଦୁରଂତପାରେ ତମସି ଭ୍ରମଂତି ॥ 50॥

ଜନଃ ତୁ ହେତୁଃ ସୁଖଦୁଃଖୟୋଃ ଚେତ୍
କିଂ ଆତ୍ମନଃ ଚ ଅତ୍ର ହ ଭୌମୟୋଃ ତତ୍ ।
ଜିହ୍ଵାଂ କ୍ଵଚିତ୍ ସଂଦଶତି ସ୍ଵଦଦ୍ଭିଃ
ତତ୍ ଵେଦନାୟାଂ କତମାୟ କୁପ୍ୟେତ୍ ॥ 51॥

ଦୁଃଖସ୍ୟ ହେତୁଃ ୟଦି ଦେଵତାଃ ତୁ
କିଂ ଆତ୍ମନଃ ତତ୍ର ଵିକାରୟୋଃ ତତ୍ ।
ୟତ୍ ଅଂଗଂ ଅଂଗେନ ନିହନ୍ୟତେ କ୍ଵଚିତ୍
କ୍ରୁଧ୍ୟେତ କସ୍ମୈ ପୁରୁଷଃ ସ୍ଵଦେହେ ॥ 52॥

ଆତ୍ମା ୟଦି ସ୍ୟାତ୍ ସୁଖଦୁଃଖହେତୁଃ
କିଂ ଅନ୍ୟତଃ ତତ୍ର ନିଜସ୍ଵଭାଵଃ ।
ନ ହି ଆତ୍ମନଃ ଅନ୍ୟତ୍ ୟଦି ତତ୍ ମୃଷା ସ୍ୟାତ୍
କ୍ରୁଧ୍ୟେତ କସ୍ମାତ୍ ନ ସୁଖଂ ନ ଦୁଃଖମ୍ ॥ 53॥

ଗ୍ରହାଃ ନିମିତ୍ତଂ ସୁଖଦୁଃଖୟୋଃ ଚେତ୍
କିଂ ଆତ୍ମନଃ ଅଜସ୍ୟ ଜନସ୍ୟ ତେ ଵୈ ।
ଗ୍ରହୈଃ ଗ୍ରହସ୍ୟ ଏଵ ଵଦଂତି ପୀଡାମ୍
କ୍ରୁଧ୍ୟେତ କସ୍ମୈ ପୁରୁଷଃ ତତଃ ଅନ୍ୟଃ ॥ 54॥

କର୍ମାଃ ତୁ ହେତୁଃ ସୁଖଦୁଃଖୟୋଃ ଚେତ୍
କିଂ ଆତ୍ମନଃ ତତ୍ ହି ଜଡାଜଡତ୍ଵେ ।
ଦେହଃ ତୁ ଅଚିତ୍ପୁରୁଷଃ ଅୟଂ ସୁପର୍ଣଃ
କ୍ରୁଧ୍ୟେତ କସ୍ମୈ ନ ହି କର୍ମମୂଲମ୍ ॥ 55॥

କାଲଃ ତୁ ହେତୁଃ ସୁଖଦୁଃଖୟୋଃ ଚେତ୍
କିଂ ଆତ୍ମନଃ ତତ୍ର ତତ୍ ଆତ୍ମକଃ ଅସୌ ।
ନ ଅଗ୍ନେଃ ହି ତାପଃ ନ ହିମସ୍ୟ ତତ୍ ସ୍ୟାତ୍
କ୍ରୁଧ୍ୟେତ କସ୍ମୈ ନ ପରସ୍ୟ ଦ୍ଵଂଦ୍ଵମ୍ ॥ 56॥

ନ କେନଚିତ୍ କ୍ଵ ଅପି କଥଂଚନ ଅସ୍ୟ
ଦ୍ଵଂଦ୍ଵ ଉପରାଗଃ ପରତଃ ପରସ୍ୟ ।
ୟଥାହମଃ ସଂସୃତିରୂପିଣଃ ସ୍ୟାତ୍
ଏଵଂ ପ୍ରବୁଦ୍ଧଃ ନ ବିଭେତି ଭୂତୈଃ ॥ 57॥

ଏତାଂ ସଃ ଆସ୍ଥାୟ ପରାତ୍ମନିଷ୍ଠାମ୍
ଅଧ୍ୟାସିତାଂ ପୂର୍ଵତମୈଃ ମହର୍ଷିଭିଃ ।
ଅହଂ ତରିଷ୍ୟାମି ଦୁରଂତପାରମ୍
ତମଃ ମୁକୁଂଦ ଅଂଘ୍ରିନିଷେଵୟା ଏଵ ॥ 58॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ନିର୍ଵିଦ୍ୟ ନଷ୍ଟଦ୍ରଵିଣଃ ଗତକ୍ଲମଃ
ପ୍ରଵ୍ରଜ୍ୟ ଗାଂ ପର୍ୟଟମାନଃ ଇତ୍ଥମ୍ ।
ନିରାକୃତଃ ଅସଦ୍ଭିଃ ଅପି ସ୍ଵଧର୍ମାତ୍
ଅକଂପିତଃ ଅମୁଂ ମୁନିଃ ଆହ ଗାଥାମ୍ ॥ 59॥

ସୁଖଦୁଃଖପ୍ରଦଃ ନ ଅନ୍ୟଃ ପୁରୁଷସ୍ୟ ଆତ୍ମଵିଭ୍ରମଃ ।
ମିତ୍ର ଉଦାସୀନରିପଵଃ ସଂସାରଃ ତମସଃ କୃତଃ ॥ 60॥

ତସ୍ମାତ୍ ସର୍ଵାତ୍ମନା ତାତ ନିଗୃହାଣ ମନୋ ଧିୟା ।
ମୟି ଆଵେଶିତୟା ୟୁକ୍ତଃ ଏତାଵାନ୍ ୟୋଗସଂଗ୍ରହଃ ॥ 61॥

ୟଃ ଏତାଂ ଭିକ୍ଷୁଣା ଗୀତାଂ ବ୍ରହ୍ମନିଷ୍ଠାଂ ସମାହିତଃ ।
ଧାରୟନ୍ ଶ୍ରାଵୟନ୍ ଶ୍ରୁଣ୍ଵନ୍ ଦ୍ଵଂଦ୍ଵୈଃ ନ ଏଵ ଅଭିଭୂୟତେ ॥ 62॥

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କଂଧେ ଭଗଵଦୁଦ୍ଧଵସଂଵାଦେ
ବିକ୍ଷୁଗୀତନିରୂପଣଂ ନାମ ତ୍ରୟୋଵିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ 23॥

ଅଥ ଚତୁର୍ଵିଂଶୋଽଧ୍ୟାଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଅଥ ତେ ସଂପ୍ରଵକ୍ଷ୍ୟାମି ସାଂଖ୍ୟଂ ପୂର୍ଵୈଃ ଵିନିଶ୍ଚିତମ୍ ।
ୟତ୍ ଵିଜ୍ଞାୟ ପୁମାନ୍ ସଦ୍ୟଃ ଜହ୍ୟାତ୍ ଵୈକଲ୍ପିକଂ ଭ୍ରମମ୍ ॥ 1॥

ଆସୀତ୍ ଜ୍ଞାନଂ ଅଥଃ ହି ଅର୍ଥଃ ଏକଂ ଏଵ ଅଵିକଲ୍ପିତମ୍ ।
ୟଦା ଵିଵେକନିପୁଣାଃ ଆଦୌ କୃତୟୁଗେ ଅୟୁଗେ ॥ 2॥

ତତ୍ ମାୟାଫଲରୂପେଣ କେଵଲଂ ନିର୍ଵିକଲ୍ପିତମ୍ ।
ଵାଙ୍ମନଃ ଅଗୋଚରଂ ସତ୍ୟଂ ଦ୍ଵିଧା ସମଭଵତ୍ ବୃହତ୍ ॥ 3॥

ତୟୋଃ ଏକତରଃ ହି ଅର୍ଥଃ ପ୍ରକୃତିଃ ସୋଭୟାତ୍ମିକା ।
ଜ୍ଞାନଂ ତୁ ଅନ୍ୟତରଃ ଭାଵଃ ପୁରୁଷଃ ସଃ ଅଭିଧୀୟତେ ॥ 4॥

ତମଃ ରଜଃ ସତ୍ତ୍ଵଂ ଇତି ପ୍ରକୃତେଃ ଅଭଵନ୍ ଗୁଣାଃ ।
ମୟା ପ୍ରକ୍ଷୋଭ୍ୟମାଣାୟାଃ ପୁରୁଷ ଅନୁମତେନ ଚ ॥ 5॥

ତେଭ୍ୟଃ ସମଭଵତ୍ ସୂତ୍ରଂ ମହାନ୍ ସୂତ୍ରେଣ ସଂୟୁତଃ ।
ତତଃ ଵିକୁର୍ଵତଃ ଜାତଃ ୟଃ ଅହଂକାରଃ ଵିମୋହନଃ ॥ 6॥

ଵୈକାରିକଃ ତୈଜସଃ ଚ ତାମସଃ ଚ ଇତି ଅହଂ ତ୍ରିଵୃତ୍ ।
ତନ୍ମାତ୍ର ଇଂଦ୍ରିୟ ମନସାଂ କାରଣଂ ଚିତ୍ ଅଚିତ୍ ମୟଃ ॥ 7॥

ଅର୍ଥଃ ତନ୍ମାତ୍ରିକାତ୍ ଜଜ୍ଞେ ତାମସାତ୍ ଇଂଦ୍ରିୟାଣି ଚ ।
ତୈଜସାତ୍ ଦେଵତାଃ ଆସନ୍ ଏକାଦଶ ଚ ଵୈକୃତାତ୍ ॥ 8॥

ମୟା ସଂଚୋଦିତାଃ ଭାଵାଃ ସର୍ଵେ ସଂହତି ଅକାରିଣଃ ।
ଅଂଡଂ ଉତ୍ପାଦୟାମାସୁଃ ମମ ଆୟତନଂ ଉତ୍ତମମ୍ ॥ 9॥

ତସ୍ମିନ୍ ଅହଂ ସମଭଵଂ ଅଂଡେ ସଲିଲସଂସ୍ଥିତୌ ।
ମମ ନାଭ୍ୟାଂ ଅଭୂତ୍ ପଦ୍ମଂ ଵିଶ୍ଵାଖ୍ୟଂ ତତ୍ର ଚ ଆତ୍ମଭୂଃ ॥

10॥

ସଃ ଅସୃଜତ୍ ତପସା ୟୁକ୍ତଃ ରଜସା ମତ୍ ଅନୁଗ୍ରହାତ୍ ।
ଲୋକାନ୍ ସପାଲାନ୍ ଵିଶ୍ଵାତ୍ମା ଭୂଃ ଭୁଵଃ ସ୍ଵଃ ଇତି ତ୍ରିଧା ॥ 11॥

ଦେଵାନାଂ ଓକଃ ଆସୀତ୍ ସ୍ଵଃ ଭୂତାନାଂ ଚ ଭୁଵଃ ପଦମ୍ ।
ମର୍ତ୍ୟ ଆଦୀନାଂ ଚ ଭୂଃ ଲୋକଃ ସିଦ୍ଧାନାଂ ତ୍ରିତୟାତ୍ ପରମ୍ ॥

12॥

ଅଧଃ ଅସୁରାଣାଂ ନାଗାନାଂ ଭୂମେଃ ଓକଃ ଅସୃଜତ୍ ପ୍ରଭୁଃ ।
ତ୍ରିଲୋକ୍ୟାଂ ଗତୟଃ ସର୍ଵାଃ କର୍ମଣାଂ ତ୍ରିଗୁଣ ଆତ୍ମନାମ୍ ॥ 13॥

ୟୋଗସ୍ୟ ତପସଃ ଚ ଏଵ ନ୍ୟାସସ୍ୟ ଗତୟଃ ଅମଲାଃ ।
ମହଃ ଜନଃ ତପଃ ସତ୍ୟଂ ଭକ୍ତିୟୋଗସ୍ୟ ମଦ୍ଗତିଃ ॥ 14॥

ମୟା କାଲାତ୍ମନା ଧାତ୍ରା କର୍ମୟୁକ୍ତଂ ଇଦଂ ଜଗତ୍ ।
ଗୁଣପ୍ରଵାହଃ ଏତସ୍ମିନ୍ ଉନ୍ମଜ୍ଜତି ନିମଜ୍ଜତି ॥ 15॥

ଅଣୁଃ ବୃହତ୍ କୃଶଃ ସ୍ଥୂଲଃ ୟଃ ୟଃ ଭାଵଃ ପ୍ରସିଧ୍ୟତି ।
ସର୍ଵଃ ଅପି ଉଭୟସଂୟୁକ୍ତଃ ପ୍ରକୃତ୍ୟା ପୁରୁଷେଣ ଚ ॥ 16॥

ୟଃ ତୁ ୟସ୍ୟ ଆଦିଃ ଅଂତଃ ଚ ସଃ ଵୈ ମଧ୍ୟଂ ଚ ତସ୍ୟ ସନ୍ ।
ଵିକାରଃ ଵ୍ୟଵହାରାର୍ଥଃ ୟଥା ତୈଜସ ପାର୍ଥିଵାଃ ॥ 17॥

ୟତ୍ ଉପାଦାୟ ପୂର୍ଵଃ ତୁ ଭାଵଃ ଵିକୁରୁତେ ଅପରମ୍ ।
ଆଦିଃ ଅଂତଃ ୟଦା ୟସ୍ୟ ତତ୍ ସତ୍ୟଂ ଅଭିଧୀୟତେ ॥ 18॥

ପ୍ରକୃତିଃ ହି ଅସ୍ୟ ଉପାଦାନଂ ଆଧାରଃ ପୁରୁଷଃ ପରଃ ।
ସତଃ ଅଭିଵ୍ୟଂଜକଃ କାଲଃ ବ୍ରହ୍ମ ତତ୍ ତ୍ରିତୟଂ ତୁ ଅହମ୍ ॥ 19॥

ସର୍ଗଃ ପ୍ରଵର୍ତତେ ତାଵତ୍ ପୌର୍ଵ ଅପର୍ୟେଣ ନିତ୍ୟଶଃ ।
ମହାନ୍ ଗୁଣଵିସର୍ଗ ଅର୍ଥଃ ସ୍ଥିତି ଅଂତଃ ୟାଵତ୍ ଈକ୍ଷଣମ୍ ॥ 20॥

ଵିରାଟ୍ ମୟା ଆସାଦ୍ୟମାନଃ ଲୋକକଲ୍ପଵିକଲ୍ପକଃ ।
ପଂଚତ୍ଵାୟ ଵିଶେଷାୟ କଲ୍ପତେ ଭୁଵନୈଃ ସହ ॥ 21॥

ଅନ୍ନେ ପ୍ରଲୀୟତେ ମର୍ତ୍ୟଂ ଅନ୍ନଂ ଧାନାସୁ ଲୀୟତେ ।
ଧାନାଃ ଭୂମୌ ପ୍ରଲୀୟଂତେ ଭୂମିଃ ଗଂଧେ ପ୍ରଲୀୟତେ ॥ 22॥

ଅପ୍ସୁ ପ୍ରଲୀୟଂତେ ଗଂଧଃ ଆପଃ ଚ ସ୍ଵଗୁଣେ ରସେ ।
ଲୀୟତେ ଜ୍ୟୋତିଷି ରସଃ ଜ୍ୟୋତୀ ରୂପେ ପ୍ରଲୀୟତେ ॥ 23॥

ରୂପଂ ଵାୟୌ ସଃ ଚ ସ୍ପର୍ଶେ ଲୀୟତେ ସଃ ଅପି ଚ ଅଂବରେ ।
ଅଂବରଂ ଶବ୍ଦତନ୍ମାତ୍ରଃ ଇଂଦ୍ରିୟାଣି ସ୍ଵୟୋନିଷୁ ॥ 24॥

ୟୋନିଃ ଵୈକାରିକେ ସୌମ୍ୟ ଲୀୟତେ ମନସି ଈଶ୍ଵରେ ।
ଶବ୍ଦଃ ଭୂତାଦିଂ ଅପି ଏତି ଭୂତାଦିଃ ମହତି ପ୍ରଭୁଃ ॥ 25॥

ସଃ ଲୀୟତେ ମହାନ୍ ସ୍ଵେଷୁ ଗୁଣେଷୁ ଗୁଣଵତ୍ତମଃ ।
ତେ ଅଵ୍ୟକ୍ତେ ସଂପ୍ରଲୀୟଂତେ ତତ୍କଲେ ଲୀୟତେ ଅଵ୍ୟୟେ ॥ 26॥

କାଲଃ ମାୟାମୟେ ଜୀଵେ ଜୀଵଃ ଆତ୍ମନି ମୟି ଅଜେ ।
ଆତ୍ମା କେଵଲଃ ଆତ୍ମସ୍ଥଃ ଵିକଲ୍ପ ଅପାୟ ଲକ୍ଷଣଃ ॥ 27॥

ଏଵଂ ଅନ୍ଵୀକ୍ଷମାଣସ୍ୟ କଥଂ ଵୈକଲ୍ପିକଃ ଭ୍ରମଃ ।
ମନସଃ ହୃଦି ତିଷ୍ଠେତ ଵ୍ୟୋମ୍ନି ଇଵ ଅର୍କ ଉଦୟେ ତମଃ ॥ 28॥

ଏଷଃ ସାଂଖ୍ୟଵିଧିଃ ପ୍ରୋକ୍ତଃ ସଂଶୟଗ୍ରଂଥିଭେଦନଃ ।
ପ୍ରତିଲୋମ ଅନୁଲୋମାଭ୍ୟାଂ ପରାଵରଦୃଶା ମୟା ॥ 29॥

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କଂଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧଵସଂଵାଦେ
ପ୍ରକୃତିପୁରୁଷସାଂଖ୍ୟୟୋଗୋ ନାମ ଚତୁର୍ଵିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ 24॥

ଅଥ ପଂଚଵିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗଵାନୁଵାଚ ।
ଗୁଣାନାଂ ଅସମିଶ୍ରାଣାଂ ପୁମାନ୍ୟେନ ୟଥା ଭଵେତ୍ ।
ତନ୍ମେ ପୁରୁଷଵର୍ୟ ଇଅଦଂ ଉପଧାରୟ ଶଂସତଃ ॥ 1॥

ସମଃ ଦମଃ ତିତିକ୍ଷା ଈକ୍ଷା ତପଃ ସତ୍ୟଂ ଦୟା ସ୍ମୃତିଃ ।
ତୁଷ୍ଟିଃ ତ୍ୟାଗଃ ଅସ୍ପୃହା ଶ୍ରଦ୍ଧା ହ୍ରୀଃ ଦୟା ଆଦିଃ ସ୍ଵନିର୍ଵୃତିଃ ॥ 2॥

କାମଃ ଈହା ମଦଃ ତୃଷ୍ଣା ସ୍ତଂଭଃ ଆଶୀଃ ଭିଦା ସୁଖମ୍ ।
ମଦ ଉତ୍ସାହଃ ୟଶଃ ପ୍ରୀତିଃ ହାସ୍ୟଂ ଵୀର୍ୟଂ ବଲ ଉଦ୍ୟମଃ ॥ 3॥

କ୍ରୋଧଃ ଲୋଭଃ ଅନୃତଂ ହିଂସା ୟାଂଚା ଦଂଭଃ କ୍ଲମଃ କଲିଃ ।
ଶୋକମୋହୌ ଵିଷାଦାର୍ତୀ ନିଦ୍ରା ଆଶା ଭୀଃ ଅନୁଦ୍ୟମଃ ॥ 4॥

ସତ୍ତ୍ଵସ୍ୟ ରଜସଃ ଚ ଏତାଃ ତମସଃ ଚ ଅନୁମୂର୍ଵଶଃ ।
ଵୃତ୍ତୟଃ ଵର୍ଣିତପ୍ରାୟାଃ ସଂନିପାତଂ ଅଥଃ ଶ୍ରୁଣୁ ॥ 5॥

ସଂନିପାତଃ ତୁ ଅହଂ ଇତି ମମ ଇତି ଉଦ୍ଧଵ ୟା ମତିଃ ।
ଵ୍ୟଵହାରଃ ସଂନିପାତଃ ମନୋମାତ୍ର ଇଂଦ୍ରିୟାସୁଭିଃ ॥ 6॥

ଧର୍ମେ ଚ ଅର୍ଥେ ଚ କାମେ ଚ ୟଦା ଅସୌ ପରିନିଷ୍ଠିତଃ ।
ଗୁଣାନାଂ ସଂନିକର୍ଷଃ ଅୟଂ ଶ୍ରଦ୍ଧାଃ ଅତିଧନାଵହଃ ॥ 7॥

ପ୍ରଵୃତ୍ତିଲକ୍ଷଣେ ନିଷ୍ଠା ପୁମାନ୍ ୟଃ ହି ଗୃହାଶ୍ରମେ ।
ସ୍ଵଧର୍ମେ ଚ ଅନୁତିଷ୍ଠେତ ଗୁଣାନାଂ ସମିତିଃ ହି ସା ॥ 8॥

ପୁରୁଷଂ ସତ୍ତ୍ଵସଂୟୁକ୍ତଂ ଅନୁମୀୟାତ୍ ଶମ ଆଦିଭିଃ ।
କାମାଦିଭୀ ରଜୋୟୁକ୍ତଂ କ୍ରୋଧାଦ୍ୟୈଃ ତମସା ୟୁତମ୍ ॥ 9॥

ୟଦା ଭଜତି ମାଂ ଭକ୍ତ୍ୟା ନିରପେକ୍ଷଃ ସ୍ଵକର୍ମଭିଃ ।
ତଂ ସତ୍ତ୍ଵପ୍ରକୃତିଂ ଵିଦ୍ୟାତ୍ ପୁରୁଷଂ ସ୍ତ୍ରିୟଂ ଏଵ ଵା ॥ 10॥

ୟଦା ଆଶିଷଃ ଆଶାସ୍ୟ ମାଂ ଭଜେତ ସ୍ଵକର୍ମଭିଃ ।
ତଂ ରଜଃପ୍ରକୃତିଂ ଵିଦ୍ୟାତ୍ ହିଂସାଂ ଆଶାସ୍ୟ ତାମସମ୍ ॥ 11॥

ସତ୍ତ୍ଵଂ ରଜଃ ତମଃ ଇତି ଗୁଣାଃ ଜୀଵସ୍ୟ ନ ଏଵ ମେ ।
ଚିତ୍ତଜା ୟୈଃ ତୁ ଭୂତାନାଂ ସଜ୍ଜମାନଃ ନିବଧ୍ୟତେ ॥ 12॥

ୟଦେତରୌ ଜୟେତ୍ ସତ୍ତ୍ଵଂ ଭାସ୍ଵରଂ ଵିଶଦଂ ଶିଵମ୍ ।
ତଦା ସୁଖେନ ୟୁଜ୍ୟେତ ଧର୍ମଜ୍ଞାନ ଆଦିଭିଃ ପୁମାନ୍ ॥ 13॥

ୟଦା ଜୟେତ୍ ତମଃ ସତ୍ତ୍ଵଂ ରଜଃ ସଂଗଂ ଭିଦା ଚଲମ୍ ।
ତଦା ଦୁଃଖେନ ୟୁଜ୍ୟେତ କର୍ମଣା ୟଶସା ଶ୍ରିୟା ॥ 14॥

ୟଦା ଜୟେତ୍ ରଜଃ ସତ୍ତ୍ଵଂ ତମଃ ମୂଢଃ ଲୟଂ ଜଡମ୍ ।
ୟୁଜ୍ୟେତ ଶୋକମୋହାଭ୍ୟାଂ ନିଦ୍ରୟା ହିଂସୟା ଆଶୟା ॥ 15॥

ୟଦା ଚିତ୍ତଂ ପ୍ରସୀଦେତ ଇଂଦ୍ରିୟାଣାଂ ଚ ନିର୍ଵୃତିଃ ।
ଦେହେ ଅଭୟଂ ମନୋସଂଗଂ ତତ୍ ସତ୍ତ୍ଵଂ ଵିଦ୍ଧି ମତ୍ପଦମ୍ ॥ 16॥

ଵିକୁର୍ଵନ୍ କ୍ରିୟୟା ଚ ଅଧୀର ନିର୍ଵୃତିଃ ଚ ଚେତସାମ୍ ।
ଗାତ୍ରାସ୍ଵାସ୍ଥ୍ୟଂ ମନଃ ଭ୍ରାଂତଂ ରଜଃ ଏତୈଃ ନିଶାମୟ ॥ 17॥

ସୀଦତ୍ ଚିତ୍ତଂ ଵିଲୀୟେତ ଚେତସଃ ଗ୍ରହଣେ ଅକ୍ଷମମ୍ ।
ମନଃ ନଷ୍ଟଂ ତମଃ ଗ୍ଲାନିଃ ତମଃ ତତ୍ ଉପଧାରୟ ॥ 18॥

ଏଧମାନେ ଗୁଣେ ସତ୍ତ୍ଵେ ଦେଵାନାଂ ବଲଂ ଏଧତେ ।
ଅସୁରାଣାଂ ଚ ରଜସି ତମସି ଉଦ୍ଧଵ ରକ୍ଷସାମ୍ ॥ 19॥

ସତ୍ତ୍ଵାତ୍ ଜଗରଣଂ ଵିଦ୍ୟାତ୍ ରଜସା ସ୍ଵପ୍ନଂ ଆଦିଶେତ୍ ।
ପ୍ରସ୍ଵାପଂ ତମସା ଜଂତୋଃ ତୁରୀୟଂ ତ୍ରିଷୁ ସଂତତମ୍ ॥ 20॥

ଉପର୍ୟୁପରି ଗଚ୍ଛଂତି ସତ୍ତ୍ଵେନ ଆବ୍ରହ୍ମଣଃ ଜନାଃ ।
ତମସା ଅଧଃ ଅଧଃ ଆମୁଖ୍ୟାତ୍ ରଜସା ଅଂତରଚାରିଣଃ ॥ 21॥

ସତ୍ତ୍ଵେ ପ୍ରଲୀନାଃ ସ୍ଵଃ ୟାଂତି ନରଲୋକଂ ରଜୋଲୟାଃ ।
ତମୋଲୟାଃ ତୁ ନିରୟଂ ୟାଂତି ମାଂ ଏଵ ନିର୍ଗୁଣାଃ ॥ 22॥

ମଦର୍ପଣଂ ନିଷ୍ଫଲଂ ଵା ସାତ୍ଵିକଂ ନିଜକର୍ମ ତତ୍ ।
ରାଜସଂ ଫଲସଂକଲ୍ପଂ ହିଂସାପ୍ରାୟାଦି ତାମସମ୍ ॥ 23॥

କୈଵଲ୍ୟଂ ସାତ୍ଵିକଂ ଜ୍ଞାନଂ ରଜଃ ଵୈକଲ୍ପିକଂ ଚ ୟତ୍ ।
ପ୍ରାକୃତଂ ତାମସଂ ଜ୍ଞାନଂ ମନ୍ନିଷ୍ଠଂ ନିର୍ଗୁଣଂ ସ୍ମୃତମ୍ ॥ 24॥

ଵନଂ ତୁ ସାତ୍ଵିକଃ ଵାସଃ ଗ୍ରାମଃ ରାଜସଃ ଉଚ୍ୟତେ ।
ତାମସଂ ଦ୍ୟୂତସଦନଂ ମନ୍ନିକେତନଂ ତୁ ନିର୍ଗୁଣମ୍ ॥ 25॥

ସାତ୍ଵିକଃ କାରକଃ ଅସଂଗୀ ରାଗାଂଧଃ ରାଜସଃ ସ୍ମୃତଃ ।
ତାମସଃ ସ୍ମୃତିଵିଭ୍ରଷ୍ଟଃ ନିର୍ଗୁଣଃ ମଦପାଶ୍ରୟଃ ॥ 26॥

ସାତ୍ତ୍ଵିକୀ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକୀ ଶ୍ରଦ୍ଧା କର୍ମଶ୍ରଦ୍ଧା ତୁ ରାଜସୀ ।
ତାମସ୍ୟଧର୍ମେ ୟା ଶ୍ରଦ୍ଧା ମତ୍ସେଵାୟାଂ ତୁ ନିର୍ଗୁଣା ॥ 27॥

ପଥ୍ୟଂ ପୂତଂ ଅନାୟଃ ତଂ ଆହାର୍ୟଂ ସାତ୍ତ୍ଵିକଂ ସ୍ମୃତମ୍ ।
ରାଜସଂ ଚ ଇଂଦ୍ରିୟପ୍ରେଷ୍ଠଂ ତାମସଂ ଚ ଆର୍ତିଦ ଅଶୁଚି ॥ 28॥

ସାତ୍ତ୍ଵିକଂ ସୁଖଂ ଆତ୍ମୋତ୍ଥଂ ଵିଷୟୋତ୍ଥଂ ତୁ ରାଜସମ୍ ।
ତାମସଂ ମୋହଦୈନୋତ୍ଥଂ ନିର୍ଗୁଣଂ ମଦପାଶ୍ରୟମ୍ ॥ 29॥

ଦ୍ରଵ୍ୟଂ ଦେଶଃ ଫଲଂ କାଲଃ ଜ୍ଞାନଂ କର୍ମ ଚ କାରକାଃ ।
ଶ୍ରଦ୍ଧା ଅଵସ୍ଥା ଆକୃତିଃ ନିଷ୍ଠା ତ୍ରୈଗୁଣ୍ୟଃ ସର୍ଵଃ ଏଵ ହି ॥

30॥

ସର୍ଵେ ଗୁଣମୟାଃ ଭାଵାଃ ପୁରୁଷ ଅଵ୍ୟକ୍ତ ଧିଷ୍ଠିତାଃ ॥ 31॥

ଏତାଃ ସଂସୃତୟଃ ପୁଂସଃ ଗୁଣକର୍ମନିବଂଧନାଃ ।
ୟେନ ଇମେ ନିର୍ଜିତାଃ ସୌମ୍ୟ ଗୁଣାଃ ଜୀଵେନ ଚିତ୍ତଜାଃ ।
ଭକ୍ତିୟୋଗେନ ମନ୍ନିଷ୍ଠଃ ମଦ୍ଭାଵାୟ ପ୍ରପଦ୍ୟତେ ॥ 32॥

ତସ୍ମାତ୍ ଅହଂ ଇମଂ ଲବ୍ଧ୍ଵା ଜ୍ଞାନଵିଜ୍ଞାନସଂଭଵମ୍ ।
ଗୁଣସଂଗଂ ଵିନିର୍ଧୂୟ ମାଂ ଭଜଂତୁ ଵିଚକ୍ଷଣାଃ ॥ 33॥

ନିଃସଂଗଃ ମାଂ ଭଜେତ୍ ଵିଦ୍ଵାନ୍ ଅପ୍ରମତ୍ତଃ ଜିତେଂଦ୍ରିୟଃ ।
ରଜଃ ତମଃ ଚ ଅଭିଜୟେତ୍ ସତ୍ତ୍ଵସଂସେଵୟା ମୁନିଃ ॥ 34॥

ସତ୍ତ୍ଵଂ ଚ ଅଭିଜୟେତ୍ ୟୁକ୍ତଃ ନୈରପେକ୍ଷ୍ୟେଣ ଶାଂତଧୀଃ ।
ସଂପଦ୍ୟତେ ଗୁଣୈଃ ମୁକ୍ତଃ ଜୀଵଃ ଜୀଵଂ ଵିହାୟ ମାମ୍ ॥ 35॥

ଜୀଵଃ ଜୀଵଵିନିର୍ମୁକ୍ତଃ ଗୁଣୈଃ ଚ ଆଶୟସଂଭଵୈଃ ।
ମୟା ଏଵ ବ୍ରହ୍ମଣା ପୂର୍ଣଃ ନ ବହିଃ ନ ଅଂତରଃ ଚରେତ୍ ॥ 36॥

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କଂଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧଵସଂଵାଦେ
ଗୁଣନିର୍ଗୁଣନିରୂପଣଂ ନାମ ପଂଚଵିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ 25॥

ଅଥ ଷଡ୍ଵିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ମତ୍ ଲକ୍ଷଣଂ ଇମଂ କାୟଂ ଲବ୍ଧ୍ଵା ମଦ୍ଧର୍ମଃ ଆସ୍ଥିତଃ ।
ଆନଂଦଂ ପରମାତ୍ମାନଂ ଆତ୍ମସ୍ଥଂ ସମୁପୈତି ମାମ୍ ॥1॥

ଗୁଣମୟ୍ୟାଃ ଜୀଵୟୋନ୍ୟାଃ ଵିମୁକ୍ତଃ ଜ୍ଞାନନିଷ୍ଠୟା ।
ଗୁଣେଷୁ ମାୟାମାତ୍ରେଷୁ ଦୃଶ୍ୟମାନେଷୁ ଅଵସ୍ତୁତଃ ।
ଵର୍ତମାନଃ ଅପି ନ ପୁମାନ୍ ୟୁଜ୍ୟତେ ଅଵସ୍ତୁଭିଃ ଗୁଣୈଃ ॥ 2॥

ସଂଗଂ ନ କୁର୍ୟାତ୍ ଅସତାଂ ଶିଶ୍ନ ଉଦର ତୃପାଂ କ୍ଵଚିତ୍ ।
ତସ୍ୟ ଅନୁଗତଃ ତମସି ଅଂଧେ ପତତି ଅଂଧ ଅନୁଗାଂଧଵତ୍ ॥ 3॥

ଐଲଃ ସମ୍ରାଟ୍ ଇମାଂ ଗାଥାଂ ଅଗାୟତ ବୃହଚ୍ଛ୍ରଵାଃ ।
ଉର୍ଵଶୀ ଵିରହାତ୍ ମୁହ୍ୟନ୍ ନିର୍ଵିଣ୍ଣଃ ଶୋକସଂୟମେ ॥ 4॥

ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ଆତ୍ମାନଂ ଵ୍ରଜଂତୀଂ ତାଂ ନଗ୍ନଃ ଉନ୍ମତ୍ତଵତ୍ ନୃପଃ ।
ଵିଲପନ୍ ଅନ୍ଵଗାତ୍ ଜାୟେ ଘୋରେ ତିଷ୍ଠ ଇତି ଵିକ୍ଲଵଃ ॥ 5॥

କାମାନ୍ ଅତୃପ୍ତଃ ଅନୁଜୁଷନ୍ କ୍ଷୁଲ୍ଲକାନ୍ ଵର୍ଷୟାମିନୀଃ ।
ନ ଵେଦ ୟାଂତୀଃ ନ ଅୟାଂତୀଃ ଉର୍ଵଶୀ ଆକୃଷ୍ଟଚେଅତନଃ ॥ 6॥

ଐଲଃ ଉଵାଚ ।
ଅହୋ ମେ ମୋହଵିସ୍ତାରଃ କାମକଷ୍ମଲଚେତସଃ ।
ଦେଵ୍ୟାଃ ଗୃହୀତକଂଠସ୍ୟ ନ ଆୟୁଃଖଂଡାଃ ଇମେ ସ୍ମୃତାଃ ॥ 7॥

ନ ଅହଂ ଵେଦ ଅଭିନିର୍ମୁକ୍ତଃ ସୂର୍ୟଃ ଵା ଅଭ୍ୟୁଦିତଃ ଅମୁୟା ।
ମୁଷିତଃ ଵର୍ଷପୂଗାନାଂ ବତ ଅହାନି ଗତାନି ଉତ ॥ 8॥

ଅହୋ ମେ ଆତ୍ମସଂମୋହଃ ୟେନ ଆତ୍ମା ୟୋଷିତାଂ କୃତଃ ।
କ୍ରୀଡାମୃଗଃ ଚକ୍ରଵର୍ତୀ ନରଦେଵଶିଖାମଣିଃ ॥ 9॥

ସପରିଚ୍ଛଦଂ ଆତ୍ମାନଂ ହିତ୍ଵା ତୃଣଂ ଇଵ ଈଶ୍ଵରମ୍ ।
ୟାଂତୀଂ ସ୍ତ୍ରିୟଂ ଚ ଅନ୍ଵଗମଂ ନଗ୍ନଃ ଉନ୍ମତ୍ତଵତ୍ ରୁଦନ୍ ॥ 10॥

କୁତଃ ତସ୍ୟ ଅନୁଭାଵଃ ସ୍ୟାତ୍ ତେଜଃ ଈଶତ୍ଵଂ ଏଵ ଵା ।
ୟଃ ଅନ୍ଵଗଚ୍ଛଂ ସ୍ତ୍ରିୟଂ ୟାଂତୀଂ ଖରଵତ୍ ପାଦତାଡିତଃ ॥ 11॥

କିଂ ଵିଦ୍ୟୟା କିଂ ତପସା କିଂ ତ୍ୟାଗେନ ଶ୍ରୁତେନ ଵା ।
କିଂ ଵିଵିକ୍ତେନ ମୌନେନ ସ୍ତ୍ରୀଭିଃ ୟସ୍ୟ ମନଃ ହୃତମ୍ ॥ 12॥

ସ୍ଵାର୍ଥସ୍ୟ ଅକୋଵିଦଂ ଧିଙ୍ ମାଂ ମୂର୍ଖଂ ପଂଡିତ ମାନିନମ୍ ।
ୟଃ ଅହଂ ଈଶ୍ଵରତାଂ ପ୍ରାପ୍ୟ ସ୍ତ୍ରୀଭିଃ ଗୋ ଖରଵତ୍ ଜିତଃ ॥ 13॥

ସେଵତଃ ଵର୍ଷପୂଗାତ୍ ମେ ଉର୍ଵଶ୍ୟଃ ଅଧରାସଵମ୍ ।
ନ ତୃପ୍ୟତି ଆତ୍ମଭୂଃ କାମଃ ଵହ୍ନିଃ ଆହୁତିଭିଃ ୟଥା ॥ 14॥

ପୁଂଶ୍ଚଲ୍ୟା ଅପହୃତଂ ଚିତ୍ତଂ କୋନ୍ଵନ୍ୟଃ ମୋଚିତୁଂ ପ୍ରଭୁଃ ।
ଆତ୍ମାରାମେଶ୍ଵରଂ ଋତେ ଭଗଵଂତଂ ଅଧୋକ୍ଷଜମ୍ ॥ 15॥

ବୋଧିତସ୍ୟ ଅପି ଦେଵ୍ୟା ମେ ସୂକ୍ତଵାକ୍ୟେନ ଦୁର୍ମତେଃ ।
ମନୋଗତଃ ମହାମୋହଃ ନ ଅପୟାତି ଅଜିତାତ୍ମନଃ ॥ 16॥

କିଂ ଏତୟା ନଃ ଅପକୃତଂ ରଜ୍ଜ୍ଵା ଵା ସର୍ପଚେତସଃ ।
ରଜ୍ଜୁସ୍ଵରୂପ ଅଵିଦୁଷଃ ୟଃ ଅହଂ ୟତ୍ ଅଜିତେଂଦ୍ରିୟଃ ॥ 17॥

କ୍ଵ ଅୟଂ ମଲୋମସଃ କାୟଃ ଦୌର୍ଗଂଧି ଆଦି ଆତ୍ମକଃ ଅଶୁଚିଃ ।
କ୍ଵ ଗୁଣାଃ ସୌମନସ୍ୟ ଆଦ୍ୟାଃ ହି ଅଧ୍ୟାସଃ ଅଵିଦ୍ୟୟା କୃତଃ ॥ 18॥

ପିତ୍ରୋଃ କିଂ ସ୍ଵଂ ନୁ ଭାର୍ୟାୟାଃ ସ୍ଵାମିନଃ ଅଗ୍ନେଃ ଶ୍ଵଗୃଧ୍ରୟୋଃ ।
କିଂ ଆତ୍ମନଃ କିଂ ସୁହୃଦାଂ ଇତି ୟଃ ନ ଅଵସୀୟତେ ॥ 19॥

ତସ୍ମିନ୍ କଲେଵରେ ଅମେଧ୍ୟେ ତୁଚ୍ଛନିଷ୍ଠେ ଵିଷଜ୍ଜତେ ।
ଅହୋ ସୁଭଦ୍ରଂ ସୁନସଂ ସୁସ୍ମିତଂ ଚ ମୁଖଂ ସ୍ତ୍ରିୟଃ ॥ 20॥

ତ୍ଵଙ୍ ମାଂସ ରୁଧିର ସ୍ନାୟୁ ମେଦୋ ମଜ୍ଜା ଅସ୍ଥି ସଂହତୌ ।
ଵିଣ୍ମୂତ୍ରପୂୟେ ରମତାଂ କୃମୀଣାଂ କିୟତ୍ ଅଂତରମ୍ ॥ 21॥

ଅଥ ଅପି ନ ଉପସଜ୍ଜେତ ସ୍ତ୍ରୀଷୁ ସ୍ତ୍ରୈଣେଷୁ ଚ ଅର୍ଥଵିତ୍ ।
ଵିଷୟ ଇଂଦ୍ରିୟ ସଂୟୋଗାତ୍ ମନଃ କ୍ଷୁଭ୍ୟତି ନ ଅନ୍ୟଥା ॥ 22॥

ଅଦୃଷ୍ଟାତ୍ ଅଶ୍ରୁତାତ୍ ଭାଵାତ୍ ନ ଭାଵଃ ଉପଜାୟତେ ।
ଅସଂପ୍ରୟୁଂଜତଃ ପ୍ରାଣାନ୍ ଶାମ୍ୟତି ସ୍ତିମିତଂ ମନଃ ॥ 23॥

ତସ୍ମାତ୍ ସଂଗଃ ନ କର୍ତଵ୍ୟଃ ସ୍ତ୍ରୀଷୁ ସ୍ତ୍ରୈଣେଷୁ ଚ ଇଂଦ୍ରିୟୈଃ ।
ଵିଦୁଷାଂ ଚ ଅପି ଅଵିଶ୍ରବ୍ଧଃ ଷଡ୍ଵର୍ଗଃ କିମୁ ମାଦୃଶାମ୍ ॥

24॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଏଵଂ ପ୍ରଗାୟନ୍ ନୃପଦେଵଦେଵଃ
ସଃ ଉର୍ଵଶୀଲୋକଂ ଅଥଃ ଵିହାୟ ।
ଆତ୍ମାନଂ ଆତ୍ମନି ଅଵଗମ୍ୟ ମାଂ ଵୈ
ଉପାରମତ୍ ଜ୍ଞାନଵିଧୂତମୋହଃ ॥ 25॥

ତତଃ ଦୁଃସଂଗଂ ଉତ୍ସୃଜ୍ୟ ସତ୍ସୁ ସଜ୍ଜେତ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ ।
ସଂତଃ ଏତସ୍ୟ ଛିଂଦଂତି ମନୋଵ୍ୟାସଂଗମୁକ୍ତିଭିଃ ॥ 26॥

ସଂତଃ ଅନପେକ୍ଷାଃ ମଚ୍ଚିତ୍ତାଃ ପ୍ରଶାଂତାଃ ସମଦର୍ଶିନଃ ।
ନିର୍ମମାଃ ନିରହଂକାରାଃ ନିର୍ଦ୍ଵଂଦ୍ଵାଃ ନିଷ୍ପରିଗ୍ରହାଃ ॥ 27॥

ତେଷୁ ନିତ୍ୟଂ ମହାଭାଗଃ ମହାଭାଗେଷୁ ମତ୍କଥାଃ ।
ସଂଭଵଂତି ହିତା ନୄଣାଂ ଜୁଷତାଂ ପ୍ରପୁନଂତି ଅଘମ୍ ॥ 28॥

ତାଃ ୟେ ଶ୍ରୁଣ୍ଵଂତି ଗାୟଂତି ହି ଅନୁମୋଦଂତି ଚ ଅଦୃତାଃ ।
ମତ୍ପରାଃ ଶ୍ରଦ୍ଦଧାନାଃ ଚ ଭକ୍ତିଂ ଵିଂଦଂତି ତେ ମୟି ॥ 29॥

ଭକ୍ତିଂ ଲବ୍ଧଵତଃ ସାଧୋଃ କିଂ ଅନ୍ୟତ୍ ଅଵଶିଷ୍ୟତେ ।
ମୟି ଅନଂତଗୁଣେ ବ୍ରହ୍ମଣି ଆନଂଦ ଅନୁଭଵ ଆତ୍ମନି ॥ 30॥

ୟଥା ଉପଶ୍ରୟମାଣସ୍ୟ ଭଗଵଂତଂ ଵିଭାଵସୁମ୍ ।
ଶୀତଂ ଭୟଂ ତମଃ ଅପି ଏତି ସାଧୂନ୍ ସଂସେଵତଃ ତଥା ॥ 31॥

ନିମଜ୍ଜ୍ୟ ଉନ୍ମଜ୍ଜ୍ୟତାଂ ଘୋରେ ଭଵାବ୍ଧୌ ପରମ ଅୟନମ୍ ।
ସଂତଃ ବ୍ରହ୍ମଵିଦଃ ଶାଂତାଃ ନୌଃ ଦୃଢ ଇଵ ଅପ୍ସୁ ମଜ୍ଜତାମ୍ ॥ 32॥

ଅନ୍ନଂ ହି ପ୍ରାଣିନାଂ ପ୍ରାଣଃ ଆର୍ତାନାଂ ଶରଣଂ ତୁ ଅହମ୍ ।
ଧର୍ମଃ ଵିତ୍ତଂ ନୃଣାଂ ପ୍ରେତ୍ୟ ସଂତଃ ଅର୍ଵାକ୍ ବିଭ୍ୟତଃ ଅରଣମ୍ ॥

33॥

ସଂତଃ ଦିଶଂତି ଚକ୍ଷୂଂଷି ବହିଃ ଅର୍କଃ ସମୁତ୍ଥିତଃ ।
ଦେଵତାଃ ବାଂଧଵାଃ ସଂତଃ ସଂତଃ ଆତ୍ମା ଅହଂ ଏଵ ଚ ॥ 34॥

ଵୈତସେନଃ ତତଃ ଅପି ଏଵଂ ଉର୍ଵଶ୍ୟା ଲୋକନିଃସ୍ପୃହଃ ।
ମୁକ୍ତସଂଗଃ ମହୀଂ ଏତାଂ ଆତ୍ମାରାମଃ ଚଚାର ହ ॥ 35॥

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କଂଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧଵସଂଵାଦେ
ଐଲଗୀତଂ ନାମ ଷଡ୍ଵିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ 26॥

ଅଥ ସପ୍ତଵିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଉଦ୍ଧଵଃ ଉଵାଚ ।
କ୍ରିୟାୟୋଗଂ ସମାଚକ୍ଷ୍ଵ ଭଵତ୍ ଆରାଧନଂ ପ୍ରଭୋ ।
ୟସ୍ମାତ୍ ତ୍ଵାଂ ୟେ ୟଥା ଅର୍ଚଂତି ସାତ୍ଵତାଃ ସାତ୍ଵତର୍ଷଭ ॥ 1॥

ଏତତ୍ ଵଦଂତି ମୁନୟଃ ମୁହୁଃ ନିଃଶ୍ରେୟସଂ ନୃଣାମ୍ ।
ନାରଦଃ ଭଗଵାନ୍ ଵ୍ୟାସଃ ଆଚାର୍ୟଃ ଅଂଗିରସଃ ସୁତଃ ॥ 2॥

ନିଃସୃତଂ ତେ ମୁଖାଂଭୋଜାଦ୍ୟତ୍ ଆହ ଭଗଵାନ୍ ଅଜଃ ।
ପୁତ୍ରେଭ୍ୟଃ ଭୃଗୁମୁଖ୍ୟେଭ୍ୟଃ ଦେଵ୍ୟୈ ଚ ଭଗଵାନ୍ ଭଵଃ ॥ 3॥

ଏତତ୍ ଵୈ ସର୍ଵଵର୍ଣାନାଂ ଆଶ୍ରମାଣାଂ ଚ ସଂମତମ୍ ।
ଶ୍ରେୟସାଂ ଉତ୍ତମଂ ମନ୍ୟେ ସ୍ତ୍ରୀଶୂଦ୍ରାଣାଂ ଚ ମାନଦ ॥ 4॥

ଏତତ୍ କମଲପତ୍ରାକ୍ଷ କର୍ମବଂଧଵିମୋଚନମ୍ ।
ଭକ୍ତାୟ ଚ ଅନୁରକ୍ତାୟ ବ୍ରୂହି ଵିଶ୍ଵେଶ୍ଵର ଈଶ୍ଵର ॥ 5॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ନହି ଅଂତଃ ଅନଂତପାରସ୍ୟ କର୍ମକାଂଡସ୍ୟ ଚ ଉଦ୍ଧଵ ।
ସଂକ୍ଷିପ୍ତଂ ଵର୍ଣୟିଷ୍ୟାମି ୟଥାଵତ୍ ଅନୁପୂର୍ଵଶଃ ॥ 6॥

ଵୈଦିକଃ ତାଂତ୍ରିକଃ ମିଶ୍ରଃ ଇତି ମେ ତ୍ରିଵିଧଃ ମଖଃ ।
ତ୍ରୟାଣାଂ ଈପ୍ସିତେନ ଏଵ ଵିଧିନା ମାଂ ସମର୍ଚୟେତ୍ ॥ 7॥

ୟଦା ସ୍ଵନିଗମେନ ଉକ୍ତଂ ଦ୍ଵିଜତ୍ଵଂ ପ୍ରାପ୍ୟ ପୂରୁଷଃ ।
ୟଥା ୟଜେତ ମାଂ ଭକ୍ତ୍ୟା ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ତତ୍ ନିବୋଧ ମେ ॥ 8॥

ଅର୍ଚାୟାଂ ସ୍ଥଂଡିଲେ ଅଗ୍ନୌ ଵା ସୂର୍ୟେ ଵା ଅପ୍ସୁ ହୃଦି ଦ୍ଵିଜଃ ।
ଦ୍ରଵ୍ୟେଣ ଭକ୍ତିୟୁକ୍ତଃ ଅର୍ଚେତ୍ ସ୍ଵଗୁରୁଂ ମାଂ ଅମାୟୟା ॥ 9॥

ପୂର୍ଵଂ ସ୍ନାନଂ ପ୍ରକୁର୍ଵୀତ ଧୌତଦଂତଃ ଅଂଗଶୁଦ୍ଧୟେ ।
ଉଭୟୈଃ ଅପି ଚ ସ୍ନାନଂ ମଂତ୍ରୈଃ ମୃଦ୍ଗ୍ରହଣାଦିନା ॥ 10॥

ସଂଧ୍ୟା ଉପାସ୍ତି ଆଦି କର୍ମାଣି ଵେଦେନ ଅଚୋଦିତାନି ମେ ।
ପୂଜାଂ ତୈଃ କଲ୍ପୟେତ୍ ସମ୍ୟକ୍ ସଂକଲ୍ପଃ କର୍ମପାଵନୀମ୍ ॥ 11॥

ଶୈଲୀ ଦାରୁମୟୀ ଲୌହୀ ଲେପ୍ୟା ଲେଖ୍ୟା ଚ ସୈକତୀ ।
ମନୋମୟୀ ମଣିମୟୀ ପ୍ରତିମା ଅଷ୍ଟଵିଧା ସ୍ମୃତା ॥ 12॥

ଚଲ ଅଚଲ ଇତି ଦ୍ଵିଵିଧା ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଜୀଵମଂଦିରମ୍ ।
ଉଦ୍ଵାସ ଆଵାହନେ ନ ସ୍ତଃ ସ୍ଥିରାୟାଂ ଉଦ୍ଧଵ ଅର୍ଚନେ ॥ 13॥

ଅସ୍ଥିରାୟାଂ ଵିକଲ୍ପଃ ସ୍ୟାତ୍ ସ୍ଥଂଡିଲେ ତୁ ଭଵେତ୍ ଦ୍ଵୟମ୍ ।
ସ୍ନପନଂ ତୁ ଅଵିଲେପ୍ୟାୟାଂ ଅନ୍ୟତ୍ର ପରିମାର୍ଜନମ୍ ॥ 14॥

ଦ୍ରଵ୍ୟୈଃ ପ୍ରସିଦ୍ଧ୍ୟୈଃ ମତ୍ ୟାଗଃ ପ୍ରତିମାଦିଷୁ ଅମାୟିନଃ ।
ଭକ୍ତସ୍ୟ ଚ ୟଥାଲବ୍ଧୈଃ ହୃଦି ଭାଵେନ ଚ ଏଵ ହି ॥ 15॥

ସ୍ନାନ ଅଲଂକରଣଂ ପ୍ରେଷ୍ଠଂ ଅର୍ଚାୟାଂ ଏଵ ତୁ ଉଦ୍ଧଵ ।
ସ୍ଥଂଡିଲେ ତତ୍ତ୍ଵଵିନ୍ୟାସଃ ଵହ୍ନୌ ଆଜ୍ୟପ୍ଲୁତଂ ହଵିଃ ॥ 16॥

ସୂର୍ୟେ ଚ ଅଭ୍ୟର୍ହଣଂ ପ୍ରେଷ୍ଠଂ ସଲିଲେ ସଲିଲ ଆଦିଭିଃ ।
ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଉପାହୃତଂ ପ୍ରେଷ୍ଠଂ ଭକ୍ତେନ ମମ ଵାରି ଅପି ॥ 17॥

ଭୂର୍ୟପି ଅଭକ୍ତ ଉପହୃତଂ ନ ମେ ତୋଷାୟ କଲ୍ପତେ ।
ଗଂଧଃ ଧୂପଃ ସୁମନସଃ ଦୀପଃ ଅନ୍ନ ଆଦ୍ୟ ଚ କିଂ ପୁନଃ ॥ 18॥

ଶୁଚିଃ ସଂଭୃତସଂଭାରଃ ପ୍ରାକ୍ ଦର୍ଭୈଃ କଲ୍ପିତ ଆସନଃ ।
ଆସୀନଃ ପ୍ରାକ୍ ଉଦକ୍ ଵା ଅର୍ଚେତ୍ ଅର୍ଚାୟାଂ ଅଥ ସଂମୁଖଃ ॥ 19॥

କୃତନ୍ୟାସଃ କୃତନ୍ୟାସାଂ ମଦର୍ଚାଂ ପାଣିନା ମୃଜେତ୍ ।
କଲଶଂ ପ୍ରୋକ୍ଷଣୀୟଂ ଚ ୟଥାଵତ୍ ଉପସାଧୟେତ୍ ॥ 20॥

ତତ୍ ଅଦ୍ଭିଃ ଦେଵୟଜନଂ ଦ୍ରଵ୍ୟାଣି ଆତ୍ମାନଂ ଏଵ ଚ ।
ପ୍ରୋକ୍ଷ୍ୟ ପାତ୍ରାଣି ତ୍ରୀଣି ଅଦ୍ଭିଃ ତୈଃ ତୈଃ ଦ୍ରଵ୍ୟୈଃ ଚ ସାଧୟେତ୍ ॥ 21॥

ପାଦ୍ୟ ଅର୍ଘ ଆଚମନୀୟାର୍ଥଂ ତ୍ରୀଣି ପାତ୍ରାଣି ଦୈଶିକଃ ।
ହୃଦା ଶୀର୍ଷ୍ଣା ଅଥ ଶିଖୟା ଗାୟତ୍ର୍ୟା ଚ ଅଭିମଂତ୍ରୟେତ୍ ॥

22॥

ପିଂଡେ ଵାୟୁ ଅଗ୍ନି ସଂଶୁଦ୍ଧେ ହୃତ୍ପଦ୍ମସ୍ଥାଂ ପରାଂ ମମ ।
ଅଣ୍ଵୀଂ ଜୀଵକଲାଂ ଧ୍ୟାୟେତ୍ ନାଦ ଅଂତେ ସିଦ୍ଧଭାଵିତାମ୍ ॥ 23॥

ତୟା ଆତ୍ମଭୂତୟା ପିଂଡେ ଵ୍ୟାପ୍ତେ ସଂପୂଜ୍ୟ ତନ୍ମୟଃ ।
ଆଵାହ୍ୟ ଅର୍ଚ ଆଦିଷୁ ସ୍ଥାପ୍ୟ ନ୍ୟସ୍ତ ଅଂଗଂ ମାଂ ପ୍ରପୂଜୟେତ୍ ॥

24॥

ପାଦ୍ୟ ଉପସ୍ପର୍ଶ ଅର୍ହଣ ଆଦୀନ୍ ଉପଚାରାନ୍ ପ୍ରକଲ୍ପୟେତ୍ ।
ଧର୍ମାଦିଭିଃ ଚ ନଵଭିଃ କଲ୍ପୟିତ୍ଵା ଆସନଂ ମମ ॥ 25॥

ପଦ୍ମଂ ଅଷ୍ଟଦଲଂ ତତ୍ର କର୍ଣିକାକେସର ଉଜ୍ଜ୍ଵଲମ୍ ।
ଉଭାଭ୍ୟାଂ ଵେଦତଂତ୍ରାଭ୍ୟାଂ ମହ୍ୟଂ ତୁ ଉଭୟସିଦ୍ଧୟେ ॥ 26॥

ସୁଦର୍ଶନଂ ପାଂଚଜନ୍ୟଂ ଗଦାସୀଷୁଧନୁଃ ହଲାନ୍ ।
ମୁସଲଂ କୌସ୍ତୁଭଂ ମାଲାଂ ଶ୍ରୀଵତ୍ସଂ ଚ ଅନୁପୂଜୟେତ୍ ॥ 27॥

ନଂଦଂ ସୁନଂଦଂ ଗରୁଡଂ ପ୍ରଚଂଡଂ ଚଂଡଂ ଏଵ ଚ ।
ମହାବଲଂ ବଲଂ ଚ ଏଵ କୁମୁଦଂ କୁମୁଦେକ୍ଷଣମ୍ ॥ 28॥

ଦୁର୍ଗାଂ ଵିନାୟକଂ ଵ୍ୟାସଂ ଵିଷ୍ଵକ୍ସେନଂ ଗୁରୂନ୍ ସୁରାନ୍ ।
ସ୍ଵେ ସ୍ଵେ ସ୍ଥାନେ ତୁ ଅଭିମୁଖାନ୍ ପୂଜୟେତ୍ ପ୍ରୋକ୍ଷଣ ଆଦିଭିଃ ॥ 29॥

ଚଂଦନ ଉଶୀର କର୍ପୂର କୁଂକୁମ ଅଗରୁ ଵାସିତୈଃ ।
ସଲିଲୈଃ ସ୍ନାପୟେତ୍ ମଂତ୍ରୈଃ ନିତ୍ୟଦା ଵିଭଵେ ସତି ॥ 30॥

ସ୍ଵର୍ଣଘର୍ମ ଅନୁଵାକେନ ମହାପୁରୁଷଵିଦ୍ୟୟା ।
ପୌରୁଷେଣ ଅପି ସୂକ୍ତେନ ସାମଭୀଃ ରାଜନାଦିଭିଃ ॥ 31॥

ଵସ୍ତ୍ର ଉପଵୀତ ଆଭରଣ ପତ୍ର ସ୍ରକ୍ ଗଂଧ ଲେପନୈଃ ।
ଅଲଂକୁର୍ଵୀତ ସପ୍ରେମ ମଦ୍ଭକ୍ତଃ ମାଂ ୟଥା ଉଚିତମ୍ ॥ 32॥

ପାଦ୍ୟଂ ଆଚମନୀୟଂ ଚ ଗଂଧଂ ସୁମନସଃ ଅକ୍ଷତାନ୍ ।
ଧୂପ ଦୀପ ଉପହାର୍ୟାଣି ଦଦ୍ୟାତ୍ ମେ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଅର୍ଚକଃ ॥ 33॥

ଗୁଡପାୟସସର୍ପୀଂଷି ଶଷ୍କୁଲି ଆପୂପ ମୋଦକାନ୍ ।
ସଂୟାଵ ଦଧି ସୂପାଂ ଚ ନୈଵେଦ୍ୟଂ ସତି କଲ୍ପୟେତ୍ ॥ 34॥

ଅଭ୍ୟଂଗ ଉନ୍ମର୍ଦନ ଆଦର୍ଶ ଦଂତଧୌ ଅଭିଷେଚନମ୍ ।
ଅନ୍ନଦ୍ୟ ଗୀତ ନୃତ୍ୟାଦି ପର୍ଵଣି ସ୍ୟୁଃ ଉତାନ୍ଵହମ୍ ॥ 35॥

ଵିଧିନା ଵିହିତେ କୁଂଡେ ମେଖଲାଗର୍ତଵେଦିଭିଃ ।
ଅଗ୍ନିଂ ଆଧାୟ ପରିତଃ ସମୂହେତ୍ ପାଣିନା ଉଦିତମ୍ ॥ 36॥

ପରିସ୍ତୀର୍ୟ ଅଥ ପର୍ୟୁକ୍ଷେତ୍ ଅନ୍ଵାଧାୟ ୟଥାଵିଧି ।
ପ୍ରୋକ୍ଷଣ୍ୟା ଆସାଦ୍ୟ ଦ୍ରଵ୍ୟାଣି ପ୍ରୋକ୍ଷ୍ୟାଗ୍ନୌ ଭାଵୟେତ ମାମ୍ ॥ 37॥

ତପ୍ତଜାଂବୂନଦପ୍ରଖ୍ୟଂ ଶଂଖଚକ୍ରଗଦାଂବୁଜୈଃ ।
ଲସତ୍ ଚତୁର୍ଭୁଜଂ ଶାଂତଂ ପଦ୍ମକିଂଜଲ୍କଵାସସମ୍ ॥ 38॥

ସ୍ଫୁରତ୍ କିରୀଟ କଟକ କଟିସୂତ୍ରଵର ଅଂଗଦମ୍ ।
ଶ୍ରୀଵତ୍ସଵକ୍ଷସଂ ଭ୍ରାଜତ୍ କୌସ୍ତୁଭଂ ଵନମାଲିନମ୍ ॥ 39॥

ଧ୍ୟାୟନ୍ ଅଭ୍ୟର୍ଚ୍ୟ ଦାରୂଣି ହଵିଷା ଅଭିଘୃତାନି ଚ ।
ପ୍ରାସ୍ୟ ଆଜ୍ୟଭାଗୌ ଆଘାରୌ ଦତ୍ତ୍ଵା ଚ ଆଜ୍ୟପ୍ଲୁତଂ ହଵିଃ ॥ 40॥

ଜୁହୁୟାତ୍ ମୂଲମଂତ୍ରେଣ ଷୋଡଶର୍ଚ ଅଵଦାନତଃ ।
ଧର୍ମାଦିଭ୍ୟଃ ୟଥାନ୍ୟାୟଂ ମଂତ୍ରୈଃ ସ୍ଵିଷ୍ଟିକୃତଂ ବୁଧଃ ॥ 41॥

ଅଭ୍ୟର୍ଚ୍ୟ ଅଥ ନମସ୍କୃତ୍ୟ ପାର୍ଷଦେଭ୍ୟଃ ବଲିଂ ହରେତ୍ ।
ମୂଲମଂତ୍ରଂ ଜପେତ୍ ବ୍ରହ୍ମ ସ୍ମରନ୍ ନାରାୟଣ ଆତ୍ମକମ୍ ॥ 42॥

ଦତ୍ତ୍ଵା ଆଚମନଂ ଉଚ୍ଛେଷଂ ଵିଷ୍ଵକ୍ସେନାୟ କଲ୍ପୟେତ୍ ।
ମୁଖଵାସଂ ସୁରଭିମତ୍ ତାଂବୂଲାଦ୍ୟଂ ଅଥ ଅର୍ହୟେତ୍ ॥ 42॥

ଉପଗାୟନ୍ ଗୃଣନ୍ ନୃତ୍ୟନ୍ କର୍ମାଣି ଅଭିନୟନ୍ ମମ ।
ମତ୍କଥାଃ ଶ୍ରାଵୟନ୍ ଶ୍ରୁଣ୍ଵନ୍ ମୁହୂର୍ତଂ କ୍ଷଣିକଃ ଭଵେତ୍ ॥ 44।
ସ୍ତଵୈଃ ଉଚ୍ଚାଵଚୈଃ ସ୍ତୋତ୍ରୈଃ ପୌରାଣୈଃ ପ୍ରକୃତୈଃ ଅପି ।
ସ୍ତୁତ୍ଵା ପ୍ରସୀଦ ଭଗଵନ୍ ଇତି ଵଂଦେତ ଦଂଡଵତ୍ ॥ 45॥

ଶିରଃ ମତ୍ ପାଦୟୋଃ କୃତ୍ଵା ବାହୁଭ୍ୟାଂ ଚ ପରସ୍ପରମ୍ ।
ପ୍ରପନ୍ନଂ ପାହି ମାଂ ଈଶ ଭୀତଂ ମୃତ୍ୟୁଗ୍ରହ ଅର୍ଣଵାତ୍ ॥ 46॥

ଇତି ଶେଷାଂ ମୟା ଦତ୍ତାଂ ଶିରସି ଆଧାୟ ସାଦରମ୍ ।
ଉଦ୍ଵାସୟେତ୍ ଚେତ୍ ଉଦ୍ଵାସ୍ୟଂ ଜ୍ୟୋତିଃ ଜ୍ୟୋତିଷି ତତ୍ ପୁନଃ ॥ 47॥

ଅର୍ଚାଦିଷୁ ୟଦା ୟତ୍ର ଶ୍ରଦ୍ଧା ମାଂ ତତ୍ର ଚ ଅର୍ଚୟେତ୍ ।
ସର୍ଵଭୂତେଷୁ ଆତ୍ମନି ଚ ସର୍ଵ ଆତ୍ମା ଅହଂ ଅଵସ୍ଥିତଃ ॥ 48॥

ଏଵଂ କ୍ରିୟାୟୋଗପଥୈଃ ପୁମାନ୍ ଵୈଦିକତାଂତ୍ରିକୈଃ ।
ଅର୍ଚନ୍ ଉଭୟତଃ ସିଦ୍ଧିଂ ମତ୍ତଃ ଵିଂଦତି ଅଭୀପ୍ସିତାମ୍ ॥ 49॥

ମଦର୍ଚାଂ ସଂପ୍ରତିଷ୍ଠାପ୍ୟ ମଂଦିରଂ କାରୟେତ୍ ଦୃଢମ୍ ।
ପୁଷ୍ପ ଉଦ୍ୟାନାନି ରମ୍ୟାଣି ପୂଜା ୟାତ୍ରା ଉତ୍ସଵ ଆଶ୍ରିତାନ୍ ॥ 50॥

ପୂଜାଦୀନାଂ ପ୍ରଵାହାର୍ଥଂ ମହାପର୍ଵସୁ ଅଥ ଅନ୍ଵହମ୍ ।
କ୍ଷେତ୍ରାପଣପୁରଗ୍ରାମାନ୍ ଦତ୍ତ୍ଵା ମତ୍ ସାର୍ଷ୍ଟିତାଂ ଇୟାତ୍ ॥ 51॥

ପ୍ରତିଷ୍ଠୟା ସାର୍ଵଭୌମଂସଦ୍ମନା ଭୁଵନତ୍ରୟମ୍ ।
ପୂଜାଦିନା ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ତ୍ରିଭିଃ ମତ୍ ସାମ୍ୟତାଂ ଇୟାତ୍ ॥ 52॥

ମାଂ ଏଵ ନୈରପେକ୍ଷ୍ୟେଣ ଭକ୍ତିୟୋଗେନ ଵିଂଦତି ।
ଭକ୍ତିୟୋଗଂ ସଃ ଲଭତେ ଏଵଂ ୟଃ ପୂଜୟେତ ମାମ୍ ॥ 53॥

ୟଃ ସ୍ଵଦତ୍ତାଂ ପରୈଃ ଦତ୍ତଂ ହରେତ ସୁରଵିପ୍ରୟୋଃ ।
ଵୃତ୍ତିଂ ସଃ ଜାୟତେ ଵିଡ୍ଭୁକ୍ ଵର୍ଷାଣାଂ ଅୟୁତାୟୁତମ୍ ॥ 54॥

କର୍ତୁଃ ଚ ସାରଥେଃ ହେତୋଃ ଅନୁମୋଦିତୁଃ ଏଵ ଚ ।
କର୍ମଣାଂ ଭାଗିନଃ ପ୍ରେତ୍ୟ ଭୂୟଃ ଭୂୟସି ତତ୍ଫଲମ୍ ॥ 55॥

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କଂଧେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣୋଦ୍ଧଵସଂଵାଦେ
ସପ୍ତଵିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ 27॥

ଅଥ ଅଷ୍ଟଵିଂଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ପରସ୍ଵଭାଵକର୍ମାଣି ନ ପ୍ରଶଂସେତ୍ ନ ଗର୍ହୟେତ୍ ।
ଵିଶ୍ଵଂ ଏକାତ୍ମକଂ ପଶ୍ୟନ୍ ପ୍ରକୃତ୍ୟା ପୁରୁଷେଣ ଚ ॥ 1॥

ପରସ୍ଵଭାଵକର୍ମାଣି ୟଃ ପ୍ରଶଂସତି ନିଂଦତି ।
ସଃ ଆଶୁ ଭ୍ରଶ୍ୟତେ ସ୍ଵାର୍ଥାତ୍ ଅସତ୍ୟ ଅଭିନିଵେଶତଃ ॥ 2॥

ତୈଜସେ ନିଦ୍ରୟା ଆପନ୍ନେ ପିଂଡସ୍ଥଃ ନଷ୍ଟଚେତନଃ ।
ମାୟାଂ ପ୍ରାପ୍ନୋତି ମୃତ୍ୟୁଂ ଵା ତଦ୍ଵତ୍ ନାନାର୍ଥଦୃକ୍ ପୁମାନ୍ ॥ 3॥

କିଂ ଭଦ୍ରଂ କିଂ ଅଭଦ୍ରଂ ଵା ଦ୍ଵୈତସ୍ୟ ଅଵସ୍ତୁନଃ କିୟତ୍ ।
ଵାଚା ଉଦିତଂ ତତ୍ ଅନୃତଂ ମନସା ଧ୍ୟାତଂ ଏଵ ଚ ॥ 4॥

ଛାୟାପ୍ରତ୍ୟାହ୍ଵୟାଭାସା ହି ଅସଂତଃ ଅପି ଅର୍ଥକାରିଣଃ ।
ଏଵଂ ଦେହାଦୟଃ ଭାଵାଃ ୟଚ୍ଛଂତି ଆମୃତ୍ୟୁତଃ ଭୟମ୍ ॥ 5॥

ଆତ୍ମା ଏଵ ତତ୍ ଇଦଂ ଵିଶ୍ଵଂ ସୃଜ୍ୟତେ ସୃଜତି ପ୍ରଭୁଃ ।
ତ୍ରାୟତେ ତ୍ରାତି ଵିଶ୍ଵାତ୍ମା ହ୍ରିୟତେ ହରତି ଈଶ୍ଵରଃ ॥ 6॥

ତସ୍ମାତ୍ ନହି ଆତ୍ମନଃ ଅନ୍ୟସ୍ମାତ୍ ଅନ୍ୟଃ ଭାଵଃ ନିରୂପିତଃ ।
ନିରୂପିତେୟଂ ତ୍ରିଵିଧା ନିର୍ମୂଲା ଭାତିଃ ଆତ୍ମନି ।
ଇଦଂ ଗୁଣମୟଂ ଵିଦ୍ଧି ତ୍ରିଵିଧଂ ମାୟୟା କୃତମ୍ ॥ 7॥

ଏତତ୍ ଵିଦ୍ଵାନ୍ ମଦୁଦିତଂ ଜ୍ଞାନଵିଜ୍ଞାନନୈପୁଣମ୍ ।
ନ ନିଂଦତି ନ ଚ ସ୍ତୌତି ଲୋକେ ଚରତି ସୂର୍ୟଵତ୍ ॥ 8॥

ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷେଣ ଅନୁମାନେନ ନିଗମେନ ଆତ୍ମସଂଵିଦା ।
ଆଦି ଅଂତଵତ୍ ଅସତ୍ ଜ୍ଞାତ୍ଵା ନିଃସଂଗଃ ଵିଚରେତ୍ ଇହ ॥ 9॥

ଉଦ୍ଧଵଃ ଉଵାଚ ।
ନ ଏଵ ଆତ୍ମନଃ ନ ଦେହସ୍ୟ ସଂସୃତିଃ ଦ୍ରଷ୍ଟୃଦୃଶ୍ୟୟୋଃ ।
ଅନାତ୍ମସ୍ଵଦୃଶୋଃ ଈଶ କସ୍ୟ ସ୍ୟାତ୍ ଉପଲଭ୍ୟତେ ॥ 10॥

ଆତ୍ମା ଅଵ୍ୟୟଃ ଅଗୁଣଃ ଶୁଦ୍ଧଃ ସ୍ଵୟଂଜ୍ୟୋତିଃ ଅନାଵୃତଃ ।
ଅଗ୍ନିଵତ୍ ଦାରୁଵତ୍ ଦେହଃ କସ୍ୟ ଇହ ସଂସୃତିଃ ॥ 11॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ୟାଵତ୍ ଦେହ ଇଂଦ୍ରିୟ ପ୍ରାଣୈଃ ଆତ୍ମନଃ ସଂନିକର୍ଷଣମ୍ ।
ସଂସାରଃ ଫଲଵାନ୍ ତାଵତ୍ ଅପାର୍ଥଃ ଅପି ଅଵିଵେକିନଃ ॥ 12॥

ଅର୍ଥେ ହି ଅଵିଦ୍ୟମାନେ ଅପି ସଂସୃତିଃ ନ ନିଵର୍ତତେ ।
ଧ୍ୟାୟତଃ ଵିଷୟାନ୍ ଅସ୍ୟ ସ୍ଵପ୍ନେ ଅନର୍ଥ ଆଗମଃ ୟଥା ॥ 13॥

ୟଥା ହି ଅପ୍ରତିବୁଦ୍ଧସ୍ୟ ପ୍ରସ୍ଵାପଃ ବହୁ ଅନର୍ଥଭୃତ୍ ।
ସଃ ଏଵ ପ୍ରତିବୁଦ୍ଧସ୍ୟ ନ ଵୈ ମୋହାୟ କଲ୍ପତେ ॥ 14॥

ଶୋକ ହର୍ଷ ଭୟ କ୍ରୋଧ ଲୋଭ ମୋହ ସ୍ପୃହାଦୟଃ ।
ଅହଂକାରସ୍ୟ ଦୃଶ୍ୟଂତେ ଜନ୍ମ ମୃତ୍ୟୁଃ ଚ ନ ଆତ୍ମନଃ ॥ 15॥

ଦେହ ଇଂଦ୍ରିୟ ପ୍ରାଣ ମନଃ ଅଭିମାନଃ
ଜୀଵଃ ଅଂତରାତ୍ମା ଗୁଣକର୍ମ ମୂର୍ତିଃ ।
ସୂତ୍ରଂ ମହାନ୍ ଇତି ଉରୁଧା ଇଵ ଗୀତଃ
ସଂସାରଃ ଆଧାଵତି କାଲତଂତ୍ରଃ ॥ 16॥

ଅମୂଲଂ ଏତତ୍ ବହୁରୂପ ରୂପିତଂ
ମନୋଵଚଃପ୍ରାଣଶରୀରକର୍ମ ।
ଜ୍ଞାନାସିନା ଉପାସନୟା ଶିତେନ
ଛିତ୍ତ୍ଵା ମୁନିଃ ଗାଂ ଵିଚରତି ଅତୃଷ୍ଣଃ ॥ 17॥

ଜ୍ଞାନଂ ଵିଵେକଃ ନିଗମଃ ତପଃ ଚ
ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଂ ଐତିହ୍ୟଂ ଅଥ ଅନୁମାନମ୍ ।
ଆଦି ଅଂତୟୋଃ ଅସ୍ୟ ୟତ୍ ଏଵ କେଵଲମ୍
କାଲଃ ଚ ହେତୁଃ ଚ ତତ୍ ଏଵ ମଧ୍ୟେ ॥ 18॥

ୟଥା ହିରଣ୍ୟଂ ସ୍ଵକୃତଂ ପୁରସ୍ତାତ୍
ପଶ୍ଚାତ୍ ଚ ସର୍ଵସ୍ୟ ହିରଣ୍ମୟସ୍ୟ ।
ତତ୍ ଏଵ ମଧ୍ୟେ ଵ୍ୟଵହାର୍ୟମାଣମ୍
ନାନାପଦେଶୈଃ ଅହଂ ଅସ୍ୟ ତଦ୍ଵତ୍ ॥ 19॥

ଵିଜ୍ଞାନଂ ଏତତ୍ ତ୍ରିୟଵସ୍ତଂ ଅଂଗ
ଗୁଣତ୍ରୟଂ କାରଣ କାର୍ୟ କର୍ତୃ ।
ସମନ୍ଵୟେନ ଵ୍ୟତିରେକତଃ ଚ
ୟେନ ଏଵ ତୁର୍ୟେଣ ତତ୍ ଏଵ ସତ୍ୟମ୍ ॥ 20॥

ନ ୟତ୍ ପୁରସ୍ତାତ୍ ଉତ ୟତ୍ ନ ପଶ୍ଚାତ୍
ମଧ୍ୟେ ଚ ତତ୍ ନ ଵ୍ୟପଦେଶମାତ୍ରମ୍ ।
ଭୂତଂ ପ୍ରସିଦ୍ଧଂ ଚ ପରେଣ ୟଦ୍ୟତ୍
ତତ୍ ଏଵ ତତ୍ ସ୍ୟାତ୍ ଇତି ମେ ମନୀଷା ॥ 21॥

ଅଵିଦ୍ୟମାନଃ ଅପି ଅଵଭାସତେ ୟଃ
ଵୈକାରିକଃ ରାଜସସର୍ଗଃ ଏଷଃ ।
ବ୍ରହ୍ମ ସ୍ଵୟଂଜ୍ୟୋତିଃ ଅତଃ ଵିଭାତି
ବ୍ରହ୍ମ ଇଂଦ୍ରିୟ ଅର୍ଥ ଆତ୍ମ ଵିକାର ଚିତ୍ରମ୍ ॥ 22॥

ଏଵଂ ସ୍ଫୁଟଂ ବ୍ରହ୍ମଵିଵେକହେତୁଭିଃ
ପରାପଵାଦେନ ଵିଶାରଦେନ ।
ଛିତ୍ତ୍ଵା ଆତ୍ମସଂଦେହଂ ଉପାରମେତ
ସ୍ଵାନଂଦତୁଷ୍ଟଃ ଅଖିଲ କାମୁକେଭ୍ୟଃ ॥ 23॥

ନ ଆତ୍ମା ଵପୁଃ ପାର୍ଥିଵଂ ଇଂଦ୍ରିୟାଣି
ଦେଵାଃ ହି ଅସୁଃ ଵାୟୁଜଲଂ ହୁତାଶଃ ।
ମନଃ ଅନ୍ନମାତ୍ରଂ ଧିଷଣା ଚ ସତ୍ତ୍ଵମ୍
ଅହଂକୃତିଃ ଖଂ କ୍ଷିତିଃ ଅର୍ଥସାମ୍ୟମ୍ ॥ 24॥

ସମାହିତୈଃ କଃ କରଣୈଃ ଗୁଣାତ୍ମଭିଃ
ଗୁଣଃ ଭଵେତ୍ ମତ୍ସୁଵିଵିକ୍ତଧାମ୍ନଃ ।
ଵିକ୍ଷିପ୍ୟମାଣୈଃ ଉତ କିଂ ନ ଦୂଷଣମ୍
ଘନୈଃ ଉପେତୈଃ ଵିଗତୈଃ ରଵେଃ କିମ୍ ॥ 25॥

ୟଥା ନଭଃ ଵାୟୁ ଅନଲ ଅଂବୁ ଭୂ ଗୁଣୈଃ
ଗତାଗତୈଃ ଵର୍ତୁଗୁଣୈଃ ନ ସଜ୍ଜତେ ।
ତଥା ଅକ୍ଷରଂ ସତ୍ତ୍ଵ ରଜଃ ତମଃ ମଲୈଃ
ଅହଂମତେଃ ସଂସୃତିହେତୁଭିଃ ପରମ୍ ॥ 26॥

ତଥାପି ସଂଗଃ ପରିଵର୍ଜନୀୟଃ
ଗୁଣେଷୁ ମାୟାରଚିତେଷୁ ତାଵତ୍ ।
ମଦ୍ଭକ୍ତିୟୋଗେନ ଦୃଢେନ ୟାଵତ୍
ରଜଃ ନିରସ୍ୟେତ ମନଃକଷାୟଃ ॥ 27॥

ୟଥା ଆମୟଃ ଅସାଧୁ ଚିକିତ୍ସିତଃ ନୃଣାମ୍
ପୁନଃ ପୁନଃ ସଂତୁଦତି ପ୍ରରୋହନ୍ ।
ଏଵଂ ମନଃ ଅପକ୍ଵ କଷୟ କର୍ମ
କୁୟୋଗିନଂ ଵିଧ୍ୟତି ସର୍ଵସଂଗମ୍ ॥ 28॥

କୁୟୋଗିନଃ ୟେ ଵିହିତ ଅଂତରାୟୈଃ
ମନୁଷ୍ୟଭୂତୈଃ ତ୍ରିଦଶ ଉପସୃଷ୍ଟୈଃ ।
ତେ ପ୍ରାକ୍ତନ ଅଭ୍ୟାସବଲେନ ଭୂୟଃ
ୟୁଂଜଂତି ୟୋଗଂ ନ ତୁ କର୍ମତଂତ୍ରମ୍ ॥ 29॥

କରୋତି କର୍ମ କ୍ରିୟତେ ଚ ଜଂତୁଃ
କେନାପି ଅସୌ ଚୋଦିତଃ ଆନିପାତାତ୍ ।
ନ ତତ୍ର ଵିଦ୍ଵାନ୍ପ୍ରକୃତୌ ସ୍ଥିତଃ ଅପି
ନିଵୃତ୍ତ ତୃଷ୍ଣଃ ସ୍ଵସୁଖ ଅନୁଭୂତ୍ୟା ॥ 30॥

ତିଷ୍ଠଂତଂ ଆସୀନଂ ଉତ ଵ୍ରଜଂତମ୍
ଶୟାନଂ ଉକ୍ଷଂତଂ ଅଦଂତଂ ଅନ୍ନମ୍ ।
ସ୍ଵଭାଵଂ ଅନ୍ୟତ୍ କିଂ ଅପି ଇହମାନମ୍
ଆତ୍ମାନଂ ଆତ୍ମସ୍ଥମତିଃ ନ ଵେଦ ॥ 31॥

ୟଦି ସ୍ମ ପଶ୍ୟତି ଅସତ୍ ଇଂଦ୍ରିୟ ଅଥ
ନାନା ଅନୁମାନେନ ଵିରୁଦ୍ଧଂ ଅନ୍ୟତ୍ ।
ନ ମନ୍ୟତେ ଵସ୍ତୁତୟା ମନୀଷୀ
ସ୍ଵାପ୍ନଂ ୟଥା ଉତ୍ଥାୟ ତିରୋଦଧାନମ୍ ॥ 32॥

ପୂର୍ଵଂ ଗୃହୀତଂ ଗୁଣକର୍ମଚିତ୍ରମ୍
ଅଜ୍ଞାନଂ ଆତ୍ମନି ଅଵିଵିକ୍ତଂ ଅଂଗ ।
ନିଵର୍ତତେ ତତ୍ ପୁନଃ ଈକ୍ଷୟା ଏଵ
ନ ଗୃହ୍ୟତେ ନ ଅପି ଵିସୃଜ୍ୟ ଆତ୍ମା ॥ 33॥

ୟଥା ହି ଭାନୋଃ ଉଦୟଃ ନୃଚକ୍ଷୁଷାମ୍
ତମଃ ନିହନ୍ୟାତ୍ ନ ତୁ ସଦ୍ଵିଧତ୍ତେ ।
ଏଵଂ ସମୀକ୍ଷା ନିପୁଣା ସତୀ ମେ
ହନ୍ୟାତ୍ ତମିସ୍ରଂ ପୁରୁଷସ୍ୟ ବୁଦ୍ଧେଃ ॥ 34॥

ଏଷଃ ସ୍ଵୟଂଜ୍ୟୋତିଃ ଅଜଃ ଅପ୍ରମେୟଃ
ମହାନୁଭୂତିଃ ସକଲାନୁଭୂତିଃ ।
ଏକଃ ଅଦ୍ଵିତୀୟଃ ଵଚସାଂ ଵିରାମେ
ୟେନ ଈଶିତା ଵାକ୍ ଅସଵଃ ଚରଂତି ॥ 35॥

ଏତାଵାନ୍ ଆତ୍ମସଂମୋହଃ ୟତ୍ ଵିକଲ୍ପଃ ତୁ କେଵଲେ ।
ଆତ୍ମନ୍ ନୃତେ ସ୍ଵମାତ୍ମାନଂ ଅଵଲଂବଃ ନ ୟସ୍ୟ ହି ॥36॥

ୟତ୍ ନାମ ଆକୃତିଭିଃ ଗ୍ରାହ୍ୟଂ ପଂଚଵର୍ଣଂ ଅବାଧିତମ୍ ।
ଵ୍ୟର୍ଥେନ ଅପି ଅର୍ଥଵାଦଃ ଅୟଂ ଦ୍ଵୟଂ ପଂଡିତମାନିନାମ୍ ॥ 37॥

ୟୋଗିନଃ ଅପକ୍ଵୟୋଗସ୍ୟ ୟୁଂଜତଃ କାୟଃ ଉତ୍ଥିତୈଃ ।
ଉପସର୍ଗୈଃ ଵିହନ୍ୟେତ ତତ୍ର ଅୟଂ ଵିହିତଃ ଵିଧିଃ ॥ 38॥

ୟୋଗଧାରଣୟା କାଂଶ୍ଚିତ୍ ଆସନୈଃ ଧାରଣ ଅନ୍ଵିତୈଃ ।
ତପୋମଂତ୍ରୌଷଧୈଃ କାଂଶ୍ଚିତ୍ ଉପସର୍ଗାନ୍ ଵିନିର୍ଦହେତ୍ ॥ 39॥

କାଂଶ୍ଚିତ୍ ମମ ଅନୁଧ୍ୟାନେନ ନାମସଂକୀର୍ତନ ଆଦିଭିଃ ।
ୟୋଗେଶ୍ଵର ଅନୁଵୃତ୍ତ୍ୟା ଵା ହନ୍ୟାତ୍ ଅଶୁଭଦାନ୍ ଶନୈଃ ॥ 40॥

କେଚିତ୍ ଦେହଂ ଇମଂ ଧୀରାଃ ସୁକଲ୍ପଂ ଵୟସି ସ୍ଥିରମ୍ ।
ଵିଧାୟ ଵିଵିଧ ଉପାୟୈଃ ଅଥ ୟୁଂଜଂତି ସିଦ୍ଧୟେ ॥ 41॥

ନ ହି ତତ୍ କୁଶଲାତ୍ ଦୃତ୍ୟଂ ତତ୍ ଆୟାସଃ ହି ଅପାର୍ଥକଃ ।
ଅଂତଵତ୍ତ୍ଵାତ୍ ଶରୀରସ୍ୟ ଫଲସ୍ୟ ଇଵ ଵନସ୍ପତେଃ ॥ 42॥

ୟୋଗଂ ନିଷେଵତଃ ନିତ୍ୟଂ କାୟଃ ଚେତ୍ କଲ୍ପତାଂ ଇୟାତ୍ ।
ତତ୍ ଶ୍ରଦ୍ଦଧ୍ୟାତ୍ ନ ମତିମାନ୍ ୟୋଗଂ ଉତ୍ସୃଜ୍ୟ ମତ୍ପରଃ ॥ 43॥

ୟୋଗଚର୍ୟାଂ ଇମାଂ ୟୋଗୀ ଵିଚରନ୍ ମତ୍ ଵ୍ୟପାଶ୍ରୟଃ ।
ନ ଅଂତରାୟୈଃ ଵିହନ୍ୟେତ ନିଃସ୍ପୃହଃ ସ୍ଵସୁଖାନୁଭୂଃ ॥ 44॥

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କଂଧେ ଭଗଵଦୁଦ୍ଧଵସଂଵାଦେ
ପରମାର୍ଥନିର୍ଣୟୋ ନାମ ଅଷ୍ଟାଵିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ 28॥

ଅଥ ଏକୋନତ୍ରିଂଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ।
ସୁଦୁସ୍ତରାଂ ଇମାଂ ମନ୍ୟେ ୟୋଗଚର୍ୟାଂ ଅନାତ୍ମନଃ ।
ୟଥା ଅଂଜସା ପୁମାନ୍ ସିହ୍ୟେତ୍ ତତ୍ ମେ ବ୍ରୂହି ଅଂଜସା ଅଚ୍ୟୁତ ॥ 1॥

ପ୍ରାୟଶଃ ପୁଂଡରୀକାକ୍ଷ ୟୁଂଜଂତଃ ୟୋଗିନଃ ମନଃ ।
ଵିଷୀଦଂତି ଅସମାଧାନାତ୍ ମନୋନିଗ୍ରହକର୍ଶିତାଃ ॥ 2॥

ଅଥ ଅତଃ ଆନଂଦଦୁଘଂ ପଦାଂବୁଜମ୍
ହଂସାଃ ଶ୍ରୟେରନ୍ ଅରଵିଂଦଲୋଚନ ।
ସୁଖଂ ନୁ ଵିଶ୍ଵେଶ୍ଵର ୟୋଗକର୍ମଭିଃ
ତ୍ଵତ୍ ମାୟୟା ଅମୀ ଵିହତାଃ ନ ମାନିନଃ ॥ 3॥

କିଂ ଚିତ୍ରଂ ଅଚ୍ୟୁତ ତଵ ଏତତ୍ ଅଶେଷବଂଧଃ
ଦାସେଷୁ ଅନନ୍ୟଶରଣେଷୁ ୟତ୍ ଆତ୍ମ ସାତ୍ତ୍ଵମ୍ ।
ୟଃ ଅରୋଚୟତ୍ସହ ମୃଗୈଃ ସ୍ଵୟଂ ଈଶ୍ଵରାଣାମ୍
ଶ୍ରୀମତ୍ କିରୀଟ ତଟ ପୀଡିତ ପାଦ ପୀଠଃ ॥ 4॥

ତଂ ତ୍ଵା ଅଖିଲ ଆତ୍ମଦୟିତ ଈଶ୍ଵରଂ ଆଶ୍ରିତାନାମ୍
ସର୍ଵ ଅର୍ଥଦଂ ସ୍ଵକୃତଵିତ୍ ଵିସୃଜେତ କଃ ନୁ ।
କଃ ଵା ଭଜେତ୍ କିଂ ଅପି ଵିସ୍ମୃତୟେ ଅନୁ ଭୂତ୍ୟୈ
କିଂ ଵା ଭଵେତ୍ ନ ତଵ ପାଦରଜୋଜୁଷାଂ ନଃ ॥ 5॥

ନ ଏଵ ଉପୟଂତି ଅପଚିତିଂ କଵୟଃ ତଵ ଈଶ
ବ୍ରହ୍ମାୟୁଷା ଅପି କୃତଂ ଋଧମୁଦଃ ସ୍ମରଂତଃ ।
ୟଃ ଅଂତର୍ବହିଃ ତନୁଭୃତାଂ ଅଶୁଭଂ ଵିଧୁନ୍ଵନ୍
ଆଚାର୍ୟଚୈତ୍ୟଵପୁଷା ସ୍ଵଗତଂ ଵ୍ୟନକ୍ତି ॥ 6॥

ଶ୍ରୀଶୁକଃ ଉଵାଚ ।
ଇତି ଉଦ୍ଧଵେନ ଅତି ଅନୁରକ୍ତ ଚେତସା
ପୃଷ୍ଟଃ ଜଗତ୍କ୍ରୀଡନକଃ ସ୍ଵଶକ୍ତିଭିଃ ।
ଗୃହୀତ ମୂର୍ତିତ୍ରୟଃ ଈଶ୍ଵର ଈଶ୍ଵରଃ
ଜଗାଦ ସପ୍ରେମ ମନୋହରସ୍ମିତଃ ॥ 7॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ହଂତ ତେ କଥୟିଷ୍ୟାମି ମମ ଧର୍ମାନ୍ ସୁମଂଗଲାମ୍ ।
ୟାନ୍ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଆଚରନ୍ ମର୍ତ୍ୟଃ ମୃତ୍ୟୁଂ ଜୟତି ଦୁର୍ଜୟମ୍ ॥ 8॥

କୁର୍ୟାତ୍ ସର୍ଵାଣି କର୍ମାଣି ମଦର୍ଥଂ ଶନକୈଃ ସ୍ମରନ୍ ।
ମୟି ଅର୍ପିତ ମନଃ ଚିତ୍ତଃ ମତ୍ ଧର୍ମ ଆତ୍ମମନୋରତିଃ ॥ 9॥

ଦେଶାନ୍ ପୁଣ୍ୟାନ୍ ଆଶ୍ରୟେତ ମଦ୍ଭକ୍ତୈଃ ସାଧୁଭିଃ ଶ୍ରିତାନ୍ ।
ଦେଵ ଆସୁର ମନୁଷ୍ୟେଷୁ ମଦ୍ଭକ୍ତ ଆଚରିତାନି ଚ ॥ 10॥

ପୃଥକ୍ ସତ୍ରେଣ ଵା ମହ୍ୟଂ ପର୍ଵୟାତ୍ରା ମହୋତ୍ସଵାନ୍ ।
କାରୟେତ୍ ଗୀତନୃତ୍ୟ ଆଦ୍ୟୈଃ ମହାରାଜ ଵିଭୂତିଭିଃ ॥ 11॥

ମାଂ ଏଵ ସର୍ଵଭୂତେଷୁ ବହିଃ ଅଂତଃ ଅପାଵୃତମ୍ ।
ଈକ୍ଷେତ ଆତ୍ମନି ଚ ଆତ୍ମାନଂ ୟଥା ଖଂ ଅମଲ ଆଶୟଃ ॥ 12॥

ଇତି ସର୍ଵାଣି ଭୂତାନି ମଦ୍ଭାଵେନ ମହାଦ୍ୟୁତେ ।
ସଭାଜୟନ୍ ମନ୍ୟମାନଃ ଜ୍ଞାନଂ କେଵଲଂ ଆଶ୍ରିତଃ ॥ 13॥

ବ୍ରାହ୍ମଣେ ପୁଲ୍କସେ ସ୍ତେନେ ବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟେ ଅର୍କେ ସ୍ଫୁଲିଂଗକେ ।
ଅକ୍ରୂରେ କ୍ରୂରକେ ଚ ଏଵ ସମଦୃକ୍ ପଂଡିତଃ ମତଃ ॥ 14॥

ନରେଷୁ ଅଭୀକ୍ଷ୍ଣଂ ମଦ୍ଭାଵଂ ପୁଂସଃ ଭାଵୟତଃ ଅଚିରାତ୍ ।
ସ୍ପର୍ଧା ଅସୂୟା ତିରସ୍କାରାଃ ସାହଂକାରାଃ ଵିୟଂତି ହି ॥ 15॥

ଵିସୃଜ୍ୟ ସ୍ମୟମାନାନ୍ ସ୍ଵାନ୍ ଦୃଶଂ ଵ୍ରୀଡାଂ ଚ ଦୈହିକୀମ୍ ।
ପ୍ରଣମେତ୍ ଦଂଡଵତ୍ ଭୂମୌ ଆଶ୍ଵ ଚାଂଡାଲ ଗୋ ଖରମ୍ ॥ 16॥

ୟାଵତ୍ ସର୍ଵେଷୁ ଭୂତେଷୁ ମଦ୍ଭାଵଃ ନ ଉପଜାୟତେ ।
ତାଵତ୍ ଏଵଂ ଉପାସୀତ ଵାଙ୍ ମନ କାୟ ଵୃତ୍ତିଭିଃ ॥ 17॥

ସର୍ଵଂ ବ୍ରହ୍ମାତ୍ମକଂ ତସ୍ୟ ଵିଦ୍ୟୟା ଆତ୍ମ ମନୀଷୟା ।
ପରିପଶ୍ୟନ୍ ଉପରମେତ୍ ସର୍ଵତଃ ମୁକ୍ତ ସଂଶୟଃ ॥ 18॥

ଅୟଂ ହି ସର୍ଵକଲ୍ପାନାଂ ସଧ୍ରୀଚୀନଃ ମତଃ ମମ ।
ମଦ୍ଭାଵଃ ସର୍ଵଭୂତେଷୁ ମନୋଵାକ୍କାୟଵୃତ୍ତିଭିଃ ॥ 19॥

ନ ହି ଅଂଗ ଉପକ୍ରମେ ଧ୍ଵଂସଃ ମଦ୍ଧର୍ମସ୍ୟ ଉଦ୍ଧଵ ଅଣୁ ଅପି ।
ମୟା ଵ୍ୟଵସିତଃ ସମ୍ୟକ୍ ନିର୍ଗୁଣତ୍ଵାତ୍ ଅନାଶିଷଃ ॥ 20॥

ୟଃ ୟଃ ମୟି ପରେ ଧର୍ମଃ କଲ୍ପ୍ୟତେ ନିଷ୍ଫଲାୟ ଚେତ୍ ।
ତତ୍ ଆୟାସଃ ନିରର୍ଥଃ ସ୍ୟାତ୍ ଭୟାଦେଃ ଇଵ ସତ୍ତ୍ମ ॥ 21॥

ଏଷା ବୁଦ୍ଧିମତାଂ ବୁଦ୍ଧିଃ ମନୀଷା ଚ ମନୀଷିଣାମ୍ ।
ୟତ୍ ସତ୍ୟଂ ଅନୃତେନ ଇହ ମର୍ତ୍ୟେନ ଆପ୍ନୋତି ମା ଅମୃତମ୍ ॥ 22॥

ଏଷ ତେ ଅଭିହିତଃ କୃତ୍ସ୍ନଃ ବ୍ରହ୍ମଵାଦସ୍ୟ ସଂଗ୍ରହଃ ।
ସମାସଵ୍ୟାସଵିଧିନା ଦେଵାନାଂ ଅପି ଦୁର୍ଗମଃ ॥ 23॥

ଅଭୀକ୍ଷ୍ଣଶଃ ତେ ଗଦିତଂ ଜ୍ଞାନଂ ଵିସ୍ପଷ୍ଟୟୁକ୍ତିମତ୍ ।
ଏତତ୍ ଵିଜ୍ଞାୟ ମୁଚ୍ୟେତ ପୁରୁଷଃ ନଷ୍ଟସଂଶୟଃ ॥ 24॥

ସୁଵିଵିକ୍ତଂ ତଵ ପ୍ରଶ୍ନଂ ମୟା ଏତତ୍ ଅପି ଧାରୟେତ୍ ।
ସନାତନଂ ବ୍ରହ୍ମଗୁହ୍ୟଂ ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ॥ 25॥

ୟଃ ଏତତ୍ ମମ ଭକ୍ତେଷୁ ସଂପ୍ରଦଦ୍ୟାତ୍ ସୁପୁଷ୍କଲମ୍ ।
ତସ୍ୟ ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମଦାୟସ୍ୟ ଦଦାମି ଆତ୍ମାନଂ ଆତ୍ମନା ॥ 26॥

ୟଃ ଏତତ୍ ସମଧୀୟୀତ ପଵିତ୍ରଂ ପରମଂ ଶୁଚି ।
ସଃ ପୂୟେତ ଅହଃ ଅହଃ ମାଂ ଜ୍ଞାନଦୀପେନ ଦର୍ଶୟନ୍ ॥ 27॥

ୟଃ ଏତତ୍ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ନିତ୍ୟଂ ଅଵ୍ୟଗ୍ରଃ ଶ୍ରୁଣୁୟାତ୍ ନରଃ ।
ମୟି ଭକ୍ତିଂ ପରାଂ କୁର୍ଵନ୍ କର୍ମଭିଃ ନ ସଃ ବଧ୍ୟତେ ॥ 28॥

ଅପି ଉଦ୍ଧଵ ତ୍ଵୟା ବ୍ରହ୍ମ ସଖେ ସମଵଧାରିତମ୍ ।
ଅପି ତେ ଵିଗତଃ ମୋହଃ ଶୋକଃ ଚ ଅସୌ ମନୋଭଵଃ ॥ 29॥

ନ ଏତତ୍ ତ୍ଵୟା ଦାଂଭିକାୟ ନାସ୍ତିକାୟ ଶଠାୟ ଚ ।
ଅଶୁଶ୍ରୂଷୋଃ ଅଭକ୍ତାୟ ଦୁର୍ଵିନୀତାୟ ଦୀୟତାମ୍ ॥ 30॥

ଏତୈଃ ଦୋଷୈଃ ଵିହୀନାୟ ବ୍ରହ୍ମଣ୍ୟାୟ ପ୍ରିୟାୟ ଚ ।
ସାଧଵେ ଶୁଚୟେ ବ୍ରୂୟାତ୍ ଭକ୍ତିଃ ସ୍ୟାତ୍ ଶୂଦ୍ର ୟୋଷିତାମ୍ ॥ 31॥

ନ ଏତତ୍ ଵିଜ୍ଞାୟ ଜିଜ୍ଞାସୋଃ ଜ୍ଞାତଵ୍ୟଂ ଅଵଶିଷ୍ୟତେ ।
ପୀତ୍ଵା ପୀୟୂଷଂ ଅମୃତଂ ପାତଵ୍ୟଂ ନ ଅଵଶିଷ୍ୟତେ ॥ 32॥

ଜ୍ଞାନେ କର୍ମଣି ୟୋଗେ ଚ ଵାର୍ତାୟାଂ ଦଂଡଧାରଣେ ।
ୟାଵାନ୍ ଅର୍ଥଃ ନୃଣାଂ ତାତ ତାଵାନ୍ ତେ ଅହଂ ଚତୁର୍ଵିଧଃ ॥ 33॥

ମର୍ତ୍ୟଃ ୟଦା ତ୍ୟକ୍ତ ସମସ୍ତକର୍ମା
ନିଵେଦିତାତ୍ମା ଵିଚିକୀର୍ଷିତଃ ମେ ।
ତଦା ଅମୃତତ୍ଵଂ ପ୍ରତିପଦ୍ୟମାନଃ
ମୟା ଆତ୍ମଭୂୟାୟ ଚ କଲ୍ପତେ ଵୈ ॥ 34॥

ଶ୍ରୀଶୁକଃ ଉଵାଚ ।
ସଃ ଏଵଂ ଆଦର୍ଶିତ ୟୋଗମାର୍ଗଃ
ତଦା ଉତ୍ତମ ଶ୍ଲୋକଵଚଃ ନିଶମ୍ୟ ।
ବଦ୍ଧ ଅଂଜଲିଃ ପ୍ରୀତି ଉପରୁଦ୍ଧ କଂଠଃ
ନ କିଂଚିତ୍ ଊଚେଃ ଅଶ୍ରୁ ପରିପ୍ଲୁତ ଅକ୍ଷଃ ॥ 35॥

ଵିଷ୍ଟଭ୍ୟ ଚିତ୍ତଂ ପ୍ରଣୟ ଅଵଘୂର୍ଣମ୍
ଧୈର୍ୟେଣ ରାଜନ୍ ବହୁ ମନ୍ୟମାନଃ ।
କୃତାଂଜଲିଃ ପ୍ରାହ ୟଦୁପ୍ରଵୀରମ୍
ଶୀର୍ଷ୍ଣା ସ୍ପୃଶନ୍ ତତ୍ ଚରଣ ଅରଵିଂଦମ୍ ॥ 36॥

ଉଦ୍ଧଵଃ ଉଵାଚ ।
ଵିଦ୍ରାଵିତଃ ମୋହ ମହା ଅଂଧକାରଃ
ୟଃ ଆଶ୍ରିତଃ ମେ ତଵ ସନ୍ନିଧାନାତ୍ ।
ଵିଭାଵସୋଃ କିଂ ନୁ ସମୀପଗସ୍ୟ
ଶୀତଂ ତମଃ ଭୀଃ ପ୍ରଭଵଂତି ଅଜ ଅଦ୍ୟ ॥ 37॥

ପ୍ରତ୍ୟର୍ପିତଃ ମେ ଭଵତା ଅନୁକଂପିନା
ଭୃତ୍ୟାୟ ଵିଜ୍ଞାନମୟଃ ପ୍ରଦୀପଃ ।
ହିତ୍ଵା କୃତଜ୍ଞଃ ତଵ ପାଦମୂଲମ୍
କଃ ଅନ୍ୟତ୍ ସମୀୟାତ୍ ଶରଣଂ ତ୍ଵଦୀୟମ୍ ॥ 38॥

ଵୃକ୍ଣଃ ଚ ମେ ସୁଦୃଢଃ ସ୍ନେହପାଶଃ
ଦାଶାର୍ହ ଵୃଷ୍ଣି ଅଂଧକ ସାତ୍ଵତେଷୁ ।
ପ୍ରସାରିତଃ ସୃଷ୍ଟିଵିଵୃଦ୍ଧୟେ ତ୍ଵୟା
ସ୍ଵମାୟୟା ହି ଆତ୍ମ ସୁବୋଧ ହେତିନା ॥ 39॥

ନମଃ ଅସ୍ତୁ ତେ ମହାୟୋଗିନ୍ ପ୍ରପନ୍ନଂ ଅନୁଶାଧି ମାମ୍ ।
ୟଥା ତ୍ଵତ୍ ଚରଣ ଅଂଭୋଜେ ରତିଃ ସ୍ୟାତ୍ ଅନପାୟିନୀ ॥ 40॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଗଚ୍ଛ ଉଦ୍ଧଵ ମୟା ଆଦିଷ୍ଟଃ ବଦରି ଆଖ୍ୟଂ ମମ ଆଶ୍ରମମ୍ ।
ତତ୍ର ମତ୍ ପାଦ ତୀର୍ଥୋଦେ ସ୍ନାନ ଉପସ୍ପର୍ଶନୈଃ ଶୁଚିଃ ॥ 41॥

ଈକ୍ଷୟା ଅଲକନଂଦାୟା ଵିଧୂତ ଅଶେଷ କଲ୍ମଷଃ ।
ଵସାନଃ ଵଲ୍କଲାନି ଅଂଗ ଵନ୍ୟଭୁକ୍ ସୁଖ ନିଃସ୍ପୃହଃ ॥ 42॥

ତିତିକ୍ଷୌଃ ଦ୍ଵଂଦ୍ଵମାତ୍ରାଣାଂ ସୁଶୀଲଃ ସଂୟତେଂଦ୍ରିୟଃ ।
ଶାଂତଃ ସମାହିତଧିୟା ଜ୍ଞାନଵିଜ୍ଞାନସଂୟୁତଃ ॥ 43॥

ମତ୍ତଃ ଅନୁଶିକ୍ଷିତଂ ୟତ୍ ତେ ଵିଵିକ୍ତମନୁଭାଵୟନ୍ ।
ମୟି ଆଵେଶିତ ଵାକ୍ ଚିତ୍ତଃ ମଦ୍ଧର୍ମ ନିରତଃ ଭଵ ।
ଅତିଵ୍ରଜ୍ୟ ଗତୀଃ ତିସ୍ରଃ ମାଂ ଏଷ୍ୟସି ତତଃ ପରମ୍ ॥ 44॥

ଶ୍ରୀଶୁକଃ ଉଵାଚ ।
ସଃ ଏଵଂ ଉକ୍ତଃ ହରିମେଧସା ଉଦ୍ଧଵଃ
ପ୍ରଦକ୍ଷିଣଂ ତଂ ପରିସୃତ୍ୟ ପାଦୟୋଃ ।
ଶିରଃ ନିଧାୟ ଅଶ୍ରୁକଲାଭିଃ ଆର୍ଦ୍ରଧୀଃ
ନ୍ୟଷିଂଚତ୍ ଅଦ୍ଵଂଦ୍ଵପରଃ ଅପି ଉପକ୍ରମେ ॥ 45॥

ସୁଦୁସ୍ତ୍ୟଜ ସ୍ନେହ ଵିୟୋଗ କାତରଃ
ନ ଶକ୍ନୁଵନ୍ ତଂ ପରିହାତୁଂ ଆତୁରଃ ।
କୃଚ୍ଛ୍ରଂ ୟୟୌ ମୂର୍ଧନି ଭର୍ତୃପାଦୁକେ
ବିଭ୍ରନ୍ ନମସ୍କୃତ୍ୟ ୟୟୌ ପୁନଃ ପୁନଃ ॥ 46॥

ତତଃ ତଂ ଅଂତର୍ହୃଦି ସଂନିଵେଶ୍ୟ
ଗତଃ ମହାଭାଗଵତଃ ଵିଶାଲାମ୍ ।
ୟଥା ଉପଦିଷ୍ଟାଂ ଜଗତ୍ ଏକବଂଧୁନା
ତତଃ ସମାସ୍ଥାୟ ହରେଃ ଅଗାତ୍ ଗତିମ୍ ॥ 47॥

ୟଃ ଏଅତତ୍ ଆନଂଦ ସମୁଦ୍ର ସଂଭୃତମ୍
ଜ୍ଞାନାମୃତଂ ଭାଗଵତାୟ ଭାଷିତମ୍ ।
କୃଷ୍ଣେଣ ୟୋଗେଶ୍ଵର ସେଵିତାଂଘ୍ରିଣା
ସଚ୍ଛ୍ରଦ୍ଧୟା ଆସେଵ୍ୟ ଜଗତ୍ ଵିମୁଚ୍ୟତେ ॥ 48॥

ଭଵଭୟ ଅପହଂତୁଂ ଜ୍ଞାନଵିଜ୍ଞାନସାରମ୍
ନିଗମକୃତ୍ ଉପଜହେ ଭୃଂଗଵତ୍ ଵେଦସାରମ୍ ।
ଅମୃତଂ ଉଦଧିତଃ ଚ ଅପାୟୟତ୍ ଭୃତ୍ୟଵର୍ଗାନ୍
ପୁରୁଷଂ ଋଷଭଂ ଆଦ୍ୟଂ କୃଷ୍ଣସଂଜ୍ଞଂ ନତଃ ଅସ୍ମି ॥ 49॥

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କଂଧେ ଭଗଵଦୁଦ୍ଧଵସଂଵାଦେ
ପରମାର୍ଥପ୍ରାପ୍ତିସୁଗମୋପାୟକଥନୋଦ୍ଧଵବଦରିକାଶ୍ରମପ୍ରଵେଶୋ
ନାମ ଏକୋନତ୍ରିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ 29॥

ଅଥ ତ୍ରିଂଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ।
ରାଜା ଉଵାଚ ।
ତତଃ ମହାଭାଗଵତେ ଉଦ୍ଧଵେ ନିର୍ଗତେ ଵନମ୍ ।
ଦ୍ଵାରଵତ୍ୟାଂ କିଂ ଅକରୋତ୍ ଭଗଵାନ୍ ଭୂତଭାଵନଃ ॥ 1॥

ବ୍ରହ୍ମଶାପ ଉପସଂସୃଷ୍ଟେ ସ୍ଵକୁଲେ ୟାଦଵର୍ଷଭଃ ।
ପ୍ରେୟସୀଂ ସର୍ଵନେତ୍ରାଣାଂ ତନୁଂ ସଃ କଥଂ ଅତ୍ୟଜତ୍ ॥ 2॥

ପ୍ରତ୍ୟାକ୍ରଷ୍ଟୁଂ ନୟନଂ ଅବଲା ୟତ୍ର ଲଗ୍ନଂ ନ ଶେକୁଃ
କର୍ଣାଵିଷ୍ଟଂ ନ ସରତି ତତଃ ୟତ୍ ସତାଂ ଆତ୍ମଲଗ୍ନମ୍ ।
ୟତ୍ ଶ୍ରୀଃ ଵାଚାଂ ଜନୟତି ରତିଂ କିଂ ନୁ ମାନଂ କଵୀନାମ୍
ଦୃଷ୍ଟ୍ଵା ଜିଷ୍ଣୋଃ ୟୁଧି ରଥଗତଂ ୟତ୍ ଚ ତତ୍ ସାମ୍ୟମ୍
ଈୟୁଃ ॥ 3॥

ଋଷିଃ ଉଵାଚ ।
ଦିଵି ଭୁଵି ଅଂତରିକ୍ଷେ ଚ ମହୋତ୍ପାତାନ୍ ସମୁତ୍ଥିତାନ୍ ।
ଦୃଷ୍ଟ୍ଵା ଆସୀନାନ୍ ସୁଧର୍ମାୟାଂ କୃଷ୍ଣଃ ପ୍ରାହ ୟଦୂନ୍ ଇଦମ୍ ॥ 4॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ଏତେ ଘୋରାଃ ମହୋତ୍ପାତାଃ ଦ୍ଵାର୍ଵତ୍ୟାଂ ୟମକେତଵଃ ।
ମୁହୂର୍ତଂ ଅପି ନ ସ୍ଥେୟଂ ଅତ୍ର ନଃ ୟଦୁପୁଂଗଵାଃ ॥ 5॥

ସ୍ତ୍ରିୟଃ ବାଲାଃ ଚ ଵୃଦ୍ଧାଃ ଚ ଶଂଖୋଦ୍ଧାରଂ ଵ୍ରଜଂତ୍ଵିତଃ ।
ଵୟଂ ପ୍ରଭାସଂ ୟାସ୍ୟାମଃ ୟତ୍ର ପ୍ରତ୍ୟକ୍ ସରସ୍ଵତୀ ॥ 6॥

ତତ୍ର ଅଭିଷିଚ୍ୟ ଶୁଚୟ ଉପୋଷ୍ୟ ସୁସମାହିତାଃ ।
ଦେଵତାଃ ପୂଜୟିଷ୍ୟାମଃ ସ୍ନପନ ଆଲେପନ ଅର୍ହଣୈଃ ॥7॥

ବ୍ରାହ୍ମଣାନ୍ ତୁ ମହାଭାଗାନ୍ କୃତସ୍ଵସ୍ତ୍ୟୟନା ଵୟମ୍ ।
ଗୋ ଭୂ ହିରଣ୍ୟ ଵାସୋଭିଃ ଗଜ ଅଶ୍ଵରଥ ଵେଶ୍ମଭିଃ ॥ 8॥

ଵିଧିଃ ଏଷଃ ହି ଅରିଷ୍ଟଘ୍ନଃ ମଂଗଲ ଆୟନଂ ଉତ୍ତମମ୍ ।
ଦେଵ ଦ୍ଵିଜ ଗଵାଂ ପୂଜା ଭୂତେଷୁ ପରମଃ ଭଵଃ ॥ 9॥

ଇତି ସର୍ଵେ ସମାକର୍ଣ୍ୟ ୟଦୁଵୃଦ୍ଧାଃ ମଧୁଦ୍ଵିଷଃ ।
ତଥା ଇତି ନୌଭିଃ ଉତ୍ତୀର୍ୟ ପ୍ରଭାସଂ ପ୍ରୟୟୂ ରଥୈଃ ॥ 10॥

ତସ୍ମିନ୍ ଭଗଵତା ଆଦିଷ୍ଟଂ ୟଦୁଦେଵେନ ୟାଦଵା ।
ଚକ୍ରୁଃ ପରଭୟା ଭକ୍ତ୍ୟା ସର୍ଵଶ୍ରେୟ ଉପବୃଂହିତମ୍ ॥ 11॥

ତତଃ ତସ୍ମିନ୍ ମହାପାନଂ ପପୁଃ ମୈରେୟକଂ ମଧୁ ।
ଦିଷ୍ଟ ଵିଭ୍ରଂଶିତ ଧିୟଃ ୟତ୍ ଦ୍ରଵୈଃ ଭ୍ରଶ୍ୟତେ ମତିଃ ॥ 12॥

ମହାପାନ ଅଭିମତ୍ତାନାଂ ଵୀରାଣାଂ ଦୃପ୍ତଚେତସାମ୍ ।
କୃଷ୍ଣମାୟା ଵିମୂଢାନାଂ ସଂଘର୍ଷଃ ସୁମହାନ୍ ଅଭୂତ୍ ॥ 13॥

ୟୁୟୁଧୁଃ କ୍ରୋଧସଂରବ୍ଧା ଵେଲାୟାଂ ଆତତାୟିନଃ ।
ଧନୁଭିଃ ଅସିଭିଃ ମଲ୍ଲୈଃ ଗଦାଭିଃ ତାଂ ଅରର୍ଷ୍ଟିଭିଃ ॥ 14॥

ପତତ୍ପତାକୈ ରଥକୁଂଜରାଦିଭିଃ
ଖର ଉଷ୍ଟ୍ର ଗୋଭିଃ ମହିଷୈଃ ନରୈଃ ଅପି ।
ମିଥଃ ସମେତ୍ୟ ଅଶ୍ଵତରୈଃ ସୁଦୁର୍ମଦା
ନ୍ୟହନ୍ ଶରର୍ଦଦ୍ଭିଃ ଇଵ ଦ୍ଵିପା ଵନେ ॥ 15॥

ପ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ସାଂବୌ ୟୁଧି ରୂଢମତ୍ସରୌ
ଅକ୍ରୂର ଭୋଜୌ ଅନିରୁଦ୍ଧ ସାତ୍ୟକୀ ।
ସୁଭଦ୍ର ସଂଗ୍ରାମଜିତୌ ସୁଦାରୁଣୌ
ଗଦୌ ସୁମିତ୍ରା ସୁରଥୌ ସମୀୟତୁଃ ॥ 16॥

ଅନ୍ୟେ ଚ ୟେ ଵୈ ନିଶଠ ଉଲ୍ମୁକ ଆଦୟଃ
ସହସ୍ରଜିତ୍ ଶତଜିତ୍ ଭାନୁ ମୁଖ୍ୟାଃ ।
ଅନ୍ୟୋନ୍ୟଂ ଆସାଦ୍ୟ ମଦାଂଧକାରିତା
ଜଘ୍ନୁଃ ମୁକୁଂଦେନ ଵିମୋହିତା ଭୃଶମ୍ ॥ 17॥

ଦାଶାର୍ହ ଵୃଷ୍ଣି ଅଂଧକ ଭୋଜ ସାତ୍ଵତା
ମଧୁ ଅର୍ବୁଦା ମାଥୁରଶୂରସେନାଃ ।
ଵିସର୍ଜନାଃ କୁକୁରାଃ କୁଂତୟଃ ଚ
ମିଥଃ ତତଃ ତେ ଅଥ ଵିସୃଜ୍ୟ ସୌହୃଦମ୍ ॥ 18॥

ପୁତ୍ରାଃ ଅୟୁଧ୍ୟନ୍ ପିତୃଭିଃ ଭ୍ରାତୃଭିଃ ଚ
ସ୍ଵସ୍ତ୍ରୀୟ ଦୌହିତ୍ର ପିତୃଵ୍ୟମାତୁଲୈଃ ।
ମିତ୍ରାଣି ମିତ୍ରୈଃ ସୁହୃଦଃ ସୁହୃଦ୍ଭିଃ
ଜ୍ଞାତୀଂସ୍ତ୍ଵହନ୍ ଜ୍ଞାତୟଃ ଏଵ ମୂଢାଃ ॥ 19॥

ଶରେଷୁ କ୍ଷୀୟମାଣେଷୁ ଭଜ୍ୟମାନେଷୁ ଧନ୍ଵସୁ ।
ଶସ୍ତ୍ରେଷୁ କ୍ଷୀୟମାଣେଷୁ ମୁଷ୍ଟିଭିଃ ଜହ୍ରୁଃ ଏରକାଃ ॥ 20॥

ତାଃ ଵଜ୍ରକଲ୍ପାଃ ହି ଅଭଵନ୍ ପରିଘାଃ ମୁଷ୍ଟିନାଃ ଭୃତାଃ ।
ଜଘ୍ନୁଃ ଦ୍ଵିଷଃ ତୈଃ କୃଷ୍ଣେନ ଵାର୍ୟମାଣାଃ ତୁ ତଂ ଚ ତେ ॥ 21॥

ପ୍ରତ୍ୟନୀକଂ ମନ୍ୟମାନାଃ ବଲଭଦ୍ରଂ ଚ ମୋହିତାଃ ।
ହଂତୁଂ କୃତଧିୟଃ ରାଜନ୍ ଆପନ୍ନାଃ ଆତତାୟିନଃ ॥ 22॥

ଅଥ ତୌ ଅପି ସଂକ୍ରୁଦ୍ଧୌ ଉଦ୍ୟମ୍ୟ କୁରୁନଂଦନ ।
ଏରକା ମୁଷ୍ଟି ପରିଘୌ ଜରଂତୌ ଜଘ୍ନତୁଃ ୟୁଧି ॥ 23॥

ବ୍ରହ୍ମଶାପ ଉପସୃଷ୍ଟାନାଂ କୃଷ୍ଣମାୟାଵୃତ ଆତ୍ମନାମ୍ ।
ସ୍ପର୍ଧାକ୍ରୋଧଃ କ୍ଷୟଂ ନିନ୍ୟେ ଵୈଣଵଃ ଅଗ୍ନିଃ ୟଥା ଵନମ୍ ॥ 24॥

ଏଵଂ ନଷ୍ଟେଷୁ ସର୍ଵେଷୁ କୁଲେଷୁ ସ୍ଵେଷୁ କେଶଵଃ ।
ଅଵତାରିତଃ ଭୁଵଃ ଭାରଃ ଇତି ମେନେ ଅଵଶେଷିତଃ ॥ 25॥

ରାମଃ ସମୁଦ୍ରଵେଲାୟାଂ ୟୋଗଂ ଆସ୍ଥାୟ ପୌରୁଷମ୍ ।
ତତ୍ ତ୍ୟାଜ ଲୋକଂ ମାନୁଷ୍ୟଂ ସଂୟୋଜ୍ୟ ଆତ୍ମାନଂ ଆତ୍ମନି ॥ 26॥

ରାମନିର୍ୟାଣଂ ଆଲୋକ୍ୟ ଭଗଵାନ୍ ଦେଵକୀସୁତଃ ।
ନିଷସାଦ ଧରୋପସ୍ଥେ ତୂଷ୍ଣୀଂ ଆସାଦ୍ୟ ପିପ୍ପଲମ୍ ॥ 27॥

ବିଭ୍ରତ୍ ଚତୁର୍ଭୁଜଂ ରୂପଂ ଭ୍ରାଜିଷ୍ଣୁ ପ୍ରଭୟା ସ୍ଵୟା ।
ଦିଶଃ ଵିତିମାରାଃ କୁର୍ଵନ୍ ଵିଧୂମଃ ଇଵ ପାଵକଃ ॥ 28॥

ଶ୍ରୀଵତ୍ସାଂକଂ ଘନଶ୍ୟାମଂ ତପ୍ତ ହାଟକ ଵର୍ଚସମ୍ ।
କୌଶେୟ ଅଂବର ୟୁଗ୍ମେନ ପରିଵୀତଂ ସୁମଂଗଲମ୍ ॥ 29॥

ସୁଂଦର ସ୍ମିତ ଵକ୍ତ୍ର ଅବ୍ଜଂ ନୀଲ କୁଂତଲ ମଂଡିତମ୍ ।
ପୁଂଡରୀକ ଅଭିରାମାକ୍ଷଂ ସ୍ଫୁରନ୍ ମକର କୁଂଡଲମ୍ ॥ 30॥

କଟିସୂତ୍ର ବ୍ରହ୍ମସୂତ୍ର କିରୀଟ କଟକ ଅଂଗଦୈଃ ।
ହାର ନୂପୁର ମୁଦ୍ରାଭିଃ କୌସ୍ତୁଭେନ ଵିରାଜିତମ୍ ॥ 31॥

ଵନମାଲା ପରୀତାଂଗଂ ମୂର୍ତିମଦ୍ଭିଃ ନିଜ ଆୟୁଧୈଃ ।
କୃତ୍ଵା ଉରୌ ଦକ୍ଷିଣେ ପାଦଂ ଆସୀନଂ ପଂକଜ ଅରୁଣମ୍ ॥ 32॥

ମୁସଲୌ ଅଶେଷାୟଃ ଖଂଡକୃତେଷୁଃ ଲୁବ୍ଧକଃ ଜରାଃ ।
ମୃଗାସ୍ୟ ଆକାରଂ ତତ୍ ଚରଣଂ ଵିଵ୍ୟାଧ ମୃଗଶଂକୟା ॥ 33॥

ଚତୁର୍ଭୁଜଂ ତଂ ପୁରୁଷଂ ଦୃଷ୍ଟ୍ଵା ସଃ କୃତ କିଲ୍ବିଷଃ ।
ଭୀତଃ ପପାତ ଶିରସା ପାଦୟୋଃ ଅସୁରଦ୍ଵିଷଃ ॥ 34॥

ଅଜାନତା କୃତଂ ଇଦଂ ପାପେନ ମଧୁସୂଦନ ।
କ୍ଷଂତୁଂ ଅର୍ହସି ପାପସ୍ୟ ଉତ୍ତମଶ୍ଲୋକଃ ମେ ଅନଘ ॥ 35॥

ୟସ୍ୟ ଅନୁସ୍ମରଣଂ ନୄଣାଂ ଅଜ୍ଞାନ ଧ୍ଵାଂତ ନାଶନମ୍ ।
ଵଦଂତି ତସ୍ୟ ତେ ଵିଷ୍ଣୋ ମୟା ଅସାଧୁ କୃତଂ ପ୍ରଭୋ ॥ 36॥

ତତ୍ ମା ଆଶୁ ଜହି ଵୈକୁଂଠ ପାପ୍ମାନଂ ମୃଗ ଲୁବ୍ଧକମ୍ ।
ୟଥା ପୁନଃ ଅହଂ ତୁ ଏଵଂ ନ କୁର୍ୟାଂ ସତ୍ ଅତିକ୍ରମମ୍ ॥ 37॥

ୟସ୍ୟ ଆତ୍ମ ୟୋଗ ରଚିତଂ ନ ଵିଦୁଃ ଵିରିଂଚଃ
ରୁଦ୍ର ଆଦୟଃ ଅସ୍ୟ ତନୟାଃ ପତୟଃ ଗିରାଂ ୟେ ।
ତ୍ଵତ୍ ମାୟୟା ପିହିତ ଦୃଷ୍ଟୟଃ ଏତତ୍ ଅଂଜଃ
କିଂ ତସ୍ୟ ତେ ଵୟଂ ଅସତ୍ ଗତୟଃ ଗୃଣୀମଃ ॥ 38॥

ଶ୍ରୀଭଗଵାନ୍ ଉଵାଚ ।
ମା ଭୈଃ ଜରେ ତ୍ଵଂ ଉତ୍ତିଷ୍ଠ କାମଃ ଏଷଃ କୃତଃ ହି ମେ ।
ୟାହି ତ୍ଵଂ ମତ୍ ଅନୁଜ୍ଞାତଃ ସ୍ଵର୍ଗଂ ସୁକୃତିନାଂ ପଦମ୍ ॥ 39॥

ଇତି ଆଦିଷ୍ଟଃ ଭଗଵତା କୃଷ୍ଣେନ ଇଚ୍ଛା ଶରୀରିଣା ।
ତ୍ରିଃ ପରିକ୍ରମ୍ୟ ତଂ ନତ୍ଵା ଵିମାନେନ ଦିଵଂ ୟୟୌ ॥ 40॥

ଦାରୁକଃ କୃଷ୍ଣପଦଵୀଂ ଅନ୍ଵିଚ୍ଛନ୍ ଅଧିଗମ୍ୟତାମ୍ ।
ଵାୟୁଂ ତୁଲସିକାମୋଦଂ ଆଘ୍ରାୟ ଅଭିମୁଖଂ ୟୟୌ ॥ 41॥

ତଂ ତତ୍ର ତିଗ୍ମଦ୍ୟୁଭିଃ ଆୟୁଧୈଃ ଵୃତମ୍
ହି ଅଶ୍ଵତ୍ଥମୂଲେ କୃତକେତନଂ ପତିମ୍ ।
ସ୍ନେହପ୍ଲୁତାତ୍ମା ନିପପାତ ପାଦୟୋ
ରଥାତ୍ ଅଵପ୍ଲୁତ୍ୟ ସବାଷ୍ପଲୋଚନଃ ॥ 42॥

ଅପଶ୍ୟତଃ ତ୍ଵତ୍ ଚରଣ ଅଂବୁଜଂ ପ୍ରଭୋ
ଦୃଷ୍ଟିଃ ପ୍ରଣଷ୍ଟା ତମସି ପ୍ରଵିଷ୍ଟା ।
ଦିଶଃ ନ ଜାନେ ନ ଲଭେ ଚ ଶାଂତିମ୍
ୟଥା ନିଶାୟଂ ଉଡୁପେ ପ୍ରଣଷ୍ଟେ ॥ 43॥

ଇତି ବ୍ରୁଵତେ ସୂତେ ଵୈ ରଥଃ ଗରୁଡଲାଂଛନଃ ।
ଖଂ ଉତ୍ପପାତ ରାଜେଂଦ୍ର ସାଶ୍ଵଧ୍ଵଜଃ ଉଦୀକ୍ଷତଃ ॥ 44॥

ତଂ ଅନ୍ଵଗଚ୍ଛନ୍ ଦିଵ୍ୟାନି ଵିଷ୍ଣୁପ୍ରହରଣାନି ଚ ।
ତେନ ଅତି ଵିସ୍ମିତ ଆତ୍ମାନଂ ସୂତଂ ଆହ ଜନାର୍ଦନଃ ॥ 45॥

ଗଚ୍ଛ ଦ୍ଵାରଵତୀଂ ସୂତ ଜ୍ଞାତୀନାଂ ନିଧନଂ ମିଥଃ ।
ସଂକର୍ଷଣସ୍ୟ ନିର୍ୟାଣଂ ବଂଧୁଭ୍ୟଃ ବ୍ରୂହି ମତ୍ ଦଶାମ୍ ॥ 46॥

ଦ୍ଵାରକାୟାଂ ଚ ନ ସ୍ଥେୟଂ ଭଵଦ୍ଭିଃ ଚ ସ୍ଵବଂଧୁଭିଃ ।
ମୟା ତ୍ୟକ୍ତାଂ ୟଦୁପୁରୀଂ ସମୁଦ୍ରଃ ପ୍ଲାଵୟିଷ୍ୟତି ॥ 47॥

ସ୍ଵଂ ସ୍ଵଂ ପରିଗ୍ରହଂ ସର୍ଵେ ଆଦାୟ ପିତରୌ ଚ ନଃ ।
ଅର୍ଜୁନେନ ଆଵିତାଃ ସର୍ଵ ଇଂଦ୍ରପ୍ରସ୍ଥଂ ଗମିଷ୍ୟଥ ॥ 48॥

ତ୍ଵଂ ତୁ ମତ୍ ଧର୍ମଂ ଆସ୍ଥାୟ ଜ୍ଞାନନିଷ୍ଠଃ ଉପେକ୍ଷକଃ ।
ମନ୍ମାୟା ରଚନାଂ ଏତାଂ ଵିଜ୍ଞାୟ ଉପଶମଂ ଵ୍ରଜ ॥ 49॥

ଇତି ଉକ୍ତଃ ତଂ ପରିକ୍ରମ୍ୟ ନମସ୍କୃତ୍ୟ ପୁନଃ ପୁନଃ ।
ତତ୍ ପାଦୌ ଶୀର୍ଷ୍ଣି ଉପାଧାୟ ଦୁର୍ମନାଃ ପ୍ରୟୟୌ ପୁରୀମ୍ ॥ 50॥

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କଂଧେ ୟଦୁକୁଲସଂକ୍ଷୟୋ ନାମ
ତ୍ରିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ 30॥

ଅଥ ଏକତ୍ରିଂଶଃ ଅଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଶୁକଃ ଉଵାଚ ।
ଅଥ ତତ୍ର ଆଗମତ୍ ବ୍ରହ୍ମା ଭଵାନ୍ୟା ଚ ସମଂ ଭଵଃ ।
ମହେଂଦ୍ରପ୍ରମୁଖାଃ ଦେଵାଃ ମୁନୟଃ ସପ୍ରଜେଶ୍ଵରାଃ ॥ 1॥

ପିତରଃ ସିଦ୍ଧଗଂଧର୍ଵାଃ ଵିଦ୍ୟାଧର ମହୋରଗାଃ ।
ଚାରଣାଃ ୟକ୍ଷରକ୍ଷାଂସି କିଂନର ଅପ୍ସରସଃ ଦ୍ଵିଜାଃ ॥ 2॥

ଦ୍ରଷ୍ଟୁକାମାଃ ଭଗଵତଃ ନିର୍ଵାଣଂ ପରମ ଉତ୍ସୁକାଃ ।
ଗାୟଂତଃ ଚ ଗୃଣଂତଃ ଚ ଶୌରେଃ କର୍ମାଣି ଜନ୍ମ ଚ ॥ 3॥

ଵଵର୍ଷୁଃ ପୁଷ୍ପଵର୍ଷାଣି ଵିମାନ ଆଵଲିଭିଃ ନଭଃ ।
କୁର୍ଵଂତଃ ସଂକୁଲଂ ରାଜନ୍ ଭକ୍ତ୍ୟା ପରମୟା ୟୁତାଃ ॥ 4॥

ଭଗଵାନ୍ ପିତାମହଂ ଵୀକ୍ଷ୍ୟ ଵିଭୂତିଃ ଆତ୍ମନଃ ଵିଭୁଃ ।
ସଂୟୋଜ୍ୟ ଆତ୍ମନି ଚ ଆତ୍ମାନଂ ପଦ୍ମନେତ୍ରେ ନ୍ୟମୀଲୟତ୍ ॥ 5॥

ଲୋକାଭିରାମାଂ ସ୍ଵତନୁଂ ଧାରଣା ଧ୍ୟାନ ମଂଗଲମ୍ ।
ୟୋଗଧାରଣୟା ଆଗ୍ନେୟ୍ୟା ଅଦଗ୍ଧ୍ଵା ଧାମ ଆଵିଶତ୍ ସ୍ଵକମ୍ ॥ 6॥

ଦିଵି ଦୁଂଦୁଭୟଃ ନେଦୁଃ ପେତୁଃ ସୁମନଃ ଚ ଖାତ୍ ।
ସତ୍ୟଂ ଧର୍ମଃ ଧୃତିଃ ଭୂମେଃ କୀର୍ତିଃ ଶ୍ରୀଃ ଚ ଅନୁ ତଂ ଵୟୁଃ ॥ 7॥

ଦେଵ ଆଦୟଃ ବ୍ରହ୍ମମୁଖ୍ୟାଃ ନ ଵିଶଂତଂ ସ୍ଵଧାମନି ।
ଅଵିଜ୍ଞାତଗତିଂ କୃଷ୍ଣଂ ଦଦୃଶୁଃ ଚ ଅତିଵିସ୍ମିତାଃ ॥ 8॥

ସୌଦାମନ୍ୟାଃ ୟଥା ଆକାଶେ ୟାଂତ୍ୟାଃ ହିତ୍ଵା ଅଭ୍ରମଂଡଲମ୍ ।
ଗତିଃ ନ ଲକ୍ଷ୍ୟତେ ମର୍ତ୍ୟୈଃ ତଥା କୃଷ୍ଣସ୍ୟ ଦୈଵତୈଃ ॥ 9॥

ବ୍ରହ୍ମ ରୁଦ୍ର ଆଦୟଃ ତେ ତୁ ଦୃଷ୍ଟ୍ଵା ୟୋଗଗତିଂ ହରେଃ ।
ଵିସ୍ମିତାଃ ତାଂ ପ୍ରଶଂସଂତଃ ସ୍ଵଂ ସ୍ଵଂ ଲୋକଂ ୟୟୁଃ ତଦା ॥ 10॥

ରାଜନ୍ ପରସ୍ୟ ତନୁଭୃତ୍ ଜନନାପ୍ୟୟେହା
ମାୟାଵିଡଂବନଂ ଅଵେହି ୟଥା ନଟସ୍ୟ ।
ସୃଷ୍ଟ୍ଵା ଆତ୍ମନା ଇଦଂ ଅନୁଵିଶ୍ୟ ଵିହୃତ୍ୟ ଚ ଅଂତେ
ସଂହୃତ୍ୟ ଚ ଆତ୍ମ ମହିନା ଉପରତଃ ସଃ ଆସ୍ତେ ॥ 11॥

ମର୍ତ୍ୟେନ ୟଃ ଗୁରୁସୁତଂ ୟମଲୋକନୀତମ୍
ତ୍ଵାଂ ଚ ଆନୟତ୍ ଶରଣଦଃ ପରମ ଅସ୍ତ୍ର ଦଗ୍ଧମ୍ ।
ଜିଗ୍ୟେ ଅଂତକ ଅଂତକଂ ଅପି ଈଶଂ ଅସୌ ଅଵନୀଶଃ
କିଂ ସ୍ଵାଵନେ ସ୍ଵରନୟନ୍ ମୃଗୟୁଂ ସଦେହମ୍ ॥ 12॥

ତଥା ଅପି ଅଶେଶା ସ୍ଥିତି ସଂଭଵ ଅପି
ଅୟେଷୁ ଅନନ୍ୟ ହେତୁଃ ୟତ୍ ଅଶେଷ ଶକ୍ତିଧୃକ୍ ।
ନ ଇଚ୍ଛତ୍ ପ୍ରଣେତୁଂ ଵପୁଃ ଅତ୍ର ଶେଷିତମ୍
ମର୍ତ୍ୟେନ କିଂ ସ୍ଵସ୍ଥଗତିଂ ପ୍ରଦର୍ଶୟନ୍ ॥ 13॥

ୟଃ ଏତାଂ ପ୍ରାତଃ ଉତ୍ଥାୟ କୃଷ୍ଣସ୍ୟ ପଦଵୀଂ ପରାମ୍ ।
ପ୍ରୟତଃ କୀର୍ତୟେତ୍ ଭକ୍ତ୍ୟା ତାଂ ଏଵ ଆପ୍ନୋତି ଅନୁତ୍ତମାମ୍ ॥ 14॥

ଦାରୁକଃ ଦ୍ଵାରକାଂ ଏତ୍ୟ ଵସୁଦେଵ ଉଗ୍ରସେନୟୋଃ ।
ପତିତ୍ଵା ଚରଣାଵସ୍ରୈଃ ନ୍ୟଷିଂଚତ୍ କୃଷ୍ଣଵିଚ୍ୟୁତଃ ॥ 15॥

କଥୟାମାସ ନିଧନଂ ଵୃଷ୍ଣୀନାଂ କୃତ୍ସ୍ନଶଃ ନୃପ ।
ତତ୍ ଶ୍ରୁତ୍ଵା ଉଦ୍ଵିଗ୍ନ ହୃଦୟାଃ ଜନାଃ ଶୋକ ଵିମୂର୍ଚ୍ଛିତାଃ ॥ 16॥

ତତ୍ର ସ୍ମ ତ୍ଵରିତା ଜଗ୍ମୁଃ କୃଷ୍ଣ ଵିଶ୍ଲେଷ ଵିହ୍ଵଲାଃ ।
ଵ୍ୟସଵାଃ ଶେରତେ ୟତ୍ର ଜ୍ଞାତୟଃ ଘ୍ନଂତଃ ଆନନମ୍ ॥ 17॥

ଦେଵକୀ ରୋହିଣୀ ଚ ଏଵ ଵସୁଦେଵଃ ତଥା ସୁତୌ ।
କୃଷ୍ଣ ରାମ ଅଵପଶ୍ୟଂତଃ ଶୋକ ଆର୍ତାଃ ଵିଜହୁଃ ସ୍ମୃତିମ୍ ॥ 18॥

ପ୍ରାଣାନ୍ ଚ ଵିଜହୁଃ ତତ୍ର ଭଗଵତ୍ ଵିରହ ଆତୁରାଃ ।
ଉପଗୁହ୍ୟ ପତୀନ୍ ତାତ ଚିତାଂ ଆରୁରୁହୁଃ ସ୍ତ୍ରିୟଃ ॥ 19॥

ରାମପତ୍ନ୍ୟଃ ଚ ତତ୍ ଦେହଂ ଉପଗୁହ୍ୟ ଅଗ୍ନିଂ ଆଵିଶନ୍ ।
ଵସୁଦେଵପତ୍ନ୍ୟଃ ତତ୍ ଗାତ୍ରଂ ପ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନ ଆଦୀନ୍ ହରେଃ ସ୍ନୁଷାଃ ।
କୃଷ୍ଣପତ୍ନ୍ୟଃ ଆଵିଶନ୍ ଅଗ୍ନିଂ ରୁକ୍ମିଣି ଆଦ୍ୟାଃ ତଦାତ୍ମିକାଃ ॥ 20॥

ଅର୍ଜୁନଃ ପ୍ରେୟସଃ ସଖ୍ୟୁଃ କୃଷ୍ଣସ୍ୟ ଵିରହ ଆତୁରଃ ।
ଆତ୍ମାନଂ ସାଂତ୍ଵୟାମାସ କୃଷ୍ଣଗୀତୈଃ ସଦୁକ୍ତିଭିଃ ॥ 21॥

ବଂଧୂନାଂ ନଷ୍ଟଗୋତ୍ରାଣାଂ ଅର୍ଜୁନଃ ସାଂପରାୟିକମ୍ ।
ହତାନାଂ କାରୟାମାସ ୟଥାଵତ୍ ଅନୁପୂର୍ଵଶଃ ॥ 22॥

ଦ୍ଵାରକାଂ ହରିଣା ତ୍ୟକ୍ତା ସମୁଦ୍ରଃ ଅପ୍ଲାଵୟତ୍ କ୍ଷଣାତ୍ ।
ଵର୍ଜୟିତ୍ଵା ମହାରାଜ ଶ୍ରୀମତ୍ ଭଗଵତ୍ ଆଲୟମ୍ ॥ 23॥

ନିତ୍ୟଂ ସଂନିହିତଃ ତତ୍ର ଭଗଵାନ୍ ମଧୁସୂଦନଃ ।
ସ୍ମୃତ୍ୟା ଅଶେଷା ଅଶୁଭହରଂ ସର୍ଵ ମଂଗଲଂ ଅମଂଗଲମ୍ ॥ 24॥

ସ୍ତ୍ରୀ ବାଲ ଵୃଦ୍ଧାନ୍ ଆଦାୟ ହତଶେଷାନ୍ ଧନଂଜୟଃ ।
ଇଂଦ୍ରପ୍ରସ୍ଥଂ ସମାଵେଶ୍ୟ ଵଜ୍ର ତତ୍ର ଅଭ୍ୟଷେଚୟତ୍ ॥ 25॥

ଶ୍ରୁତ୍ଵା ସୁହୃତ୍ ଵଧଂ ରାଜନ୍ ଅର୍ଜୁନାତ୍ ତେ ପିତାମହାଃ ।
ତ୍ଵାଂ ତୁ ଵଂଶଧରଂ କୃତ୍ଵା ଜଗ୍ମୁଃ ସର୍ଵେ ମହାପଥମ୍ ॥ 26॥

ୟଃ ଏତତ୍ ଦେଵଦେଵସ୍ୟ ଵିଷ୍ଣୋଃ କର୍ମାଣି ଜନ୍ମ ଚ ।
କୀର୍ତୟେତ୍ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ମର୍ତ୍ୟଃ ସର୍ଵପାପୈଃ ପ୍ରମୁଚ୍ୟତେ ॥ 27॥

ଇତ୍ଥଂ ହରେଃ ଭଗଵତଃ ରୁଚିର ଅଵତାର
ଵୀର୍ୟାଣି ବାଲଚରିତାନି ଚ ଶଂତମାନି ।
ଅନ୍ୟତ୍ର ଚ ଇହ ଚ ଶ୍ରୁତାନି ଗୃଣନ୍ ମନୁଷ୍ୟଃ
ଭକ୍ତିଂ ପରାଂ ପରମହଂସଗତୌ ଲଭେତ ॥ 28॥

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କଂଧେ ମୌସଲୋପାଖ୍ୟାନଂ ନାମ
ଏକତ୍ରିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ 31॥

॥ ଇତି ଉଦ୍ଧଵଗୀତା ନାମ ଏକାଦଶସ୍କଂଧଃ ସମାପ୍ତଃ ॥