శ్రీగణేశాయ నమః
శ్రీజానకీవల్లభో విజయతే
శ్రీరామచరితమానస
చతుర్థ సోపాన (కిష్కింధాకాండ)
కుందేందీవరసుందరావతిబలౌ విజ్ఞానధామావుభౌ
శోభాఢ్యౌ వరధన్వినౌ శ్రుతినుతౌ గోవిప్రవృందప్రియౌ।
మాయామానుషరూపిణౌ రఘువరౌ సద్ధర్మవర్మౌం హితౌ
సీతాన్వేషణతత్పరౌ పథిగతౌ భక్తిప్రదౌ తౌ హి నః ॥ 1 ॥
బ్రహ్మాంభోధిసముద్భవం కలిమలప్రధ్వంసనం చావ్యయం
శ్రీమచ్ఛంభుముఖేందుసుందరవరే సంశోభితం సర్వదా।
సంసారామయభేషజం సుఖకరం శ్రీజానకీజీవనం
ధన్యాస్తే కృతినః పిబంతి సతతం శ్రీరామనామామృతమ్ ॥ 2 ॥
సో. ముక్తి జన్మ మహి జాని గ్యాన ఖాని అఘ హాని కర
జహఁ బస సంభు భవాని సో కాసీ సేఇఅ కస న ॥
జరత సకల సుర బృంద బిషమ గరల జేహిం పాన కియ।
తేహి న భజసి మన మంద కో కృపాల సంకర సరిస ॥
ఆగేం చలే బహురి రఘురాయా। రిష్యమూక పరవత నిఅరాయా ॥
తహఁ రహ సచివ సహిత సుగ్రీవా। ఆవత దేఖి అతుల బల సీంవా ॥
అతి సభీత కహ సును హనుమానా। పురుష జుగల బల రూప నిధానా ॥
ధరి బటు రూప దేఖు తైం జాఈ। కహేసు జాని జియఁ సయన బుఝాఈ ॥
పఠే బాలి హోహిం మన మైలా। భాగౌం తురత తజౌం యహ సైలా ॥
బిప్ర రూప ధరి కపి తహఁ గయూ। మాథ నాఇ పూఛత అస భయూ ॥
కో తుమ్హ స్యామల గౌర సరీరా। ఛత్రీ రూప ఫిరహు బన బీరా ॥
కఠిన భూమి కోమల పద గామీ। కవన హేతు బిచరహు బన స్వామీ ॥
మృదుల మనోహర సుందర గాతా। సహత దుసహ బన ఆతప బాతా ॥
కీ తుమ్హ తీని దేవ మహఁ కోఊ। నర నారాయన కీ తుమ్హ దోఊ ॥
దో. జగ కారన తారన భవ భంజన ధరనీ భార।
కీ తుమ్హ అకిల భువన పతి లీన్హ మనుజ అవతార ॥ 1 ॥
కోసలేస దసరథ కే జాఏ । హమ పితు బచన మాని బన ఆఏ ॥
నామ రామ లఛిమన దూ భాఈ। సంగ నారి సుకుమారి సుహాఈ ॥
ఇహాఁ హరి నిసిచర బైదేహీ। బిప్ర ఫిరహిం హమ ఖోజత తేహీ ॥
ఆపన చరిత కహా హమ గాఈ। కహహు బిప్ర నిజ కథా బుఝాఈ ॥
ప్రభు పహిచాని పరేఉ గహి చరనా। సో సుఖ ఉమా నహిం బరనా ॥
పులకిత తన ముఖ ఆవ న బచనా। దేఖత రుచిర బేష కై రచనా ॥
పుని ధీరజు ధరి అస్తుతి కీన్హీ। హరష హృదయఁ నిజ నాథహి చీన్హీ ॥
మోర న్యాఉ మైం పూఛా సాఈం। తుమ్హ పూఛహు కస నర కీ నాఈమ్ ॥
తవ మాయా బస ఫిరుఁ భులానా। తా తే మైం నహిం ప్రభు పహిచానా ॥
దో. ఏకు మైం మంద మోహబస కుటిల హృదయ అగ్యాన।
పుని ప్రభు మోహి బిసారేఉ దీనబంధు భగవాన ॥ 2 ॥
జదపి నాథ బహు అవగున మోరేం। సేవక ప్రభుహి పరై జని భోరేమ్ ॥
నాథ జీవ తవ మాయాఁ మోహా। సో నిస్తరి తుమ్హారేహిం ఛోహా ॥
తా పర మైం రఘుబీర దోహాఈ। జానుఁ నహిం కఛు భజన ఉపాఈ ॥
సేవక సుత పతి మాతు భరోసేం। రహి అసోచ బని ప్రభు పోసేమ్ ॥
అస కహి పరేఉ చరన అకులాఈ। నిజ తను ప్రగటి ప్రీతి ఉర ఛాఈ ॥
తబ రఘుపతి ఉఠాఇ ఉర లావా। నిజ లోచన జల సీంచి జుడ఼ఆవా ॥
సును కపి జియఁ మానసి జని ఊనా। తైం మమ ప్రియ లఛిమన తే దూనా ॥
సమదరసీ మోహి కహ సబ కోఊ। సేవక ప్రియ అనన్యగతి సోఊ ॥
దో. సో అనన్య జాకేం అసి మతి న టరి హనుమంత।
మైం సేవక సచరాచర రూప స్వామి భగవంత ॥ 3 ॥
దేఖి పవన సుత పతి అనుకూలా। హృదయఁ హరష బీతీ సబ సూలా ॥
నాథ సైల పర కపిపతి రహీ। సో సుగ్రీవ దాస తవ అహీ ॥
తేహి సన నాథ మయత్రీ కీజే। దీన జాని తేహి అభయ కరీజే ॥
సో సీతా కర ఖోజ కరాఇహి। జహఁ తహఁ మరకట కోటి పఠాఇహి ॥
ఏహి బిధి సకల కథా సముఝాఈ। లిఏ దుఔ జన పీఠి చఢ఼ఆఈ ॥
జబ సుగ్రీవఁ రామ కహుఁ దేఖా। అతిసయ జన్మ ధన్య కరి లేఖా ॥
సాదర మిలేఉ నాఇ పద మాథా। భైంటేఉ అనుజ సహిత రఘునాథా ॥
కపి కర మన బిచార ఏహి రీతీ। కరిహహిం బిధి మో సన ఏ ప్రీతీ ॥
దో. తబ హనుమంత ఉభయ దిసి కీ సబ కథా సునాఇ ॥
పావక సాఖీ దేఇ కరి జోరీ ప్రీతీ దృఢ఼ఆఇ ॥ 4 ॥
కీన్హీ ప్రీతి కఛు బీచ న రాఖా। లఛమిన రామ చరిత సబ భాషా ॥
కహ సుగ్రీవ నయన భరి బారీ। మిలిహి నాథ మిథిలేసకుమారీ ॥
మంత్రిన్హ సహిత ఇహాఁ ఏక బారా। బైఠ రహేఉఁ మైం కరత బిచారా ॥
గగన పంథ దేఖీ మైం జాతా। పరబస పరీ బహుత బిలపాతా ॥
రామ రామ హా రామ పుకారీ। హమహి దేఖి దీన్హేఉ పట డారీ ॥
మాగా రామ తురత తేహిం దీన్హా। పట ఉర లాఇ సోచ అతి కీన్హా ॥
కహ సుగ్రీవ సునహు రఘుబీరా। తజహు సోచ మన ఆనహు ధీరా ॥
సబ ప్రకార కరిహుఁ సేవకాఈ। జేహి బిధి మిలిహి జానకీ ఆఈ ॥
దో. సఖా బచన సుని హరషే కృపాసిధు బలసీంవ।
కారన కవన బసహు బన మోహి కహహు సుగ్రీవ ॥ 5 ॥
నాత బాలి అరు మైం ద్వౌ భాఈ। ప్రీతి రహీ కఛు బరని న జాఈ ॥
మయ సుత మాయావీ తేహి న్AUఁ। ఆవా సో ప్రభు హమరేం గ్AUఁ ॥
అర్ధ రాతి పుర ద్వార పుకారా। బాలీ రిపు బల సహై న పారా ॥
ధావా బాలి దేఖి సో భాగా। మైం పుని గయుఁ బంధు సఁగ లాగా ॥
గిరిబర గుహాఁ పైఠ సో జాఈ। తబ బాలీం మోహి కహా బుఝాఈ ॥
పరిఖేసు మోహి ఏక పఖవారా। నహిం ఆవౌం తబ జానేసు మారా ॥
మాస దివస తహఁ రహేఉఁ ఖరారీ। నిసరీ రుధిర ధార తహఁ భారీ ॥
బాలి హతేసి మోహి మారిహి ఆఈ। సిలా దేఇ తహఁ చలేఉఁ పరాఈ ॥
మంత్రిన్హ పుర దేఖా బిను సాఈం। దీన్హేఉ మోహి రాజ బరిఆఈ ॥
బాలి తాహి మారి గృహ ఆవా। దేఖి మోహి జియఁ భేద బఢ఼ఆవా ॥
రిపు సమ మోహి మారేసి అతి భారీ। హరి లీన్హేసి సర్బసు అరు నారీ ॥
తాకేం భయ రఘుబీర కృపాలా। సకల భువన మైం ఫిరేఉఁ బిహాలా ॥
ఇహాఁ సాప బస ఆవత నాహీం। తదపి సభీత రహుఁ మన మాహీఁ ॥
సుని సేవక దుఖ దీనదయాలా। ఫరకి ఉఠీం ద్వై భుజా బిసాలా ॥
దో. సును సుగ్రీవ మారిహుఁ బాలిహి ఏకహిం బాన।
బ్రహ్మ రుద్ర సరనాగత గేఁ న ఉబరిహిం ప్రాన ॥ 6 ॥
జే న మిత్ర దుఖ హోహిం దుఖారీ। తిన్హహి బిలోకత పాతక భారీ ॥
నిజ దుఖ గిరి సమ రజ కరి జానా। మిత్రక దుఖ రజ మేరు సమానా ॥
జిన్హ కేం అసి మతి సహజ న ఆఈ। తే సఠ కత హఠి కరత మితాఈ ॥
కుపథ నివారి సుపంథ చలావా। గున ప్రగటే అవగునన్హి దురావా ॥
దేత లేత మన సంక న ధరీ। బల అనుమాన సదా హిత కరీ ॥
బిపతి కాల కర సతగున నేహా। శ్రుతి కహ సంత మిత్ర గున ఏహా ॥
ఆగేం కహ మృదు బచన బనాఈ। పాఛేం అనహిత మన కుటిలాఈ ॥
జా కర చిత అహి గతి సమ భాఈ। అస కుమిత్ర పరిహరేహి భలాఈ ॥
సేవక సఠ నృప కృపన కునారీ। కపటీ మిత్ర సూల సమ చారీ ॥
సఖా సోచ త్యాగహు బల మోరేం। సబ బిధి ఘటబ కాజ మైం తోరేమ్ ॥
కహ సుగ్రీవ సునహు రఘుబీరా। బాలి మహాబల అతి రనధీరా ॥
దుందుభీ అస్థి తాల దేఖరాఏ। బిను ప్రయాస రఘునాథ ఢహాఏ ॥
దేఖి అమిత బల బాఢ఼ఈ ప్రీతీ। బాలి బధబ ఇన్హ భి పరతీతీ ॥
బార బార నావి పద సీసా। ప్రభుహి జాని మన హరష కపీసా ॥
ఉపజా గ్యాన బచన తబ బోలా। నాథ కృపాఁ మన భయు అలోలా ॥
సుఖ సంపతి పరివార బడ఼ఆఈ। సబ పరిహరి కరిహుఁ సేవకాఈ ॥
ఏ సబ రామభగతి కే బాధక। కహహిం సంత తబ పద అవరాధక ॥
సత్రు మిత్ర సుఖ దుఖ జగ మాహీం। మాయా కృత పరమారథ నాహీమ్ ॥
బాలి పరమ హిత జాసు ప్రసాదా। మిలేహు రామ తుమ్హ సమన బిషాదా ॥
సపనేం జేహి సన హోఇ లరాఈ। జాగేం సముఝత మన సకుచాఈ ॥
అబ ప్రభు కృపా కరహు ఏహి భాఁతీ। సబ తజి భజను కరౌం దిన రాతీ ॥
సుని బిరాగ సంజుత కపి బానీ। బోలే బిహఁసి రాము ధనుపానీ ॥
జో కఛు కహేహు సత్య సబ సోఈ। సఖా బచన మమ మృషా న హోఈ ॥
నట మరకట ఇవ సబహి నచావత। రాము ఖగేస బేద అస గావత ॥
లై సుగ్రీవ సంగ రఘునాథా। చలే చాప సాయక గహి హాథా ॥
తబ రఘుపతి సుగ్రీవ పఠావా। గర్జేసి జాఇ నికట బల పావా ॥
సునత బాలి క్రోధాతుర ధావా। గహి కర చరన నారి సముఝావా ॥
సును పతి జిన్హహి మిలేఉ సుగ్రీవా। తే ద్వౌ బంధు తేజ బల సీంవా ॥
కోసలేస సుత లఛిమన రామా। కాలహు జీతి సకహిం సంగ్రామా ॥
దో. కహ బాలి సును భీరు ప్రియ సమదరసీ రఘునాథ।
జౌం కదాచి మోహి మారహిం తౌ పుని హౌఁ సనాథ ॥ 7 ॥
అస కహి చలా మహా అభిమానీ। తృన సమాన సుగ్రీవహి జానీ ॥
భిరే ఉభౌ బాలీ అతి తర్జా । ముఠికా మారి మహాధుని గర్జా ॥
తబ సుగ్రీవ బికల హోఇ భాగా। ముష్టి ప్రహార బజ్ర సమ లాగా ॥
మైం జో కహా రఘుబీర కృపాలా। బంధు న హోఇ మోర యహ కాలా ॥
ఏకరూప తుమ్హ భ్రాతా దోఊ। తేహి భ్రమ తేం నహిం మారేఉఁ సోఊ ॥
కర పరసా సుగ్రీవ సరీరా। తను భా కులిస గీ సబ పీరా ॥
మేలీ కంఠ సుమన కై మాలా। పఠవా పుని బల దేఇ బిసాలా ॥
పుని నానా బిధి భీ లరాఈ। బిటప ఓట దేఖహిం రఘురాఈ ॥
దో. బహు ఛల బల సుగ్రీవ కర హియఁ హారా భయ మాని।
మారా బాలి రామ తబ హృదయ మాఝ సర తాని ॥ 8 ॥
పరా బికల మహి సర కే లాగేం। పుని ఉఠి బైఠ దేఖి ప్రభు ఆగేమ్ ॥
స్యామ గాత సిర జటా బనాఏఁ। అరున నయన సర చాప చఢ఼ఆఏఁ ॥
పుని పుని చితి చరన చిత దీన్హా। సుఫల జన్మ మానా ప్రభు చీన్హా ॥
హృదయఁ ప్రీతి ముఖ బచన కఠోరా। బోలా చితి రామ కీ ఓరా ॥
ధర్మ హేతు అవతరేహు గోసాఈ। మారేహు మోహి బ్యాధ కీ నాఈ ॥
మైం బైరీ సుగ్రీవ పిఆరా। అవగున కబన నాథ మోహి మారా ॥
అనుజ బధూ భగినీ సుత నారీ। సును సఠ కన్యా సమ ఏ చారీ ॥
ఇన్హహి కుద్దష్టి బిలోకి జోఈ। తాహి బధేం కఛు పాప న హోఈ ॥
ముఢ఼ తోహి అతిసయ అభిమానా। నారి సిఖావన కరసి న కానా ॥
మమ భుజ బల ఆశ్రిత తేహి జానీ। మారా చహసి అధమ అభిమానీ ॥
దో. సునహు రామ స్వామీ సన చల న చాతురీ మోరి।
ప్రభు అజహూఁ మైం పాపీ అంతకాల గతి తోరి ॥ 9 ॥
సునత రామ అతి కోమల బానీ। బాలి సీస పరసేఉ నిజ పానీ ॥
అచల కరౌం తను రాఖహు ప్రానా। బాలి కహా సును కృపానిధానా ॥
జన్మ జన్మ ముని జతను కరాహీం। అంత రామ కహి ఆవత నాహీమ్ ॥
జాసు నామ బల సంకర కాసీ। దేత సబహి సమ గతి అవినాసీ ॥
మమ లోచన గోచర సోఇ ఆవా। బహురి కి ప్రభు అస బనిహి బనావా ॥
ఛం. సో నయన గోచర జాసు గున నిత నేతి కహి శ్రుతి గావహీం।
జితి పవన మన గో నిరస కరి ముని ధ్యాన కబహుఁక పావహీమ్ ॥
మోహి జాని అతి అభిమాన బస ప్రభు కహేఉ రాఖు సరీరహీ।
అస కవన సఠ హఠి కాటి సురతరు బారి కరిహి బబూరహీ ॥ 1 ॥
అబ నాథ కరి కరునా బిలోకహు దేహు జో బర మాగూఁ।
జేహిం జోని జన్మౌం కర్మ బస తహఁ రామ పద అనురాగూఁ ॥
యహ తనయ మమ సమ బినయ బల కల్యానప్రద ప్రభు లీజిఐ।
గహి బాహఁ సుర నర నాహ ఆపన దాస అంగద కీజిఐ ॥ 2 ॥
దో. రామ చరన దృఢ఼ ప్రీతి కరి బాలి కీన్హ తను త్యాగ।
సుమన మాల జిమి కంఠ తే గిరత న జాని నాగ ॥ 10 ॥
రామ బాలి నిజ ధామ పఠావా। నగర లోగ సబ బ్యాకుల ధావా ॥
నానా బిధి బిలాప కర తారా। ఛూటే కేస న దేహ సఁభారా ॥
తారా బికల దేఖి రఘురాయా । దీన్హ గ్యాన హరి లీన్హీ మాయా ॥
ఛితి జల పావక గగన సమీరా। పంచ రచిత అతి అధమ సరీరా ॥
ప్రగట సో తను తవ ఆగేం సోవా। జీవ నిత్య కేహి లగి తుమ్హ రోవా ॥
ఉపజా గ్యాన చరన తబ లాగీ। లీన్హేసి పరమ భగతి బర మాగీ ॥
ఉమా దారు జోషిత కీ నాఈ। సబహి నచావత రాము గోసాఈ ॥
తబ సుగ్రీవహి ఆయసు దీన్హా। మృతక కర్మ బిధిబత సబ కీన్హా ॥
రామ కహా అనుజహి సముఝాఈ। రాజ దేహు సుగ్రీవహి జాఈ ॥
రఘుపతి చరన నాఇ కరి మాథా। చలే సకల ప్రేరిత రఘునాథా ॥
దో. లఛిమన తురత బోలాఏ పురజన బిప్ర సమాజ।
రాజు దీన్హ సుగ్రీవ కహఁ అంగద కహఁ జుబరాజ ॥ 11 ॥
ఉమా రామ సమ హిత జగ మాహీం। గురు పితు మాతు బంధు ప్రభు నాహీమ్ ॥
సుర నర ముని సబ కై యహ రీతీ। స్వారథ లాగి కరహిం సబ ప్రీతీ ॥
బాలి త్రాస బ్యాకుల దిన రాతీ। తన బహు బ్రన చింతాఁ జర ఛాతీ ॥
సోఇ సుగ్రీవ కీన్హ కపిర్AU। అతి కృపాల రఘుబీర సుభ్AU ॥
జానతహుఁ అస ప్రభు పరిహరహీం। కాహే న బిపతి జాల నర పరహీమ్ ॥
పుని సుగ్రీవహి లీన్హ బోలాఈ। బహు ప్రకార నృపనీతి సిఖాఈ ॥
కహ ప్రభు సును సుగ్రీవ హరీసా। పుర న జాఉఁ దస చారి బరీసా ॥
గత గ్రీషమ బరషా రితు ఆఈ। రహిహుఁ నికట సైల పర ఛాఈ ॥
అంగద సహిత కరహు తుమ్హ రాజూ। సంతత హృదయ ధరేహు మమ కాజూ ॥
జబ సుగ్రీవ భవన ఫిరి ఆఏ। రాము ప్రబరషన గిరి పర ఛాఏ ॥
దో. ప్రథమహిం దేవన్హ గిరి గుహా రాఖేఉ రుచిర బనాఇ।
రామ కృపానిధి కఛు దిన బాస కరహింగే ఆఇ ॥ 12 ॥
సుందర బన కుసుమిత అతి సోభా। గుంజత మధుప నికర మధు లోభా ॥
కంద మూల ఫల పత్ర సుహాఏ। భే బహుత జబ తే ప్రభు ఆఏ ॥
దేఖి మనోహర సైల అనూపా। రహే తహఁ అనుజ సహిత సురభూపా ॥
మధుకర ఖగ మృగ తను ధరి దేవా। కరహిం సిద్ధ ముని ప్రభు కై సేవా ॥
మంగలరుప భయు బన తబ తే । కీన్హ నివాస రమాపతి జబ తే ॥
ఫటిక సిలా అతి సుభ్ర సుహాఈ। సుఖ ఆసీన తహాఁ ద్వౌ భాఈ ॥
కహత అనుజ సన కథా అనేకా। భగతి బిరతి నృపనీతి బిబేకా ॥
బరషా కాల మేఘ నభ ఛాఏ। గరజత లాగత పరమ సుహాఏ ॥
దో. లఛిమన దేఖు మోర గన నాచత బారిద పైఖి।
గృహీ బిరతి రత హరష జస బిష్ను భగత కహుఁ దేఖి ॥ 13 ॥
ఘన ఘమండ నభ గరజత ఘోరా। ప్రియా హీన డరపత మన మోరా ॥
దామిని దమక రహ న ఘన మాహీం। ఖల కై ప్రీతి జథా థిర నాహీమ్ ॥
బరషహిం జలద భూమి నిఅరాఏఁ। జథా నవహిం బుధ బిద్యా పాఏఁ ॥
బూఁద అఘాత సహహిం గిరి కైంసేమ్ । ఖల కే బచన సంత సహ జైసేమ్ ॥
ఛుద్ర నదీం భరి చలీం తోరాఈ। జస థోరేహుఁ ధన ఖల ఇతరాఈ ॥
భూమి పరత భా ఢాబర పానీ। జను జీవహి మాయా లపటానీ ॥
సమిటి సమిటి జల భరహిం తలావా। జిమి సదగున సజ్జన పహిం ఆవా ॥
సరితా జల జలనిధి మహుఁ జాఈ। హోఈ అచల జిమి జివ హరి పాఈ ॥
దో. హరిత భూమి తృన సంకుల సముఝి పరహిం నహిం పంథ।
జిమి పాఖండ బాద తేం గుప్త హోహిం సదగ్రంథ ॥ 14 ॥
దాదుర ధుని చహు దిసా సుహాఈ। బేద పఢ఼హిం జను బటు సముదాఈ ॥
నవ పల్లవ భే బిటప అనేకా। సాధక మన జస మిలేం బిబేకా ॥
అర్క జబాస పాత బిను భయూ। జస సురాజ ఖల ఉద్యమ గయూ ॥
ఖోజత కతహుఁ మిలి నహిం ధూరీ। కరి క్రోధ జిమి ధరమహి దూరీ ॥
ససి సంపన్న సోహ మహి కైసీ। ఉపకారీ కై సంపతి జైసీ ॥
నిసి తమ ఘన ఖద్యోత బిరాజా। జను దంభిన్హ కర మిలా సమాజా ॥
మహాబృష్టి చలి ఫూటి కిఆరీమ్ । జిమి సుతంత్ర భేఁ బిగరహిం నారీమ్ ॥
కృషీ నిరావహిం చతుర కిసానా। జిమి బుధ తజహిం మోహ మద మానా ॥
దేఖిఅత చక్రబాక ఖగ నాహీం। కలిహి పాఇ జిమి ధర్మ పరాహీమ్ ॥
ఊషర బరషి తృన నహిం జామా। జిమి హరిజన హియఁ ఉపజ న కామా ॥
బిబిధ జంతు సంకుల మహి భ్రాజా। ప్రజా బాఢ఼ జిమి పాఇ సురాజా ॥
జహఁ తహఁ రహే పథిక థకి నానా। జిమి ఇంద్రియ గన ఉపజేం గ్యానా ॥
దో. కబహుఁ ప్రబల బహ మారుత జహఁ తహఁ మేఘ బిలాహిం।
జిమి కపూత కే ఉపజేం కుల సద్ధర్మ నసాహిమ్ ॥ 15(క) ॥
కబహుఁ దివస మహఁ నిబిడ఼ తమ కబహుఁక ప్రగట పతంగ।
బినసి ఉపజి గ్యాన జిమి పాఇ కుసంగ సుసంగ ॥ 15(ఖ) ॥
బరషా బిగత సరద రితు ఆఈ। లఛిమన దేఖహు పరమ సుహాఈ ॥
ఫూలేం కాస సకల మహి ఛాఈ। జను బరషాఁ కృత ప్రగట బుఢ఼ఆఈ ॥
ఉదిత అగస్తి పంథ జల సోషా। జిమి లోభహి సోషి సంతోషా ॥
సరితా సర నిర్మల జల సోహా। సంత హృదయ జస గత మద మోహా ॥
రస రస సూఖ సరిత సర పానీ। మమతా త్యాగ కరహిం జిమి గ్యానీ ॥
జాని సరద రితు ఖంజన ఆఏ। పాఇ సమయ జిమి సుకృత సుహాఏ ॥
పంక న రేను సోహ అసి ధరనీ। నీతి నిపున నృప కై జసి కరనీ ॥
జల సంకోచ బికల భిఁ మీనా। అబుధ కుటుంబీ జిమి ధనహీనా ॥
బిను ధన నిర్మల సోహ అకాసా। హరిజన ఇవ పరిహరి సబ ఆసా ॥
కహుఁ కహుఁ బృష్టి సారదీ థోరీ। కౌ ఏక పావ భగతి జిమి మోరీ ॥
దో. చలే హరషి తజి నగర నృప తాపస బనిక భిఖారి।
జిమి హరిభగత పాఇ శ్రమ తజహి ఆశ్రమీ చారి ॥ 16 ॥
సుఖీ మీన జే నీర అగాధా। జిమి హరి సరన న ఏకు బాధా ॥
ఫూలేం కమల సోహ సర కైసా। నిర్గున బ్రహ్మ సగున భేఁ జైసా ॥
గుంజత మధుకర ముఖర అనూపా। సుందర ఖగ రవ నానా రూపా ॥
చక్రబాక మన దుఖ నిసి పైఖీ। జిమి దుర్జన పర సంపతి దేఖీ ॥
చాతక రటత తృషా అతి ఓహీ। జిమి సుఖ లహి న సంకరద్రోహీ ॥
సరదాతప నిసి ససి అపహరీ। సంత దరస జిమి పాతక టరీ ॥
దేఖి ఇందు చకోర సముదాఈ। చితవతహిం జిమి హరిజన హరి పాఈ ॥
మసక దంస బీతే హిమ త్రాసా। జిమి ద్విజ ద్రోహ కిఏఁ కుల నాసా ॥
దో. భూమి జీవ సంకుల రహే గే సరద రితు పాఇ।
సదగుర మిలే జాహిం జిమి సంసయ భ్రమ సముదాఇ ॥ 17 ॥
బరషా గత నిర్మల రితు ఆఈ। సుధి న తాత సీతా కై పాఈ ॥
ఏక బార కైసేహుఁ సుధి జానౌం। కాలహు జీత నిమిష మహుఁ ఆనౌమ్ ॥
కతహుఁ రహు జౌం జీవతి హోఈ। తాత జతన కరి ఆనేఉఁ సోఈ ॥
సుగ్రీవహుఁ సుధి మోరి బిసారీ। పావా రాజ కోస పుర నారీ ॥
జేహిం సాయక మారా మైం బాలీ। తేహిం సర హతౌం మూఢ఼ కహఁ కాలీ ॥
జాసు కృపాఁ ఛూటహీం మద మోహా। తా కహుఁ ఉమా కి సపనేహుఁ కోహా ॥
జానహిం యహ చరిత్ర ముని గ్యానీ। జిన్హ రఘుబీర చరన రతి మానీ ॥
లఛిమన క్రోధవంత ప్రభు జానా। ధనుష చఢ఼ఆఇ గహే కర బానా ॥
దో. తబ అనుజహి సముఝావా రఘుపతి కరునా సీంవ ॥
భయ దేఖాఇ లై ఆవహు తాత సఖా సుగ్రీవ ॥ 18 ॥
ఇహాఁ పవనసుత హృదయఁ బిచారా। రామ కాజు సుగ్రీవఁ బిసారా ॥
నికట జాఇ చరనన్హి సిరు నావా। చారిహు బిధి తేహి కహి సముఝావా ॥
సుని సుగ్రీవఁ పరమ భయ మానా। బిషయఁ మోర హరి లీన్హేఉ గ్యానా ॥
అబ మారుతసుత దూత సమూహా। పఠవహు జహఁ తహఁ బానర జూహా ॥
కహహు పాఖ మహుఁ ఆవ న జోఈ। మోరేం కర తా కర బధ హోఈ ॥
తబ హనుమంత బోలాఏ దూతా। సబ కర కరి సనమాన బహూతా ॥
భయ అరు ప్రీతి నీతి దేఖాఈ। చలే సకల చరనన్హి సిర నాఈ ॥
ఏహి అవసర లఛిమన పుర ఆఏ। క్రోధ దేఖి జహఁ తహఁ కపి ధాఏ ॥
దో. ధనుష చఢ఼ఆఇ కహా తబ జారి కరుఁ పుర ఛార।
బ్యాకుల నగర దేఖి తబ ఆయు బాలికుమార ॥ 19 ॥
చరన నాఇ సిరు బినతీ కీన్హీ। లఛిమన అభయ బాఁహ తేహి దీన్హీ ॥
క్రోధవంత లఛిమన సుని కానా। కహ కపీస అతి భయఁ అకులానా ॥
సును హనుమంత సంగ లై తారా। కరి బినతీ సముఝాఉ కుమారా ॥
తారా సహిత జాఇ హనుమానా। చరన బంది ప్రభు సుజస బఖానా ॥
కరి బినతీ మందిర లై ఆఏ। చరన పఖారి పలఁగ బైఠాఏ ॥
తబ కపీస చరనన్హి సిరు నావా। గహి భుజ లఛిమన కంఠ లగావా ॥
నాథ బిషయ సమ మద కఛు నాహీం। ముని మన మోహ కరి ఛన మాహీమ్ ॥
సునత బినీత బచన సుఖ పావా। లఛిమన తేహి బహు బిధి సముఝావా ॥
పవన తనయ సబ కథా సునాఈ। జేహి బిధి గే దూత సముదాఈ ॥
దో. హరషి చలే సుగ్రీవ తబ అంగదాది కపి సాథ।
రామానుజ ఆగేం కరి ఆఏ జహఁ రఘునాథ ॥ 20 ॥
నాఇ చరన సిరు కహ కర జోరీ। నాథ మోహి కఛు నాహిన ఖోరీ ॥
అతిసయ ప్రబల దేవ తబ మాయా। ఛూటి రామ కరహు జౌం దాయా ॥
బిషయ బస్య సుర నర ముని స్వామీ। మైం పావఁర పసు కపి అతి కామీ ॥
నారి నయన సర జాహి న లాగా। ఘోర క్రోధ తమ నిసి జో జాగా ॥
లోభ పాఁస జేహిం గర న బఁధాయా। సో నర తుమ్హ సమాన రఘురాయా ॥
యహ గున సాధన తేం నహిం హోఈ। తుమ్హరీ కృపాఁ పావ కోఇ కోఈ ॥
తబ రఘుపతి బోలే ముసకాఈ। తుమ్హ ప్రియ మోహి భరత జిమి భాఈ ॥
అబ సోఇ జతను కరహు మన లాఈ। జేహి బిధి సీతా కై సుధి పాఈ ॥
దో. ఏహి బిధి హోత బతకహీ ఆఏ బానర జూథ।
నానా బరన సకల దిసి దేఖిఅ కీస బరుథ ॥ 21 ॥
బానర కటక ఉమా మేం దేఖా। సో మూరుఖ జో కరన చహ లేఖా ॥
ఆఇ రామ పద నావహిం మాథా। నిరఖి బదను సబ హోహిం సనాథా ॥
అస కపి ఏక న సేనా మాహీం। రామ కుసల జేహి పూఛీ నాహీమ్ ॥
యహ కఛు నహిం ప్రభు కి అధికాఈ। బిస్వరూప బ్యాపక రఘురాఈ ॥
ఠాఢ఼ఏ జహఁ తహఁ ఆయసు పాఈ। కహ సుగ్రీవ సబహి సముఝాఈ ॥
రామ కాజు అరు మోర నిహోరా। బానర జూథ జాహు చహుఁ ఓరా ॥
జనకసుతా కహుఁ ఖోజహు జాఈ। మాస దివస మహఁ ఆఏహు భాఈ ॥
అవధి మేటి జో బిను సుధి పాఏఁ। ఆవి బనిహి సో మోహి మరాఏఁ ॥
దో. బచన సునత సబ బానర జహఁ తహఁ చలే తురంత ।
తబ సుగ్రీవఁ బోలాఏ అంగద నల హనుమంత ॥ 22 ॥
సునహు నీల అంగద హనుమానా। జామవంత మతిధీర సుజానా ॥
సకల సుభట మిలి దచ్ఛిన జాహూ। సీతా సుధి పూఁఛేఉ సబ కాహూ ॥
మన క్రమ బచన సో జతన బిచారేహు। రామచంద్ర కర కాజు సఁవారేహు ॥
భాను పీఠి సేఇఅ ఉర ఆగీ। స్వామిహి సర్బ భావ ఛల త్యాగీ ॥
తజి మాయా సేఇఅ పరలోకా। మిటహిం సకల భవ సంభవ సోకా ॥
దేహ ధరే కర యహ ఫలు భాఈ। భజిఅ రామ సబ కామ బిహాఈ ॥
సోఇ గునగ్య సోఈ బడ఼భాగీ । జో రఘుబీర చరన అనురాగీ ॥
ఆయసు మాగి చరన సిరు నాఈ। చలే హరషి సుమిరత రఘురాఈ ॥
పాఛేం పవన తనయ సిరు నావా। జాని కాజ ప్రభు నికట బోలావా ॥
పరసా సీస సరోరుహ పానీ। కరముద్రికా దీన్హి జన జానీ ॥
బహు ప్రకార సీతహి సముఝాఏహు। కహి బల బిరహ బేగి తుమ్హ ఆఏహు ॥
హనుమత జన్మ సుఫల కరి మానా। చలేఉ హృదయఁ ధరి కృపానిధానా ॥
జద్యపి ప్రభు జానత సబ బాతా। రాజనీతి రాఖత సురత్రాతా ॥
దో. చలే సకల బన ఖోజత సరితా సర గిరి ఖోహ।
రామ కాజ లయలీన మన బిసరా తన కర ఛోహ ॥ 23 ॥
కతహుఁ హోఇ నిసిచర సైం భేటా। ప్రాన లేహిం ఏక ఏక చపేటా ॥
బహు ప్రకార గిరి కానన హేరహిం। కౌ ముని మిలత తాహి సబ ఘేరహిమ్ ॥
లాగి తృషా అతిసయ అకులానే। మిలి న జల ఘన గహన భులానే ॥
మన హనుమాన కీన్హ అనుమానా। మరన చహత సబ బిను జల పానా ॥
చఢ఼ఇ గిరి సిఖర చహూఁ దిసి దేఖా। భూమి బిబిర ఏక కౌతుక పేఖా ॥
చక్రబాక బక హంస ఉడ఼ఆహీం। బహుతక ఖగ ప్రబిసహిం తేహి మాహీమ్ ॥
గిరి తే ఉతరి పవనసుత ఆవా। సబ కహుఁ లై సోఇ బిబర దేఖావా ॥
ఆగేం కై హనుమంతహి లీన్హా। పైఠే బిబర బిలంబు న కీన్హా ॥
దో. దీఖ జాఇ ఉపవన బర సర బిగసిత బహు కంజ।
మందిర ఏక రుచిర తహఁ బైఠి నారి తప పుంజ ॥ 24 ॥
దూరి తే తాహి సబన్హి సిర నావా। పూఛేం నిజ బృత్తాంత సునావా ॥
తేహిం తబ కహా కరహు జల పానా। ఖాహు సురస సుందర ఫల నానా ॥
మజ్జను కీన్హ మధుర ఫల ఖాఏ। తాసు నికట పుని సబ చలి ఆఏ ॥
తేహిం సబ ఆపని కథా సునాఈ। మైం అబ జాబ జహాఁ రఘురాఈ ॥
మూదహు నయన బిబర తజి జాహూ। పైహహు సీతహి జని పఛితాహూ ॥
నయన మూది పుని దేఖహిం బీరా। ఠాఢ఼ఏ సకల సింధు కేం తీరా ॥
సో పుని గీ జహాఁ రఘునాథా। జాఇ కమల పద నాఏసి మాథా ॥
నానా భాఁతి బినయ తేహిం కీన్హీ। అనపాయనీ భగతి ప్రభు దీన్హీ ॥
దో. బదరీబన కహుఁ సో గీ ప్రభు అగ్యా ధరి సీస ।
ఉర ధరి రామ చరన జుగ జే బందత అజ ఈస ॥ 25 ॥
ఇహాఁ బిచారహిం కపి మన మాహీం। బీతీ అవధి కాజ కఛు నాహీమ్ ॥
సబ మిలి కహహిం పరస్పర బాతా। బిను సుధి లేఁ కరబ కా భ్రాతా ॥
కహ అంగద లోచన భరి బారీ। దుహుఁ ప్రకార భి మృత్యు హమారీ ॥
ఇహాఁ న సుధి సీతా కై పాఈ। ఉహాఁ గేఁ మారిహి కపిరాఈ ॥
పితా బధే పర మారత మోహీ। రాఖా రామ నిహోర న ఓహీ ॥
పుని పుని అంగద కహ సబ పాహీం। మరన భయు కఛు సంసయ నాహీమ్ ॥
అంగద బచన సునత కపి బీరా। బోలి న సకహిం నయన బహ నీరా ॥
ఛన ఏక సోచ మగన హోఇ రహే। పుని అస వచన కహత సబ భే ॥
హమ సీతా కై సుధి లిన్హేం బినా। నహిం జైంహైం జుబరాజ ప్రబీనా ॥
అస కహి లవన సింధు తట జాఈ। బైఠే కపి సబ దర్భ డసాఈ ॥
జామవంత అంగద దుఖ దేఖీ। కహిం కథా ఉపదేస బిసేషీ ॥
తాత రామ కహుఁ నర జని మానహు। నిర్గున బ్రహ్మ అజిత అజ జానహు ॥
దో. నిజ ఇచ్ఛా ప్రభు అవతరి సుర మహి గో ద్విజ లాగి।
సగున ఉపాసక సంగ తహఁ రహహిం మోచ్ఛ సబ త్యాగి ॥ 26 ॥
ఏహి బిధి కథా కహహి బహు భాఁతీ గిరి కందరాఁ సునీ సంపాతీ ॥
బాహేర హోఇ దేఖి బహు కీసా। మోహి అహార దీన్హ జగదీసా ॥
ఆజు సబహి కహఁ భచ్ఛన కరూఁ। దిన బహు చలే అహార బిను మరూఁ ॥
కబహుఁ న మిల భరి ఉదర అహారా। ఆజు దీన్హ బిధి ఏకహిం బారా ॥
డరపే గీధ బచన సుని కానా। అబ భా మరన సత్య హమ జానా ॥
కపి సబ ఉఠే గీధ కహఁ దేఖీ। జామవంత మన సోచ బిసేషీ ॥
కహ అంగద బిచారి మన మాహీం। ధన్య జటాయూ సమ కౌ నాహీమ్ ॥
రామ కాజ కారన తను త్యాగీ । హరి పుర గయు పరమ బడ఼ భాగీ ॥
సుని ఖగ హరష సోక జుత బానీ । ఆవా నికట కపిన్హ భయ మానీ ॥
తిన్హహి అభయ కరి పూఛేసి జాఈ। కథా సకల తిన్హ తాహి సునాఈ ॥
సుని సంపాతి బంధు కై కరనీ। రఘుపతి మహిమా బధుబిధి బరనీ ॥
దో. మోహి లై జాహు సింధుతట దేఉఁ తిలాంజలి తాహి ।
బచన సహాఇ కరవి మైం పైహహు ఖోజహు జాహి ॥ 27 ॥
అనుజ క్రియా కరి సాగర తీరా। కహి నిజ కథా సునహు కపి బీరా ॥
హమ ద్వౌ బంధు ప్రథమ తరునాఈ । గగన గే రబి నికట ఉడాఈ ॥
తేజ న సహి సక సో ఫిరి ఆవా । మై అభిమానీ రబి నిఅరావా ॥
జరే పంఖ అతి తేజ అపారా । పరేఉఁ భూమి కరి ఘోర చికారా ॥
ముని ఏక నామ చంద్రమా ఓహీ। లాగీ దయా దేఖీ కరి మోహీ ॥
బహు ప్రకార తేంహి గ్యాన సునావా । దేహి జనిత అభిమానీ ఛడ఼ఆవా ॥
త్రేతాఁ బ్రహ్మ మనుజ తను ధరిహీ। తాసు నారి నిసిచర పతి హరిహీ ॥
తాసు ఖోజ పఠిహి ప్రభూ దూతా। తిన్హహి మిలేం తైం హోబ పునీతా ॥
జమిహహిం పంఖ కరసి జని చింతా । తిన్హహి దేఖాఇ దేహేసు తైం సీతా ॥
ముని కి గిరా సత్య భి ఆజూ । సుని మమ బచన కరహు ప్రభు కాజూ ॥
గిరి త్రికూట ఊపర బస లంకా । తహఁ రహ రావన సహజ అసంకా ॥
తహఁ అసోక ఉపబన జహఁ రహీ ॥ సీతా బైఠి సోచ రత అహీ ॥
దో. మైం దేఖుఁ తుమ్హ నాహి గీఘహి దష్టి అపార ॥
బూఢ భయుఁ న త కరతేఉఁ కఛుక సహాయ తుమ్హార ॥ 28 ॥
జో నాఘి సత జోజన సాగర । కరి సో రామ కాజ మతి ఆగర ॥
మోహి బిలోకి ధరహు మన ధీరా । రామ కృపాఁ కస భయు సరీరా ॥
పాపిఉ జా కర నామ సుమిరహీం। అతి అపార భవసాగర తరహీమ్ ॥
తాసు దూత తుమ్హ తజి కదరాఈ। రామ హృదయఁ ధరి కరహు ఉపాఈ ॥
అస కహి గరుడ఼ గీధ జబ గయూ। తిన్హ కేం మన అతి బిసమయ భయూ ॥
నిజ నిజ బల సబ కాహూఁ భాషా। పార జాఇ కర సంసయ రాఖా ॥
జరఠ భయుఁ అబ కహి రిఛేసా। నహిం తన రహా ప్రథమ బల లేసా ॥
జబహిం త్రిబిక్రమ భే ఖరారీ। తబ మైం తరున రహేఉఁ బల భారీ ॥
దో. బలి బాఁధత ప్రభు బాఢేఉ సో తను బరని న జాఈ।
ఉభయ ధరీ మహఁ దీన్హీ సాత ప్రదచ్ఛిన ధాఇ ॥ 29 ॥
అంగద కహి జాఉఁ మైం పారా। జియఁ సంసయ కఛు ఫిరతీ బారా ॥
జామవంత కహ తుమ్హ సబ లాయక। పఠిఅ కిమి సబ హీ కర నాయక ॥
కహి రీఛపతి సును హనుమానా। కా చుప సాధి రహేహు బలవానా ॥
పవన తనయ బల పవన సమానా। బుధి బిబేక బిగ్యాన నిధానా ॥
కవన సో కాజ కఠిన జగ మాహీం। జో నహిం హోఇ తాత తుమ్హ పాహీమ్ ॥
రామ కాజ లగి తబ అవతారా। సునతహిం భయు పర్వతాకారా ॥
కనక బరన తన తేజ బిరాజా। మానహు అపర గిరిన్హ కర రాజా ॥
సింహనాద కరి బారహిం బారా। లీలహీం నాషుఁ జలనిధి ఖారా ॥
సహిత సహాయ రావనహి మారీ। ఆనుఁ ఇహాఁ త్రికూట ఉపారీ ॥
జామవంత మైం పూఁఛుఁ తోహీ। ఉచిత సిఖావను దీజహు మోహీ ॥
ఏతనా కరహు తాత తుమ్హ జాఈ। సీతహి దేఖి కహహు సుధి ఆఈ ॥
తబ నిజ భుజ బల రాజివ నైనా। కౌతుక లాగి సంగ కపి సేనా ॥
ఛం. -కపి సేన సంగ సఁఘారి నిసిచర రాము సీతహి ఆనిహైం।
త్రైలోక పావన సుజసు సుర ముని నారదాది బఖానిహైమ్ ॥
జో సునత గావత కహత సముఝత పరమ పద నర పావీ।
రఘుబీర పద పాథోజ మధుకర దాస తులసీ గావీ ॥
దో. భవ భేషజ రఘునాథ జసు సునహి జే నర అరు నారి।
తిన్హ కర సకల మనోరథ సిద్ధ కరిహి త్రిసిరారి ॥ 30(క) ॥
సో. నీలోత్పల తన స్యామ కామ కోటి సోభా అధిక।
సునిఅ తాసు గున గ్రామ జాసు నామ అఘ ఖగ బధిక ॥ 30(ఖ) ॥
మాసపారాయణ, తేఈసవాఁ విశ్రామ
ఇతి శ్రీమద్రామచరితమానసే సకలకలికలుషవిధ్వంసనే
చతుర్థ సోపానః సమాప్తః।
(కిష్కింధాకాండ సమాప్త)