ଅଥ ତ୍ରୟୋଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
କ୍ଷେତ୍ରକ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞଵିଭାଗୟୋଗଃ
ଶ୍ରୀଭଗଵାନୁଵାଚ ।
ଇଦଂ ଶରୀରଂ କୌଂତେୟ କ୍ଷେତ୍ରମିତ୍ୟଭିଧୀୟତେ ।
ଏତଦ୍ୟୋ ଵେତ୍ତି ତଂ ପ୍ରାହୁଃ କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞ ଇତି ତଦ୍ଵିଦଃ ॥ 1 ॥
କ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞଂ ଚାପି ମାଂ ଵିଦ୍ଧି ସର୍ଵକ୍ଷେତ୍ରେଷୁ ଭାରତ ।
କ୍ଷେତ୍ରକ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞୟୋର୍ଜ୍ଞାନଂ ୟତ୍ତଜ୍ଜ୍ଞାନଂ ମତଂ ମମ ॥ 2 ॥
ତତ୍କ୍ଷେତ୍ରଂ ୟଚ୍ଚ ୟାଦୃକ୍ଚ ୟଦ୍ଵିକାରି ୟତଶ୍ଚ ୟତ୍ ।
ସ ଚ ୟୋ ୟତ୍ପ୍ରଭାଵଶ୍ଚ ତତ୍ସମାସେନ ମେ ଶୃଣୁ ॥ 3 ॥
ଋଷିଭିର୍ବହୁଧା ଗୀତଂ ଛଂଦୋଭିର୍ଵିଵିଧୈଃ ପୃଥକ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମସୂତ୍ରପଦୈଶ୍ଚୈଵ ହେତୁମଦ୍ଭିର୍ଵିନିଶ୍ଚିତୈଃ ॥ 4 ॥
ମହାଭୂତାନ୍ୟହଂକାରୋ ବୁଦ୍ଧିରଵ୍ୟକ୍ତମେଵ ଚ ।
ଇଂଦ୍ରିୟାଣି ଦଶୈକଂ ଚ ପଂଚ ଚେଂଦ୍ରିୟଗୋଚରାଃ ॥ 5 ॥
ଇଚ୍ଛା ଦ୍ଵେଷଃ ସୁଖଂ ଦୁଃଖଂ ସଂଘାତଶ୍ଚେତନା ଧୃତିଃ ।
ଏତତ୍କ୍ଷେତ୍ରଂ ସମାସେନ ସଵିକାରମୁଦାହୃତମ୍ ॥ 6 ॥
ଅମାନିତ୍ଵମଦଂଭିତ୍ଵମହିଂସା କ୍ଷାଂତିରାର୍ଜଵମ୍ ।
ଆଚାର୍ୟୋପାସନଂ ଶୌଚଂ ସ୍ଥୈର୍ୟମାତ୍ମଵିନିଗ୍ରହଃ ॥ 7 ॥
ଇଂଦ୍ରିୟାର୍ଥେଷୁ ଵୈରାଗ୍ୟମନହଂକାର ଏଵ ଚ ।
ଜନ୍ମମୃତ୍ୟୁଜରାଵ୍ୟାଧିଦୁଃଖଦୋଷାନୁଦର୍ଶନମ୍ ॥ 8 ॥
ଅସକ୍ତିରନଭିଷ୍ଵଂଗଃ ପୁତ୍ରଦାରଗୃହାଦିଷୁ ।
ନିତ୍ୟଂ ଚ ସମଚିତ୍ତତ୍ଵମିଷ୍ଟାନିଷ୍ଟୋପପତ୍ତିଷୁ ॥ 9 ॥
ମୟି ଚାନନ୍ୟୟୋଗେନ ଭକ୍ତିରଵ୍ୟଭିଚାରିଣୀ ।
ଵିଵିକ୍ତଦେଶସେଵିତ୍ଵମରତିର୍ଜନସଂସଦି ॥ 10 ॥
ଅଧ୍ୟାତ୍ମଜ୍ଞାନନିତ୍ୟତ୍ଵଂ ତତ୍ତ୍ଵଜ୍ଞାନାର୍ଥଦର୍ଶନମ୍ ।
ଏତଜ୍ଜ୍ଞାନମିତି ପ୍ରୋକ୍ତମଜ୍ଞାନଂ ୟଦତୋଽନ୍ୟଥା ॥ 11 ॥
ଜ୍ଞେୟଂ ୟତ୍ତତ୍ପ୍ରଵକ୍ଷ୍ୟାମି ୟଜ୍ଜ୍ଞାତ୍ଵାମୃତମଶ୍ନୁତେ ।
ଅନାଦିମତ୍ପରଂ ବ୍ରହ୍ମ ନ ସତ୍ତନ୍ନାସଦୁଚ୍ୟତେ ॥ 12 ॥
ସର୍ଵତଃପାଣିପାଦଂ ତତ୍ସର୍ଵତୋଽକ୍ଷିଶିରୋମୁଖମ୍ ।
ସର୍ଵତଃଶ୍ରୁତିମଲ୍ଲୋକେ ସର୍ଵମାଵୃତ୍ୟ ତିଷ୍ଠତି ॥ 13 ॥
ସର୍ଵେଂଦ୍ରିୟଗୁଣାଭାସଂ ସର୍ଵେଂଦ୍ରିୟଵିଵର୍ଜିତମ୍ ।
ଅସକ୍ତଂ ସର୍ଵଭୃଚ୍ଚୈଵ ନିର୍ଗୁଣଂ ଗୁଣଭୋକ୍ତୃ ଚ ॥ 14 ॥
ବହିରଂତଶ୍ଚ ଭୂତାନାମଚରଂ ଚରମେଵ ଚ ।
ସୂକ୍ଷ୍ମତ୍ଵାତ୍ତଦଵିଜ୍ଞେୟଂ ଦୂରସ୍ଥଂ ଚାଂତିକେ ଚ ତତ୍ ॥ 15 ॥
ଅଵିଭକ୍ତଂ ଚ ଭୂତେଷୁ ଵିଭକ୍ତମିଵ ଚ ସ୍ଥିତମ୍ ।
ଭୂତଭର୍ତୃ ଚ ତଜ୍ଜ୍ଞେୟଂ ଗ୍ରସିଷ୍ଣୁ ପ୍ରଭଵିଷ୍ଣୁ ଚ ॥ 16 ॥
ଜ୍ୟୋତିଷାମପି ତଜ୍ଜ୍ୟୋତିସ୍ତମସଃ ପରମୁଚ୍ୟତେ ।
ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞେୟଂ ଜ୍ଞାନଗମ୍ୟଂ ହୃଦି ସର୍ଵସ୍ୟ ଵିଷ୍ଠିତମ୍ ॥ 17 ॥
ଇତି କ୍ଷେତ୍ରଂ ତଥା ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞେୟଂ ଚୋକ୍ତଂ ସମାସତଃ ।
ମଦ୍ଭକ୍ତ ଏତଦ୍ଵିଜ୍ଞାୟ ମଦ୍ଭାଵାୟୋପପଦ୍ୟତେ ॥ 18 ॥
ପ୍ରକୃତିଂ ପୁରୁଷଂ ଚୈଵ ଵିଦ୍ଧ୍ୟନାଦି ଉଭାଵପି ।
ଵିକାରାଂଶ୍ଚ ଗୁଣାଂଶ୍ଚୈଵ ଵିଦ୍ଧି ପ୍ରକୃତିସଂଭଵାନ୍ ॥ 19 ॥
କାର୍ୟକାରଣକର୍ତୃତ୍ଵେ ହେତୁଃ ପ୍ରକୃତିରୁଚ୍ୟତେ ।
ପୁରୁଷଃ ସୁଖଦୁଃଖାନାଂ ଭୋକ୍ତୃତ୍ଵେ ହେତୁରୁଚ୍ୟତେ ॥ 20 ॥
ପୁରୁଷଃ ପ୍ରକୃତିସ୍ଥୋ ହି ଭୁଂକ୍ତେ ପ୍ରକୃତିଜାନ୍ଗୁଣାନ୍ ।
କାରଣଂ ଗୁଣସଂଗୋଽସ୍ୟ ସଦସଦ୍ୟୋନିଜନ୍ମସୁ ॥ 21 ॥
ଉପଦ୍ରଷ୍ଟାନୁମଂତା ଚ ଭର୍ତା ଭୋକ୍ତା ମହେଶ୍ଵରଃ ।
ପରମାତ୍ମେତି ଚାପ୍ୟୁକ୍ତୋ ଦେହେଽସ୍ମିନ୍ପୁରୁଷଃ ପରଃ ॥ 22 ॥
ୟ ଏଵଂ ଵେତ୍ତି ପୁରୁଷଂ ପ୍ରକୃତିଂ ଚ ଗୁଣୈଃ ସହ ।
ସର୍ଵଥା ଵର୍ତମାନୋଽପି ନ ସ ଭୂୟୋଽଭିଜାୟତେ ॥ 23 ॥
ଧ୍ୟାନେନାତ୍ମନି ପଶ୍ୟଂତି କେଚିଦାତ୍ମାନମାତ୍ମନା ।
ଅନ୍ୟେ ସାଂଖ୍ୟେନ ୟୋଗେନ କର୍ମୟୋଗେନ ଚାପରେ ॥ 24 ॥
ଅନ୍ୟେ ତ୍ଵେଵମଜାନଂତଃ ଶ୍ରୁତ୍ଵାନ୍ୟେଭ୍ୟ ଉପାସତେ ।
ତେଽପି ଚାତିତରଂତ୍ୟେଵ ମୃତ୍ୟୁଂ ଶ୍ରୁତିପରାୟଣାଃ ॥ 25 ॥
ୟାଵତ୍ସଂଜାୟତେ କିଂଚିତ୍ସତ୍ତ୍ଵଂ ସ୍ଥାଵରଜଂଗମମ୍ ।
କ୍ଷେତ୍ରକ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞସଂୟୋଗାତ୍ତଦ୍ଵିଦ୍ଧି ଭରତର୍ଷଭ ॥ 26 ॥
ସମଂ ସର୍ଵେଷୁ ଭୂତେଷୁ ତିଷ୍ଠଂତଂ ପରମେଶ୍ଵରମ୍ ।
ଵିନଶ୍ୟତ୍ସ୍ଵଵିନଶ୍ୟଂତଂ ୟଃ ପଶ୍ୟତି ସ ପଶ୍ୟତି ॥ 27 ॥
ସମଂ ପଶ୍ୟନ୍ହି ସର୍ଵତ୍ର ସମଵସ୍ଥିତମୀଶ୍ଵରମ୍ ।
ନ ହିନସ୍ତ୍ୟାତ୍ମନାତ୍ମାନଂ ତତୋ ୟାତି ପରାଂ ଗତିମ୍ ॥ 28 ॥
ପ୍ରକୃତ୍ୟୈଵ ଚ କର୍ମାଣି କ୍ରିୟମାଣାନି ସର୍ଵଶଃ ।
ୟଃ ପଶ୍ୟତି ତଥାତ୍ମାନମକର୍ତାରଂ ସ ପଶ୍ୟତି ॥ 29 ॥
ୟଦା ଭୂତପୃଥଗ୍ଭାଵମେକସ୍ଥମନୁପଶ୍ୟତି ।
ତତ ଏଵ ଚ ଵିସ୍ତାରଂ ବ୍ରହ୍ମ ସଂପଦ୍ୟତେ ତଦା ॥ 30 ॥
ଅନାଦିତ୍ଵାନ୍ନିର୍ଗୁଣତ୍ଵାତ୍ପରମାତ୍ମାୟମଵ୍ୟୟଃ ।
ଶରୀରସ୍ଥୋଽପି କୌଂତେୟ ନ କରୋତି ନ ଲିପ୍ୟତେ ॥ 31 ॥
ୟଥା ସର୍ଵଗତଂ ସୌକ୍ଷ୍ମ୍ୟାଦାକାଶଂ ନୋପଲିପ୍ୟତେ ।
ସର୍ଵତ୍ରାଵସ୍ଥିତୋ ଦେହେ ତଥାତ୍ମା ନୋପଲିପ୍ୟତେ ॥ 32 ॥
ୟଥା ପ୍ରକାଶୟତ୍ୟେକଃ କୃତ୍ସ୍ନଂ ଲୋକମିମଂ ରଵିଃ ।
କ୍ଷେତ୍ରଂ କ୍ଷେତ୍ରୀ ତଥା କୃତ୍ସ୍ନଂ ପ୍ରକାଶୟତି ଭାରତ ॥ 33 ॥
କ୍ଷେତ୍ରକ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞୟୋରେଵମଂତରଂ ଜ୍ଞାନଚକ୍ଷୁଷା ।
ଭୂତପ୍ରକୃତିମୋକ୍ଷଂ ଚ ୟେ ଵିଦୁର୍ୟାଂତି ତେ ପରମ୍ ॥ 34 ॥
ଓଂ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵଦ୍ଗୀତାସୂପନିଷତ୍ସୁ ବ୍ରହ୍ମଵିଦ୍ୟାୟାଂ ୟୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂଵାଦେ
କ୍ଷେତ୍ରକ୍ଷେତ୍ରଜ୍ଞଵିଭାଗୟୋଗୋ ନାମ ତ୍ରୟୋଦଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥13 ॥