ഓം ശ്രീ പരമാത്മനേ നമഃ
അഥ അഷ്ടാദശോഽധ്യായഃ
മോക്ഷസന്ന്യാസയോഗഃ
അര്ജുന ഉവാച
സന്ന്യാസസ്യ മഹാബാഹോ തത്ത്വമിച്ഛാമി വേദിതുമ് ।
ത്യാഗസ്യ ച ഹൃഷീകേശ പൃഥക്കേശിനിഷൂദന ॥1॥
ശ്രീ ഭഗവാനുവാച
കാമ്യാനാം കര്മണാം ന്യാസം സന്ന്യാസം കവയോ വിദുഃ ।
സര്വകര്മഫലത്യാഗം പ്രാഹുസ്ത്യാഗം വിചക്ഷണാഃ ॥2॥
ത്യാജ്യം ദോഷവദിത്യേകേ കര്മ പ്രാഹുര്മനീഷിണഃ ।
യജ്ഞദാനതപഃകര്മ ന ത്യാജ്യമിതി ചാപരേ ॥3॥
നിശ്ചയം ശൃണു മേ തത്ര ത്യാഗേ ഭരതസത്തമ ।
ത്യാഗോ ഹി പുരുഷവ്യാഘ്ര ത്രിവിധഃ സംപ്രകീര്തിതഃ ॥4॥
യജ്ഞദാനതപഃകര്മ ന ത്യാജ്യം കാര്യമേവ തത് ।
യജ്ഞോ ദാനം തപശ്ചൈവ പാവനാനി മനീഷിണാമ് ॥5॥
ഏതാന്യപി തു കര്മാണി സംഗം ത്യക്ത്വാ ഫലാനി ച ।
കര്തവ്യാനീതി മേ പാര്ഥ നിശ്ചിതം മതമുത്തമമ് ॥6॥
നിയതസ്യ തു സന്ന്യാസഃ കര്മണോ നോപപദ്യതേ ।
മോഹാത്തസ്യ പരിത്യാഗഃ താമസഃ പരികീര്തിതഃ ॥7॥
ദുഃഖമിത്യേവ യത്കര്മ കായക്ലേശഭയാത്ത്യജേത് ।
സ കൃത്വാ രാജസം ത്യാഗം നൈവ ത്യാഗഫലം ലഭേത് ॥8॥
കാര്യമിത്യേവ യത്കര്മ നിയതം ക്രിയതേഽര്ജുന ।
സംഗം ത്യക്ത്വാ ഫലം ചൈവ സ ത്യാഗഃ സാത്ത്വികോ മതഃ ॥9॥
ന ദ്വേഷ്ട്യകുശലം കര്മ കുശലേ നാനുഷജ്ജതേ ।
ത്യാഗീ സത്ത്വസമാവിഷ്ടഃ മേധാവീ ഛിന്നസംശയഃ ॥10॥
ന ഹി ദേഹഭൃതാ ശക്യം ത്യക്തും കര്മാണ്യശേഷതഃ ।
യസ്തു കര്മഫലത്യാഗീ സ ത്യാഗീത്യഭിധീയതേ ॥11॥
അനിഷ്ടമിഷ്ടം മിശ്രം ച ത്രിവിധം കര്മണഃ ഫലമ് ।
ഭവത്യത്യാഗിനാം പ്രേത്യ ന തു സന്ന്യാസിനാം ക്വചിത് ॥12॥
പംചൈതാനി മഹാബാഹോ കാരണാനി നിബോധ മേ ।
സാംഖ്യേ കൃതാംതേ പ്രോക്താനി സിദ്ധയേ സര്വകര്മണാമ് ॥13॥
അധിഷ്ഠാനം തഥാ കര്താ കരണം ച പൃഥഗ്വിധമ് ।
വിവിധാശ്ച പൃഥക്ചേഷ്ടാഃ ദൈവം ചൈവാത്ര പംചമമ് ॥14॥
ശരീരവാങ്മനോഭിര്യത് കര്മ പ്രാരഭതേ നരഃ ।
ന്യായ്യം വാ വിപരീതം വാ പംചൈതേ തസ്യ ഹേതവഃ ॥15॥
തത്രൈവം സതി കര്താരമ് ആത്മാനം കേവലം തു യഃ ।
പശ്യത്യകൃതബുദ്ധിത്വാത് ന സ പശ്യതി ദുര്മതിഃ ॥16॥
യസ്യ നാഹംകൃതോ ഭാവഃ ബുദ്ധിര്യസ്യ ന ലിപ്യതേ ।
ഹത്വാഽപി സ ഇമാഁല്ലോകാന് ന ഹംതി ന നിബധ്യതേ ॥17॥
ജ്ഞാനം ജ്ഞേയം പരിജ്ഞാതാ ത്രിവിധാ കര്മചോദനാ ।
കരണം കര്മ കര്തേതി ത്രിവിധഃ കര്മസംഗ്രഹഃ ॥18॥
ജ്ഞാനം കര്മ ച കര്താ ച ത്രിധൈവ ഗുണഭേദതഃ ।
പ്രോച്യതേ ഗുണസംഖ്യാനേ യഥാവച്ഛൃണു താന്യപി ॥19॥
സര്വഭൂതേഷു യേനൈകം ഭാവമവ്യയമീക്ഷതേ ।
അവിഭക്തം വിഭക്തേഷു തജ്ജ്ഞാനം വിദ്ധി സാത്ത്വികമ് ॥20॥
പൃഥക്ത്വേന തു യജ്ജ്ഞാനം നാനാഭാവാന്പൃഥഗ്വിധാന് ।
വേത്തി സര്വേഷു ഭൂതേഷു തജ്ജ്ഞാനം വിദ്ധി രാജസമ് ॥21॥
യത്തു കൃത്സ്നവദേകസ്മിന് കാര്യേ സക്തമഹൈതുകമ് ।
അതത്ത്വാര്ഥവദല്പം ച തത്താമസമുദാഹൃതമ് ॥22॥
നിയതം സംഗരഹിതമ് അരാഗദ്വേഷതഃ കൃതമ് ।
അഫലപ്രേപ്സുനാ കര്മ യത്തത്സാത്ത്വികമുച്യതേ ॥23॥
യത്തു കാമേപ്സുനാ കര്മ സാഹംകാരേണ വാ പുനഃ ।
ക്രിയതേ ബഹുലായാസം തദ്രാജസമുദാഹൃതമ് ॥24॥
അനുബംധം ക്ഷയം ഹിംസാമ് അനപേക്ഷ്യ ച പൌരുഷമ് ।
മോഹാദാരഭ്യതേ കര്മ യത്തത്താമസമുച്യതേ ॥25॥
മുക്തസംഗോഽനഹംവാദീ ധൃത്യുത്സാഹസമന്വിതഃ ।
സിദ്ധ്യസിദ്ധ്യോര്നിര്വികാരഃ കര്താ സാത്ത്വിക ഉച്യതേ ॥26॥
രാഗീ കര്മഫലപ്രേപ്സുഃ ലുബ്ധോ ഹിംസാത്മകോഽശുചിഃ ।
ഹര്ഷശോകാന്വിതഃ കര്താ രാജസഃ പരികീര്തിതഃ ॥27॥
അയുക്തഃ പ്രാകൃതഃ സ്തബ്ധഃ ശഠോ നൈഷ്കൃതികോഽലസഃ ।
വിഷാദീ ദീര്ഘസൂത്രീ ച കര്താ താമസ ഉച്യതേ ॥28॥
ബുദ്ധേര്ഭേദം ധൃതേശ്ചൈവ ഗുണതസ്ത്രിവിധം ശൃണു ।
പ്രോച്യമാനമശേഷേണ പൃഥക്ത്വേന ധനംജയ ॥29॥
പ്രവൃത്തിം ച നിവൃത്തിം ച കാര്യാകാര്യേ ഭയാഭയേ ।
ബംധം മോക്ഷം ച യാ വേത്തി ബുദ്ധിഃ സാ പാര്ഥ സാത്ത്വികീ ॥30॥
യയാ ധര്മമധര്മം ച കാര്യം ചാകാര്യമേവ ച ।
അയഥാവത്പ്രജാനാതി ബുദ്ധിഃ സാ പാര്ഥ രാജസീ ॥31॥
അധര്മം ധര്മമിതി യാ മന്യതേ തമസാഽഽവൃതാ ।
സര്വാര്ഥാന്വിപരീതാംശ്ച ബുദ്ധിഃ സാ പാര്ഥ താമസീ ॥32॥
ധൃത്യാ യയാ ധാരയതേ മനഃ പ്രാണേംദ്രിയക്രിയാഃ ।
യോഗേനാവ്യഭിചാരിണ്യാ ധൃതിഃ സാ പാര്ഥ സാത്ത്വികീ ॥33॥
യയാ തു ധര്മകാമാര്ഥാന് ധൃത്യാ ധാരയതേഽര്ജുന ।
പ്രസംഗേന ഫലാകാംക്ഷീ ധൃതിഃ സാ പാര്ഥ രാജസീ ॥34॥
യയാ സ്വപ്നം ഭയം ശോകം വിഷാദം മദമേവ ച ।
ന വിമുംചതി ദുര്മേധാഃ ധൃതിഃ സാ താമസീ മതാ ॥35॥
സുഖം ത്വിദാനീം ത്രിവിധം ശൃണു മേ ഭരതര്ഷഭ ।
അഭ്യാസാദ്രമതേ യത്ര ദുഃഖാംതം ച നിഗച്ഛതി ॥36॥
യത്തദഗ്രേ വിഷമിവ പരിണാമേഽമൃതോപമമ് ।
തത്സുഖം സാത്ത്വികം പ്രോക്തമ് ആത്മബുദ്ധിപ്രസാദജമ് ॥37॥
വിഷയേംദ്രിയസംയോഗാത് യത്തദഗ്രേഽമൃതോപമമ് ।
പരിണാമേ വിഷമിവ തത്സുഖം രാജസം സ്മൃതമ് ॥38॥
യദഗ്രേ ചാനുബംധേ ച സുഖം മോഹനമാത്മനഃ ।
നിദ്രാലസ്യപ്രമാദോത്ഥം തത്താമസമുദാഹൃതമ് ॥39॥
ന തദസ്തി പൃഥിവ്യാം വാ ദിവി ദേവേഷു വാ പുനഃ ।
സത്ത്വം പ്രകൃതിജൈര്മുക്തം യദേഭിഃ സ്യാത്ത്രിഭിര്ഗുണൈഃ ॥40॥
ബ്രാഹ്മണക്ഷത്രിയവിശാം ശൂദ്രാണാം ച പരംതപ ।
കര്മാണി പ്രവിഭക്താനി സ്വഭാവപ്രഭവൈര്ഗുണൈഃ ॥41॥
ശമോ ദമസ്തപഃ ശൌചം ക്ഷാംതിരാര്ജവമേവ ച ।
ജ്ഞാനം വിജ്ഞാനമാസ്തിക്യം ബ്രഹ്മകര്മ സ്വഭാവജമ് ॥42॥
ശൌര്യം തേജോ ധൃതിര്ദാക്ഷ്യം യുദ്ധേ ചാപ്യപലായനമ് ।
ദാനമീശ്വരഭാവശ്ച ക്ഷാത്രം കര്മ സ്വഭാവജമ് ॥43॥
കൃഷിഗൌരക്ഷ്യവാണിജ്യം വൈശ്യകര്മ സ്വഭാവജമ് ।
പരിചര്യാത്മകം കര്മ ശൂദ്രസ്യാപി സ്വഭാവജമ് ॥44॥
സ്വേ സ്വേ കര്മണ്യഭിരതഃ സംസിദ്ധിം ലഭതേ നരഃ ।
സ്വകര്മനിരതഃ സിദ്ധിം യഥാ വിംദതി തച്ഛൃണു ॥45॥
യതഃ പ്രവൃത്തിര്ഭൂതാനാം യേന സര്വമിദം തതമ് ।
സ്വകര്മണാ തമഭ്യര്ച്യ സിദ്ധിം വിംദതി മാനവഃ ॥46॥
ശ്രേയാന്സ്വധര്മോ വിഗുണഃ പരധര്മാത്സ്വനുഷ്ഠിതാത് ।
സ്വഭാവനിയതം കര്മ കുര്വന്നാപ്നോതി കില്ബിഷമ് ॥47॥
സഹജം കര്മ കൌംതേയ സദോഷമപി ന ത്യജേത് ।
സര്വാരംഭാ ഹി ദോഷേണ ധൂമേനാഗ്നിരിവാവൃതാഃ ॥48॥
അസക്തബുദ്ധിഃ സര്വത്ര ജിതാത്മാ വിഗതസ്പൃഹഃ ।
നൈഷ്കര്മ്യസിദ്ധിം പരമാം സന്ന്യാസേനാധിഗച്ഛതി ॥49॥
സിദ്ധിം പ്രാപ്തോ യഥാ ബ്രഹ്മ തഥാഽഽപ്നോതി നിബോധ മേ ।
സമാസേനൈവ കൌംതേയ നിഷ്ഠാ ജ്ഞാനസ്യ യാ പരാ ॥50॥
ബുദ്ധ്യാ വിശുദ്ധയാ യുക്തഃ ധൃത്യാഽഽത്മാനം നിയമ്യ ച ।
ശബ്ദാദീന്വിഷയാംസ്ത്യക്ത്വാ രാഗദ്വേഷൌ വ്യുദസ്യ ച ॥51॥
വിവിക്തസേവീ ലഘ്വാശീ യതവാക്കായമാനസഃ ।
ധ്യാനയോഗപരോ നിത്യം വൈരാഗ്യം സമുപാശ്രിതഃ ॥52॥
അഹംകാരം ബലം ദര്പം കാമം ക്രോധം പരിഗ്രഹമ് ।
വിമുച്യ നിര്മമഃ ശാംതഃ ബ്രഹ്മഭൂയായ കല്പതേ ॥53॥
ബ്രഹ്മഭൂതഃ പ്രസന്നാത്മാ ന ശോചതി ന കാംക്ഷതി ।
സമഃ സര്വേഷു ഭൂതേഷു മദ്ഭക്തിം ലഭതേ പരാമ് ॥54॥
ഭക്ത്യാ മാമഭിജാനാതി യാവാന്യശ്ചാസ്മി തത്ത്വതഃ ।
തതോ മാം തത്ത്വതോ ജ്ഞാത്വാ വിശതേ തദനംതരമ് ॥55॥
സര്വകര്മാണ്യപി സദാ കുര്വാണോ മദ്വ്യപാശ്രയഃ ।
മത്പ്രസാദാദവാപ്നോതി ശാശ്വതം പദമവ്യയമ് ॥56॥
ചേതസാ സര്വകര്മാണി മയി സന്ന്യസ്യ മത്പരഃ ।
ബുദ്ധിയോഗമുപാശ്രിത്യ മച്ചിത്തഃ സതതം ഭവ ॥57॥
മച്ചിത്തഃ സര്വദുര്ഗാണി മത്പ്രസാദാത്തരിഷ്യസി ।
അഥ ചേത്ത്വമഹംകാരാത് ന ശ്രോഷ്യസി വിനംക്ഷ്യസി ॥58॥
യദഹംകാരമാശ്രിത്യ ന യോത്സ്യ ഇതി മന്യസേ ।
മിഥ്യൈഷ വ്യവസായസ്തേ പ്രകൃതിസ്ത്വാം നിയോക്ഷ്യതി ॥59॥
സ്വഭാവജേന കൌംതേയ നിബദ്ധഃ സ്വേന കര്മണാ ।
കര്തും നേച്ഛസി യന്മോഹാത് കരിഷ്യസ്യവശോഽപി തത് ॥60॥
ഈശ്വരഃ സര്വഭൂതാനാം ഹൃദ്ദേശേഽര്ജുന തിഷ്ഠതി ।
ഭ്രാമയന്സര്വഭൂതാനി യംത്രാരൂഢാനി മായയാ ॥61॥
തമേവ ശരണം ഗച്ഛ സര്വഭാവേന ഭാരത ।
തത്പ്രസാദാത്പരാം ശാംതിം സ്ഥാനം പ്രാപ്സ്യസി ശാശ്വതമ് ॥62॥
ഇതി തേ ജ്ഞാനമാഖ്യാതം ഗുഹ്യാദ്ഗുഹ്യതരം മയാ ।
വിമൃശ്യൈതദശേഷേണ യഥേച്ഛസി തഥാ കുരു ॥63॥
സര്വഗുഹ്യതമം ഭൂയഃ ശൃണു മേ പരമം വചഃ ।
ഇഷ്ടോഽസി മേ ദൃഢമിതി തതോ വക്ഷ്യാമി തേ ഹിതമ് ॥64॥
മന്മനാ ഭവ മദ്ഭക്തഃ മദ്യാജീ മാം നമസ്കുരു ।
മാമേവൈഷ്യസി സത്യം തേ പ്രതിജാനേ പ്രിയോഽസി മേ ॥65॥
സര്വധര്മാന്പരിത്യജ്യ മാമേകം ശരണം വ്രജ ।
അഹം ത്വാ സര്വപാപേഭ്യഃ മോക്ഷയിഷ്യാമി മാ ശുചഃ ॥66॥
ഇദം തേ നാതപസ്കായ നാഭക്തായ കദാചന ।
ന ചാശുശ്രൂഷവേ വാച്യം ന ച മാം യോഽഭ്യസൂയതി ॥67॥
യ ഇമം പരമം ഗുഹ്യം മദ്ഭക്തേഷ്വഭിധാസ്യതി ।
ഭക്തിം മയി പരാം കൃത്വാ മാമേവൈഷ്യത്യസംശയഃ ॥68॥
ന ച തസ്മാന്മനുഷ്യേഷു കശ്ചിന്മേ പ്രിയകൃത്തമഃ ।
ഭവിതാ ന ച മേ തസ്മാത് അന്യഃ പ്രിയതരോ ഭുവി ॥69॥
അധ്യേഷ്യതേ ച യ ഇമം ധര്മ്യം സംവാദമാവയോഃ ।
ജ്ഞാനയജ്ഞേന തേനാഹമ് ഇഷ്ടഃ സ്യാമിതി മേ മതിഃ ॥70॥
ശ്രദ്ധാവാനനസൂയശ്ച ശൃണുയാദപി യോ നരഃ ।
സോഽപി മുക്തഃ ശുഭാఁല്ലോകാന് പ്രാപ്നുയാത്പുണ്യകര്മണാമ് ॥71॥
കച്ചിദേതച്ഛ്രുതം പാര്ഥ ത്വയൈകാഗ്രേണ ചേതസാ ।
കച്ചിദജ്ഞാനസമ്മോഹഃ പ്രണഷ്ടസ്തേ ധനംജയ ॥72॥
അര്ജുന ഉവാച
നഷ്ടോ മോഹഃ സ്മൃതിര്ലബ്ധാ ത്വത്പ്രസാദാന്മയാഽച്യുത ।
സ്ഥിതോഽസ്മി ഗതസംദേഹഃ കരിഷ്യേ വചനം തവ ॥73॥
സംജയ ഉവാച
ഇത്യഹം വാസുദേവസ്യ പാര്ഥസ്യ ച മഹാത്മനഃ ।
സംവാദമിമമശ്രൌഷമ് അദ്ഭുതം രോമഹര്ഷണമ് ॥74॥
വ്യാസപ്രസാദാച്ഛ്രുതവാന് ഇമം ഗുഹ്യതമം പരമ് ।
യോഗം യോഗേശ്വരാത്കൃഷ്ണാത് സാക്ഷാത്കഥയതഃ സ്വയമ് ॥75॥
രാജന്സംസ്മൃത്യ സംസ്മൃത്യ സംവാദമിമമദ്ഭുതമ് ।
കേശവാര്ജുനയോഃ പുണ്യം ഹൃഷ്യാമി ച മുഹുര്മുഹുഃ ॥76॥
തച്ച സംസ്മൃത്യ സംസ്മൃത്യ രൂപമത്യദ്ഭുതം ഹരേഃ ।
വിസ്മയോ മേ മഹാന്രാജന് ഹൃഷ്യാമി ച പുനഃ പുനഃ ॥77॥
യത്ര യോഗേശ്വരഃ കൃഷ്ണഃ യത്ര പാര്ഥോ ധനുര്ധരഃ ।
തത്ര ശ്രീര്വിജയോ ഭൂതിഃ ധ്രുവാ നീതിര്മതിര്മമ ॥78॥
॥ ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസു ഉപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം
യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാര്ജുനസംവാദേ മോക്ഷസന്ന്യാസയോഗോ നാമ അഷ്ടാദശോഽധ്യായഃ ॥