અથ પંચમોઽધ્યાયઃ ।
રાજા ઉવાચ ।
ભગવંતં હરિં પ્રાયઃ ન ભજંતિ આત્મવિત્તમાઃ ।
તેષાં અશાંતકામાનાં કા નિષ્ઠા અવિજિતાત્મનામ્ ॥ 1॥
ચમસઃ ઉવાચ ।
મુખબાહૂરૂપાદેભ્યઃ પુરુષસ્ય આશ્રમૈઃ સહ ।
ચત્વારઃ જજ્ઞિરે વર્ણાઃ ગુણૈઃ વિપ્રાદયઃ પૃથક્ ॥ 2॥
યઃ એષાં પુરુષં સાક્ષાત્ આત્મપ્રભવં ઈશ્વરમ્ ।
ન ભજંતિ અવજાનંતિ સ્થાનાત્ ભ્રષ્ટાઃ પતંતિ અધઃ ॥ 3॥
દૂરે હરિકથાઃ કેચિત્ દૂરે ચ અચ્યુતકીર્ર્તનાઃ ।
સ્ત્રિયઃ શૂદ્રાદયઃ ચ એવ તે અનુકંપ્યા ભવાદૃશામ્ ॥ 4॥
વિપ્રઃ રાજન્યવૈશ્યૌ ચ હરેઃ પ્રાપ્તાઃ પદાંતિકમ્ ।
શ્રૌતેન જન્મના અથ અપિ મુહ્યંતિ આમ્નાયવાદિનઃ ॥ 5॥
કર્મણિ અકોવિદાઃ સ્તબ્ધાઃ મૂર્ખાઃ પંડિતમાનિનઃ ।
વદંતિ ચાટુકાત્ મૂઢાઃ યયા માધ્વ્યા ગિર ઉત્સુકાઃ ॥ 6॥
રજસા ઘોરસંકલ્પાઃ કામુકાઃ અહિમન્યવઃ ।
દાંભિકાઃ માનિનઃ પાપાઃ વિહસંતિ અચ્યુતપ્રિયાન્ ॥ 7॥
વદંતિ તે અન્યોન્યં ઉપાસિતસ્ત્રિયઃ
ગૃહેષુ મૈથુન્યસુખેષુ ચ આશિષઃ ।
યજંતિ અસૃષ્ટાન્ અવિધાન્ અદક્ષિણમ્
વૃત્ત્યૈ પરં ઘ્નંતિ પશૂન્ અતદ્વિદઃ ॥ 8॥
શ્રિયા વિભૂત્યા અભિજનેન વિદ્યયા
ત્યાગેન રૂપેણ બલેન કર્મણા
સતઃ અવમન્યંતિ હરિપ્રિયાન્ ખલાઃ ॥ 9॥
સર્વેષુ શશ્વત્ તનુભૃત્ સ્વવસ્થિતમ્
યથા સ્વં આત્માનં અભીષ્ટં ઈશ્વરમ્ ।
વેદોપગીતં ચ ન શ્રુણ્વતે અબુધાઃ
મનોરથાનાં પ્રવદંતિ વાર્તયા ॥ 10॥
લોકે વ્યવાય આમિષં અદ્યસેવા
નિત્યાઃ તુ જંતોઃ ન હિ તત્ર ચોદના ।
વ્યવસ્થિતિઃ તેષુ વિવાહયજ્ઞ
સુરાગ્રહૈઃ આસુ નિવૃત્તિઃ ઇષ્ટા ॥ 11॥
ધનં ચ ધર્મેકફલં યતઃ વૈ
જ્ઞાનં સવિજ્ઞાનં અનુપ્રશાંતિ ।
ગૃહેષુ યુંજંતિ કલેવરસ્ય
મૃત્યું ન પશ્યંતિ દુરંતવીર્યમ્ ॥ 12॥
યત્ ઘ્રાણભક્ષઃ વિહિતઃ સુરાયાઃ
તથા પશોઃ આલભનં ન હિંસા ।
એવં વ્યવાયઃ પ્રજયા ન રત્યા
ઇઅમં વિશુદ્ધં ન વિદુઃ સ્વધર્મમ્ ॥ 13॥
યે તુ અનેવંવિદઃ અસંતઃ સ્તબ્ધાઃ સત્ અભિમાનિનઃ ।
પશૂન્ દ્રુહ્યંતિ વિસ્રબ્ધાઃ પ્રેત્ય ખાદંતિ તે ચ તાન્ ॥ 14॥
દ્વિષંતઃ પરકાયેષુ સ્વાત્માનં હરિં ઈશ્વરમ્ ।
મૃતકે સાનુબંધે અસ્મિન્ બદ્ધસ્નેહાઃ પતંતિ અધઃ ॥ 15॥
યે કૈવલ્યં અસંપ્રાપ્તાઃ યે ચ અતીતાઃ ચ મૂઢતામ્ ।
ત્રૈવર્ગિકાઃ હિ અક્ષણિકાઃ આત્માનં ઘાતયંતિ તે ॥ 16॥
એતઃ આત્મહનઃ અશાંતાઃ અજ્ઞાને જ્ઞાનમાનિનઃ ।
સીદંતિ અકૃતકૃત્યાઃ વૈ કાલધ્વસ્તમનોરથાઃ ॥ 17॥
હિત્વા આત્યાય અસરચિતાઃ ગૃહ અપત્યસુહૃત્ શ્રિયઃ ।
તમઃ વિશંતિ અનિચ્છંતઃ વાસુદેવપરાઙ્મુખાઃ ॥ 18॥
રાજા ઉવાચ ।
કસ્મિન્ કાલે સઃ ભગવાન્ કિં વર્ણઃ કીદૃશઃ નૃભિઃ ।
નામ્ના વા કેન વિધિના પૂજ્યતે તત્ ઇહ ઉચ્યતામ્ ॥ 19॥
કરભાજનઃ ઉવાચ ।
કૃતં ત્રેતા દ્વાપરં ચ કલિઃ ઇત્યેષુ કેશવઃ ।
નાનાવર્ણ અભિધાકારઃ નાના એવ વિધિના ઇજ્યતે ॥ 20॥
કૃતે શુક્લઃ ચતુર્બાહુઃ જટિલઃ વલ્કલાંબરઃ ।
કૃષ્ણાજિનૌપવીતાક્ષાન્ બિભ્રત્ દંડકમંડલૂન્ ॥ 21॥
મનુષ્યાઃ તુ તદા શાંતાઃ નિર્વૈરાઃ સુહૃદઃ સમાઃ ।
યજંતિ તપસા દેવં શમેન ચ દમેન ચ ॥ 22॥
હંસઃ સુપર્ણઃ વૈકુંઠઃ ધર્મઃ યોગેશ્વરઃ અમલઃ ।
ઈશ્વરઃ પુરુષઃ અવ્યક્તઃ પરમાત્મા ઇતિ ગીયતે ॥ 23॥
ત્રેતાયાં રક્તવર્ણઃ અસૌ ચતુર્બાહુઃ ત્રિમેખલઃ ।
હિરણ્યકેશઃ ત્રયી આત્મા સ્રુક્સ્રુવાદિ ઉપલક્ષણઃ ॥ 24॥
તં તદા મનુજા દેવં સર્વદેવમયં હરિમ્ ।
યજંતિ વિદ્યયા ત્રય્યા ધર્મિષ્ઠાઃ બ્રહ્મવાદિનઃ ॥ 25॥
વિષ્ણુઃ યજ્ઞઃ પૃષ્ણિગર્ભઃ સર્વદેવઃ ઉરુક્રમઃ ।
વૃષાકપિઃ જયંતઃ ચ ઉરુગાય ઇતિ ઈર્યતે ॥ 26॥
દ્વાપરે ભગવાન્ શ્યામઃ પીતવાસા નિજાયુધઃ ।
શ્રીવત્સાદિભિઃ અંકૈઃ ચ લક્ષણૈઃ ઉપલક્ષિતઃ ॥ 27॥
તં તદા પુરુષં મર્ત્યા મહારાજૌપલક્ષણમ્ ।
યજંતિ વેદતંત્રાભ્યાં પરં જિજ્ઞાસવઃ નૃપ ॥ 28॥
નમઃ તે વાસુદેવાય નમઃ સંકર્ષણાય ચ ।
પ્રદ્યુમ્નાય અનિરુદ્ધાય તુભ્યં ભગવતે નમઃ ॥ 29॥
નારાયણાય ઋષયે પુરુષાય મહાત્મને ।
વિશ્વેશ્વરાય વિશ્વાય સર્વભૂતાત્મને નમઃ ॥ 30॥
ઇતિ દ્વાપરઃ ઉર્વીશ સ્તુવંતિ જગદીશ્વરમ્ ।
નાનાતંત્રવિધાનેન કલૌ અપિ યથા શ્રુણુ ॥ 31॥
કૃષ્ણવર્ણં ત્વિષાકૃષ્ણં સાંગૌપાંગાસ્ત્ર
પાર્ષદમ્ ।
યજ્ઞૈઃ સંકીર્તનપ્રાયૈઃ યજંતિ હિ સુમેધસઃ ॥ 32॥
ધ્યેયં સદા પરિભવઘ્નં અભીષ્ટદોહમ્
તીર્થાસ્પદં શિવવિરિંચિનુતં શરણ્યમ્ ।
ભૃત્યાર્તિહન્ પ્રણતપાલ ભવાબ્ધિપોતમ્
વંદે મહાપુરુષ તે ચરણારવિંદમ્ ॥ 33॥
ત્યક્ત્વા સુદુસ્ત્યજસુરૈપ્સિતરાજ્યલક્ષ્મીમ્
ધર્મિષ્ઠઃ આર્યવચસા યત્ અગાત્ અરણ્યમ્ ।
માયામૃગં દયિતયા ઇપ્સિતં અન્વધાવત્
વંદે મહાપુરુષ તે ચરણારવિંદમ્ ॥ 34॥
એવં યુગાનુરૂપાભ્યાં ભગવાન્ યુગવર્તિભિઃ ।
મનુજૈઃ ઇજ્યતે રાજન્ શ્રેયસાં ઈશ્વરઃ હરિઃ ॥ 35॥
કલિં સભાજયંતિ આર્યા ગુણજ્ઞાઃ સારભાગિનઃ ।
યત્ર સંકીર્તનેન એવ સર્વઃ સ્વાર્થઃ અભિલભ્યતે ॥ 36॥
ન હિ અતઃ પરમઃ લાભઃ દેહિનાં ભ્રામ્યતાં ઇહ ।
યતઃ વિંદેત પરમાં શાંતિં નશ્યતિ સંસૃતિઃ ॥ 37॥
કૃતાદિષુ પ્રજા રાજન્ કલૌ ઇચ્છંતિ સંભવમ્ ।
કલૌ ખલુ ભવિષ્યંતિ નારાયણપરાયણાઃ ॥ 38॥
ક્વચિત્ ક્વચિત્ મહારાજ દ્રવિડેષુ ચ ભૂરિશઃ ।
તામ્રપર્ણી નદી યત્ર કૃતમાલા પયસ્વિની ॥ 39॥
કાવેરી ચ મહાપુણ્યા પ્રતીચી ચ મહાનદી ।
યે પિબંતિ જલં તાસાં મનુજા મનુજેશ્વર ।
પ્રાયઃ ભક્તાઃ ભગવતિ વાસુદેવઃ અમલ આશયાઃ ॥ 40॥
દેવર્ષિભૂતાપ્તનૃણા પિતૄણાં
ન કિંકરઃ ન અયં ઋણી ચ રાજન્ ।
સર્વાત્મના યઃ શરણં શરણ્યમ્
ગતઃ મુકુંદં પરિહૃત્ય કર્તુમ્ ॥ 41॥
સ્વપાદમૂલં ભજતઃ પ્રિયસ્ય
ત્યક્તાન્યભાવસ્ય હરિઃ પરેશઃ ।
વિકર્મ યત્ ચ ઉત્પતિતં કથંચિત્
ધુનોતિ સર્વં હૃદિ સંનિવિષ્ટઃ ॥ 42॥
નારદઃ ઉવાચ ।
ધર્માન્ ભાગવતાન્ ઇત્થં શ્રુત્વા અથ મિથિલેશ્વરઃ ।
જાયંત ઇયાન્ મુનીન્ પ્રીતઃ સોપાધ્યાયઃ હિ અપૂજયત્ ॥ 43॥
તતઃ અંતઃ દધિરે સિદ્ધાઃ સર્વલોકસ્ય પશ્યતઃ ।
રાજા ધર્માન્ ઉપાતિષ્ઠન્ અવાપ પરમાં ગતિમ્ ॥ 44॥
ત્વં અપિ એતાન્ મહાભાગ ધર્માન્ ભાગવતાન્ શ્રુતાન્ ।
આસ્થિતઃ શ્રદ્ધયા યુક્તઃ નિઃસંગઃ યાસ્યસે પરમ્ ॥ 45॥
યુવયોઃ ખલુ દંપત્યોઃ યશસા પૂરિતં જગત્ ।
પુત્રતાં અગમત્ યત્ વાં ભગવાન્ ઈશ્વરઃ હરિઃ ॥ 46॥
દર્શનાલિંગનાલાપૈઃ શયનાસનભોજનૈઃ ।
આત્મા વાં પાવિતઃ કૃષ્ણે પુત્રસ્નેહ પ્રકુર્વતોઃ ॥ 47॥
વૈરેણ યં નૃપતયઃ શિશુપાલપૌંડ્ર
શાલ્વાદયઃ ગતિવિલાસવિલોકનાદયૈઃ ।
ધ્યાયંતઃ આકૃતધિયઃ શયનાસનાદૌ
તત્ સામ્યં આપુઃ અનુરક્તધિયાં પુનઃ કિમ્ ॥ 48॥
મા અપત્યબુદ્ધિં અકૃથાઃ કૃષ્ણે સર્વાત્મનીશ્વરે ।
માયામનુષ્યભાવેન ગૂઢ ઐશ્વર્યે પરે અવ્યયે ॥ 49॥
ભૂભારરાજન્યહંતવે ગુપ્તયે સતામ્ ।
અવતીર્ણસ્ય નિર્વૃત્યૈ યશઃ લોકે વિતન્યતે ॥ 50॥
શ્રીશુકઃ ઉવાચ ।
એતત્ શ્રુત્વા મહાભાગઃ વસુદેવઃ અતિવિસ્મિતઃ ।
દેવકી ચ મહાભાગાઃ જહતુઃ મોહં આત્મનઃ ॥ 51॥
ઇતિહાસં ઇમં પુણ્યં ધારયેત્ યઃ સમાહિતઃ ।
સઃ વિધૂય ઇહ શમલં બ્રહ્મભૂયાય કલ્પતે ॥ 52॥
ઇતિ શ્રીમદ્ભાગવતે મહાપુરાણે પારમહંસ્યાં
સંહિતાયામેકાદશસ્કંધે વસુદેવનારદસંવાદે
પંચમોઽધ્યાયઃ ॥