അഥ സപ്തമോഽധ്യായഃ ।
ശ്രീ ഭഗവാന് ഉവാച ।
യത് ആത്ഥ മാം മഹാഭാഗ തത് ചികീര്ഷിതം ഏവ മേ ।
ബ്രഹ്മാ ഭവഃ ലോകപാലാഃ സ്വര്വാസം മേ അഭികാംക്ഷിണഃ ॥ 1॥
മയാ നിഷ്പാദിതം ഹി അത്ര ദേവകാര്യം അശേഷതഃ ।
യദര്ഥം അവതീര്ണഃ അഹം അംശേന ബ്രഹ്മണാര്ഥിതഃ ॥ 2॥
കുലം വൈ ശാപനിര്ദഗ്ധം നംക്ഷ്യതി അന്യോന്യവിഗ്രഹാത് ।
സമുദ്രഃ സപ്തമേ അഹ്ന്ഹ്യേതാം പുരീം ച പ്ലാവയിഷ്യതി ॥ 3॥
യഃ ഹി ഏവ അയം മയാ ത്യക്തഃ ലോകഃ അയം നഷ്ടമംഗലഃ ।
ഭവിഷ്യതി അചിരാത് സാധോ കലിനാഽപി നിരാകൃതഃ ॥ 4॥
ന വസ്തവ്യം ത്വയാ ഏവ ഇഹ മയാ ത്യക്തേ മഹീതലേ ।
ജനഃ അധര്മരുചിഃ ഭദ്രഃ ഭവിഷ്യതി കലൌ യുഗേ ॥ 5॥
ത്വം തു സര്വം പരിത്യജ്യ സ്നേഹം സ്വജനബംധുഷു ।
മയി ആവേശ്യ മനഃ സമ്യക് സമദൃക് വിചരസ്വ ഗാമ് ॥ 6॥
യത് ഇദം മനസാ വാചാ ചക്ഷുര്ഭ്യാം ശ്രവണാദിഭിഃ ।
നശ്വരം ഗൃഹ്യമാണം ച വിദ്ധി മായാമനോമയമ് ॥ 7॥
പുംസഃ അയുക്തസ്യ നാനാര്ഥഃ ഭ്രമഃ സഃ ഗുണദോഷഭാക് ।
കര്മാകര്മവികര്മ ഇതി ഗുണദോഷധിയഃ ഭിദാ ॥ 8॥
തസ്മാത് യുക്തൈംദ്രിയഗ്രാമഃ യുക്തചിത്തഃ ഇദം ജഗത് ।
ആത്മനി ഈക്ഷസ്വ വിതതം ആത്മാനം മയി അധീശ്വരേ ॥ 9॥
ജ്ഞാനവിജ്ഞാനസംയുക്തഃ ആത്മഭൂതഃ ശരീരിണാമ് ।
ആത്മാനുഭവതുഷ്ടാത്മാ ന അംതരായൈഃ വിഹന്യസേ ॥ 10॥
ദോഷബുദ്ധ്യാ ഉഭയാതീതഃ നിഷേധാത് ന നിവര്തതേ ।
ഗുണബുദ്ധ്യാ ച വിഹിതം ന കരോതി യഥാ അര്ഭകഃ ॥ 11॥
സര്വഭൂതസുഹൃത് ശാംതഃ ജ്ഞാനവിജ്ഞാനനിശ്ചയഃ ।
പശ്യന് മദാത്മകം വിശ്വം ന വിപദ്യേത വൈ പുനഃ ॥ 12॥
ശ്രീ ശുകഃ ഉവാച ।
ഇതി ആദിഷ്ടഃ ഭഗവതാ മഹാഭാഗവതഃ നൃപ ।
ഉദ്ധവഃ പ്രണിപത്യ ആഹ തത്ത്വജിജ്ഞാസുഃ അച്യുതമ് ॥ 13॥
ഉദ്ധവഃ ഉവാച ।
യോഗേശ യോഗവിന്ന്യാസ യോഗാത്മ യോഗസംഭവ ।
നിഃശ്രേയസായ മേ പ്രോക്തഃ ത്യാഗഃ സംന്യാസലക്ഷണഃ ॥ 14॥
ത്യാഗഃ അയം ദുഷ്കരഃ ഭൂമന് കാമാനാം വിഷയാത്മഭിഃ ।
സുതരാം ത്വയി സര്വാത്മന് ന അഭക്തൈഃ ഇതി മേ മതിഃ ॥ 15॥
സഃ അഹം മമ അഹം ഇതി മൂഢമതിഃ വിഗാഢഃ
ത്വത് മായയാ വിരചിത ആത്മനി സാനുബംധേ ।
തത് തു അംജസാ നിഗദിതം ഭവതാ യഥാ അഹമ്
സംസാധയാമി ഭഗവന് അനുശാധി ഭൃത്യമ് ॥ 16॥
സത്യസ്യ തേ സ്വദൃശഃ ആത്മനഃ ആത്മനഃ അന്യമ്
വക്താരം ഈശ വിബുധേഷു അപി ന അനുചക്ഷേ ।
സര്വേ വിമോഹിതധിയഃ തവ മായയാ ഇമേ
ബ്രഹ്മാദയഃ തനുഭൃതഃ ബഹിഃ അര്ഥഭാവഃ ॥ 17॥
തസ്മാത് ഭവംതം അനവദ്യം അനംതപാരമ്
സര്വജ്ഞം ഈശ്വരം അകുംഠവികുംഠധിഷ്ണി അയമ് ।
നിര്വിണ്ണധീഃ അഹം ഉ ഹ വൃജനാഭിതപ്തഃ
നാരായണം നരസഖം ശരണം പ്രപദ്യേ ॥ 18॥
ശ്രീ ഭഗവാന് ഉവാച ।
പ്രായേണ മനുജാ ലോകേ ലോകതത്ത്വവിചക്ഷണാഃ ।
സമുദ്ധരംതി ഹി ആത്മാനം ആത്മനാ ഏവ അശുഭാശയാത് ॥ 19॥
ആത്മനഃ ഗുരുഃ ആത്മാ ഏവ പുരുഷസ്യ വിശേഷതഃ ।
യത് പ്രത്യക്ഷ അനുമാനാഭ്യാം ശ്രേയഃ അസൌ അനുവിംദതേ ॥ 20॥
പുരുഷത്വേ ച മാം ധീരാഃ സാംഖ്യയോഗവിശാരദാഃ ।
ആവിസ്തരാം പ്രപശ്യംതി സര്വശക്തി ഉപബൃംഹിതമ് ॥ 21॥
ഏകദ്വിത്രിചതുഷ്പാദഃ ബഹുപാദഃ തഥാ അപദഃ ।
ബഹ്വ്യഃ സംതി പുരഃ സൃഷ്ടാഃ താസാം മേ പൌരുഷീ പ്രിയാ ॥ 22॥
അത്ര മാം മാര്ഗയംത്യദ്ധാഃ യുക്താഃ ഹേതുഭിഃ ഈശ്വരമ് ।
ഗൃഹ്യമാണൈഃ ഗുണൈഃ ലിംഗൈഃ അഗ്രാഹ്യം അനുമാനതഃ ॥ 23॥
അത്ര അപി ഉദാഹരംതി ഇമം ഇതിഹാസം പുരാതനമ് ।
അവധൂതസ്യ സംവാദം യദോഃ അമിതതേജസഃ ॥ 24॥
(അഥ അവധൂതഗീതമ് ।)
അവധൂതം ദ്വിജം കംചിത് ചരംതം അകുതോഭയമ് ।
കവിം നിരീക്ഷ്യ തരുണം യദുഃ പപ്രച്ഛ ധര്മവിത് ॥ 25॥
യദുഃ ഉവാച ।
കുതഃ ബുദ്ധിഃ ഇയം ബ്രഹ്മന് അകര്തുഃ സുവിശാരദാ ।
യാം ആസാദ്യ ഭവാന് ലോകം വിദ്വാന് ചരതി ബാലവത് ॥ 26॥
പ്രായഃ ധര്മാര്ഥകാമേഷു വിവിത്സായാം ച മാനവാഃ ।
ഹേതുനാ ഏവ സമീഹംതേ ആയുഷഃ യശസഃ ശ്രിയഃ ॥ 27॥
ത്വം തു കല്പഃ കവിഃ ദക്ഷഃ സുഭഗഃ അമൃതഭാഷണഃ ।
ന കര്താ നേഹസേ കിംചിത് ജഡൌന്മത്തപിശാചവത് ॥ 28॥
ജനേഷു ദഹ്യമാനേഷു കാമലോഭദവാഗ്നിനാ ।
ന തപ്യസേ അഗ്നിനാ മുക്തഃ ഗംഗാംഭസ്ഥഃ ഇവ ദ്വിപഃ ॥ 29॥
ത്വം ഹി നഃ പൃച്ഛതാം ബ്രഹ്മന് ആത്മനി ആനംദകാരണമ് ।
ബ്രൂഹി സ്പര്ശവിഹീനസ്യ ഭവതഃ കേവല ആത്മനഃ ॥ 30॥
ശ്രീ ഭഗവാന് ഉവാച ।
യദുനാ ഏവം മഹാഭാഗഃ ബ്രഹ്മണ്യേന സുമേധസാ ।
പൃഷ്ടഃ സഭാജിതഃ പ്രാഹ പ്രശ്രയ അവനതം ദ്വിജഃ ॥ 31॥
ബ്രാഹ്മണഃ ഉവാച ।
സംതി മേ ഗുരവഃ രാജന് ബഹവഃ ബുദ്ധ്യാ ഉപാശ്രിതാഃ ।
യതഃ ബുദ്ധിം ഉപാദായ മുക്തഃ അടാമി ഇഹ താന് ശ്രുണു ॥ 32॥
പൃഥിവീ വായുഃ ആകാശം ആപഃ അഗ്നിഃ ചംദ്രമാ രവിഃ ।
കപോതഃ അജഗരഃ സിംധുഃ പതംഗഃ മധുകൃദ് ഗജഃ ॥ 33॥
മധുഹാ ഹരിണഃ മീനഃ പിംഗലാ കുരരഃ അര്ഭകഃ ।
കുമാരീ ശരകൃത് സര്പഃ ഊര്ണനാഭിഃ സുപേശകൃത് ॥ 34॥
ഏതേ മേ ഗുരവഃ രാജന് ചതുര്വിംശതിഃ ആശ്രിതാഃ ।
ശിക്ഷാ വൃത്തിഭിഃ ഏതേഷാം അന്വശിക്ഷം ഇഹ ആത്മനഃ ॥ 35॥
യതഃ യത് അനുശിക്ഷാമി യഥാ വാ നാഹുഷാത്മജ ।
തത് തഥാ പുരുഷവ്യാഘ്ര നിബോധ കഥയാമി തേ ॥ 36॥
ഭൂതൈഃ ആക്രമാണഃ അപി ധീരഃ ദൈവവശാനുഗൈഃ ।
തത് വിദ്വാന് ന ചലേത് മാര്ഗാത് അന്വശിക്ഷം ക്ഷിതേഃ വ്രതമ് ॥ 37॥
ശശ്വത് പരാര്ഥസര്വേഹഃ പരാര്ഥ ഏകാംതസംഭവഃ ।
സാധുഃ ശിക്ഷേത ഭൂഭൃത്തഃ നഗശിഷ്യഃ പരാത്മതാമ് ॥
38॥
പ്രാണവൃത്ത്യാ ഏവ സംതുഷ്യേത് മുനിഃ ന ഏവ ഇംദ്രിയപ്രിയൈഃ ।
ജ്ഞാനം യഥാ ന നശ്യേത ന അവകീര്യേത വാങ്മനഃ ॥ 39॥
വിഷയേഷു ആവിശന് യോഗീ നാനാധര്മേഷു സര്വതഃ ।
ഗുണദോഷവ്യപേത ആത്മാ ന വിഷജ്ജേത വായുവത് ॥ 40॥
പാര്ഥിവേഷു ഇഹ ദേഹേഷു പ്രവിഷ്ടഃ തത് ഗുണാശ്രയഃ ।
ഗുണൈഃ ന യുജ്യതേ യോഗീ ഗംധൈഃ വായുഃ ഇവ ആത്മദൃക് ॥ 41॥
അംതഃ ഹിതഃ ച സ്ഥിരജംഗമേഷു
ബ്രഹ്മ ആത്മഭാവേന സമന്വയേന ।
വ്യാപ്ത്യ അവച്ഛേദം അസംഗം ആത്മനഃ
മുനിഃ നഭഃ ത്വം വിതതസ്യ ഭാവയേത് ॥ 42॥
തേജഃ അബന്നമയൈഃ ഭാവൈഃ മേഘ ആദ്യൈഃ വായുനാ ഈരിതൈഃ ।
ന സ്പൃശ്യതേ നഭഃ തദ്വത് കാലസൃഷ്ടൈഃ ഗുണൈഃ പുമാന് ॥
43॥
സ്വച്ഛഃ പ്രകൃതിതഃ സ്നിഗ്ധഃ മാധുര്യഃ തീര്ഥഭൂഃ നൃണാമ് ।
മുനിഃ പുനാതി അപാം മിത്രം ഈക്ഷ ഉപസ്പര്ശകീര്തനൈഃ ॥ 44॥
തേജസ്വീ തപസാ ദീപ്തഃ ദുര്ധര്ഷൌദരഭാജനഃ ।
സര്വഭക്ഷഃ അപി യുക്ത ആത്മാ ന ആദത്തേ മലം അഗ്നിവത് ॥ 45॥
ക്വചിത് ശന്നഃ ക്വചിത് സ്പഷ്ടഃ ഉപാസ്യഃ ശ്രേയഃ ഇച്ഛതാമ് ।
ഭുംക്തേ സര്വത്ര ദാതൄണാം ദഹന് പ്രാക് ഉത്തര അശുഭമ് ॥
46॥
സ്വമായയാ സൃഷ്ടം ഇദം സത് അസത് ലക്ഷണം വിഭുഃ ।
പ്രവിഷ്ടഃ ഈയതേ തത് തത് സ്വരൂപഃ അഗ്നിഃ ഇവ ഏധസി ॥ 47॥
വിസര്ഗാദ്യാഃ ശ്മശാനാംതാഃ ഭാവാഃ ദേഹസ്യ ന ആത്മനഃ ।
കലാനാം ഇവ ചംദ്രസ്യ കാലേന അവ്യക്തവര്ത്മനാ ॥ 48॥
കാലേന ഹി ഓഘവേഗേന ഭൂതാനാം പ്രഭവ അപി അയൌ ।
നിത്യൌ അപി ന ദൃശ്യേതേ ആത്മനഃ അഗ്നേഃ യഥാ അര്ചിഷാമ് ॥ 49॥
ഗുണൈഃ ഗുണാന് ഉപാദത്തേ യഥാകാലം വിമുംചതി ।
ന തേഷു യുജ്യതേ യോഗീ ഗോഭിഃ ഗാഃ ഇവ ഗോപതിഃ ॥ 50॥
ബുധ്യതേ സ്വേന ഭേദേന വ്യക്തിസ്ഥഃ ഇവ തത് ഗതഃ ।
ലക്ഷ്യതേ സ്ഥൂലമതിഭിഃ ആത്മാ ച അവസ്ഥിതഃ അര്കവത് ॥ 51॥
ന അതിസ്നേഹഃ പ്രസംഗഃ വാ കര്തവ്യഃ ക്വ അപി കേനചിത് ।
കുര്വന് വിംദേത സംതാപം കപോതഃ ഇവ ദീനധീഃ ॥ 52॥
കപോതഃ കശ്ചന അരണ്യേ കൃതനീഡഃ വനസ്പതൌ ।
കപോത്യാ ഭാര്യയാ സാര്ധം ഉവാസ കതിചിത് സമാഃ ॥ 53॥
കപോതൌ സ്നേഹഗുണിതഹൃദയൌ ഗൃഹധര്മിണൌ ।
ദൃഷ്ടിം ദൃഷ്ട്യാംഗം അംഗേന ബുദ്ധിം ബുദ്ധ്യാ ബബംധതുഃ ॥
54॥
ശയ്യാസനാടനസ്ഥാനവാര്താക്രീഡാശനാദികമ് ।
മിഥുനീഭൂയ വിസ്രബ്ധൌ ചേരതുഃ വനരാജിഷു ॥ 55॥
യം യം വാംഛതി സാ രാജന് തര്പയംതി അനുകംപിതാ ।
തം തം സമനയത് കാമം കൃച്ഛ്രേണ അപി അജിതൈംദ്രിയഃ ॥ 56॥
കപോതീ പ്രഥമം ഗര്ഭം ഗൃഹ്ണതി കാലഃ ആഗതേ ।
അംഡാനി സുഷുവേ നീഡേ സ്വപത്യുഃ സംനിധൌ സതീ ॥ 57॥
തേഷൂ കാലേ വ്യജായംത രചിതാവയവാ ഹരേഃ ।
ശക്തിഭിഃ ദുര്വിഭാവ്യാഭിഃ കോമലാംഗതനൂരുഹാഃ ॥ 58॥
പ്രജാഃ പുപുഷതുഃ പ്രീതൌ ദംപതീ പുത്രവത്സലൌ ।
ശ‍ഋണ്വംതൌ കൂജിതം താസാം നിര്വൃതൌ കലഭാഷിതൈഃ ॥ 59॥
താസാം പതത്രൈഃ സുസ്പര്ശൈഃ കൂജിതൈഃ മുഗ്ധചേഷ്ടിതൈഃ ।
പ്രത്യുദ്ഗമൈഃ അദീനാനാം പിതരൌ മുദം ആപതുഃ ॥ 60॥
സ്നേഹാനുബദ്ധഹൃദയൌ അന്യോന്യം വിഷ്ണുമായയാ ।
വിമോഹിതൌ ദീനധിയൌ ശിശൂന് പുപുഷതുഃ പ്രജാഃ ॥ 61॥
ഏകദാ ജഗ്മതുഃ താസാം അന്നാര്ഥം തൌ കുടുംബിനൌ ।
പരിതഃ കാനനേ തസ്മിന് അര്ഥിനൌ ചേരതുഃ ചിരമ് ॥ 62॥
ദൃഷ്ട്വാ താന് ലുബ്ധകഃ കശ്ചിത് യദൃച്ഛ അതഃ വനേചരഃ ।
ജഗൃഹേ ജാലം ആതത്യ ചരതഃ സ്വാലയാംതികേ ॥ 63॥
കപോതഃ ച കപോതീ ച പ്രജാപോഷേ സദാ ഉത്സുകൌ ।
ഗതൌ പോഷണം ആദായ സ്വനീഡം ഉപജഗ്മതുഃ ॥ 64॥
കപോതീ സ്വാത്മജാന് വീക്ഷ്യ ബാലകാന് ജാലസംവൃതാന് ।
താന് അഭ്യധാവത് ക്രോശംതീ ക്രോശതഃ ഭൃശദുഃഖിതാ ॥ 65॥
സാ അസകൃത് സ്നേഹഗുണിതാ ദീനചിത്താ അജമായയാ ।
സ്വയം ച അബധ്യത ശിചാ ബദ്ധാന് പശ്യംതി അപസ്മൃതിഃ ॥ 66॥
കപോതഃ ച ആത്മജാന് ബദ്ധാന് ആത്മനഃ അപി അധികാന് പ്രിയാന് ।
ഭാര്യാം ച ആത്മസമാം ദീനഃ വിലലാപ അതിദുഃഖിതഃ ॥ 67॥
അഹോ മേ പശ്യത അപായം അല്പപുണ്യസ്യ ദുര്മതേഃ ।
അതൃപ്തസ്യ അകൃതാര്ഥസ്യ ഗൃഹഃ ത്രൈവര്ഗികഃ ഹതഃ ॥ 68॥
അനുരൂപാ അനുകൂലാ ച യസ്യ മേ പതിദേവതാ ।
ശൂന്യേ ഗൃഹേ മാം സംത്യജ്യ പുത്രൈഃ സ്വര്യാതി സാധുഭിഃ ॥ 69॥
സഃ അഹം ശൂന്യേ ഗൃഹേ ദീനഃ മൃതദാരഃ മൃതപ്രജഃ ।
ജിജീവിഷേ കിമര്ഥം വാ വിധുരഃ ദുഃഖജീവിതഃ ॥ 70॥
താന് തഥാ ഏവ ആവൃതാന് ശിഗ്ഭിഃ മൃത്യുഗ്രസ്താന് വിചേഷ്ടതഃ ।
സ്വയം ച കൃപണഃ ശിക്ഷു പശ്യന് അപി അബുധഃ അപതത് ॥ 71॥
തം ലബ്ധ്വാ ലുബ്ധകഃ ക്രൂരഃ കപോതം ഗൃഹമേധിനമ് ।
കപോതകാന് കപോതീം ച സിദ്ധാര്ഥഃ പ്രയയൌ ഗൃഹമ് ॥ 72॥
ഏവം കുടുംബീ അശാംത ആത്മാ ദ്വംദ്വ ആരാമഃ പതത് ത്രിവത് ।
പുഷ്ണന് കുടുംബം കൃപണഃ സാനുബംധഃ അവസീദതി ॥ 73॥
യഃ പ്രാപ്യ മാനുഷം ലോകം മുക്തിദ്വാരം അപാവൃതമ് ।
ഗൃഹേഷു ഖഗവത് സക്തഃ തം ആരൂഢച്യുതം വിദുഃ ॥ 74॥
ഇതി ശ്രീമദ്ഭാഗവതേ മഹാപുരാണേ പാരമഹംസ്യാം
സംഹിതായാമേകാദശസ്കംധേ ശ്രീകൃഷ്ണോദ്ധവസംവാദേ
യദ്വധൂതേതിഹാസേ സപ്തമോഽധ്യായഃ ॥