1. કલશ પ્રતિષ્ઠાપન મંત્રાઃ
બ્રહ્મ॑જજ્ઞા॒નં પ્ર॑થ॒મં પુ॒રસ્તા॒-દ્વિસી॑મ॒ત-સ્સુ॒રુચો॑ વે॒ન આ॑વઃ ।
સ બુ॒ધ્નિયા॑ ઉપ॒મા અ॑સ્ય વિ॒ષ્ઠા-સ્સ॒તશ્ચ॒ યોનિ॒-મસ॑તશ્ચ॒ વિવઃ॑ ।
નાકે॑ સુપ॒ર્ણ મુપ॒યત્ પતં॑તગ્મ્ હૃ॒દા વેનં॑તો અ॒ભ્યચ॑ક્ષ-તત્વા ।
હિર॑ણ્યપક્ષં॒-વઁરુ॑ણસ્ય દૂ॒તં-યઁ॒મસ્ય॒ યોનૌ॑ શકુ॒નં ભુ॑ર॒ણ્યુમ્ ।
આપ્યા॑યસ્વ॒ સમે॑તુ તે વિ॒શ્વતઃ॑ સોમ॒ વૃષ્ણિ॑યમ્ । ભવા॒ વાજ॑સ્ય સંગ॒થે ।
યો રુ॒દ્રો અ॒ગ્નૌ યો અ॒ફ્સુ ય ઓષ॑ધીષુ॒ યો રુ॒દ્રો વિશ્વા॒
ભુવ॑નાઽઽવિ॒વેશ॒ તસ્મૈ॑ રુ॒દ્રાય॒ નમો॑ અસ્તુ । 1 (અપ ઉપસ્પૃશ્ય)
ઇ॒દં-વિઁષ્ણુ॒ ર્વિચ॑ક્રમે ત્રે॒ધા નિદ॑ધે પ॒દમ્ । સમૂ॑ઢમસ્ય પાગ્મ્ સુ॒રે ।
ઇંદ્રં॒-વિઁશ્વા॑ અવીવૃધંથ્ સમુ॒દ્રવ્ય॑ચસં॒ ગિરઃ॑ ।
ર॒થીત॑મગ્મ્ રથી॒નાં-વાઁજા॑ના॒ગ્મ્॒ સત્પ॑તિં॒ પતિ᳚મ્ ।
આપો॒ વા ઇ॒દંગ્મ્ સર્વં॒-વિઁશ્વા॑ ભૂ॒તાન્યાપઃ॑ પ્રા॒ણા વા આપઃ॑ પ॒શવ॒ આપોઽન્ન॒માપો-ઽમૃ॑ત॒માપ॑-સ્સ॒મ્રાડાપો॑ વિ॒રાડાપ॑-સ્સ્વ॒રાડાપ॒-શ્છંદા॒ગ્॒શ્યાપો॒ જ્યોતી॒ગ્॒ષ્યાપો॒ યજૂ॒ગ્॒ષ્યાપ॑-સ્સ॒ત્યમાપ॒-સ્સર્વા॑ દે॒વતા॒ આપો॒ ભૂર્ભુવ॒સ્સુવ॒રાપ॒ ઓમ્ । 2
અ॒પઃ પ્રણ॑યતિ । શ્ર॒દ્ધા વા આપઃ॑ । શ્ર॒દ્ધામે॒વારભ્ય॑ પ્ર॒ણીય॒ પ્રચ॑રતિ ।
અ॒પઃ પ્રણ॑યતિ ।
ય॒જ્ઞો વા આપઃ॑ । ય॒જ્ઞમે॒વારભ્ય॑ પ્ર॒ણીય॒ પ્રચ॑રતિ । અ॒પઃ પ્રણ॑યતિ ।
વજ્રો॒ વા આપઃ॑ । વજ્ર॑મે॒વ ભ્રાતૃ॑વ્યેભ્યઃ પ્ર॒હૃત્ય॑ પ્ર॒ણીય॒ પ્રચ॑રતિ ।
અ॒પઃ પ્રણ॑યતિ ।
આપો॒ વૈ ર॑ક્ષો॒ઘ્નીઃ । રક્ષ॑સા॒મપ॑હત્યૈ । અ॒પઃ પ્રણ॑યતિ ।
આપો॒ વૈ દે॒વાનાં᳚ પ્રિ॒યં ધામ॑ । દે॒વાના॑મે॒વ પ્રિ॒યં ધામ॑ પ્ર॒ણીય॒ પ્રચ॑રતિ । અ॒પઃ પ્રણ॑યતિ ।
આપો॒ વૈ સર્વા॑ દે॒વતાઃ᳚ । દે॒વતા॑ એ॒વારભ્ય॑ પ્ર॒ણીય॒ પ્રચ॑રતિ ।
અ॒પઃ પ્રણ॑યતિ ।
આપો॒ વૈ શાં॒તાઃ । શાં॒તાભિ॑રે॒વાસ્ય॒ શુચગ્મ્॑ શમયતિ । દે॒વો વઃ॑
સવિ॒તોત્ પુ॑ના॒ત્વ-ચ્છિ॑દ્રેણ પ॒વિત્રે॑ણ॒ વસો॒સ્સૂર્ય॑સ્ય ર॒શ્મિભિઃ॑ ॥ 3
કૂર્ચાગ્રૈ ર્રાક્ષસાન્ ઘોરાન્ છિંધિ કર્મવિઘાતિનઃ ।
ત્વામર્પયામિ કુંભેઽસ્મિન્ સાફલ્યં કુરુ કર્મણિ ।
વૃક્ષરાજ સમુદ્ભૂતાઃ શાખાયાઃ પલ્લવત્વ ચઃ ।
યુષ્માન્ કુંભેષ્વર્પયામિ સર્વપાપાપનુત્તયે ।
નાળિકેર-સમુદ્ભૂત ત્રિનેત્ર હર સમ્મિત ।
શિખયા દુરિતં સર્વં પાપં પીડાં ચ મે નુદ ।
સ॒ હિ રત્ના॑નિ દા॒શુષે॑ સુ॒વાતિ॑ સવિ॒તા ભગઃ॑ ।
તં ભા॒ગં ચિ॒ત્રમી॑મહે । (ઋગ્વેદ મંત્રઃ)
તત્વા॑ યામિ॒ બ્રહ્મ॑ણા॒ વંદ॑માન॒-સ્તદાશા᳚સ્તે॒ યજ॑માનો હ॒વિર્ભિઃ॑ ।
અહે॑ડમાનો વરુણે॒હ બો॒દ્ધ્યુરુ॑શગ્મ્સ॒ મા ન॒ આયુઃ॒ પ્રમો॑ષીઃ ॥
ઓં ભૂર્ભુવ॒સ્સુવ॒રોમ્ । અસ્મિન્ કુંભે વરુણમાવાહયામિ ।
વરુણસ્ય ઇદમાસનમ્ । વરુણાય નમઃ । સકલારાધનૈઃ સ્વર્ચિતમ્ ।
રત્નસિંહાસનં સમર્પયામિ । પાદ્યં સમર્પયામિ ।
અર્ઘ્યં સમર્પયામિ । આચમનીયં સમર્પયામિ ।
મધુપર્ક્કં સમર્પયામિ । સ્નાનં સમર્પયામિ ।
સ્નાનાનંતરં આચમનીયં સમર્પયામિ ।
વસ્ત્રોત્તરીયં સમર્પયામિ । ઉપવીતં સમર્પયામિ ।
ગંધાન્ ધારયામિ । અક્ષતાન્ સમર્પયામિ ।
પુષ્પાણિ સમર્પયામિ ।
1. ઓં-વઁરુણાય નમઃ
2. ઓં પ્રચેતસે નમઃ
3. ઓં સુરૂપિણે નમઃ
4. ઓં અપાંપતયે નમઃ
5. ઓં મકરવાહનાય નમઃ
6. જલાધિપતયે નમઃ
7. ઓં પાશહસ્તાય નમઃ
8. ઓં તીર્થરાજાય નમઃ
ઓં-વઁરુણાય નમઃ । નાનાવિધ પરિમળ પત્ર પુષ્પાણિ સમર્પયામિ ।
ધૂપં આઘ્રાપયામિ । દીપં દર્શયામિ ।
ધૂપદીપાનંતરં આચમનીયં સમર્પયામિ ।
ઓં ભૂર્ભુવસ્સુવઃ । તથ્સ॑વિ॒તુર્વરે᳚ણ્યં॒ ભર્ગો॑ દે॒વસ્ય॑ ધીમહિ ।
ધિયો॒ યોન॑ પ્રચો॒દયા᳚ત્ ।
દેવ સવિતઃ પ્રસુવઃ । સત્યં ત્વર્તેન પરિષિંચામિ ।
(રાત્રૌ – ઋતં ત્વા સત્યેન પરિષિંચામિ) ।
ઓં-વઁરુણાય નમઃ । અમૃતં ભવતુ । અમૃતોપસ્તરણમસિ ।
ઓં પ્રાણાય સ્વાહા । ઓં અપાનાય સ્વાહા । ઓં-વ્યાઁનાય સ્વાહા ।
ઓં ઉદાનાય સ્વાહા । ઓં સમાનાય સ્વાહા । ઓં બ્રહ્મણે સ્વાહા ।
કદળીફલં નિવેદયામિ । મદ્ધ્યેમદ્ધ્યે અમૃતપાનીયં સમર્પયામિ । અમૃતાપિધાનમસિ । નૈવેદ્યાનંતરં આચમનીયં સમર્પયામિ ।
તાંબૂલં સમર્પયામિ । કર્પૂર નીરાજનં પ્રદર્શયામિ ।
નીરાજનાનંતરં આચમનીયં સમર્પયામિ । મંત્ર પુષ્પં સમર્પયામિ ।
સુવર્ણ પુષ્પં સમર્પયામિ । સમસ્તોપચારાન્ સમર્પયામિ ॥
2. મહાન્યાસ મંત્રપાઠ પ્રારંભઃ
અથાતઃ પંચાંગરુદ્રાણાં ન્યાસપૂર્વકં જપ-હોમા-ર્ચના-ભિષેક-વિધિં-વ્યાઁખ્યાસ્યામઃ
અથાતઃ પંચાંગરુદ્રાણાં ન્યાસપૂર્વકં જપ-હોમા-ર્ચનાભિષેકં કરિષ્યમાણઃ ।
હરિઃ ઓં અથાતઃ પંચાંગ રુદ્રાણામ્ ॥
ઓંકારમંત્ર સંયુઁક્તં નિત્યં ધ્યાયંતિ યોગિનઃ ।
કામદં મોક્ષદં તસ્મૈ ઓંકારાય નમો નમઃ ॥
નમસ્તે દેવ દેવેશ નમસ્તે પરમેશ્વર ।
નમસ્તે વૃષભારૂઢ નકારાય નમો નમઃ ॥
ઓં નમો ભગવતે॑ રુદ્રા॒ય ॥ ઓં ભૂર્ભુવ॒સ્સુવઃ॑ ॥ ઓં નમ્ ॥
નમ॑સ્તે રુદ્ર મ॒ન્યવ॑ ઉ॒તોત॒ ઇષ॑વે॒ નમઃ॑ ।
નમ॑સ્તે અસ્તુ॒ ધન્વ॑ને બા॒હુભ્યા॑મુ॒ત તે॒ નમઃ॑ ॥
યા ત॒ ઇષુઃ॑ શિ॒વત॑મા શિ॒વં બ॒ભૂવ॑ તે॒ ધનુઃ॑ ।
શિ॒વા શ॑ર॒વ્યા॑ યા તવ॒ તયા॑ નો રુદ્ર મૃડય ।
ઓં નમો ભગવતે॑ રુદ્રા॒ય ॥ ઓં નમ્ । પૂર્વાંગ રુદ્રાય॒ નમઃ ॥ (પ્રાચ્યૈ દિશ)
મહાદેવં મહાત્માનં મહાપાતકનાશનમ્ ।
મહાપાપહરં-વંઁદે મકારાય નમો નમઃ ॥
ઓં ભૂર્ભુવ॒સ્સુવઃ॒ ॥ ઓં મમ્ ॥
ઓં નિધ॑નપતયે॒ નમઃ । નિધનપતાંતિકાય॒ નમઃ ।
ઊર્ધ્વાય॒ નમઃ । ઊર્ધ્વલિંગાય॒ નમઃ ।
હિરણ્યાય॒ નમઃ । હિરણ્યલિંગાય॒ નમઃ ।
સુવર્ણાય॒ નમઃ । સુવર્ણલિંગાય॒ નમઃ ।
દિવ્યાય॒ નમઃ । દિવ્યલિંગાય॒ નમઃ ।
ભવાયઃ॒ નમઃ । ભવલિંગાય॒ નમઃ ।
શર્વાય॒ નમઃ । શર્વલિંગાય॒ નમઃ ।
શિવાય॒ નમઃ । શિવલિંગાય॒ નમઃ ।
જ્વલાય॒ નમઃ । જ્વલલિંગાય॒ નમઃ ।
આત્માય॒ નમઃ । આત્મલિંગાય॒ નમઃ ।
પરમાય॒ નમઃ । પરમલિંગાય॒ નમઃ ।
એતત્સોમસ્ય॑ સૂર્ય॒સ્ય સર્વલિંગગ્ગ્॑ સ્થાપ॒ય॒તિ॒ પાણિમંત્રં પવિ॒ત્રમ્ ॥
ઓં નમો ભગવતે॑ રુદ્રા॒ય ॥ ઓં મમ્ ॥ દક્ષિણાંગ રુદ્રાય॒ નમઃ ॥ (દક્ષિણ દિશ)
શિવં શાંતં જગન્નાથં-લોઁકાનુગ્રહકારણમ્ ।
શિવમેકં પરં-વંઁદે શિકારાય નમો નમઃ ॥
ઓં ભૂર્ભુવ॒સ્સુવઃ॒ ॥ ઓં શિમ્ ॥ અપૈ॑તુમૃ॒ત્યુરમૃતં॑ ન॒ આગ॑ન્ વૈવસ્વ॒તો નો॒ અ॑ભયં કૃણોતુ । પ॒ર્ણં-વઁન॒સ્પતેરિવા॒ભિનશ્શીયતાગ્મ્ ર॒યિસ્સચ॑તાં ન॒શ્શચી॒પતિઃ॑ ॥
ઓં નમો ભગવતે॑ રુદ્રા॒ય ॥ ઓં શિમ્ ॥ પશ્ચિમાંગ રુદ્રાય॒ નમઃ ॥ (પશ્ચિમ દિશ)
વાહનં-વૃઁષભો યસ્ય વાસુકી કંઠભૂષણમ્ ।
વામે શક્તિધરં-વંઁદે વકારાય નમો નમઃ ॥
ઓં ભૂર્ભુવ॒સ્સુવઃ॒ ॥ ઓં-વાઁમ્ ॥ પ્રાણાનાં ગ્રંથિરસિ રુદ્રો મા॑ વિશાં॒તકઃ । તેનાન્નેના᳚પ્યાય॒સ્વ ॥ ઓં નમો ભગવતે રુદ્રાય વિષ્ણવે મૃત્યુ॑ર્મે પા॒હિ ॥
ઓં નમો ભગવતે॑ રુદ્રા॒ય ॥ ઓં-વાઁમ્ ॥ ઉત્તરાંગ રુદ્રાય॒ નમઃ ॥ (ઉત્તર દિશ)
યત્ર કુત્ર સ્થિતં દેવં સર્વવ્યાપિનમીશ્વરમ્ ।
યલ્લિંગં પૂજયેન્નિત્યં-યઁકારાય નમો નમઃ ॥
ઓં ભૂર્ભુવ॒સ્સુવઃ॒ ॥ ઓં-યઁમ્ ॥ યો રુ॒દ્રો અ॒ગ્નૌ યો અ॒પ્સુ ય ઓષ॑ધીષુ॒ યો રુ॒દ્રો વિશ્વા॒ ભુવ॑ના વિ॒વેશ॒ તસ્મૈ॑ રુ॒દ્રાય॒ નમો॑ અસ્તુ ॥
ઓં નમો ભગવતે॑ રુદ્રા॒ય ॥ ઓં-યઁમ્ ॥ ઊર્ધ્વાંગ રુદ્રાય॒ નમઃ ॥ (ઊર્ધ્વ દિશ)
પંચમુખ ધ્યાનમ્
ઓં નમ્ ॥ તત્પુરુ॒ષાય વિ॒દ્મહે॑ મહાદે॒વાય॑ ધીમહિ । તન્નો॑ રુદ્રઃ પ્રચોદયા᳚ત્ ॥
સંવઁર્તાગ્નિ તટિત્પ્રદીપ્ત કનક પ્રસ્પર્થિ તેજોમયમ્ ।
ગંભીરધ્વનિ સામવેદજનકં તામ્રાધરં સુંદરમ્ ।
અર્ધેંદુદ્યુતિ લોલપિંગળ જટાભારપ્રબદ્ધોરગમ્ ।
વંદે સિદ્ધ સુરાસુરેંદ્રનમિતં પૂર્વં મુખં શૂલિનઃ ॥
ઓં નમો ભગવતે॑ રુદ્રા॒ય ॥ ઓં નમ્ ॥ પૂર્વ મુખાય॒ નમઃ ॥
અ॒ઘોરે᳚ભ્યોઽથઘો॒રે᳚ભ્યો॒ ઘોર॒ઘોર॑તરેભ્યઃ ॥ સર્વે᳚ભ્યસ્સર્વ શર્વે᳚ભ્યો॒ નમ॑સ્તે અસ્તુ રુ॒દ્રરૂ॑પેભ્યઃ ॥
કાલાભ્રભ્રમરાંજનદ્યુતિનિભં-વ્યાઁવૃત્ત પિંગેક્ષણમ્
કર્ણોદ્ભાસિત ભોગિમસ્તક મણિપ્રોદ્ગીર્ણ દંષ્ટ્રાંકુરમ્ ।
સર્પપ્રોત કપાલ શુક્તિ શકલ વ્યાકીર્ણ સચ્છેખરમ્
વંદે દક્ષિણમીશ્વરસ્ય કુટિલ ભ્રૂભંગ રૌદ્રં મુખમ્ ॥
ઓં નમો ભગવતે॑ રુદ્રા॒ય ॥ ઓં મમ્ ॥ દક્ષિણ મુખાય॒ નમઃ ॥
સ॒દ્યો જા॒તં પ્ર॑પદ્યા॒મિ॒ સ॒દ્યો જા॒તાય॒ વૈ નમો॒ નમઃ॑ । ભ॒વે ભ॑વે॒ નાતિ॑ ભવે ભવસ્વ॒ મામ્ । ભ॒વોદ્-ભ॑વાય॒ નમઃ॑ ॥
પ્રાલેયાચલમિંદુકુંદ ધવળં ગોક્ષીરફેનપ્રભમ્
ભસ્માભ્યક્તમનંગ દેહ દહન જ્વાલાવળી લોચનમ્ ।
બ્રહ્મેંદ્રાદિ મરુદ્ગણૈસ્પુતિપદૈ રભ્યર્ચિતં-યોઁગિભિઃ
વંદેઽહં સકલં કળંકરહિતં સ્થાણોર્મુખં પશ્ચિમમ્ ॥
ઓં નમો ભગવતે॑ રુદ્રા॒ય ॥ ઓં શિમ્ ॥ પશ્ચિમ મુખાય॒ નમઃ ॥
વા॒મ॒દે॒વાય॒ નમો᳚ જ્યે॒ષ્ઠાય॒ નમઃ॑ શ્રે॒ષ્ઠાય॒ નમો॑ રુ॒દ્રાય॒ નમઃ॒ કાલા॑ય॒ નમઃ॒ કલ॑વિકરણાય॒ નમો॒ બલ॑વિકરણાય॒ નમો॒ બલા॑ય॒ નમો॒ બલ॑પ્રમથનાય॒ નમઃ॒ સર્વ॑ભૂતદમનાય॒ નમો॑ મ॒નોન્મ॑નાય॒ નમઃ॑ ॥
ગૌરં કુંકુમ પંકિલં સ્તિલકં-વ્યાઁપાંડુ ગંડસ્થલમ્
ભ્રૂવિક્ષેપ કટાક્ષ લસત્સંસક્ત કર્ણોત્ફલમ્ ।
સ્નિગ્ધં બિંબફલાધરં પ્રહસિતં નીલાલકાલં કૃતમ્
વંદે પૂર્ણ શશાંક મંડલનિભં-વઁક્ત્રં હરસ્યોત્તરમ્ ॥
ઓં નમો ભગવતે॑ રુદ્રા॒ય ॥ ઓં-વાઁમ્ ॥ ઉત્તર મુખાય॒ નમઃ ॥
ઈશાનઃ સર્વ॑વિદ્યા॒ના॒-મીશ્વરઃ સર્વ॑ભૂતા॒નાં॒ બ્રહ્માધિ॑પતિ॒-ર્બ્રહ્મ॒ણો ઽધિ॑પતિ॒-ર્બ્રહ્મા॑ શિ॒વો મે॑ અસ્તુ સદાશિ॒વોમ્ ॥ (કનિષ્ઠિકાભ્યાં નમઃ) 14એ
વ્યક્તાવ્યક્ત ગુણેતરં પરતરં ષટ્ત્રિંશતત્ત્વાત્મકમ્
તસ્માદુત્તમ તત્ત્વમક્ષરમિદં ધ્યેયં સદા યોગિભિઃ ।
ઓંકારાદિ સમસ્ત મંત્રજનકં સૂક્ષ્માદિ સૂક્ષ્મં પરં
શાંતં પંચમમીશ્વરસ્ય વદનં ખંવ્યાઁપ્તિ તેજોમયમ્ ॥
ઓં નમો ભગવતે॑ રુદ્રા॒ય ॥ ઓં-વાઁમ્ ॥ ઊર્ધ્વ મુખાય॒ નમઃ ॥
પૂર્વે પશુપતિઃ પાતુ ।
દક્ષિણે પાતુ શંકરઃ ।
પશ્ચિમે પાતુ વિશ્વેશઃ ।
નીલકંઠસ્તદોત્તરે ।
ઈશાન્યાં પાતુ મે શર્વઃ ।
આગ્નેયાં પાર્વતીપતિઃ ।
નૈઋત્યાં પાતુ મે રુદ્રઃ ।
વાયવ્યાં નીલલોહિતઃ ।
ઊર્ધ્વે ત્રિલોચનઃ પાતુ ।
અધરાયાં મહેશ્વરઃ ।
એતાભ્યો દશ દિગ્ભ્યસ્તુ ।
સર્વતઃ પાતુ શંકરઃ ॥
(ન્યાસપૂર્વકં જપહોમાર્ચનાઽભિષેકવિધિ વ્યાખ્યાસ્યામઃ)
3. પ્રથમઃ ન્યાસઃ
યા તે॑ રુદ્ર શિ॒વા ત॒નૂરઘો॒રા-ઽપા॑પકાશિની । તયા॑ ન સ્ત॒નુવા॒ શંત॑મયા॒ ગિરિ॑શંતા॒ભિ ચા॑કશીહિ । (શિખાયૈ નમઃ) । 1
અ॒સ્મિન્ મ॑હ॒ત્ય॑ર્ણ॒વે᳚-ઽંતરિ॑ક્ષે ભ॒વા અધિ॑ ।
તેષાગ્મ્॑ સહસ્રયોજ॒ને-ઽવ॒ધન્વા॑નિ તન્મસિ । (શિરસે નમઃ) । 2
સ॒હસ્રા॑ણિ સહસ્ર॒શો યે રુ॒દ્રા અધિ॒ ભૂમ્યા᳚મ્ ।
તેષાગ્મ્॑ સહસ્ર-યોજ॒ને-ઽવ॒ધન્વા॑નિ તન્મસિ । (લલાટાય નમઃ) । 3
હ॒ગ્મ્॒સ-શ્શુ॑ચિ॒ષ-દ્વસુ॑રંતરિક્ષ॒સદ્ધોતા॑ વેદિ॒ષદતિ॑થિ-ર્દુરોણ॒સત્ । નૃ॒ષદ્વ॑ર॒-સદૃ॑ત॒-સદ્વ્યો॑મ॒ સદ॒બ્જા ગો॒જા ઋ॑ત॒જા અ॑દ્રિ॒જા ઋ॒તં બૃ॒હત્ । (ભ્રુવોર્મદ્ધ્યાય નમઃ) । 4
ત્ર્ય॑બંકં-યઁજામહે સુગં॒ધિં પુ॑ષ્ટિ॒વર્ધ॑નમ્ । ઉ॒ર્વા॒રુ॒કમિ॑વ॒ બંધ॑નાન્
મૃ॒ત્યો-ર્મુ॑ક્ષીય॒ માઽમૃતા᳚ત્ । (નેત્રાભ્યાં નમઃ) । 5
નમઃ॒ સ્રુત્યા॑ય ચ॒ પથ્યા॑ય ચ॒ નમઃ॑ કા॒ટ્યા॑ય ચ ની॒પ્યા॑ય ચ । (કર્ણાભ્યાં નમઃ) । 6
મા ન॑સ્તો॒કે તન॑યે॒ મા ન॒ આયુ॑ષિ॒ મા નો॒ ગોષુ॒ મા નો॒ અશ્વે॑ષુ રીરિષઃ ।
વી॒રાન્માનો॑ રુદ્ર ભામિ॒તો વ॑ધી-ર્હ॒વિષ્મં॑તો॒ નમ॑સા વિધેમ તે । (નાસિકાભ્યાં નમઃ) । 7
અ॒વ॒તત્ય॒ ધનુ॒સ્ત્વગ્મ્ સહ॑સ્રાક્ષ॒ શતે॑ષુધે ।
નિ॒શીર્ય॑ શ॒લ્યાનાં॒ મુખા॑ શિ॒વો નઃ॑ સુ॒મના॑ ભવ । (મુખાય નમઃ) । 8
નીલ॑ગ્રીવા શ્શિતિ॒કંઠાઃ᳚ શ॒ર્વા અ॒ધઃ ક્ષ॑માચ॒રાઃ ।
તેષાગ્મ્॑ સહસ્રયોજ॒નેઽ વ॒ધન્વા॑નિ તન્મસિ । (કંઠાય નમઃ) । 9.1
નીલ॑ગ્રીવા-શ્શિતિ॒કંઠા॒ દિવગ્મ્॑ રુ॒દ્રા ઉપ॑શ્રિતાઃ ।
તેષાગ્મ્॑ સહસ્રયોજ॒નેઽ વ॒ધન્વા॑નિ તન્મસિ । (ઉપકંઠાય નમઃ) । 9.2
નમ॑સ્તે અ॒સ્ત્વાયુ॑ધા॒યા-ના॑તતાય ધૃ॒ષ્ણવે᳚ ।
ઉ॒ભાભ્યા॑મુ॒ત તે॒ નમો॑ બા॒હુભ્યાં॒ તવ॒ ધન્વ॑ને । (બાહુભ્યાં નમઃ) । 10
યા તે॑ હે॒તિ-ર્મી॑ઢુષ્ટમ॒ હસ્તે॑ બ॒ભૂવ॑ તે॒ ધનુઃ॑ ।
તયા॒ઽસ્માન્ વિ॒શ્વત॒સ્ત્વ-મ॑ય॒ક્ષ્મયા॒ પરિ॑બ્ભુજ । (ઉપબાહુભ્યાં નમઃ) । 11
પરિ॑ણો રુ॒દ્રસ્ય॑ હે॒તિ-ર્વૃ॑ણક્તુ॒ પરિ॑ત્વે॒ષસ્ય॑ દુર્મ॒તિર॑ઘા॒યોઃ ।
અવ॑ સ્થિ॒રા મ॒ઘવ॑દ્ભ્યઃ તનુષ્વ॒ મીઢ્વ॑સ્તો॒કાય॒ તન॑યાય મૃડય । (મણિબંધાભ્યાં નમઃ) । 12
યે તી॒ર્થાનિ॑ પ્ર॒ચરં॑તિ સૃ॒કાવં॑તો નિષં॒ગિણઃ॑ । તેષાગ્મ્॑ સહસ્રયોજ॒નેઽ વ॒ધન્વા॑નિ તન્મસિ । (હસ્તાભ્યાં નમઃ) । 13
સ॒દ્યો જા॒તં પ્ર॑પદ્યા॒મિ॒ સ॒દ્યો જા॒તાય॒ વૈ નમો॒ નમઃ॑ । ભ॒વે ભ॑વે॒ નાતિ॑ ભવે ભવસ્વ॒ મામ્ । ભ॒વોદ્-ભ॑વાય॒ નમઃ॑ ॥ (અગુંષ્ઠાભ્યાં નમઃ ) । 14.1
વા॒મ॒દે॒વાય॒ નમો᳚ જ્યે॒ષ્ઠાય॒ નમઃ॑ શ્રે॒ષ્ઠાય॒ નમો॑ રુ॒દ્રાય॒ નમઃ॒ કાલા॑ય॒ નમઃ॒ કલ॑વિકરણાય॒ નમો॒ બલ॑વિકરણાય॒ નમો॒ બલા॑ય॒ નમો॒ બલ॑પ્રમથનાય॒ નમઃ॒ સર્વ॑ભૂતદમનાય॒ નમો॑ મ॒નોન્મ॑નાય॒ નમઃ॑ । (તર્જનીભ્યાં નમઃ) 14.2
અ॒ઘોરે᳚ભ્યો ઽથ॒ઘોરે᳚ભ્યો॒ ઘોર॒ઘોર॑તરેભ્યઃ । સર્વે᳚ભ્યઃ સર્વ॒ શર્વે᳚ભ્યો॒ નમ॑સ્તે અસ્તુ રુ॒દ્ર રૂ॑પેભ્યઃ ॥ (મદ્ધ્યમાભ્યાં નમઃ) । 14.3
તત્પુરુ॑ષાય વિ॒દ્મહે॑ મહાદે॒વાય॑ ધીમહિ ।
તન્નો॑ રુદ્રઃ પ્રચો॒દયા᳚ત્ ॥ (અનામિકાભ્યાં નમઃ) । 14.4
ઈશાનઃ સર્વ॑વિદ્યા॒ના॒-મીશ્વરઃ સર્વ॑ભૂતા॒નાં॒ બ્રહ્માધિ॑પતિ॒-ર્બ્રહ્મ॒ણો ઽધિ॑પતિ॒-ર્બ્રહ્મા॑ શિ॒વો મે॑ અસ્તુ સદાશિ॒વોમ્ ॥ (કનિષ્ઠિકાભ્યાં નમઃ) 14એ
નમો॑ વઃ કિરિ॒કેભ્યો॑ દે॒વાના॒ગ્મ્॒ હૃદ॑યેભ્યઃ । (હૃદયાય નમઃ) । 15
નમો॑ ગ॒ણેભ્યો॑ ગ॒ણપ॑તિભ્યશ્ચ વો॒ નમઃ॑ । (પૃષ્ઠાય નમઃ) । 16
નમો॒ હિર॑ણ્યબાહવે સેના॒ન્યે॑ દિ॒શાંચ॒ પત॑યે॒ નમઃ॑ । (પાર્શ્વાભ્યાં નમઃ) । 17
વિજ્યં॒ ધનુઃ॑ કપ॒ર્દિનો॒ વિશ॑લ્યો॒ બાણ॑વાગ્મ્ ઉ॒ત ।
અને॑શન્ન॒સ્યેષ॑વ આ॒ભુર॑સ્ય નિષં॒ગથિઃ॑ । (જઠરાય નમઃ) । 18
હિ॒ર॒ણ્ય॒ગ॒ર્ભ સ્સમ॑વર્ત॒તાગ્રે॑ ભૂ॒તસ્ય॑ જા॒તઃ પતિ॒રેક॑ આસીત્ । સદા॑ધાર પૃથિ॒વીં દ્યામુ॒તેમાં કસ્મૈ॑ દે॒વાય॑ હ॒વિષા॑ વિધેમ । (નાભ્યૈ નમઃ) । 19
મીઢુ॑ષ્ટમ॒ શિવ॑તમ શિ॒વો ન॑સ્સુ॒મના॑ ભવ । પ॒ર॒મે વૃ॒ક્ષ આયુ॑ધં નિ॒ધાય॒ કૃત્તિં॒-વઁસા॑ન॒ આચ॑ર॒ પિના॑કં॒ બિભ્ર॒દાગ॑હિ । (કઠ્યૈ નમઃ) । 20
યે ભૂ॒તાના॒-મધિ॑પતયો વિશિ॒ખાસઃ॑ કપ॒ર્દિ॑નઃ ।
તેષાગ્મ્॑ સહસ્રયોજ॒ને ઽવ॒ધન્વા॑નિ તન્મસિ । (ગુહ્યાય નમઃ) । 21
યે અન્ને॑ષુ વિ॒વિદ્ધ્યં॑તિ॒ પાત્રે॑ષુ॒ પિબ॑તો॒ જનાન્॑ ।
તેષાગ્મ્॑ સહસ્રયોજ॒નેઽ વ॒ધન્વા॑નિ તન્મસિ । (અંડાભ્યાં નમઃ ) । 22
સ॒ શિ॒રા જા॒તવે॑દા અ॒ક્ષરં॑ પર॒મં પ॒દમ્ । વેદા॑ના॒ગ્મ્॒ શિર॑સિ મા॒તા॒
આ॒યુ॒ષ્મંતં॑ કરોતુ॒ મામ્ । (અપાનાય નમઃ) । 23
મા નો॑ મ॒હાંત॑મુ॒ત મા નો॑ અર્ભ॒કં મા ન॒ ઉક્ષં॑તમુ॒ત મા ન॑ ઉક્ષિ॒તમ્ ।
મા નો॑ વધીઃ પિ॒તરં॒ મોત મા॒તરં॑ પ્રિ॒યા મા ન॑સ્ત॒નુવો॑ રુદ્ર રીરિષઃ । (ઊરુભ્યાં નમઃ) । 24
એ॒ષ તે॑ રુદ્રભા॒ગ-સ્તંજુ॑ષસ્વ॒ તેના॑વ॒સેન॑ પ॒રો મૂજ॑વ॒તો-ઽતી॒હ્યવ॑તત-ધન્વા॒ પિના॑કહસ્તઃ॒ કૃત્તિ॑વાસાઃ । (જાનુભ્યાં નમઃ) 25
સ॒ગ્મ્॒ સૃ॒ષ્ટ॒જિથ્સો॑મ॒પા બા॑હુ-શ॒ર્ધ્યૂ᳚ર્ધ્વ ધ॑ન્વા॒ પ્રતિ॑હિતા-ભિ॒રસ્તા᳚ ।
બૃહ॑સ્પતે॒ પરિ॑દીયા॒ રથે॑ન રક્ષો॒હા-ઽમિત્રાગ્મ્॑ અપ॒બાધ॑માનઃ ।
(જંઘાભ્યાં નમઃ ) 26
વિશ્વં॑ ભૂ॒તં ભુવ॑નં ચિ॒ત્રં બ॑હુ॒ધા જા॒તં જાય॑માનં ચ॒ યત્ ।
સર્વો॒ હ્યે॑ષ રુ॒દ્ર-સ્તસ્મૈ॑ રુ॒દ્રાય॒ નમો॑ અસ્તુ ॥ (ગુલ્ફાભ્યાં નમઃ) 27
યે પ॒થાં પ॑થિ॒રક્ષ॑ય ઐલબૃ॒દા ય॒વ્યુધઃ॑ । તેષાગ્મ્॑ સહસ્રયોજ॒ને ઽવ॒ધન્વા॑નિ તન્મસિ । (પાદાભ્યાં નમઃ) । 28
અદ્ધ્ય॑વોચ-દધિવ॒ક્તા પ્ર॑થ॒મો દૈવ્યો॑ ભિ॒ષક્ । અહીગ્ગ્॑શ્ચ॒ સર્વા᳚ન્ જ॒ભંયઁ॒ન્ થ્સર્વા᳚શ્ચ યાતુ ધા॒ન્યઃ॑ । (કવચાય હું) । 29
નમો॑ બિ॒લ્મિને॑ ચ કવ॒ચિને॑ ચ॒ નમઃ॑ શ્રુ॒તાય॑ ચ શ્રુતસે॒નાય॑ ચ । (ઉપકવચાય હું) 30
નમો॑ અસ્તુ॒ નીલ॑ગ્રીવાય સહસ્રા॒ક્ષાય॑ મી॒ઢુષે᳚ । અથો॒ યે અ॑સ્ય॒ સત્વા॑નો॒ઽહં તેભ્યો॑ઽકર॒ન્નમઃ॑ । (નેત્રત્રયાય વૌષટ્) 31
પ્રમું॑ચ॒ ધન્વ॑ન॒સ્ત્વ-મુ॒ભયો॒-રાર્ત્નિ॑યો॒ર્જ્યામ્ । યાશ્ચ॑ તે॒ હસ્ત॒ ઇષ॑વઃ॒ પરા॒ તા ભ॑ગવો વપ । (અસ્ત્રાય ફટ્) 32
ય એ॒તાવં॑તશ્ચ॒ ભૂયાગ્મ્॑સશ્ચ॒ દિશો॑ રુ॒દ્રા વિ॑તસ્થિ॒રે ।
તેષાગ્મ્॑॑ સહસ્રયોજ॒ને ઽવ॒ધન્વા॑નિ તન્મસિ । (ઇતિ દિગ્બંધઃ) 33
———–ઇતિ પ્રથમ ન્યાસઃ————
(શિખાદિ અસ્ત્રપર્યંતં એકત્રિંશદંગન્યાસઃ દિગ્બંધ સહિતઃ પ્રથમઃ)
4. દ્વિતીય ન્યાસઃ
(ઓં નમો ભગવતે રુદ્રાય । ઇતિ નમસ્કારાન્ ન્યસે᳚ત્)
ઓં ઓં મૂર્થ્ને નમઃ (મૂર્ધ્નિ) ।
ઓં નં નાસિકાયૈ નમઃ (નાસિકાગ્રઃ) ।
ઓં મોં-લઁલટાય નમઃ (લલાટઃ) ।
ઓં ભં મુખાય નમઃ (મુખામ્) ।
ઓં ગં કંઠાય નમઃ (કંઠઃ) ।
ઓં-વંઁ હૃદયાય નમઃ (હૃદયઃ) ।
ઓં તેં દક્ષિણ હસ્તાય નમઃ (દક્ષિણ હસ્તઃ) ।
ઓં રું-વાઁમ હસ્તાય નમઃ (વામ હસ્તઃ) ।
ઓં દ્રાં નાભ્યૈ નમઃ (નાભ્હી) ।
ઓં-યંઁ પાદાભ્યાં નમઃ (પાદૌ) ॥
———–ઇતિ દ્વિતીય ન્યાસઃ———-
મૂર્ધાદિ પાદાંતં દશાંગ ન્યાસઃ દ્વિતીયઃ
5. તૃતીયન્યાસઃ
સ॒દ્યો જા॒તં પ્ર॑પદ્યા॒મિ॒ સ॒દ્યો જા॒તાય॒ વૈ નમો॒ નમઃ॑ । ભ॒વે ભ॑વે॒ નાતિ॑ભવે ભવસ્વ॒ મામ્ । ભ॒વો-દ્ભ॑વાય॒ નમઃ॑ ॥ (પાદાભ્યાં નમઃ) । 1
વા॒મ॒દે॒વાય॒ નમો᳚ જ્યે॒ષ્ઠાય॒ નમઃ॑ શ્રે॒ષ્ઠાય॒ નમો॑ રુ॒દ્રાય॒ નમઃ॒ કાલા॑ય॒ નમઃ॒ કલ॑વિકરણાય॒ નમો॒ બલ॑વિકરણાય॒ નમો॒ બલા॑ય॒ નમો॒ બલ॑પ્રમથનાય॒ નમ॒ સ્સર્વ॑ભૂતદમનાય॒ નમો॑ મ॒નોન્મ॑નાય॒ નમઃ॑ । (ઊરુભ્યાં નમઃ) । 2
અ॒ઘોરે᳚ભ્યો ઽથ॒ઘોરે᳚ભ્યો॒ ઘોર॒ઘોર॑તરેભ્યઃ । સર્વે᳚ભ્યઃ સર્વ॒ શર્વે᳚ભ્યો॒ નમ॑સ્તે અસ્તુ રુ॒દ્રરૂ॑પેભ્યઃ ॥ (હૃદયાય નમઃ) । 3
તત્પુરુ॑ષાય વિ॒દ્મહે॑ મહાદે॒વાય॑ ધીમહિ ।
તન્નો॑ રુદ્રઃ પ્રચો॒દયા᳚ત્ ॥ (મુખાય નમઃ) । 4
ઈશાનઃ સર્વ॑વિદ્યા॒ના॒-મીશ્વરસર્વ॑ ભૂતા॒નાં॒ બ્રહ્માધિ॑પતિ॒-ર્
બ્રહ્મ॒ણોઽધિ॑પતિ॒-ર્બ્રહ્મા॑ શિ॒વો મે॑ અસ્તુ સદાશિ॒વોમ્ ॥
હંસ હંસ । (મૂર્ધ્ને નમઃ) । 5
5.1 હંસ ગાયત્રી
અસ્ય શ્રી હંસગાયત્રી મહામંત્રસ્ય, અવ્યક્ત પરબ્રહ્મ ઋષિઃ,
અનુષ્ટુપ્ છંદઃ, પરમહંસો દેવતા ।
હંસાં બીજં, હંસીં શક્તિઃ । હંસૂં કીલકમ્ ।
પરમહંસ પ્રસાદ સિદ્ધ્યર્થે જપે વિનિયોગઃ ॥ 1
હંસાં અગુંષ્ઠાભ્યાં નમઃ । હંસીં તર્જનીભ્યાં નમઃ ।
હંસૂં – મદ્ધ્યમાભ્યાં નમઃ । હંસૈં – અનામિકાભ્યાં નમઃ ।
હંસૌં – કનિષ્ઠિકાભ્યાં નમઃ । હંસઃ-કરતલ કરપૃષ્ઠાભ્યાં નમઃ । 2
હંસાં – હૃદયાય નમઃ । હંસીં – શિરસે સ્વાહા ।
હંસૂં – શિખાયૈ વષટ્ । હંસૈં – કવચાય હુમ્ ।
હંસૌં – નેત્રત્રયાય વૌષટ્ । હંસઃ – અસ્ત્રાય ફટ્ ॥
ઓં ભૂર્ભુવ॒સ્સુવ॒રોમિતિ દિગ્બંધઃ । 3
॥ ધ્યાનમ્ ॥
ગમાગમસ્થં ગમનાદિશૂન્યં ચિ-દ્રૂપદીપં તિમિરાપહારમ્ ।
પશ્યામિ તે સર્વજનાંતરસ્થં નમામિ હંસં પરમાત્મરૂપમ્ ॥ 4
હં॒સ હં॒સાય॑ વિ॒દ્મહે॑ પરમહં॒સાય॑ ધીમહિ । તન્નો॑ હંસઃ પ્રચો॒દયા᳚ત્ ॥ 5
(ઇતિ ત્રિવારં જપિત્વા)
હંસ હં॒સેતિ યો બ્રૂયા-ધંસો (બ્રૂયાદ્ધંસો) નામ સદાશિવઃ ।
એવં ન્યાસ વિધિં કૃત્વા તતઃ સંપુટમારભેત્ ॥ 6
5.2 દિક્ સંપુટન્યાસઃ
દેવતા – ઇંદ્રઃ
દિક્ – પૂર્વં
ઓં ભૂર્ભુવ॒સ્સુવ॒રોમ્ । લમ્ ।
ત્રા॒તાર॒મિંદ્ર॑-મવિ॒તાર॒-મિંદ્ર॒ગ્મ્॒ હવે॑ હવે સુ॒હવ॒ગ્મ્॒ શૂર॒મિંદ્ર᳚મ્ ।
હુ॒વે નુ શ॒ક્રં પુ॑રુહૂ॒તમિંદ્રગ્ગ્॑ સ્વ॒સ્તિ નો॑ મ॒ઘવા॑ ધ॒॒ત્વિંદ્રઃ॑ ॥
લં ઇંદ્રાય વજ્રહસ્તાય સુરાધિપતયે ઐરાવત વાહનાય સાંગાય સાયુધાય સશક્તિ પરિવારાય ઉમામહેશ્વર પાર્ષદાય નમઃ । લં ઇંદ્રાય નમઃ ।
પૂર્વ દિગ્ભાગે (લલાટસ્થાને) ઇંદ્રઃ સુપ્રીતો વરદો ભવતુ । 1
દેવતા- અગ્નિઃ દિક્- દક્ષિણપૂર્વં (આગ્નેય દિક્)
ઓં ભૂર્ભુવ॒સ્સુવ॒રોમ્ । રમ્ ।
ત્વન્નો॑ અગ્ને॒ વરુ॑ણસ્ય વિ॒દ્વાન્ દે॒વસ્ય॒ હેડોઽવ॑ યાસિસીષ્ઠાઃ ।
યજિ॑ષ્ઠો॒ વહ્નિ॑તમઃ॒ શોશુ॑ચાનો॒ વિશ્વા॒ દ્વેષાગ્મ્॑સિ॒ પ્રમુ॑મુગ્દ્ધ્ય॒સ્મત્ ॥
રં અગ્નયે શક્તિહસ્તાય તેજોઽધિપતયે અજવાહનાય સાંગાય સાયુધાય સશક્તિ પરિવારાય ઉમામહેશ્વર પાર્ષદાય નમઃ । રં અગ્નયે નમઃ । આગ્નેય દિગ્ભાગે (નેત્રસ્થાને) અગ્નિઃ સુપ્રીતો વરદો ભવતુ । 2
દેવતા- યમઃ
દિક્ – દક્ષિણં
ઓં ભૂર્ભુવ॒સ્સુવ॒રોમ્ । હમ્ ।
સુ॒ગન્નઃ॒ પંથા॒મભ॑યં કૃણોતુ । યસ્મિ॒ન્નક્ષ॑ત્રે ય॒મ એતિ॒ રાજા᳚ ।
યસ્મિ॑ન્નેન-મ॒ભ્યષિં॑ચંત દે॒વાઃ । તદ॑સ્ય ચિ॒ત્રગ્મ્ હ॒વિષા॑ યજામ ।
અપ॑ પા॒પ્માનં॒ ભર॑ણી ર્ભરંતુ ।
હં-યઁમાય દંડહસ્તાય ધર્માધિપતયે મહિષવાહનાય સાંગાય સાયુધાય સશક્તિ પરિવારાય ઉમામહેશ્વર પાર્ષદાય નમઃ । હં-યઁમાય નમઃ । દક્ષિણદિગ્ભાગે (કર્ણસ્થાને) યમઃ સુપ્રીતો વરદો ભવતુ । 3
દેવતા- નિર્ઋતિ
દિક્ – દક્ષિણ પશ્ચિમં
ઓં ભૂર્ભુવ॒સ્સુવ॒રોમ્ । ષમ્ ।
અસુ॑ન્વંત॒મ ય॑જમાન-મિચ્છ સ્તે॒ન-સ્યે॒ત્યાંત-સ્ક॑ર॒સ્યાન્વે॑ષિ ।
અ॒ન્ય-મ॒સ્મ-દિ॑ચ્છ॒ સા ત॑ ઇ॒ત્યા નમો॑ દેવિ નિર્ઋતે॒ તુભ્ય॑મસ્તુ ॥
ષં નિર્ઋતયે ખડ્ગહસ્તાય રક્ષોધિપતયે નરવાહનાય સાંગાય સાયુધાય સશક્તિ પરિવારાય ઉમામહેશ્વર પાર્ષદાય નમઃ ।
ષં નિર્ઋતયે નમઃ । નૈર્ઋત દિગ્ભાગે (મુખસ્થાને) નિર્ઋતિઃ સુપ્રીતો
વરદો ભવતુ । 4
દેવતા- વરુણઃ
દિક્ – પશ્ચિમં
ઓં ભૂર્ભુવ॒સ્સુવ॒રોમ્ । વમ્ ।
તત્વા॑ યામિ॒ બ્રહ્મ॑ણા॒ વંદ॑માન॒સ્તદા શા᳚સ્તે॒ યજ॑માનો હ॒વિર્ભિઃ॑ ।
અહે॑ડમાનો વરુણે॒હ બો॒દ્દ્ધ્યુરુ॑શગ્મ્ સ॒ મા ન॒ આયુઃ॒ પ્રમો॑ષીઃ ॥
વં-વઁરુણાય પાશહસ્તાય જલાધિપતયે મકરવાહનાય સાંગાય સાયુધાય સશક્તિ પરિવારાય ઉમામહેશ્વર પાર્ષદાય નમઃ । વં-વઁરુણાય નમઃ । પશ્ચિમદિગ્ભાગે (બાહુસ્થાને) વરુણઃ સુપ્રીતો વરદો ભવતુ । 5
દેવતા – વાયુઃ
દિક્- ઉત્તર પશ્ચિમં
ઓં ભૂર્ભુવ॒સ્સુવ॒રોમ્ । યમ્ ।
આ નો॑ નિ॒યુદ્ભિ॑-શ્શ॒તિની॑-ભિરધ્વ॒રમ્ । સ॒હ॒સ્રિણી॑ભિ॒રુપ॑યાહિ ય॒જ્ઞમ્ ।
વાયો॑ અ॒સ્મિન્. હ॒વિષિ॑ માદયસ્વ । યૂ॒યં પા॑ત સ્વ॒સ્તિભિ॒સ્સદા॑ નઃ ॥
યં-વાઁયવે સાંકુશધ્વજ હસ્તાય પ્રાણાધિપતયે મૃગવાહનાય સાંગાય સાયુધાય સશક્તિ પરિવારાય ઉમામહેશ્વર પાર્ષદાય નમઃ ।
યં-વાઁયવે નમઃ । વાયવ્ય દિગ્ભાગે (નાસિકાસ્થાને) વાયુઃ સુપ્રીતો વરદો ભવતુ ॥ 6
દેવતા – સોમઃ
દિક્ – ઉત્તરં
ઓં ભૂર્ભુવ॒સ્સુવ॒રોમ્ । સમ્ । વ॒યગ્મ્ સો॑મ વ્ર॒તે તવ॑ । મન॑સ્ત॒નૂષુ॒ બિભ્ર॑તઃ । પ્ર॒જાવં॑તો અશીમહિ ॥ સં સોમાય અમૃતકલશ હસ્તાય નક્ષત્રાધિપતયે અશ્વવાહનાય
સાંગાય સાયુધાય સશક્તિ પરિવારાય ઉમામહેશ્વર પાર્ષદાય નમઃ ।
સં સોમાય નમઃ । ઉત્તર દિગ્ભાગે (હૃદયસ્થાને) સોમઃ સુપ્રીતો વરદો ભવતુ ॥ 7
દેવતા- ઈશાનઃ
દિક્ -ઉત્તર પૂર્વં
ઓં ભૂર્ભુવ॒સ્સુવ॒રોમ્ । શમ્ ।
તમીશા᳚નં॒ (તમીશા॑નં॒) જગ॑ત-સ્ત॒સ્થુષ॒સ્પતિ᳚મ્ । ધિ॒યં॒ જિ॒ન્વમવ॑સે હૂમહે વ॒યમ્ । પૂ॒ષા નો॒ યથા॒ વેદ॑ સા॒મસ॑-દ્વૃ॒ધે ર॑ક્ષિ॒તા પા॒યુરદ॑બ્ધઃ સ્વ॒સ્તયે᳚ ॥
શં ઈશાનાય શૂલહસ્તાય વિદ્યાધિપતયે વૃષભવાહનાય સાંગાય સાયુધાય સશક્તિ પરિવારાય ઉમામહેશ્વર પાર્ષદાય નમઃ ।
શં ઈશાનાય નમઃ । ઐશાન દિગ્ભાગે (નાભિસ્થાને) ઈશાનઃ સુપ્રીતો વરદો ભવતુ ॥ 8
દેવતા- બ્રહ્મ
દિક્ – ઊર્ધ્વં
ઓં ભૂર્ભુવ॒સ્સુવ॒રોમ્ । અમ્ ।
અ॒સ્મે રુ॒દ્રા મે॒હના॒ પર્વ॑તાસો વૃ॒ત્રહત્યે॒ ભર॑ હૂતૌ સ॒જોષાઃ᳚ । યશ્શંસ॑તે સ્તુવ॒તે ધાયિ॑ પ॒જ્ર ઇંદ્ર॑જ્યેષ્ઠા અ॒સ્મા અ॑વંતુ દે॒વાઃ ॥
અં બ્રહ્મણે પદ્મહસ્તાય લોકાધિપતયે હંસવાહનાય સાંગાય સાયુધાય સશક્તિ પરિવારાય ઉમામહેશ્વર પાર્ષદાય નમઃ । અં બ્રહ્મણે નમઃ । ઊર્ધ્વદિગ્ભાગે (મૂર્ધસ્થાને) બ્રહ્મા સુપ્રીતો વરદો ભવતુ ॥ 9
દેવતા-વિષ્ણુઃ
દિક્ – અધો દિક્
ઓં ભૂર્ભુવ॒સ્સુવ॒રોમ્ । હ્રીમ્ ।
સ્યો॒ના પૃ॑થિ॒વિ ભવા॑ ઽનૃક્ષ॒રા નિ॒વેશ॑ની । યચ્છા॑ નઃ॒ શર્મ॑ સ॒પ્રથાઃ᳚ ॥
હ્રીં-વિઁષ્ણવે ચક્રહસ્તાય નાગાધિપતયે ગરુડવાહનાય સાંગાય સાયુધાય સશક્તિ પરિવારાય ઉમામહેશ્વર પાર્ષદાય નમઃ । હ્રીં-વિઁષ્ણવે નમઃ ।
અધો દિગ્ભાગે (પાદસ્થાને) વિષ્ણુસ્સુપ્રીતો વરદો ભવતુ ॥ 10
5.3 ષોડશાંગ રૌદ્રીકરણં
(તૈ. સં. 1.3.3.1 )
વિ॒ભૂર॑સિ પ્ર॒વાહ॑ણો॒ રૌદ્રે॒ણાની॑કેન પા॒હિ મા᳚ઽગ્ને
પિપૃ॒હિ મા॒ મા મા॑ હિગ્મ્સીઃ । 1
વહ્નિ॑રસિ હવ્ય॒વાહ॑નો॒ રૌદ્રે॒ણાની॑કેન પા॒હિ મા᳚ઽગ્ને
પિપૃ॒હિ મા॒ મા મા॑ હિગ્મ્સીઃ । 2
શ્વા॒ત્રો॑સિ॒ પ્રચે॑તા॒ રૌદ્રે॒ણાની॑કેન પા॒હિ મા᳚ઽગ્ને
પિપૃ॒હિ મા॒ મા મા॑ હિગ્મ્સીઃ । 3
તુ॒થો॑સિ વિ॒શ્વવે॑દા॒ રૌદ્રે॒ણાની॑કેન પા॒હિ મા᳚ઽગ્ને
પિપૃ॒હિ મા॒ મા મા॑ હિગ્મ્સીઃ । 4
ઉ॒શિગ॑સિ ક॒વી રૌદ્રે॒ણાની॑કેન પા॒હિ મા᳚ઽગ્ને
પિપૃ॒હિ મા॒ મા મા॑ હિગ્મ્સીઃ । 5
અઘાં॑રિરસિ॒ બંભા॑રી॒ રૌદ્રે॒ણાની॑કેન પા॒હિ મા᳚ઽગ્ને
પિપૃ॒હિ મા॒ મા મા॑ હિગ્મ્સીઃ । 6
અ॒વ॒સ્યુ॑રસિ॒ દુવ॑સ્વા॒ન્ રૌદ્રે॒ણાની॑કેન પા॒હિ મા᳚ઽગ્ને
પિપૃ॒હિ મા॒ મા મા॑ હિગ્મ્સીઃ । 7
શું॒દ્ધ્યૂર॑સિ માર્જા॒લીયો॒ રૌદ્રે॒ણાની॑કેન પા॒હિ મા᳚ઽગ્ને
પિપૃ॒હિ મા॒ મા મા॑ હિગ્મ્સીઃ । 8
સ॒મ્રાડ॑સિ કૃ॒શાનૂ॒ રૌદ્રે॒ણાની॑કેન પા॒હિ મા᳚ઽગ્ને
પિપૃ॒હિ મા॒ મા મા॑ હિગ્મ્સીઃ । 9
પ॒રિ॒ષદ્યો॑સિ॒ પવ॑માનો॒ રૌદ્રે॒ણાની॑કેન પા॒હિ મા᳚ઽગ્ને
પિપૃ॒હિ મા॒ મા મા॑ હિગ્મ્સીઃ । 10
પ્ર॒તક્વા॑સિ॒ નભ॑સ્વા॒ન્ રૌદ્રે॒ણાની॑કેન પા॒હિ મા᳚ઽગ્ને
પિપૃ॒હિ મા॒ મા મા॑ હિગ્મ્સીઃ । 11
અસં॑મૃષ્ટોસિ હવ્ય॒સૂદો॒ રૌદ્રે॒ણાની॑કેન પા॒હિ મા᳚ઽગ્ને
પિપૃ॒હિ મા॒ મા મા॑ હિગ્મ્સીઃ । 12
ઋ॒તધા॑માસિ॒ સુવ॑ર્જ્યોતી॒ રૌદ્રે॒ણાની॑કેન પા॒હિ મા᳚ઽગ્ને
પિપૃ॒હિ મા॒ મા મા॑ હિગ્મ્સીઃ । 13
બ્રહ્મ॑જ્યોતિરસિ॒ સુવ॑ર્ધામા॒ રૌદ્રે॒ણાની॑કેન પા॒હિ મા᳚ઽગ્ને
પિપૃ॒હિ મા॒ મા મા॑ હિગ્મ્સીઃ । 14
અ॒જો᳚સ્યેક॑પા॒-દ્રૌદ્રે॒ણાની॑કેન પા॒હિ મા᳚ઽગ્ને
પિપૃ॒હિ મા॒ મા મા॑ હિગ્મ્સીઃ । 15
અહિ॑રસિ બુ॒ધ્નિયો॒ રૌદ્રે॒ણાની॑કેન પા॒હિ મા᳚ઽગ્ને
પિપૃ॒હિ મા॒ મા મા॑ હિગ્મ્સીઃ । 16
ત્વગસ્થિગતૈઃ સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે । સર્વભૂતેષ્વપરાજિતો ભવતિ ।
તથો ભૂત-પ્રેત-પિશાચ-બ્રહ્મરાક્ષસ-યક્ષ-યમદૂત-શાકિની-ડાકિની-સર્પ-શ્વાપદ-વૃશ્ચિક-તસ્કરા-દુપદ્રવા-દુપઘાતાઃ ।
સર્વે (ગ્રહાઃ) જ્વલંતં પશ્યંતુ । માં રક્ષંતુ ।
યજમાનં સકુટુંબં રક્ષંતુ । સર્વાન્ મહાજનાન્ રક્ષંતુ ।
———–ઇતિ તૃતીયઃ ન્યાસઃ————
પાદાતિ મૂર્ધાંતં પંચાંગ ન્યાસઃ
6. ચતુર્થઃ ન્યાસઃ
6.1 મનો જ્યોતિઃ
મનો॒ જ્યોતિ॑ ર્જુષતા॒-માજ્યં॒-વિઁચ્છિ॑ન્નં-યઁ॒જ્ઞગ્મ્ સમિ॒મં દ॑ધાતુ ।
યા ઇ॒ષ્ટા ઉ॒ષસો॑ નિ॒મ્રુચ॑શ્ચ॒ તાસ્સંદ॑ધામિ હ॒વિષા॑ ઘૃ॒તેન॑ ।
(ગુહ્યાય નમઃ) । 1 (તૈ. સં. 1.5.10.2)
અબો᳚દ્ધ્ય॒ગ્નિઃ સ॒મિધા॒ જના॑નાં॒ પ્રતિ॑ધે॒નુ-મિ॑વાય॒તી મુ॒ષાસ᳚મ્ ।
ય॒હ્વા ઇ॑વ॒ પ્રવ॒યા-મુ॒જ્જિહા॑નાઃ॒ પ્રભા॒નવઃ॑ સિસ્રતે॒ નાક॒મચ્છ॑ ।
(નાભ્યૈ નમઃ) । 2 (તૈ. સં. 4.4.4.2)
અ॒ગ્નિ ર્મૂ॒ર્ધા દિ॒વઃ ક॒કુત્પતિઃ॑ પૃથિ॒વ્યા અ॒યમ્ ।
અ॒પાગ્મ્ રેતાગ્મ્॑સિ જિન્વતિ । (હૃદયાય નમઃ) । 3 (તૈ. સં. 1.5.5.1)
મૂ॒ર્ધાનં॑ દિ॒વો અ॑ર॒તિં પૃ॑થિ॒વ્યા વૈ᳚શ્વાન॒ર-મૃ॒તાય॑ જા॒તમ॒ગ્નિમ્ ।
ક॒વિગ્મ્ સ॒મ્રાજ॒-મતિ॑થિં॒ જના॑ના-મા॒સન્ના પાત્રં॑ જનયંત દે॒વાઃ । (કંઠાય નમઃ) । 4 (તૈ. સં. 1.4.13.1)
મર્મા॑ણિ તે॒ વર્મ॑ભિશ્છા-દયામિ॒ સોમ॑સ્ત્વા॒ રાજા॒ઽમૃ॑તે ના॒ભિવ॑સ્તામ્ ।
ઉ॒રો ર્વરી॑યો॒ વરિ॑વસ્તે અસ્તુ॒ જ॑યંતં॒ ત્વા મનુ॑મદંતુ દે॒વાઃ ।
(મુખાય નમઃ) । 5 (તૈ. સં. 4.6.4.5)
જા॒તવે॑દા॒ યદિ॑ વા પાવ॒કોઽસિ॑ । વૈ॒શ્વા॒ન॒રો યદિ॑ વા વૈદ્યુ॒તોઽસિ॑ ।
શં પ્ર॒જાભ્યો॒ યજ॑માનાય લો॒કમ્ । ઊર્જં॒ પુષ્ટિં॒ દદ॑ દ॒ભ્યાવ॑ વૃથ્સ્વ ॥ (શિરસે નમઃ) ॥ 6 (તૈ. બ્રા. 3.10.5.1)
6.2 આત્મરક્ષા
(તૈ. બ્રા. 2.3.11.1 – તૈ. બ્રા. 2.3.11.4)
બ્રહ્મા᳚ત્મ॒ન્ વદ॑સૃજત । તદ॑કામયત । સમા॒ત્મના॑ પદ્યે॒યેતિ॑ ।
આત્મ॒ન્ના-ત્મ॒ન્નિત્યા-મં॑ત્રયત । તસ્મૈ॑ દશ॒મગ્મ્ હૂ॒તઃ પ્રત્ય॑શૃણોત્ ।
સ દશ॑હૂતોઽભવત્ । દશ॑હૂતો હ॒વૈ નામૈ॒ષઃ । તં-વાઁ એ॒તં દશ॑હૂત॒ગ્મ્॒ સંત᳚મ્ ।
દશ॑હો॒તેત્યા ચ॑ક્ષતે પ॒રોક્ષે॑ણ । પ॒રોક્ષ॑પ્રિયા ઇવ॒ હિ દે॒વાઃ ॥ 1
આત્મ॒ન્ના-ત્મ॒ન્નિત્યા-મં॑ત્રયત । તસ્મૈ॑ સપ્ત॒મગ્મ્ હૂ॒તઃ પ્રત્ય॑શૃણોત્ ।
સ સ॒પ્તહૂ॑તોઽભવત્ । સ॒પ્તહૂ॑તો હ॒વૈ નામૈ॒ષઃ । તં-વાઁ એ॒તગ્મ્ સ॒પ્તહૂ॑ત॒ગ્મ્॒ સંત᳚મ્ । સ॒પ્તહો॒તેત્યા ચ॑ક્ષતે પ॒રોક્ષે॑ણ । પ॒રોક્ષ॑પ્રિયા ઇવ॒ હિ દે॒વાઃ ॥ 2
આત્મ॒ન્ના-ત્મ॒ન્નિત્યા-મં॑ત્રયત । તસ્મૈ॑ ષ॒ષ્ઠગ્મ્ હૂ॒તઃ પ્રત્ય॑શૃણોત્ ।
સ ષડ્ઢૂ॑તોઽભવત્ । ષડ્ઢૂ॑તો હ॒વૈ નામૈ॒ષઃ । તં-વાઁ એ॒તગ્મ્ ષડ્ઢૂ॑ત॒ગ્મ્॒ સંત᳚મ્ ।
ષડ્ઢો॒તેત્યા ચ॑ક્ષતે પ॒રોક્ષે॑ણ । પ॒રોક્ષ॑પ્રિયા ઇવ॒ હિ દે॒વાઃ ॥ 3
આત્મ॒ન્ના-ત્મ॒ન્નિત્યા-મં॑ત્રયત । તસ્મૈ॑ પંચ॒મગ્મ્ હૂ॒તઃ પ્રત્ય॑શૃણોત્ ।
સ પંચ॑હૂતોઽભવત્ । પંચ॑હૂતો હ॒વૈ નામૈ॒ષઃ । તં-વાઁ એ॒તં પંચ॑હૂત॒ગ્મ્॒ સંત᳚મ્ । પંચ॑હો॒તેત્યા ચ॑ક્ષતે પ॒રોક્ષે॑ણ । પ॒રોક્ષ॑પ્રિયા ઇવ॒ હિ દે॒વાઃ ॥ 4
આત્મ॒ન્ના-ત્મ॒ન્નિત્યા-મં॑ત્રયત । તસ્મૈ॑ ચતુ॒ર્થગ્મ્ હૂ॒તઃ પ્રત્ય॑શૃણોત્ ।
સ ચતુ॑ર્હૂતોઽભવત્ । ચતુ॑ર્હૂતો હ॒વૈ નામૈ॒ષઃ । તં-વાઁ એ॒તં ચતુ॑ર્હૂત॒ગ્મ્॒
સંત᳚મ્ । ચતુ॑ર્હો॒તેત્યા ચ॑ક્ષતે પ॒રોક્ષે॑ણ । પ॒રોક્ષ॑પ્રિયા ઇવ॒ હિ દે॒વાઃ ॥ 5
તમ॑બ્રવીત્ । ત્વં-વૈઁ મે॒ નેદિ॑ષ્ઠગ્મ્ હૂ॒તઃ પ્રત્ય॑શ્રૌષીઃ ।
ત્વયૈ॑ નાનાખ્યા॒તાર॒ ઇતિ॑ । તસ્મા॒ન્નુહૈ॑ના॒ગ્ગ્॒-શ્ચ॑તુ ર્હોતાર॒ ઇત્યાચ॑ક્ષતે ।
તસ્મા᳚ચ્છુશ્રૂ॒ષુઃ પુ॒ત્રાણા॒ગ્મ્॒ હૃદ્ય॑તમઃ । નેદિ॑ષ્ઠો॒ હૃદ્ય॑તમઃ ।
નેદિ॑ષ્ઠો॒ બ્રહ્મ॑ણો ભવતિ । ય એ॒વં-વેઁદ॑ ॥ 6 (આત્મને॒ નમઃ॑)
————ઇતિ ચતુર્થ ન્યાસઃ————
ગુહ્યાદિ મસ્તકાંત ષડંગન્યાસઃ ચતુર્થઃ
7. પંચમઃ ન્યાસઃ
7.1 શિવ સંકલ્પઃ
(ઋગ્ વેદ ખિલ કાંડં 4.11 9.1)
યેને॒દં ભૂ॒તં ભુવ॑નં ભવિ॒ષ્યત્ પરિ॑ગૃહીત-મ॒મૃતે॑ન॒ સર્વ᳚મ્ । યેન॑ ય॒જ્ઞસ્તા॑યતે
(ય॒જ્ઞસ્ત્રા॑યતે) સ॒પ્તહો॑તા॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 1
યેન॒ કર્મા॑ણિ પ્ર॒ચરં॑તિ॒ ધીરા॒ યતો॑ વા॒ચા મન॑સા॒ ચારુ॒યંતિ॑ ।
યથ્ સ॒મ્મિત॒મનુ॑ સં॒યંઁતિ॑ પ્રા॒ણિન॒સ્તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 2
યેન॒ કર્મા᳚ણ્ય॒પસો॑ મની॒ષિણો॑ ય॒જ્ઞે કૃ॑ણ્વંતિ વિ॒દથે॑ષુ॒ ધીરાઃ᳚ ।
યદ॑પૂ॒ર્વં-યઁ॒ક્ષ્મમં॒તઃ પ્ર॒જાનાં॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 3
યત્પ્ર॒જ્ઞાન॑-મુ॒ત ચેતો॒ ધૃતિ॑શ્ચ॒ યજ્જ્યોતિ॑ રં॒તર॒મૃતં॑ પ્ર॒જાસુ॑ ।
યસ્મા॒ન્ન ઋ॒તે કિંચ॒ન કર્મ॑ ક્રિ॒યતે॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 4
સુ॒ષા॒ર॒થિ-રશ્વા॑નિવ॒ યન્મ॑નુ॒ષ્યા᳚ન્ને ની॒યતે॑-ઽભી॒શુ॑ભિ ર્વા॒જિન॑ ઇવ ।
હૃત્પ્ર॑તિષ્ઠં॒-યઁદ॑જિરં॒ જવિ॑ષ્ઠં॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 5
યસ્મિ॒ન્ ઋચ॒સ્સામ॒-યજૂગ્મ્॑ષિ॒ યસ્મિ॑ન્ પ્રતિષ્ઠિ॒તા ર॑થ॒નાભા॑ વિ॒વારાઃ᳚ ।
યસ્મિગ્ગ્॑શ્ચિ॒ત્તગ્મ્ સર્વ॒મોતં॑ પ્ર॒જાનાં॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 6
યદત્ર॑ ષ॒ષ્ઠં ત્રિ॒શતગ્મ્॑ સુ॒વીરં॑-યઁ॒જ્ઞસ્ય॑ ગુ॒હ્યં નવ॑ નાવ॒માય્ય᳚મ્ ।
દશ॒ પંચ॑ ત્રિ॒ગ્મ્॒શતં॒-યઁત્પરં॑ ચ॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 7
યજ્જાગ્ર॑તો દૂ॒રમુ॒દૈતિ॒ દૈવં॒ તદુ॑ સુ॒પ્તસ્ય॒ તથૈ॒વૈતિ॑ ।
દૂ॒ર॒ગં॒મં જ્યોતિ॑ષાં॒ જ્યોતિ॒રેકં॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 8
યેને॒દં-વિઁશ્વં॒ જગ॑તો બ॒ભૂવ॒ યે દે॒વાપિ॑ મહ॒તો જા॒તવે॑દાઃ ।
તદે॒વાગ્નિ-સ્તમ॑સો॒ જ્યોતિ॒રેકં॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 9
યેન॒ દ્યૌઃ પૃ॑થિ॒વી ચાં॒તરિ॑ક્ષં ચ॒ યે પર્વ॑તાઃ પ્ર॒દિશો॒ દિશ॑શ્ચ ।
યેને॒દં જગ॒-દ્વ્યાપ્તં॑ પ્ર॒જાનાં॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 10
યે મ॑નો॒ હૃદ॑યં॒-યેઁ ચ॑ દે॒વા યે દિ॒વ્યા આપો॒ યે સૂર્ય॑રશ્મિઃ ।
તે શ્રોત્રે॒ ચક્ષુ॑ષી સં॒ચરં॑તં॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 11
અચિં॑ત્યં॒ ચા પ્ર॑મેયં॒ ચ વ્ય॒ક્તા-વ્યક્ત॑ પરં॒ ચ ય॑ત્ ।
સૂક્ષ્મા᳚ત્ સૂક્ષ્મત॑રં જ્ઞે॒યં॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 12
એકા॑ ચ દ॒શ શ॒તં ચ॑ સ॒હસ્રં॑ ચા॒યુતં॑ ચ નિ॒યુતં॑ ચ પ્ર॒યુતં॒
ચાર્બુ॑દં ચ॒ ન્ય॑ર્બુદં ચ સમુ॒દ્રશ્ચ॒ મદ્ધ્યં॒ ચાંત॑શ્ચ પરા॒ર્ધશ્ચ॒ તન્મે॒ મનઃ॑
શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 13
યે પં॑ચ॒ પંચ॑ દશ શ॒તગ્મ્ સ॒હસ્ર॑-મ॒યુત॒-ન્ન્ય॑ર્બુદં ચ ।
તે અ॑ગ્નિ-ચિ॒ત્યેષ્ટ॑કા॒સ્તગ્મ્ શરી॑રં॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 14
વેદા॒હમે॒તં પુ॑રુષં મ॒હાંત॑-માદિ॒ત્ય-વ॑ર્ણં॒ તમ॑સઃ॒ પર॑સ્તાત્ ।
યસ્ય॒ યોનિં॒ પરિ॒પશ્યં॑તિ॒ ધીરા॒સ્તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 15
યસ્યે॒દં ધીરાઃ᳚ પુ॒નંતિ॑ ક॒વયો᳚ બ્ર॒હ્માણ॑મે॒તં ત્વા॑ વૃણત॒ ઇંદુ᳚મ્ ।
સ્થા॒વ॒રં જંગ॑મં॒-દ્યૌ॑રાકા॒શં તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 16
પરા᳚ત્ પ॒રત॑રં ચૈ॒વ॒ ય॒ત્ પરા᳚શ્ચૈવ॒ યત્પ॑રમ્ ।
ય॒ત્પરા᳚ત્ પર॑તો જ્ઞે॒યં॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 17
પરા᳚ત્ પરત॑રો બ્ર॒હ્મા॒ ત॒ત્પરા᳚ત્ પર॒તો હ॑રિઃ ।
ત॒ત્પરા᳚ત્ પર॑તો ઽધી॒શ॒સ્તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 18
યા વે॑દા॒દિષુ॑ ગાય॒ત્રી॒ સ॒ર્વ॒વ્યાપિ॑ મહે॒શ્વરી ।
ઋગ્ ય॑જુ-સ્સામા-થર્વૈ॒શ્ચ॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 19
યો વૈ॑ દે॒વં મ॑હાદે॒વં॒ પ્ર॒ણવં॑ પર॒મેશ્વ॑રમ્ ।
યઃ સર્વે॑ સર્વ॑ વેદૈ॒શ્ચ॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 20
પ્રય॑તઃ॒ પ્રણ॑વોંકા॒રં॒ પ્ર॒ણવં॑ પુરુ॒ષોત્ત॑મમ્ ।
ઓકાં॑રં॒ પ્રણ॑વાત્મા॒નં॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 21
યોઽસૌ॑ સ॒ર્વેષુ॑ વેદે॒ષુ॒ પ॒ઠ્યતે᳚ હ્યજ॒ ઈશ્વ॑રઃ । અ॒કાયો॑ નિર્ગુ॑ણો હ્યા॒ત્મા॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 22
ગોભિ॒ ર્જુષ્ટં॒ ધને॑ન॒ હ્યાયુ॑ષા ચ॒ બલે॑ન ચ । પ્ર॒જયા॑ પ॒શુભિઃ॑ પુષ્કરા॒ક્ષં॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 23
કૈલા॑સ॒ શિખ॑રે ર॒મ્યે॒ શં॒કર॑સ્ય શિ॒વાલ॑યે ।
દે॒વતા᳚સ્તત્ર॑ મોદં॒તે॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 24
ત્ર્ય॑બંકં-યઁજામહે સુગં॒ધિં પુ॑ષ્ટિ॒વર્ધ॑નમ્ । ઉ॒ર્વા॒રુ॒કમિ॑વ॒ બંધ॑નાન્ મૃ॒ત્યો-ર્મુ॑ક્ષીય॒ માઽમૃતા॒ત્ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 25
વિ॒શ્વત॑-શ્ચક્ષુરુ॒ત વિ॒શ્વતો॑ મુખો વિ॒શ્વતો॑ હસ્ત ઉ॒ત વિ॒શ્વત॑સ્પાત્ ।
સંબા॒હુભ્યાં॒-નમ॑તિ॒ સંપ॑તત્રૈ॒ ર્દ્યાવા॑ પૃથિ॒વી જ॒નય॑ન્ દે॒વ એક॒સ્તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 26
ચ॒તુરો॑ વે॒દાન॑ધીયી॒ત॒ સ॒ર્વ શા᳚સ્ત્રમ॒યં-વિઁ॑દુઃ । ઇ॒તિ॒હા॒સ॒ પુ॒રા॒ણા॒નાં॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 27
મા નો॑ મ॒હાંત॑મુ॒ત મા નો॑ અર્ભ॒કં મા ન॒ ઉક્ષં॑તમુ॒ત મા ન॑ ઉક્ષિ॒તમ્ । મા નો॑ વધીઃ પિ॒તરં॒ મોત મા॒તરં॑ પ્રિ॒યા મા ન॑સ્ત॒નુવો॑ રુદ્ર રીરિષ॒સ્તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 28
મા ન॑સ્તો॒કે તન॑યે॒ મા ન॒ આયુ॑ષિ॒ મા નો॒ ગોષુ॒ મા નો॒ અશ્વે॑ષુ રીરિષઃ ।
વી॒રાન્માનો॑ રુદ્ર ભામિ॒તોવ॑ધી ર્હ॒વિષ્મં॑તો॒ નમ॑સા વિધેમ તે॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 29
ઋ॒તગ્મ્ સ॒ત્યં પ॑રં બ્ર॒હ્મ॒ પુ॒રુષં॑ કૃષ્ણ॒પિંગ॑લમ્ । ઊ॒ર્ધ્વરે॑તં-વિઁ॑રૂપા॒ક્ષં॒
વિ॒શ્વરૂ॑પાય॒ વૈ નમો॒ નમ॒સ્તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 30
ક-દ્રુ॒દ્રાય॒ પ્રચે॑તસે મી॒ઢુષ્ટ॑માય॒ તવ્ય॑સે । વો॒ચેમ॒ શંત॑મગ્મ્ હૃ॒દે ।
સર્વો॒ હ્યે॑ષ રુ॒દ્રસ્તસ્મૈ॑ રુ॒દ્રાય॒ નમો॑ અસ્તુ॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 31
બ્રહ્મ॑જજ્ઞા॒નં પ્ર॑થ॒મં પુ॒રસ્તા॒-દ્વિસી॑મ॒ત-સ્સુ॒રુચો॑ વે॒ન આ॑વઃ ।
સ બુ॒ધ્નિયા॑ ઉપ॒મા અ॑સ્ય વિ॒ષ્ઠા-સ્સ॒તશ્ચ॒ યોનિ॒-મસ॑તશ્ચ॒ વિવ॒સ્તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 32
યઃ પ્રા॑ણ॒તો નિ॑મિષ॒તો મ॑હિ॒ત્વૈક॒ ઇદ્રાજા॒ જગ॑તો બ॒ભૂવ॑ । ય ઈશે॑ અ॒સ્ય દ્વિ॒પદ॒-શ્ચતુ॑ષ્પદઃ॒ કસ્મૈ॑ દે॒વાય॑ હ॒વિષા॑ વિધેમ॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 33
ય આ᳚ત્મ॒દા બ॑લ॒દા યસ્ય॒ વિશ્વ॑ ઉ॒પાસ॑તે પ્ર॒શિષં॒-યઁસ્ય॑ દે॒વાઃ ।
યસ્ય॑ છા॒યાઽમૃતં॒-યઁસ્ય॑ મૃ॒ત્યુઃ કસ્મૈ॑ દે॒વાય॑ હ॒વિષા॑ વિધેમ॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 34
યો રુ॒દ્રો અ॒ગ્નૌ યો અ॒ફ્સુ ય ઓષ॑ધીષુ॒ યો રુ॒દ્રો વિશ્વા॒ ભુવ॑નાઽઽવિ॒વેશ॒ તસ્મૈ॑ રુ॒દ્રાય॒ નમો॑ અસ્તુ॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 35
ગં॒ધ॒દ્વા॒રાં દુ॑રાધ॒ર્ષાં॒ નિ॒ત્યપુ॑ષ્ટાં કરી॒ષિણી᳚મ્ । ઈ॒શ્વરીગ્મ્॑ સર્વ॑ ભૂતા॒નાં॒ તામિ॒હોપ॑હ્વયે॒ શ્રિયં॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 36
ય ઇદગ્મ્॑ શિવ॑સંક॒લ્પ॒ગ્મ્॒ સ॒દા ધ્યા॑યંતિ॒ બ્રાહ્મ॑ણાઃ । તે પ॑રં મોક્ષં॑ ગમિષ્યં॒તિ॒ તન્મે॒ મનઃ॑ શિ॒વસં॑ક॒લ્પમ॑સ્તુ ॥ 37
(હૃદયાય નમઃ॑)
7.2 પુરુષ સૂક્તં
(તૈ. અર. 3.12.1 – તૈ. અર. 3.12.7)
સ॒હસ્ર॑શીર્ષા॒ પુરુ॑ષઃ । સ॒હ॒સ્રા॒ક્ષઃ સ॒હસ્ર॑પાત્ । સ ભૂમિં॑-વિઁ॒શ્વતો॑ વૃ॒ત્વા । અત્ય॑તિષ્ઠ-દ્દશાંગુ॒લમ્ । પુરુ॑ષ એ॒વેદગ્મ્ સર્વ᳚મ્ । ય-દ્ભૂ॒તં-યઁચ્ચ॒ ભવ્ય᳚મ્ ।
ઉ॒તામૃ॑ત॒ત્વસ્યેશા॑નઃ । યદન્ને॑ના-તિ॒રોહ॑તિ ।
એ॒તાવા॑નસ્ય મહિ॒મા । અતો॒ જ્યાયાગ્ગ્॑શ્ચ॒ પૂરુ॑ષઃ ॥ 1
પાદો᳚ઽસ્ય॒ વિશ્વા॑ ભૂ॒તાનિ॑ । ત્રિ॒પાદ॑સ્યા॒-મૃતં॑ દિ॒વિ । ત્રિ॒પાદૂ॒ર્ધ્વ ઉદૈ॒ત્ પુરુ॑ષઃ । પાદો᳚ ઽસ્યે॒હાઽઽભ॑વા॒ત્ પુનઃ॑ ।
તતો॒ વિષ્વં॒-વ્યઁ॑ક્રામત્ । સા॒શ॒ના॒ન॒શ॒ને અ॒ભિ ॥ તસ્મા᳚-દ્વિ॒રાડ॑જાયત । વિ॒રાજો॒ અધિ॒ પૂરુ॑ષઃ । સ જા॒તો અત્ય॑રિચ્યત । પ॒શ્ચા-દ્ભૂમિ॒મથો॑ પુ॒રઃ ॥ 2
યત્પુરુ॑ષેણ હ॒વિષા᳚ । દે॒વા ય॒જ્ઞમત॑ન્વત । વ॒સં॒તો અ॑સ્યાસી॒દાજ્ય᳚મ્ । ગ્રી॒ષ્મ ઇ॒દ્ધ્મ શ્શ॒રદ્ધ॒વિઃ । સ॒પ્તાસ્યા॑સન્ પરિ॒ધયઃ॑ । ત્રિઃ સ॒પ્ત સ॒મિધઃ॑ કૃ॒તાઃ । દે॒વાય-દ્ય॒જ્ઞં ત॑ન્વા॒નાઃ । અબ॑ધ્ન॒ન્ પુરુ॑ષં પ॒શુમ્ ॥
તં-યઁ॒જ્ઞં બ॒ર્હિષિ॒ પ્રૌક્ષન્ન્॑ । પુરુ॑ષં જા॒તમ॑ગ્ર॒તઃ ॥ 3
તેન॑ દે॒વા અય॑જંત । સા॒દ્ધ્યા ઋષ॑યશ્ચ॒ યે ।
તસ્મા᳚-દ્ય॒જ્ઞાત્ સ॑ર્વ॒હુતઃ॑ । સંભૃ॑તં પૃષદા॒જ્યમ્ । પ॒શૂગ્ગ્સ્તાગ્ગ્શ્ચ॑ક્રે વાય॒વ્યાન્॑ । આ॒ર॒ણ્યાન્ ગ્રા॒મ્યાશ્ચ॒ યે । તસ્મા᳚-દ્ય॒જ્ઞાત્ સ॑ર્વ॒હુતઃ॑ । ઋચઃ॒ સામા॑નિ જજ્ઞિરે ।
છંદાગ્મ્॑સિ જજ્ઞિરે॒ તસ્મા᳚ત્ । યજુ॒સ્તસ્મા॑-દજાયત ॥ 4
તસ્મા॒દશ્વા॑ અજાયંત । યે કે ચો॑ભ॒યાદ॑તઃ ।
ગાવો॑ હ જજ્ઞિરે॒ તસ્મા᳚ત્ । તસ્મા᳚જ્જા॒તા અ॑જા॒વયઃ॑ ।
યત્પુરુ॑ષં॒-વ્યઁ॑દધુઃ । ક॒તિ॒ધા વ્ય॑કલ્પયન્ન્ ।
મુખં॒ કિમ॑સ્ય॒ કૌ બા॒હૂ । કાવૂ॒રૂ પાદા॑વુચ્યેતે । બ્રા॒હ્મ॒ણો᳚ઽસ્ય॒ મુખ॑માસીત્ । બા॒હૂ રા॑જ॒ન્યઃ॑ કૃ॒તઃ ॥ 5
ઊ॒રૂ તદ॑સ્ય॒ ય-દ્વૈશ્યઃ॑ । પ॒દ્ભ્યાગ્મ્ શૂ॒દ્રો અ॑જાયત । ચં॒દ્રમા॒ મન॑સો જા॒તઃ । ચક્ષોઃ॒ સૂર્યો॑ અજાયત । મુખા॒-દિંદ્ર॑શ્ચા॒ગ્નિશ્ચ॑ ।
પ્રા॒ણા-દ્વા॒યુર॑જાયત । નાભ્યા॑ આસીદં॒તરિ॑ક્ષમ્ । શી॒ર્ષ્ણો દ્યૌઃ સમ॑વર્તત । પ॒દ્ભ્યાં ભૂમિ॒ ર્દિશઃ॒ શ્રોત્રા᳚ત્ । તથા॑ લો॒કાગ્મ્ અ॑કલ્પયન્ન્ ॥ 6
વેદા॒હમે॒તં પુરુ॑ષં મ॒હાંત᳚મ્ । આ॒દિ॒ત્યવ॑ર્ણં॒ તમ॑સ॒સ્તુ પા॒રે ।
સર્વા॑ણિ રૂ॒પાણિ॑ વિ॒ચિત્ય॒ ધીરઃ॑ । નામા॑નિ કૃ॒ત્વાભિ॒વદ॒ન્ યદાસ્તે᳚ । ધા॒તા પુ॒રસ્તા॒-દ્યમુ॑દાજ॒હાર॑ । શ॒ક્રઃ પ્રવિ॒દ્વાન્ પ્ર॒દિશ॒શ્ચત॑સ્રઃ । તમે॒વં-વિઁ॒દ્વાન॒મૃત॑ ઇ॒હ ભ॑વતિ । નાન્યઃ પંથા॒ અય॑નાય વિદ્યતે ।
ય॒જ્ઞેન॑ ય॒જ્ઞમ॑યજંત દે॒વાઃ । તાનિ॒ ધર્મા॑ણિ પ્રથ॒માન્યા॑સન્ન્ । તે હ॒ નાકં॑ મહિ॒માન॑-સ્સચંતે । યત્ર॒ પૂર્વે॑ સા॒દ્ધ્યાઃ સંતિ॑ દે॒વાઃ ॥ 7
(શિરસે સ્વાહા)
7.3 ઉત્તર નારાયણં
(તૈ. અર. 3.13.1 – તૈ. અર. 3.13.2)
અ॒દ્ભ્યઃ સંભૂ॑તઃ પૃથિ॒વ્યૈ રસા᳚ચ્ચ । વિ॒શ્વક॑ર્મણઃ॒ સમ॑વર્ત॒તાધિ॑ ।
તસ્ય॒ ત્વષ્ટા॑ વિ॒દધ॑-દ્રૂ॒પમે॑તિ । તત્પુરુ॑ષસ્ય॒ વિશ્વ॒માજા॑ન॒મગ્રે᳚ ।
વેદા॒હમે॒તં પુરુ॑ષં મ॒હાંત᳚મ્ । આ॒દિ॒ત્યવ॑ર્ણં॒ તમ॑સઃ॒ પર॑સ્તાત્ ।
તમે॒વં-વિઁ॒દ્વાન॒મૃત॑ ઇ॒હ ભ॑વતિ । નાન્યઃ પંથા॑ વિદ્ય॒તેઽય॑નાય । પ્ર॒જાપ॑તિશ્ચરતિ॒ ગર્ભે॑ અં॒તઃ । અ॒જાય॑માનો બહુ॒ધા વિજા॑યતે ।
તસ્ય॒ ધીરાઃ॒ પરિ॑જાનંતિ॒ યોનિ᳚મ્ । મરી॑ચીનાં પ॒દમિ॑ચ્છંતિ વે॒ધસઃ॑ ॥ 1
યો દે॒વેભ્ય॒ આત॑પતિ । યો દે॒વાનાં᳚ પુ॒રોહિ॑તઃ ।
પૂર્વો॒ યો દે॒વેભ્યો॑ જા॒તઃ । નમો॑ રુ॒ચાય॒ બ્રાહ્મ॑યે । રુચં॑ બ્રા॒હ્મં જ॒નયં॑તઃ । દે॒વા અગ્રે॒ તદ॑બ્રુવન્ન્ । યસ્ત્વૈ॒વં બ્રા᳚હ્મ॒ણો વિ॒દ્યાત્ । તસ્ય॑ દે॒વા અસ॒ન્ વશે᳚ । હ્રીશ્ચ॑ તે લ॒ક્ષ્મીશ્ચ॒ પત્ન્યૌ᳚ । અ॒હો॒રા॒ત્રે પા॒ર્શ્વે । નક્ષ॑ત્રાણિ રૂ॒પમ્ । અ॒શ્વિનૌ॒ વ્યાત્ત᳚મ્ । ઇ॒ષ્ટં મ॑નિષાણ ।
અ॒મું મ॑નિષાણ । સર્વં॑ મનિષાણ ॥ 2
(શિખાયૈ વષટ્)
7.4 અપ્રતિરથં
(તૈ. સં. 4.6.4.1 – તૈ. સં. 4.6.4.5)
આ॒શુઃ શિશા॑નો વૃષ॒ભો ન યુ॒ધ્મો ઘ॑નાઘ॒નઃ ક્ષોભ॑ણ-શ્ચર્ષણી॒નામ્ ।
સં॒॒ક્રંદ॑નો-ઽનિમિ॒ષ એ॑ક વી॒રશ્શ॒તગ્મ્ સેના॑ અજયથ્સા॒-કમિંદ્રઃ॑ ।
સં॒ક્રંદ॑નેના નિમિ॒ષેણ॑ જિ॒ષ્ણુના॑ યુત્કા॒રેણ॑ દુશ્ચ્યવ॒નેન॑ ધૃ॒ષ્ણુના᳚ ।
તદિંદ્રે॑ણ જયત॒ તથ્સ॑હધ્વં॒-યુઁધો॑ નર॒ ઇષુ॑ હસ્તેન॒ વૃષ્ણા᳚ ।
સ ઇષુ॑હસ્તૈઃ॒ સ નિ॑ષં॒ગિભિ॑ ર્વ॒શી સગ્ગ્સ્ર॑ષ્ટા॒ સયુધ॒ ઇંદ્રો॑ ગ॒ણેન॑ ।
સ॒ગ્મ્॒સૃ॒ષ્ટ॒-જિથ્સો॑મ॒પા બા॑હુ શ॒ર્ધ્યૂ᳚ર્ધ્વ-ધ॑ન્વા॒ પ્રતિ॑હિતા-ભિ॒રસ્તા᳚ ।
બૃહ॑સ્પતે॒ પરિ॑દીયા॒ રથે॑ન રક્ષો॒હાઽમિત્રાગ્મ્॑ અપ॒ બાધ॑માનઃ । 1
પ્ર॒ભં॒જન્ થ્સેનાઃ᳚ પ્રમૃ॒ણો યુ॒ધા જય॑ન્ન॒સ્માક॑-મેદ્ધ્યવિ॒તા રથા॑નામ્ ।
ગો॒ત્ર॒ભિદં॑ ગો॒વિદં॒-વઁજ્ર॑બાહું॒ જયં॑ત॒મજ્મ॑ પ્રમૃ॒ણંત॒-મોજ॑સા ।
ઇ॒મગ્મ્ સ॑જાતા॒ અનુ॑વીર-યધ્વ॒મિંદ્રગ્મ્॑ સખા॒યોઽનુ॒ સર॑ભધ્વમ્ ।
બ॒લ॒વિ॒જ્ઞા॒ય-સ્સ્થવિ॑રઃ॒ પ્રવી॑ર॒-સ્સહ॑સ્વાન્ વા॒જી સહ॑માન ઉ॒ગ્રઃ ।
અ॒ભિવી॑રો અ॒ભિસ॑ત્વા સહો॒જા જૈત્ર॑મિંદ્ર॒ રથ॒માતિ॑ષ્ઠ ગો॒વિત્ । 2
અ॒ભિ ગો॒ત્રાણિ॒ સહ॑સા॒ ગાહ॑માનો-ઽદા॒યો વી॒ર શ્શ॒ત-મ॑ન્યુ॒રિંદ્રઃ॑ ।
દુ॒શ્ચ્ય॒વ॒નઃ પૃ॑તના॒ષાડ॑ યુ॒દ્ધ્યો᳚-ઽસ્માક॒ગ્મ્॒ સેના॑ અવતુ॒ પ્રયુ॒થ્સુ ।
ઇંદ્ર॑ આસાં ને॒તા બૃહ॒સ્પતિ॒ ર્દક્ષિ॑ણા ય॒જ્ઞઃ પુ॒ર એ॑તુ॒ સોમઃ॑ ।
દે॒વ॒સે॒નાના॑-મભિભં જતી॒નાં જયં॑તીનાં મ॒રુતો॑ યં॒ત્વગ્રે᳚ ।
ઇંદ્ર॑સ્ય॒ વૃષ્ણો॒ વરુ॑ણસ્ય॒ રાજ્ઞ॑ આદિ॒ત્યાનાં᳚ મ॒રુતા॒ગ્મ્॒ શર્ધ॑ ઉ॒ગ્રમ્ ।
મ॒હામ॑નસાં ભુવનચ્ય॒વાનાં॒ ઘોષો॑ દે॒વાનાં॒ જય॑તા॒ મુદ॑સ્થાત્ ।
અ॒સ્માક॒-મિંદ્રઃ॒-સમૃ॑તેષુ-ધ્વ॒જે-ષ્વ॒સ્માકં॒-યાઁ ઇષ॑વ॒સ્તા જ॑યંતુ । 3
અ॒સ્માકં॑-વીઁ॒રા ઉત્ત॑રે ભવંત્વ॒સ્માનુ॑ દેવા અવતા॒ હવે॑ષુ । ઉદ્ધ॑ર્ષય મઘવ॒ન્ના-યુ॑ધા॒-ન્યુથ્સત્વ॑નાં મામ॒કાનાં॒ મહાગ્મ્॑સિ ।
ઉદ્વૃ॑ત્રહન્ વા॒જિનાં॒-વાઁજિ॑ના॒-ન્યુદ્રથા॑નાં॒ જય॑તામેતુ॒ ઘોષઃ॑ ।
ઉપ॒પ્રેત॒ જય॑તા નરઃ સ્થિ॒રા વઃ॑ સંતુ બા॒હવઃ॑ । ઇંદ્રો॑ વઃ॒ શર્મ॑ યચ્છત્વના-ધૃ॒ષ્યા યથાઽસ॑થ । અવ॑સૃષ્ટા॒ પરા॑પત॒ શર॑વ્યે॒ બ્રહ્મ॑ સગ્મ્શિતા । ગચ્છા॒મિત્રા॒ન્ પ્રવિ॑શ॒ મૈષાં॒ કંચ॒નોચ્છિ॑ષઃ ।
મર્મા॑ણિ તે॒ વર્મ॑ભિશ્છા-દયામિ॒ સોમ॑સ્ત્વા॒ રાજા॒ઽમૃતે॑ના॒-ભિવ॑સ્તામ્ । ઉ॒રો ર્વરી॑યો॒ વરિ॑વસ્તે અસ્તુ॒ જયં॑તં॒ ત્વામનુ॑ મદંતુ દે॒વાઃ । યત્ર॑ બા॒ણાઃ સં॒પતં॑તિ કુમા॒રા વિ॑શિ॒ખા ઇ॑વ ।
ઇંદ્રો॑ ન॒સ્તત્ર॑ વૃત્ર॒હા વિ॑શ્વા॒હા શર્મ॑ યચ્છતુ ॥ 4 ॥ (કવચાય હું)
7.5 પ્રતિ પૂરુષદ્વયં
(તૈ. સં. 1.8.6.1 – તૈ. સં. 1.8.6.2)
(તૈ. બ્રા. 1.6.10.1 – તૈ. બ્રા. 1.6.10.5)
પ્ર॒તિ॒પૂ॒રુ॒ષ મેક॑કપાલા॒ન્ નિર્વ॑પ॒ત્યે-ક॒મતિ॑રિક્તં॒-યાઁવં॑તો ગૃ॒હ્યાઃ᳚ સ્મસ્તેભ્યઃ॒ કમ॑કરં પશૂ॒નાગ્મ્ શર્મા॑સિ॒ શર્મ॒ યજ॑માનસ્ય॒ શર્મ॑ મે
ય॒ચ્છૈક॑ એ॒વ રુ॒દ્રો ન દ્વિ॒તીયા॑ય તસ્થ આ॒ખુસ્તે॑ રુદ્ર પ॒શુસ્તં જુ॑ષસ્વૈ॒ષ તે॑ રુદ્ર ભા॒ગઃ સ॒હ સ્વસ્રાં-ઽબિ॑કયા॒ તંજુ॑ષસ્વ ભેષ॒જં ગવેઽશ્વા॑ય॒
પુરુ॑ષાય ભેષ॒જમથો॑ અ॒સ્મભ્યં॑ ભેષ॒જગ્મ્ સુભે॑ષજં॒-યઁથાઽસ॑તિ । 1
સુ॒ગં મે॒ષાય॑ મે॒ષ્યા॑ અવા᳚બં રુ॒દ્રમ॑દિ-મ॒હ્યવ॑ દે॒વં ત્ર્ય॑બંકમ્ ।
યથા॑ નઃ॒ શ્રેય॑સઃ॒ કર॒દ્યથા॑ નો॒ વસ્ય॑ સઃ॒ કર॒દ્યથા॑ નઃ પશુ॒મતઃ॒
કર॒દ્યથા॑ નો વ્યવસા॒યયા᳚ત્ । ત્ર્ય॑બંકં-યઁજામહે સુગં॒ધિં પુ॑ષ્ટિ॒વર્ધ॑નમ્ ।
ઉ॒ર્વા॒રુ॒કમિ॑વ॒ બંધ॑નાન્ મૃ॒ત્યો ર્મુ॑ક્ષીય॒ માઽમૃતા᳚ત્ । એ॒ષતે॑ રુદ્ર ભા॒ગ સ્તંજુ॑ષસ્વ॒ તેના॑વ॒સેન॑ પ॒રો મૂજ॑વ॒તો-ઽતી॒હ્યવ॑તત
ધન્વા॒ પિના॑કહસ્તઃ॒ કૃત્તિ॑વાસાઃ ॥ 2
પ્ર॒તિ॒પૂ॒રુ॒ષ-મેક॑કપાલા॒ન્ નિર્વ॑પતિ । જા॒તા એ॒વ પ્ર॒જા રુ॒દ્રાન્ નિ॒રવ॑દયતે । એક॒મતિ॑રિક્તમ્ । જ॒નિ॒ષ્યમા॑ણા એ॒વ પ્ર॒જા રુ॒દ્રાન્ નિ॒રવ॑દયતે । એક॑કપાલા ભવંતિ । એ॒ક॒ધૈવ રુ॒દ્રં નિ॒રવ॑દયતે । નાભિઘા॑રયતિ । યદ॑ભિઘા॒રયે᳚ત્ । અં॒ત॒ર॒વ॒-ચા॒રિણગ્મ્॑ રુ॒દ્રં કુ॑ર્યાત્ ।
એ॒કો॒લ્મુ॒કેન॑ યંતિ । 3
તદ્ધિ રુ॒દ્રસ્ય॑ ભાગ॒ધેય᳚મ્ । ઇ॒માં દિશં॑-યંઁતિ । એ॒ષા વૈ રુ॒દ્રસ્ય॒ દિક્ । સ્વાયા॑ મે॒વ દિ॒શિ રુ॒દ્રં નિ॒રવ॑દયતે । રુ॒દ્રો વા અ॑પ॒શુકા॑યા॒ આહુ॑ત્યૈ॒ નાતિ॑ષ્ઠત । અ॒સૌ તે॑ પ॒શુરિતિ॒ નિર્દિ॑શે॒દ્યં દ્વિ॒ષ્યાત્ । યમે॒વ દ્વેષ્ટિ॑ ।
તમ॑સ્મૈ પ॒શું નિર્દિ॑શતિ । યદિ॒ ન દ્વિ॒ષ્યાત્ ।
આ॒ખુસ્તે॑ પ॒શુરિતિ॑ બ્રૂયાત્ । 4
ન ગ્રા॒મ્યાન્ પ॒શૂન્ હિ॒નસ્તિ॑ । નાર॒ણ્યાન્ । ચ॒તુ॒ષ્પ॒થે જુ॑હોતિ । એ॒ષ વા અ॑ગ્ની॒નાં પડ્બી॑શો॒ નામ॑ । અ॒ગ્નિ॒વત્યે॒વ જુ॑હોતિ ।
મ॒દ્ધ્ય॒મેન॑ પ॒ર્ણેન॑ જુહોતિ । સ્રુગ્ઘ્યે॑ષા । અથો॒ ખલુ॑ । અં॒ત॒મેનૈ॒વ હો॑ત॒વ્ય᳚મ્ । અં॒ત॒ત એ॒વ રુ॒દ્રં નિ॒રવ॑દયતે । 5
એષ॒ તે॑ રુદ્રભા॒ગઃ સ॒હસ્વસ્રાં-ઽબિ॑ક॒યેત્યા॑હ । શ॒રદ્વા અ॒સ્યાંબિ॑કા॒ સ્વસા᳚ ।
તયા॒ વા એ॒ષ હિ॑નસ્તિ । યગ્મ્ હિ॒નસ્તિ॑ । તયૈ॒વૈનગ્મ્॑ સ॒હ શ॑મયતિ ।
ભે॒ષ॒જંગવ॒ ઇત્યા॑હ । યાવં॑ત એ॒વ ગ્રા॒મ્યાઃ પ॒શવઃ॑ । તેભ્યો॑ ભેષ॒જં ક॑રોતિ । અવા᳚બં રુ॒દ્રમ॑દિ મ॒હીત્યા॑હ । આ॒શિષ॑મે॒વૈ-તામા શા᳚સ્તે । 6
ત્ર્ય॑બંકં-યઁજામહ॒ ઇત્યા॑હ । મૃ॒ત્યો ર્મુ॑ક્ષીય॒ માઽમૃતા॒-દિતિ॒ વા વૈ તદા॑હ ।
ઉત્કિ॑રંતિ । ભગ॑સ્ય લીફ્સંતે । મૂતે॑ કૃ॒ત્વા સ॑જંતિ ।
યથા॒ જનં॑-યઁ॒તે॑ઽવ॒સં ક॒રોતિ॑ । તા॒દૃગે॒વ તત્ । એ॒ષ તે॑ રુદ્રભા॒ગ ઇત્યા॑હ નિ॒રવ॑ત્યૈ । અપ્ર॑તીક્ષ॒-માયં॑તિ । અ॒પઃ પરિ॑ષિંચતિ । રુ॒દ્રસ્યાં॒ત ર્હિ॑ત્યૈ । પ્રવા એ॒તે᳚ઽસ્મા-લ્લો॒કા-ચ્ચ્ય॑વંતે । યે ત્ર્ય॑બંકૈ॒-શ્ચરં॑તિ । આ॒દિ॒ત્યં ચ॒રું પુન॒રેત્ય॒ નિર્વ॑પતિ । ઇ॒યં-વાઁ અદિ॑તિઃ । અ॒સ્યામે॒વ પ્રતિ॑તિષ્ઠંતિ ॥ 7 (નેત્રત્રયા॑ય વૌ॒ષટ્)
7.6 શત રુદ્રીયં
તૈ. બ્રા. 3.11.2.1 – તૈ. બ્રા. 3.11.2.4
ત્વમ॑ગ્ને રુ॒દ્રો અસુ॑રો મ॒હો દિ॒વઃ । ત્વગ્મ્ શર્ધો॒ મારુ॑તં પૃ॒ક્ષ ઈ॑શિષે ।
ત્વં-વાઁતૈ॑રરુ॒ણૈ ર્યા॑સિ શંગ॒યઃ । ત્વં પૂ॒ષા વિ॑ધ॒તઃ પા॑સિ॒ નુત્મનાઃ᳚ ।
દેવા॑ દે॒વેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ । પ્રથ॑મા દ્વિ॒તીયે॑ષુ શ્રયદ્ધ્વમ્ ।
દ્વિતી॑યા-સ્તૃ॒તીયે॑ષુ શ્રયદ્ધ્વમ્ । તૃતી॑યા-શ્ચતુ॒ર્થેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ ।
ચ॒તુ॒ર્થાઃ પં॑ચ॒મેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ । પં॒ચ॒માઃ ષ॒ષ્ઠેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ । 1
ષ॒ષ્ઠાઃ સ॑પ્ત॒મેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ । સ॒પ્ત॒મા અ॑ષ્ટ॒મેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ ।
અ॒ષ્ટ॒મા ન॑વ॒મેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ । ન॒વ॒મા દ॑શ॒મેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ ।
દ॒શ॒મા એ॑કાદ॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ । એ॒ક॒દ॒શા દ્વા॑દ॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ ।
દ્વા॒દ॒શા-સ્ત્ર॑યોદ॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ । ત્ર॒યો॒દ॒શા-શ્ચ॑તુ ર્દે॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ ।
ચ॒તુ॒ર્દ॒શાઃ પં॑ચદ॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ । પં॒ચ॒દ॒શાઃ ષો॑ડ॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ । 2
ષો॒ડ॒શાઃ સ॑પ્તદ॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ । સ॒પ્ત॒દ॒શા અ॑ષ્ટાદ॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ ।
અ॒ષ્ટા॒દ॒શા એ॑કાન્નવિ॒ગ્મ્॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ ।
એ॒કા॒ન્ન॒વિ॒ગ્મ્॒શા વિ॒ગ્મ્॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ ।
વિ॒ગ્મ્॒શા એ॑કવિ॒ગ્મ્॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ ।
એ॒ક॒વિ॒ગ્મ્॒શા દ્વા॑વિ॒ગ્મ્॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ ।
દ્વા॒વિ॒ગ્મ્॒શા સ્ત્ર॑યોવિ॒ગ્મ્॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ ।
ત્ર॒યો॒વિ॒ગ્મ્॒શા શ્ચ॑તુર્વિ॒ગ્મ્॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ । ચ॒તુ॒ર્વિ॒ગ્મ્॒શાઃ પં॑ચવિ॒ગ્મ્॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ ।
પં॒ચ॒વિ॒ગ્મ્॒શાઃ ષ॑ડ્વિ॒ગ્મ્॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ । 3
ષ॒ડ્વિ॒ગ્મ્॒શા સ્સ॑પ્તવિ॒ગ્મ્॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ । સ॒પ્ત॒વિ॒ગ્મ્॒શા અ॑ષ્ટાવિ॒ગ્મ્॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ । અ॒ષ્ટા॒વિ॒ગ્મ્॒શા એ॑કાન્નત્રિ॒ગ્મ્॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ । એ॒કા॒ન્ન॒ત્રિ॒ગ્મ્॒શા સ્ત્રિ॒ગ્મ્॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ । ત્રિ॒ગ્મ્॒શા એ॑કત્રિ॒ગ્મ્॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ । એ॒ક॒ત્રિ॒ગ્મ્॒શા દ્વા᳚ત્રિ॒ગ્મ્॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ । દ્વા॒ત્રિ॒ગ્મ્॒શા ત્ર॑યસ્ત્રિ॒ગ્મ્॒શેષુ॑ શ્રયદ્ધ્વમ્ । દેવા᳚સ્ત્રિરેકાદશા॒ સ્ત્રિસ્ત્ર॑યસ્ત્રિગ્મ્શાઃ । ઉત્ત॑રે ભવત । ઉત્ત॑ર વર્ત્માન॒ ઉત્ત॑ર સત્વાનઃ । યત્કા॑મ ઇ॒દં જુ॒હોમિ॑ । તન્મે॒ સમૃ॑દ્ધ્યતામ્ । વ॒યગ્ગ્સ્યા॑મ॒ પત॑યો રયી॒ણામ્ । ભૂર્ભુવ॒સ્વ॑સ્સ્વાહા᳚ । 4
(અસ્ત્રાય ફટ્ )
7.7 પંચાંગ જપઃ
હ॒ગ્મ્॒સ॑-શ્શુચિ॒ષ-દ્વસુ॑રંતરિક્ષ॒ સદ્ધોતા॑ વેદિ॒ષ દતિ॑થિ-ર્દુરોણ॒સત્ । નૃ॒ષદ્વ॑ર॒-સધૃ॑ત॒-સદ્વ્યો॑મ॒ સદ॒બ્જા ગો॒જા ઋ॑ત॒જા
અ॑દ્રિ॒જા ઋ॒તં બૃ॒હત્ । 1 (તૈ. સં. 4.2.1.5)
પ્રતદ્વિષ્ણુ॑-સ્તવતે વી॒ર્યા॑ય । મૃ॒ગો ન ભી॒મઃ કુ॑ચ॒રો ગિ॑રિ॒ષ્ઠાઃ । યસ્યો॒રુષુ॑ ત્રિ॒ષુ વિ॒ક્રમ॑ણેષુ । અધિ॑ક્ષિ॒યંતિ॒ ભુવ॑નાનિ॒ વિશ્વા᳚ ॥ 2 (તૈ. બ્રા. 2.4.3.4)
ત્ર્ય॑બંકં-યઁજામહે સુગં॒ધિં પુ॑ષ્ટિ॒વર્ધ॑નમ્ । ઉ॒ર્વા॒રુ॒કમિ॑વ॒ બંધ॑નાન્ મૃ॒ત્યો ર્મુ॑ક્ષીય॒ માઽમૃતા᳚ત્ । 3
તથ્સ॑વિ॒તુ ર્વૃ॑ણીમહે । વ॒યં દે॒વસ્ય॒ ભોજ॑નમ્ । શ્રેષ્ઠગ્મ્॑ સર્વ॒-ધાત॑મમ્ । તુરં॒ ભગ॑સ્ય ધીમહિ । 4 (તૈ. અર. 1.11.3)
વિષ્ણુ॒ ર્યોનિં॑ કલ્પયતુ । ત્વષ્ટા॑ રૂ॒પાણિ॑ પિગ્મ્શતુ । આસિં॑ચતુ પ્ર॒જાપ॑તિઃ । ધા॒તા ગર્ભં॑ દધાતુ તે । 5 (એઆખ્ 1.13.1)
7.8 અષ્ટાંગ પ્રણામઃ
હિ॒ર॒ણ્ય॒ગ॒ર્ભ-સ્સમ॑વર્ત॒-તાગ્રે॑ ભૂ॒તસ્ય॑ જા॒તઃ પતિ॒રેક॑ આસીત્ । સદા॑ધાર પૃથિ॒વીં દ્યામુ॒તેમાં કસ્મૈ॑ દે॒વાય॑ હ॒વિષા॑ વિધેમ । (ઉમામહેશ્વરાભ્યાં નમઃ) । 1 (તૈ. સં. 4.1.8.3)
યઃ પ્રા॑ણ॒તો નિ॑મિષ॒તો મ॑હિ॒ત્વૈક॒ ઇદ્રાજા॒ જગ॑તો બ॒ભૂવ॑ । ય ઈશે॑ અ॒સ્ય દ્વિ॒પદ॒-શ્ચતુ॑ષ્પદઃ॒ કસ્મૈ॑ દે॒વાય॑ હ॒વિષા॑ વિધેમ ॥ (ઉમામહેશ્વરાભ્યાં નમઃ) । 2 (તૈ. સં. 4.1.8.4)
બ્રહ્મ॑જજ્ઞા॒નં પ્ર॑થ॒મં પુ॒રસ્તા॒-દ્વિસી॑મ॒ત-સ્સુ॒રુચો॑ વે॒ન આ॑વઃ ।
સ બુ॒ધ્નિયા॑ ઉપ॒મા અ॑સ્ય વિ॒ષ્ઠા-સ્સ॒તશ્ચ॒ યોનિ॒મ-સ॑તશ્ચ॒ વિવઃ॑ । (ઉમામહેશ્વરાભ્યાં નમઃ) । 3 (તૈ. સં. 4.2.8.2.)
મ॒હી દ્યૌઃ પૃ॑થિ॒વી ચ॑ ન ઇ॒મં-યઁ॒જ્ઞં મિ॑મિક્ષતામ્ । પિ॒પૃ॒તાન્નો॒ ભરી॑મભિઃ । (ઉમામહેશ્વરાભ્યાં નમઃ) । 4 (તૈ. સં. 3.3.10.2)
ઉપ॑શ્વાસય પૃથિ॒વી-મુ॒ત દ્યાં પુ॑રુ॒ત્રા તે॑ મનુતાં॒-વિઁષ્ઠિ॑તં॒ જગ॑ત્ ।
સ દું॑દુભે સ॒જૂરિંદ્રે॑ણ દે॒વૈ-ર્દૂ॒રાદ્દવી॑યો॒ અપ॑સેધ॒ શત્રૂન્॑ । (ઉમામહેશ્વરાભ્યાં નમઃ) । 5 (તૈ. સં. 4.6.6.6)
અગ્ને॒ નય॑ સુ॒પથા॑ રા॒યે અ॒સ્માન્ વિશ્વા॑નિ દેવ વ॒યુના॑નિ વિ॒દ્વાન્ । યુ॒યો॒દ્ધ્ય॑સ્મ-જ્જુ॑હુરા॒ણ-મેનો॒ ભૂયિ॑ષ્ઠાંતે॒ નમ॑ ઉક્તિં-વિઁધેમ ॥ (ઉમામહેશ્વરાભ્યાં નમઃ) । 6 (તૈ. સં. 1.1.14.3)
યા તે॑ અગ્ને॒ રુદ્રિ॑યા ત॒નૂસ્તયા॑ નઃ પાહિ॒ તસ્યા᳚સ્તે॒ સ્વાહા᳚ । (ઉમામહેશ્વરાભ્યાં નમઃ) । 7 (તૈ. સં. 1.2.11.2)
ઇ॒મં-યઁ॑મ પ્રસ્ત॒રમાહિ સીદાંગિ॑રોભિઃ પિ॒તૃભિ॑-સ્સંવિઁદા॒નઃ । આત્વા॒ મંત્રાઃ᳚ કવિશ॒સ્તા વ॑હંત્વે॒ના રા॑જન્ હ॒વિષા॑ માદયસ્વ ॥ (ઉમામહેશ્વરાભ્યાં નમઃ) । 8 (તૈ. સં. 2.6.12.6)