કૃષ્ણ યજુર્વેદીય તૈત્તિરીય સંહિતાયાં ષષ્ઠકાણ્ડે ચતુર્થઃ પ્રશ્નઃ – સોમમન્ત્રબ્રાહ્મણનિરૂપણં
ઓ-ન્નમઃ પરમાત્મને, શ્રી મહાગણપતયે નમઃ,
શ્રી ગુરુભ્યો નમઃ । હ॒રિઃ॒ ઓમ્ ॥
ય॒જ્ઞેન॒ વૈ પ્ર॒જાપ॑તિઃ પ્ર॒જા અ॑સૃજત॒ તા ઉ॑પ॒યડ્ભિ॑-રે॒વાસૃ॑જત॒ યદુ॑પ॒યજ॑ ઉપ॒યજ॑તિ પ્ર॒જા એ॒વ ત-દ્યજ॑માન-સ્સૃજતે જઘના॒ર્ધાદવ॑ દ્યતિ જઘના॒ર્ધાદ્ધિ પ્ર॒જાઃ પ્ર॒જાય॑ન્તે સ્થવિમ॒તો-ઽવ॑ દ્યતિ સ્થવિમ॒તો હિ પ્ર॒જાઃ પ્ર॒જાય॒ન્તે ઽસ॑મ્ભિન્દ॒ન્નવ॑ દ્યતિ પ્રા॒ણાના॒-મસ॑મ્ભેદાય॒ ન પ॒ર્યાવ॑ર્તયતિ॒ ય-ત્પ॑ર્યાવ॒ર્તયે॑દુદાવ॒ર્તઃ પ્ર॒જા ગ્રાહુ॑ક-સ્સ્યા-થ્સમુ॒દ્ર-ઙ્ગ॑ચ્છ॒ સ્વાહેત્યા॑હ॒ રેત॑ [રેતઃ॑, એ॒વ] 1
એ॒વ ત-દ્દ॑ધાત્ય॒ન્તરિ॑ક્ષ-ઙ્ગચ્છ॒ સ્વાહેત્યા॑હા॒-ઽન્તરિ॑ક્ષેણૈ॒વાસ્મૈ᳚ પ્ર॒જાઃ પ્ર જ॑નયત્ય॒ન્તરિ॑ક્ષ॒ગ્ગ્॒ હ્યનુ॑ પ્ર॒જાઃ પ્ર॒જાય॑ન્તે દે॒વગ્મ્ સ॑વિ॒તાર॑-ઙ્ગચ્છ॒ સ્વાહેત્યા॑હ સવિ॒તૃપ્ર॑સૂત એ॒વાસ્મૈ᳚ પ્ર॒જાઃ પ્ર જ॑નયત્ય-હોરા॒ત્રે ગ॑ચ્છ॒ સ્વાહેત્યા॑હા-હોરા॒ત્રાભ્યા॑-મે॒વાસ્મૈ᳚ પ્ર॒જાઃ પ્ર જ॑નયત્ય-હોરા॒ત્રે હ્યનુ॑ પ્ર॒જાઃ પ્ર॒જાય॑ન્તે મિ॒ત્રાવરુ॑ણૌ ગચ્છ॒ સ્વાહે- [સ્વાહા᳚, ઇત્યા॑હ] 2
-ત્યા॑હ પ્ર॒જાસ્વે॒વ પ્રજા॑તાસુ પ્રાણાપા॒નૌ દ॑ધાતિ॒ સોમ॑-ઙ્ગચ્છ॒ સ્વાહેત્યા॑હ સૌ॒મ્યા હિ દે॒વત॑યા પ્ર॒જા ય॒જ્ઞ-ઙ્ગ॑ચ્છ॒ સ્વાહેત્યા॑હ પ્ર॒જા એ॒વ ય॒જ્ઞિયાઃ᳚ કરોતિ॒ છન્દાગ્મ્॑સિ ગચ્છ॒ સ્વાહેત્યા॑હ પ॒શવો॒ વૈ છન્દાગ્મ્॑સિ પ॒શૂને॒વાવ॑ રુન્ધે॒ દ્યાવા॑પૃથિ॒વી ગ॑ચ્છ॒ સ્વાહેત્યા॑હ પ્ર॒જા એ॒વ પ્રજા॑તા॒ દ્યાવા॑પૃથિ॒વીભ્યા॑મુભ॒યતઃ॒ પરિ॑ ગૃહ્ણાતિ॒ નભો॑ [નભઃ॑, દિ॒વ્ય-ઙ્ગ॑ચ્છ॒] 3
દિ॒વ્ય-ઙ્ગ॑ચ્છ॒ સ્વાહેત્યા॑હ પ્ર॒જાભ્ય॑ એ॒વ પ્રજા॑તાભ્યો॒ વૃષ્ટિ॒-ન્નિય॑ચ્છત્ય॒ગ્નિં-વૈઁ᳚શ્વાન॒ર-ઙ્ગ॑ચ્છ॒ સ્વાહેત્યા॑હ પ્ર॒જા એ॒વ પ્રજા॑તા અ॒સ્યા-મ્પ્રતિ॑ ષ્ઠાપયતિ પ્રા॒ણાનાં॒-વાઁ એ॒ષો-ઽવ॑ દ્યતિ॒ યો॑-ઽવ॒દ્યતિ॑ ગુ॒દસ્ય॒ મનો॑ મે॒ હાર્દિ॑ ય॒ચ્છેત્યા॑હ પ્રા॒ણાને॒વ ય॑થાસ્થા॒નમુપ॑ હ્વયતે પ॒શોર્વા આલ॑બ્ધસ્ય॒ હૃદ॑ય॒ગ્મ્॒ શુગૃ॑ચ્છતિ॒ સા હૃ॑દયશૂ॒લ- [હૃ॑દયશૂ॒લમ્, અ॒ભિ સમે॑તિ॒] 4
-મ॒ભિ સમે॑તિ॒ ય-ત્પૃ॑થિ॒વ્યાગ્મ્ હૃ॑દયશૂ॒લ-મુ॑દ્વા॒સયે᳚-ત્પૃથિ॒વીગ્મ્ શુ॒ચા-ઽર્પ॑યે॒-દ્યદ॒ફ્સ્વ॑પ-શ્શુ॒ચા-ઽર્પ॑યે॒ચ્છુષ્ક॑સ્ય ચા॒-ઽઽર્દ્રસ્ય॑ ચ સ॒ન્ધાવુદ્વા॑સયત્યુ॒ભય॑સ્ય॒ શાન્ત્યૈ॒ ય-ન્દ્વિ॒ષ્યા-ત્ત-ન્ધ્યા॑યે-ચ્છુ॒ચૈવૈન॑-મર્પયતિ ॥ 5 ॥
(રેતો॑ – મિ॒ત્રાવરુ॑ણૌ ગચ્છ॒ સ્વાહા॒ – નભો॑ – હૃદયશૂ॒લં – દ્વાત્રિગ્મ્॑શચ્ચ) (અ. 1)
દે॒વા વૈ ય॒જ્ઞમાગ્ની᳚દ્ધ્રે॒ વ્ય॑ભજન્ત॒ તતો॒ યદ॒ત્યશિ॑ષ્યત॒ તદ॑બ્રુવ॒ન્ વસ॑તુ॒ નુ ન॑ ઇ॒દમિતિ॒ ત-દ્વ॑સતી॒વરી॑ણાં-વઁસતી વરિ॒ત્વ-ન્તસ્મિ॑-ન્પ્રા॒તર્ન સમ॑શક્નુવ॒-ન્તદ॒ફ્સુ પ્રાવે॑શય॒-ન્તા વ॑સતી॒ વરી॑રભવન્ વસતી॒વરી᳚ર્ગૃહ્ણાતિ ય॒જ્ઞો વૈ વ॑સતી॒ વરી᳚ર્ય॒જ્ઞમે॒વા-ઽઽરભ્ય॑ ગૃહી॒ત્વોપ॑ વસતિ॒ યસ્યાગૃ॑હીતા અ॒ભિ નિ॒મ્રોચે॒-દના॑રબ્ધો-ઽસ્ય ય॒જ્ઞ-સ્સ્યા᳚- [ય॒જ્ઞ-સ્સ્યા᳚ત્, ય॒જ્ઞં-વિઁ] 6
-દ્ય॒જ્ઞં-વિઁ ચ્છિ॑ન્દ્યા-જ્જ્યોતિ॒ષ્યા॑ વા ગૃહ્ણી॒યાદ્ધિર॑ણ્યં-વાઁ ઽવ॒ધાય॒ સશુ॑ક્રાણામે॒વ ગૃ॑હ્ણાતિ॒ યો વા᳚ બ્રાહ્મ॒ણો બ॑હુયા॒જી તસ્ય॒ કુમ્ભ્યા॑ના-ઙ્ગૃહ્ણીયા॒-થ્સ હિ ગૃ॑હી॒ત વ॑સતીવરીકો વસતી॒વરી᳚ર્ગૃહ્ણાતિ પ॒શવો॒ વૈ વ॑સતી॒વરીઃ᳚ પ॒શૂને॒વા-ઽઽરભ્ય॑ ગૃહી॒ત્વોપ॑ વસતિ॒ યદ॑ન્વી॒પ-ન્તિષ્ઠ॑-ન્ગૃહ્ણી॒યાન્નિ॒ર્માર્ગુ॑કા અસ્મા-ત્પ॒શવ॑-સ્સ્યુઃ પ્રતી॒પ-ન્તિષ્ઠ॑-ન્ગૃહ્ણાતિ પ્રતિ॒રુદ્ધ્યૈ॒વાસ્મૈ॑ પ॒શૂ-ન્ગૃ॑હ્ણા॒તીન્દ્રો॑ [પ॒શૂ-ન્ગૃ॑હ્ણા॒તીન્દ્રઃ॑, વૃ॒ત્ર-] 7
વૃ॒ત્ર-મ॑હ॒ન્-થ્સો᳚-ઽ(1॒)પો᳚-ઽ(1॒)ભ્ય॑મ્રિયત॒ તાસાં॒-યઁન્મેદ્ધ્યં॑-યઁ॒જ્ઞિય॒ગ્મ્॒ સદે॑વ॒માસી॒-ત્તદત્ય॑મુચ્યત॒ તા વહ॑ન્તીરભવ॒ન્ વહ॑ન્તીના-ઙ્ગૃહ્ણાતિ॒ યા એ॒વ મેદ્ધ્યા॑ ય॒જ્ઞિયા॒-સ્સદે॑વા॒ આપ॒સ્તા સા॑મે॒વ ગૃ॑હ્ણાતિ॒ નાન્ત॒મા વહ॑ન્તી॒રતી॑યા॒-દ્યદ॑ન્ત॒મા વહ॑ન્તીરતી॒યા-દ્ય॒જ્ઞમતિ॑ મન્યેત॒ ન સ્થા॑વ॒રાણા᳚-ઙ્ગૃહ્ણીયા॒-દ્વરુ॑ણગૃહીતા॒ વૈ સ્થા॑વ॒રા ય-થ્સ્થા॑વ॒રાણા᳚-ઙ્ગૃહ્ણી॒યા- [ય-થ્સ્થા॑વ॒રાણા᳚-ઙ્ગૃહ્ણી॒યાત્, વરુ॑ણેનાસ્ય] 8
-દ્વરુ॑ણેનાસ્ય ય॒જ્ઞ-ઙ્ગ્રા॑હયે॒-દ્યદ્વૈ દિવા॒ ભવ॑ત્ય॒પો રાત્રિઃ॒ પ્ર વિ॑શતિ॒ તસ્મા᳚-ત્તા॒મ્રા આપો॒ દિવા॑ દદૃશ્રે॒ યન્નક્ત॒-મ્ભવ॑ત્ય॒પો-ઽહઃ॒ પ્ર વિ॑શતિ॒ તસ્મા᳚ચ્ચ॒ન્દ્રા આપો॒ નક્ત॑-ન્દદૃશ્રે છા॒યાયૈ॑ ચા॒-ઽઽતપ॑તશ્ચ સ॒ધૌ-ઙ્ગૃ॑હ્ણાત્ય-હોરા॒ત્રયો॑રે॒વાસ્મૈ॒ વર્ણ॑-ઙ્ગૃહ્ણાતિ હ॒વિષ્મ॑તીરિ॒મા આપ॒ ઇત્યા॑હ હ॒વિષ્કૃ॑તાનામે॒વ ગૃ॑હ્ણાતિ હ॒વિષ્માગ્મ્॑ અસ્તુ॒- [અસ્તુ, સૂર્ય॒] 9
સૂર્ય॒ ઇત્યા॑હ॒ સશુ॑ક્રાણામે॒વ ગૃ॑હ્ણાત્યનુ॒ષ્ટુભા॑ ગૃહ્ણાતિ॒ વાગ્વા અ॑નુ॒ષ્ટુગ્ વા॒ચૈવૈના॒-સ્સર્વ॑યા ગૃહ્ણાતિ॒ ચતુ॑ષ્પદય॒ર્ચા ગૃ॑હ્ણાતિ॒ ત્રિ-સ્સા॑દયતિ સ॒પ્ત સ-મ્પ॑દ્યન્તે સ॒પ્તપ॑દા॒ શક્વ॑રી પ॒શવ॒-શ્શક્વ॑રી પ॒શૂને॒વાવ॑ રુન્ધે॒ ઽસ્મૈ વૈ લો॒કાય॒ ગાર્હ॑પત્ય॒ આ ધી॑યતે॒-ઽમુષ્મા॑ આહવ॒નીયો॒ ય-દ્ગાર્હ॑પત્ય ઉપસા॒દયે॑દ॒સ્મિ-લ્લોઁ॒કે પ॑શુ॒માન્-થ્સ્યા॒-દ્યદા॑હવ॒નીયે॒-ઽ-મુષ્મિ॑- [-મુષ્મિન્ન્॑, લો॒કે પ॑શુ॒માન્થ્સ્યા॑-] 10
લ્લોઁ॒કે પ॑શુ॒માન્થ્સ્યા॑-દુ॒ભયો॒રુપ॑ સાદયત્યુ॒ભયો॑રે॒વૈનં॑-લોઁ॒કયોઃ᳚ પશુ॒મન્ત॑-ઙ્કરોતિ સ॒ર્વતઃ॒ પરિ॑ હરતિ॒ રક્ષ॑સા॒મપ॑હત્યા ઇન્દ્રાગ્નિ॒યોર્ભા॑ગ॒ધેયી॒-સ્સ્થેત્યા॑હ યથાય॒જુરે॒વૈતદાગ્ની᳚દ્ધ્ર॒ ઉપ॑ વાસયત્યે॒તદ્વૈ ય॒જ્ઞસ્યાપ॑રાજિતં॒-યઁદાગ્ની᳚દ્ધ્રં॒-યઁદે॒વ ય॒જ્ઞસ્યાપ॑રાજિત॒-ન્તદે॒વૈના॒ ઉપ॑ વાસયતિ॒ યતઃ॒ ખલુ॒ વૈ ય॒જ્ઞસ્ય॒ વિત॑તસ્ય॒ ન ક્રિ॒યતે॒ તદનુ॑ ય॒જ્ઞગ્મ્ રક્ષા॒ગ્॒સ્યવ॑ ચરન્તિ॒ ય-દ્વહ॑ન્તીના-ઙ્ગૃ॒હ્ણાતિ॑ ક્રિ॒યમા॑ણમે॒વ ત-દ્ય॒જ્ઞસ્ય॑ શયે॒ રક્ષ॑સા॒-મન॑ન્વવચારાય॒ ન હ્યે॑તા ઈ॒લય॒ન્ત્યા તૃ॑તીયસવ॒ના-ત્પરિ॑ શેરે ય॒જ્ઞસ્ય॒ સન્ત॑ત્યૈ ॥ 11 ॥
(સ્યા॒ – દિન્દ્રો॑ – ગૃહ્ણી॒યા – દ॑સ્ત્વ॒ – મુષ્મિ॑ન્ – ક્રિ॒યતે॒ – ષડ્વિગ્મ્॑શતિશ્ચ) (અ. 2)
બ્ર॒હ્મ॒વા॒દિનો॑ વદન્તિ॒ સ ત્વા અ॑દ્ધ્વ॒ર્યુ-સ્સ્યા॒દ્ય-સ્સોમ॑-મુપાવ॒હર॒ન્-થ્સર્વા᳚ભ્યો દે॒વતા᳚ભ્ય ઉપાવ॒હરે॒-દિતિ॑ હૃ॒દે ત્વેત્યા॑હ મનુ॒ષ્યે᳚ભ્ય એ॒વૈતેન॑ કરોતિ॒ મન॑સે॒ ત્વેત્યા॑હ પિ॒તૃભ્ય॑ એ॒વૈતેન॑ કરોતિ દિ॒વે ત્વા॒ સૂર્યા॑ય॒ ત્વેત્યા॑હ દે॒વેભ્ય॑ એ॒વૈતેન॑ કરોત્યે॒તાવ॑તી॒-ર્વૈ દે॒વતા॒સ્તાભ્ય॑ એ॒વૈન॒ગ્મ્॒ સર્વા᳚ભ્ય ઉ॒પાવ॑હરતિ પુ॒રા વા॒ચઃ [વા॒ચઃ, પ્રવ॑દિતોઃ] 12
પ્રવ॑દિતોઃ પ્રાતરનુવા॒ક-મુ॒પાક॑રોતિ॒ યાવ॑ત્યે॒વ વા-ક્તા-મવ॑ રુન્ધે॒ ઽપો-ઽગ્રે॑-ઽભિ॒વ્યાહ॑રતિ ય॒જ્ઞો વા આપો॑ ય॒જ્ઞમે॒વાભિ વાચં॒-વિઁસૃ॑જતિ॒ સર્વા॑ણિ॒ છન્દા॒ગ્॒સ્યન્વા॑હ પ॒શવો॒ વૈ છન્દાગ્મ્॑સિ પ॒શૂને॒વાવ॑ રુન્ધે ગાયત્રિ॒યા તેજ॑સ્કામસ્ય॒ પરિ॑ દદ્ધ્યા-ત્ત્રિ॒ષ્ટુભે᳚ન્દ્રિ॒યકા॑મસ્ય॒ જગ॑ત્યા પ॒શુકા॑મસ્યા-ઽનુ॒ષ્ટુભા᳚ પ્રતિ॒ષ્ઠાકા॑મસ્ય પ॒ઙ્ક્ત્યા ય॒જ્ઞકા॑મસ્ય વિ॒રાજા-ઽન્ન॑કામસ્ય શૃ॒ણોત્વ॒ગ્નિ-સ્સ॒મિધા॒ હવ॑- [હવ᳚મ્, મ॒ ઇત્યા॑હ] 13
-મ્મ॒ ઇત્યા॑હ સવિ॒તૃપ્ર॑સૂત એ॒વ દે॒વતા᳚ભ્યો નિ॒વેદ્યા॒-ઽપો-ઽચ્છૈ᳚ત્ય॒પ ઇ॑ષ્ય હોત॒-રિત્યા॑હેષિ॒તગ્મ્ હિ કર્મ॑ ક્રિ॒યતે॒ મૈત્રા॑વરુણસ્ય ચમસાદ્ધ્વર્ય॒વા દ્ર॒વેત્યા॑હ મિ॒ત્રાવરુ॑ણૌ॒ વા અ॒પા-ન્ને॒તારૌ॒ તાભ્યા॑મે॒વૈના॒ અચ્છૈ॑તિ॒ દેવી॑રાપો અપા-ન્નપા॒-દિત્યા॒હા-ઽઽહુ॑ત્યૈ॒વૈના॑ નિ॒ષ્ક્રીય॑ ગૃહ્ણા॒ત્યથો॑ હ॒વિષ્કૃ॑તાના-મે॒વાભિઘૃ॑તાના-ઙ્ગૃહ્ણાતિ॒- [-મે॒વાભિઘૃ॑તાના-ઙ્ગૃહ્ણાતિ, કાર્ષિ॑-ર॒સીત્યા॑હ॒] 14
કાર્ષિ॑-ર॒સીત્યા॑હ॒ શમ॑લમે॒વા-ઽઽસા॒મપ॑ પ્લાવયતિ સમુ॒દ્રસ્ય॒ વો-ઽક્ષિ॑ત્યા॒ ઉન્ન॑ય॒ ઇત્યા॑હ॒ તસ્મા॑દ॒દ્યમા॑નાઃ પી॒યમા॑ના॒ આપો॒ ન ક્ષી॑યન્તે॒ યોનિ॒ર્વૈ ય॒જ્ઞસ્ય॒ ચાત્વા॑લં-યઁ॒જ્ઞો વ॑સતી॒વરીર્॑. હોતૃચમ॒સ-ઞ્ચ॑ મૈત્રાવરુણચમ॒સ-ઞ્ચ॑ સ॒ગ્ગ્॒સ્પર્શ્ય॑ વસતી॒વરી॒ર્વ્યાન॑યતિ ય॒જ્ઞસ્ય॑ સયોનિ॒ત્વાયાથો॒ સ્વાદે॒વૈના॒ યોનેઃ॒ પ્ર જ॑નયત્યદ્ધ્વ॒ર્યો-ઽવે॑ર॒પા(3) ઇત્યા॑હો॒તે -મ॑નન્નમુરુ॒તેમાઃ પ॒શ્યેતિ॒ વાવૈતદા॑હ॒ યદ્ય॑ગ્નિષ્ટો॒મો જુ॒હોતિ॒ યદ્યુ॒ક્થ્યઃ॑ પરિ॒ધૌ નિ મા᳚ર્ષ્ટિ॒ યદ્ય॑તિરા॒ત્રો યજુ॒ર્વદ॒-ન્પ્ર પ॑દ્યતે યજ્ઞક્રતૂ॒નાં-વ્યાઁવૃ॑ત્ત્યૈ ॥ 15 ॥
(વા॒ચો-હવ॑-મ॒ભિઘૃ॑તાના-ઙ્ગૃહ્ણાત્યુ॒ – ત – પઞ્ચ॑વિગ્મ્શતિશ્ચ) (અ. 3)
દે॒વસ્ય॑ ત્વા સવિ॒તુઃ પ્ર॑સ॒વ ઇતિ॒ ગ્રાવા॑ણ॒મા દ॑ત્તે॒ પ્રસૂ᳚ત્યા અ॒શ્વિનો᳚-ર્બા॒હુભ્યા॒મિત્યા॑હા॒શ્વિનૌ॒ હિ દે॒વાના॑મદ્ધ્વ॒ર્યૂ આસ્તા᳚-મ્પૂ॒ષ્ણો હસ્તા᳚ભ્યા॒મિત્યા॑હ॒ યત્યૈ॑ પ॒શવો॒ વૈ સોમો᳚ વ્યા॒ન ઉ॑પાગ્મ્શુ॒સવ॑નો॒ યદુ॑પાગ્મ્શુ॒સવ॑ન-મ॒ભિ મિમી॑તે વ્યા॒નમે॒વ પ॒શુષુ॑ દધા॒તીન્દ્રા॑ય॒ ત્વેન્દ્રા॑ય॒ ત્વેતિ॑ મિમીત॒ ઇન્દ્રા॑ય॒ હિ સોમ॑ આહ્રિ॒યતે॒ પઞ્ચ॒ કૃત્વો॒ યજુ॑ષા મિમીતે॒ [મિમીતે, પઞ્ચા᳚ક્ષરા] 16
પઞ્ચા᳚ક્ષરા પ॒ઙ્ક્તિઃ પાઙ્ક્તો॑ ય॒જ્ઞો ય॒જ્ઞમે॒વાવ॑ રુન્ધે॒ પઞ્ચ॒ કૃત્વ॑સ્તૂ॒ષ્ણી-ન્દશ॒ સ-મ્પ॑દ્યન્તે॒ દશા᳚ક્ષરા વિ॒રાડન્નં॑-વિઁ॒રા-ડ્વિ॒રાજૈ॒વાન્નાદ્ય॒મવ॑ રુન્ધે શ્વા॒ત્રા-સ્સ્થ॑ વૃત્ર॒તુર॒ ઇત્યા॑હૈ॒ષ વા અ॒પાગ્મ્ સો॑મપી॒થો ય એ॒વં-વેઁદ॒ ના-ઽફ્સ્વાર્તિ॒માર્ચ્છ॑તિ॒ યત્તે॑ સોમ દિ॒વિ જ્યોતિ॒રિત્યા॑હૈ॒ભ્ય એ॒વૈન॑- [એ॒વૈન᳚મ્, લો॒કેભ્ય॒] 17
લ્લોઁ॒કેભ્ય॒-સ્સ-મ્ભ॑રતિ॒ સોમો॒ વૈ રાજા॒ દિશો॒-ઽભ્ય॑દ્ધ્યાય॒-થ્સ દિશો-ઽનુ॒ પ્રાવિ॑શ॒-ત્પ્રાગપા॒ગુદ॑ગધ॒રાગિત્યા॑હ દિ॒ગ્ભ્ય એ॒વૈન॒ગ્મ્॒ સ-મ્ભ॑ર॒ત્યથો॒ દિશ॑ એ॒વાસ્મા॒ અવ॑ રુ॒ન્ધે ઽમ્બ॒ નિ ષ્વ॒રેત્યા॑હ॒ કામુ॑કા એન॒ગ્ગ્॒ સ્ત્રિયો॑ ભવન્તિ॒ ય એ॒વં-વેઁદ॒ ય-ત્તે॑ સો॒માદા᳚ભ્ય॒-ન્નામ॒ જાગૃ॒વી- [જાગૃ॒વીતિ॑, આ॒હૈ॒ષ વૈ] 18
-ત્યા॑હૈ॒ષ વૈ સોમ॑સ્ય સોમપી॒થો ય એ॒વં-વેઁદ॒ ન સૌ॒મ્યામાર્તિ॒માર્ચ્છ॑તિ॒ ઘ્નન્તિ॒ વા એ॒ત-થ્સોમં॒-યઁદ॑ભિષુ॒ણ્વન્ત્ય॒ગ્મ્॒ શૂનપ॑ ગૃહ્ણાતિ॒ ત્રાય॑ત એ॒વૈન॑-મ્પ્રા॒ણા વા અ॒ગ્મ્॒શવઃ॑ પ॒શવ॒-સ્સોમો॒ ઽગ્મ્॒શૂ-ન્પુન॒રપિ॑ સૃજતિ પ્રા॒ણાને॒વ પ॒શુષુ॑ દધાતિ॒ દ્વૌદ્વા॒વપિ॑ સૃજતિ॒ તસ્મા॒-દ્દ્વૌદ્વૌ᳚ પ્રા॒ણાઃ ॥ 19 ॥
(યજુ॑ષા મિમીત – એનં॒ – જાગૃ॒વીતિ॒ – ચતુ॑શ્ચત્વારિગ્મ્શચ્ચ) (અ. 4)
પ્રા॒ણો વા એ॒ષ યદુ॑પા॒ગ્મ્॒શુ ર્યદુપા॒ગ્॒શ્વ॑ગ્રા॒ ગ્રહા॑ ગૃ॒હ્યન્તે᳚ પ્રા॒ણમે॒વાનુ॒ પ્ર ય॑ન્ત્યરુ॒ણો હ॑ સ્મા॒-ઽઽહૌપ॑વેશિઃ પ્રાતસ્સવ॒ન એ॒વાહં-યઁ॒જ્ઞગ્મ્ સગ્ગ્ સ્થા॑પયામિ॒ તેન॒ તત॒-સ્સગ્ગ્સ્થિ॑તેન ચરા॒મીત્ય॒ષ્ટૌ કૃત્વો-ઽગ્રે॒-ઽભિષુ॑ણો-ત્ય॒ષ્ટાક્ષ॑રા ગાય॒ત્રી ગા॑ય॒ત્ર-મ્પ્રા॑તસ્સવ॒ન-મ્પ્રા॑તસ્સવ॒નમે॒વ તેના᳚ ઽઽપ્નો॒ત્યેકા॑દશ॒ કૃત્વો᳚ દ્વિ॒તીય॒-મેકા॑દશાક્ષરા ત્રિ॒ષ્ટુ-પ્ત્રૈષ્ટુ॑ભ॒-મ્માદ્ધ્ય॑ન્દિન॒ગ્મ્॒- [-મ્માદ્ધ્ય॑ન્દિનમ્, સવ॑ન॒-] 20
-સવ॑ન॒-મ્માદ્ધ્ય॑ન્દિનમે॒વ સવ॑ન॒-ન્તેના᳚-ઽઽપ્નોતિ॒ દ્વાદ॑શ॒ કૃત્વ॑સ્તૃ॒તીય॒-ન્દ્વાદ॑શાક્ષરા॒ જગ॑તી॒ જાગ॑ત-ન્તૃતીયસવ॒ન-ન્તૃ॑તીયસવ॒નમે॒વ તેના᳚ ઽઽપ્નોત્યે॒તાગ્મ્ હ॒ વાવ સ ય॒જ્ઞસ્ય॒ સગ્ગ્સ્થિ॑તિમુવા॒ચા સ્ક॑ન્દા॒યાસ્ક॑ન્ન॒ગ્મ્॒ હિ ત-દ્ય-દ્ય॒જ્ઞસ્ય॒ સગ્ગ્સ્થિ॑તસ્ય॒ સ્કન્દ॒ત્યથો॒ ખલ્વા॑હુર્ગાય॒ત્રી વાવ પ્રા॑તસ્સવ॒ને નાતિ॒વાદ॒ ઇત્યન॑તિવાદુક એન॒-મ્ભ્રાતૃ॑વ્યો ભવતિ॒ ય એ॒વં-વેઁદ॒ તસ્મા॑-દ॒ષ્ટાવ॑ષ્ટૌ॒ [-દ॒ષ્ટાવ॑ષ્ટૌ, કૃત્વો॑] 21
કૃત્વો॑-ઽભિ॒ષુત્ય॑-મ્બ્રહ્મવા॒દિનો॑ વદન્તિ પ॒વિત્ર॑વન્તો॒-ઽન્યે ગ્રહા॑ ગૃ॒હ્યન્તે॒ કિમ્પ॑વિત્ર ઉપા॒ગ્મ્॒શુરિતિ॒ વાક્પ॑વિત્ર॒ ઇતિ॑ બ્રૂયા-દ્વા॒ચસ્પત॑યે પવસ્વ વાજિ॒ન્નિત્યા॑હ વા॒ચૈવૈન॑-મ્પવયતિ॒ વૃષ્ણો॑ અ॒ગ્મ્॒શુભ્યા॒મિત્યા॑હ॒ વૃષ્ણો॒ હ્યે॑તાવ॒ગ્મ્॒શૂ યૌ સોમ॑સ્ય॒ ગભ॑સ્તિપૂત॒ ઇત્યા॑હ॒ ગભ॑સ્તિના॒ હ્યે॑ન-મ્પ॒વય॑તિ દે॒વો દે॒વાના᳚-મ્પ॒વિત્ર॑મ॒સીત્યા॑હ દે॒વો હ્યે॑ષ [હ્યે॑ષઃ, સ-ન્દે॒વાના᳚-] 22
સ-ન્દે॒વાના᳚-મ્પ॒વિત્રં॒-યેઁષા᳚-મ્ભા॒ગો-ઽસિ॒ તેભ્ય॒સ્ત્વેત્યા॑હ॒ યેષા॒ગ્॒ હ્યે॑ષ ભા॒ગસ્તેભ્ય॑ એન-ઙ્ગૃ॒હ્ણાતિ॒ સ્વા-ઙ્કૃ॑તો॒-ઽસીત્યા॑હ પ્રા॒ણમે॒વ સ્વમ॑કૃત॒ મધુ॑મતીર્ન॒ ઇષ॑સ્કૃ॒ધીત્યા॑હ॒ સર્વ॑મે॒વાસ્મા॑ ઇ॒દગ્ગ્ સ્વ॑દયતિ॒ વિશ્વે᳚ભ્ય-સ્ત્વેન્દ્રિ॒યેભ્યો॑ દિ॒વ્યેભ્યઃ॒ પાર્થિ॑વેભ્ય॒ ઇત્યા॑હો॒ભયે᳚ષ્વે॒વ દે॑વમનુ॒ષ્યેષુ॑ પ્રા॒ણા-ન્દ॑ધાતિ॒ મન॑સ્ત્વા॒- [મન॑સ્ત્વા, અ॒ષ્ટ્વિત્યા॑હ॒] 23
-ઽષ્ટ્વિત્યા॑હ॒ મન॑ એ॒વાશ્ઞુ॑ત ઉ॒ર્વ॑ન્તરિ॑ક્ષ॒-મન્વિ॒હીત્યા॑હા-ન્તરિક્ષદેવ॒ત્યો॑ હિ પ્રા॒ણ-સ્સ્વાહા᳚ ત્વા સુભવ॒-સ્સૂર્યા॒યેત્યા॑હ પ્રા॒ણા વૈ સ્વભ॑વસો દે॒વાસ્તેષ્વે॒વ પ॒રોક્ષ॑-ઞ્જુહોતિ દે॒વેભ્ય॑સ્ત્વા મરીચિ॒પેભ્ય॒ ઇત્યા॑હા ઽઽદિ॒ત્યસ્ય॒ વૈ ર॒શ્મયો॑ દે॒વા મ॑રીચિ॒પાસ્તેષા॒-ન્ત-દ્ભા॑ગ॒ધેય॒-ન્તાને॒વ તેન॑ પ્રીણાતિ॒ યદિ॑ કા॒મયે॑ત॒ વર્ષુ॑કઃ પ॒ર્જન્ય॑- [પ॒ર્જન્યઃ॑, સ્યા॒દિતિ॒] 24
-સ્સ્યા॒દિતિ॒ નીચા॒ હસ્તે॑ન॒ નિ મૃ॑જ્યા॒-દ્વૃષ્ટિ॑મે॒વ નિ ય॑ચ્છતિ॒ યદિ॑ કા॒મયે॒તાવ॑ર્ષુક-સ્સ્યા॒દિત્યુ॑ત્તા॒નેન॒ નિ મૃ॑જ્યા॒-દ્વૃષ્ટિ॑મે॒વો-દ્ય॑ચ્છતિ॒ યદ્ય॑ભિ॒ચરે॑દ॒મુ-ઞ્જ॒હ્યથ॑ ત્વા હોષ્યા॒મીતિ॑ બ્રૂયા॒દાહુ॑તિમે॒વૈન॑-મ્પ્રે॒ફ્સન્. હ॑ન્તિ॒ યદિ॑ દૂ॒રે સ્યાદા તમિ॑તોસ્તિષ્ઠે-ત્પ્રા॒ણમે॒વાસ્યા॑નુ॒ગત્ય॑ હન્તિ॒ યદ્ય॑ભિ॒ચરે॑દ॒મુષ્ય॑- [યદ્ય॑ભિ॒ચરે॑દ॒મુષ્ય॑, ત્વા॒ પ્રા॒ણે] 25
-ત્વા પ્રા॒ણે સા॑દયા॒મીતિ॑ સાદયે॒દસ॑ન્નો॒ વૈ પ્રા॒ણઃ પ્રા॒ણમે॒વાસ્ય॑ સાદયતિ ષ॒ડ્ભિર॒ગ્મ્॒શુભિઃ॑ પવયતિ॒ ષ-ડ્વા ઋ॒તવ॑ ઋ॒તુભિ॑રે॒વૈન॑-મ્પવયતિ॒ ત્રિઃ પ॑વયતિ॒ ત્રય॑ ઇ॒મે લો॒કા એ॒ભિરે॒વૈનં॑-લોઁ॒કૈઃ પ॑વયતિ બ્રહ્મવા॒દિનો॑ વદન્તિ॒ કસ્મા᳚-થ્સ॒ત્યા-ત્ત્રયઃ॑ પશૂ॒નાગ્મ્ હસ્તા॑દાના॒ ઇતિ॒ ય-ત્ત્રિરુ॑પા॒ગ્મ્॒ શુગ્મ્ હસ્તે॑ન વિગૃ॒હ્ણાતિ॒ તસ્મા॒-ત્ત્રયઃ॑ પશૂ॒નાગ્મ્ હસ્તા॑દાનાઃ॒ પુરુ॑ષો હ॒સ્તી મ॒ર્કટઃ॑ ॥ 26 ॥
(માધ્ય॑દિન્ન – મ॒ષ્ટાવ॑ષ્ટા – વે॒ષ – મન॑સ્ત્વા – પ॒ર્જન્યો॒ – ઽમુષ્ય॒ – પુરુ॑ષો॒ – દ્વે ચ॑) (અ. 5)
દે॒વા વૈ ય-દ્ય॒જ્ઞે-ઽકુ॑ર્વત॒ તદસુ॑રા અકુર્વત॒ તે દે॒વા ઉ॑પા॒ગ્મ્॒શૌ ય॒જ્ઞગ્મ્ સ॒ગ્ગ્॒સ્થાપ્ય॑મપશ્ય॒-ન્તમુ॑પા॒ગ્મ્॒શૌ સમ॑સ્થાપય॒-ન્તે-ઽસુ॑રા॒ વજ્ર॑મુ॒દ્યત્ય॑ દે॒વાન॒ભ્યા॑યન્ત॒ તે દે॒વા બિભ્ય॑ત॒ ઇન્દ્ર॒મુપા॑ધાવ॒-ન્તાનિન્દ્રો᳚-ઽન્તર્યા॒મેણા॒ન્તર॑ધત્ત॒ તદ॑ન્તર્યા॒મસ્યા᳚ન્તર્યામ॒ત્વં-યઁદ॑ન્તર્યા॒મો ગૃ॒હ્યતે॒ ભ્રાતૃ॑વ્યાને॒વ ત-દ્યજ॑માનો॒-ઽન્તર્ધ॑ત્તે॒ ઽન્તસ્તે॑ [-ઽન્તર્ધ॑ત્તે॒ ઽન્તસ્તે᳚, દ॒ધા॒મિ॒ દ્યાવા॑પૃથિ॒વી] 27
દધામિ॒ દ્યાવા॑પૃથિ॒વી અ॒ન્તરુ॒-ર્વ॑ન્તરિ॑ક્ષ॒-મિત્યા॑હૈ॒ભિરે॒વ લો॒કૈર્યજ॑માનો॒ ભ્રાતૃ॑વ્યાન॒ન્તર્ધ॑ત્તે॒ તે દે॒વા અ॑મન્ય॒ન્તેન્દ્રો॒ વા ઇ॒દમ॑ભૂ॒દ્ય-દ્વ॒યગ્ગ્ સ્મ ઇતિ॒ તે᳚-ઽબ્રુવ॒-ન્મઘ॑વ॒ન્નનુ॑ ન॒ આ ભ॒જેતિ॑ સ॒જોષા॑ દે॒વૈરવ॑રૈઃ॒ પરૈ॒શ્ચેત્ય॑બ્રવી॒દ્યે ચૈ॒વ દે॒વાઃ પરે॒ યે ચાવ॑રે॒ તાનુ॒ભયા॑- [તાનુ॒ભયાન્॑, અ॒ન્વાભ॑જ-થ્સ॒જોષા॑] 28
-ન॒ન્વાભ॑જ-થ્સ॒જોષા॑ દે॒વૈરવ॑રૈઃ॒ પરૈ॒શ્ચેત્યા॑હ॒ યે ચૈ॒વ દે॒વાઃ પરે॒ યે ચાવ॑રે॒ તાનુ॒ભયા॑-ન॒ન્વાભ॑જ-ત્યન્તર્યા॒મે મ॑ઘવ-ન્માદય॒સ્વેત્યા॑હ ય॒જ્ઞાદે॒વ યજ॑માન॒-ન્નાન્તરે᳚ત્યુપયા॒મ-ગૃ॑હીતો॒ ઽસીત્યા॑હાપા॒નસ્ય॒ ધૃત્યૈ॒ યદુ॒ભાવ॑પવિ॒ત્રૌ ગૃ॒હ્યેયા॑તા-મ્પ્રા॒ણમ॑પા॒નો-ઽનુ॒ ન્યૃ॑ચ્છે-ત્પ્ર॒માયુ॑ક-સ્સ્યા-ત્પ॒વિત્ર॑વાનન્તર્યા॒મો ગૃ॑હ્યતે [ગૃ॑હ્યતે, પ્રા॒ણા॒પા॒નયો॒-ર્વિધૃ॑ત્યૈ] 29
પ્રાણાપા॒નયો॒-ર્વિધૃ॑ત્યૈ પ્રાણાપા॒નૌ વા એ॒તૌ યદુ॑પાગ્શ્વન્તર્યા॒મૌ વ્યા॒ન ઉ॑પાગ્મ્શુ॒ સવ॑નો॒ ય-ઙ્કા॒મયે॑ત પ્ર॒માયુ॑ક-સ્સ્યા॒દિત્યસગ્ગ્॑ સ્પૃષ્ટૌ॒ તસ્ય॑ સાદયે-દ્વ્યા॒નેનૈ॒વાસ્ય॑ પ્રાણાપા॒નૌ વિ ચ્છિ॑નત્તિ તા॒જ-ક્પ્ર મી॑યતે॒ ય-ઙ્કા॒મયે॑ત॒ સર્વ॒માયુ॑રિયા॒દિતિ॒ સગ્ગ્ સ્પૃ॑ષ્ટૌ॒ તસ્ય॑ સાદયે-દ્વ્યા॒નેનૈ॒વાસ્ય॑ પ્રાણાપા॒નૌ સ-ન્ત॑નોતિ॒ સર્વ॒માયુ॑રેતિ ॥ 30 ॥
(ત॒ – ઉ॒ભયા᳚ન્ – ગૃહ્યતે॒ – ચતુ॑શ્ચત્વારિગ્મ્શચ્ચ) (અ. 6)
વાગ્વા એ॒ષા યદૈ᳚ન્દ્રવાય॒વો યદૈ᳚ન્દ્રવાય॒વાગ્રા॒ ગ્રહા॑ ગૃ॒હ્યન્તે॒ વાચ॑મે॒વાનુ॒ પ્ર ય॑ન્તિ વા॒યુ-ન્દે॒વા અ॑બ્રુવ॒ન્-થ્સોમ॒ગ્મ્॒ રાજા॑નગ્મ્ હના॒મેતિ॒ સો᳚-ઽબ્રવી॒-દ્વરં॑-વૃઁણૈ॒ મદ॑ગ્રા એ॒વ વો॒ ગ્રહા॑ ગૃહ્યાન્તા॒ ઇતિ॒ તસ્મા॑દૈન્દ્રવાય॒વાગ્રા॒ ગ્રહા॑ ગૃહ્યન્તે॒ તમ॑ઘ્ન॒ન્-થ્સો॑-ઽપૂય॒-ત્ત-ન્દે॒વા નોપા॑ધૃષ્ણુવ॒-ન્તે વા॒યુમ॑બ્રુવ-ન્નિ॒મ-ન્ન॑-સ્સ્વદ॒યે- [-ન્નિ॒મ-ન્ન॑-સ્સ્વદય, ઇતિ॒ સો᳚-ઽબ્રવી॒-] 31
-તિ॒ સો᳚-ઽબ્રવી॒-દ્વરં॑-વૃઁણૈ મદ્દેવ॒ત્યા᳚ન્યે॒વ વઃ॒ પાત્રા᳚ણ્યુચ્યાન્તા॒ ઇતિ॒ તસ્મા᳚ન્નાનાદેવ॒ત્યા॑નિ॒ સન્તિ॑ વાય॒વ્યા᳚ન્યુચ્યન્તે॒ તમે᳚ભ્યો વા॒યુરે॒વાસ્વ॑દય॒-ત્તસ્મા॒દ્ય-ત્પૂય॑તિ॒ ત-ત્પ્ર॑વા॒તે વિ ષ॑જન્તિ વા॒યુર્હિ તસ્ય॑ પવયિ॒તા સ્વ॑દયિ॒તા તસ્ય॑ વિ॒ગ્રહ॑ણ॒-ન્નાવિ॑ન્દ॒ન્-થ્સાદિ॑તિરબ્રવી॒-દ્વરં॑-વૃઁણા॒ અથ॒ મયા॒ વિ ગૃ॑હ્ણીદ્ધ્વ-મ્મદ્દેવ॒ત્યા॑ એ॒વ વ॒-સ્સોમા᳚- [વ॒-સ્સોમાઃ᳚, સ॒ન્ના] 32
-સ્સ॒ન્ના અ॑સ॒-ન્નિત્યુ॑પયા॒મગૃ॑હીતો॒-ઽસી-ત્યા॑હા-દિતિદેવ॒ત્યા᳚સ્તેન॒ યાનિ॒ હિ દા॑રુ॒મયા॑ણિ॒ પાત્રા᳚ણ્ય॒સ્યૈ તાનિ॒ યોને॒-સ્સમ્ભૂ॑તાનિ॒ યાનિ॑ મૃ॒ન્મયા॑નિ સા॒ક્ષા-ત્તાન્ય॒સ્યૈ તસ્મા॑દે॒વમા॑હ॒ વાગ્વૈ પરા॒ચ્ય-વ્યા॑કૃતા-ઽવદ॒-ત્તે દે॒વા ઇન્દ્ર॑મબ્રુવન્નિ॒મા-ન્નો॒ વાચં॒-વ્યાઁકુ॒ર્વિતિ॒ સો᳚-ઽબ્રવી॒-દ્વરં॑-વૃઁણૈ॒ મહ્ય॑-ઞ્ચૈ॒વૈષ વા॒યવે॑ ચ સ॒હ ગૃ॑હ્યાતા॒ ઇતિ॒ તસ્મા॑દૈન્દ્રવાય॒વ-સ્સ॒હ ગૃ॑હ્યતે॒ તામિન્દ્રો॑ મદ્ધ્ય॒તો॑-ઽવ॒ક્રમ્ય॒ વ્યાક॑રો॒-ત્તસ્મા॑દિ॒યં-વ્યાઁકૃ॑તા॒ વાગુ॑દ્યતે॒ તસ્મા᳚-થ્સ॒કૃદિન્દ્રા॑ય મદ્ધ્ય॒તો ગૃ॑હ્યતે॒ દ્વિર્વા॒યવે॒ દ્વૌ હિ સ વરા॒વવૃ॑ણીત ॥ 33 ॥
(સ્વ॒દ॒ય॒ – સોમાઃ᳚ – સ॒હા – ષ્ટાવિગ્મ્॑શતિશ્ચ) (અ. 7)
મિ॒ત્ર-ન્દે॒વા અ॑બ્રુવ॒ન્-થ્સોમ॒ગ્મ્॒ રાજા॑નગ્મ્ હના॒મેતિ॒ સો᳚-ઽબ્રવી॒ન્નાહગ્મ્ સર્વ॑સ્ય॒ વા અ॒હ-મ્મિ॒ત્રમ॒સ્મીતિ॒ તમ॑બ્રુવ॒ન્॒. હના॑મૈ॒વેતિ॒ સો᳚-ઽબ્રવી॒-દ્વરં॑-વૃઁણૈ॒ પય॑સૈ॒વ મે॒ સોમગ્ગ્॑ શ્રીણ॒ન્નિતિ॒ તસ્મા᳚-ન્મૈત્રાવરુ॒ણ-મ્પય॑સા શ્રીણન્તિ॒ તસ્મા᳚-ત્પ॒શવો-ઽપા᳚ક્રામ-ન્મિ॒ત્ર-સ્સન્ ક્રૂ॒રમ॑ક॒રિતિ॑ ક્રૂ॒રમિ॑વ॒ ખલુ॒ વા એ॒ષ [વા એ॒ષઃ, ક॒રો॒તિ॒ ય-સ્સોમે॑ન॒] 34
ક॑રોતિ॒ ય-સ્સોમે॑ન॒ યજ॑તે॒ તસ્મા᳚-ત્પ॒શવો-ઽપ॑ ક્રામન્તિ॒ યન્મૈ᳚ત્રાવરુ॒ણ-મ્પય॑સા શ્રી॒ણાતિ॑ પ॒શુભિ॑રે॒વ તન્મિ॒ત્રગ્મ્ સ॑મ॒ર્ધય॑તિ પ॒શુભિ॒ર્યજ॑માન-મ્પુ॒રા ખલુ॒ વાવૈવ-મ્મિ॒ત્રો॑-ઽવે॒દપ॒ મ-ત્ક્રૂ॒ર-ઞ્ચ॒ક્રુષઃ॑ પ॒શવઃ॑ ક્રમિષ્ય॒ન્તીતિ॒ તસ્મા॑દે॒વમ॑વૃણીત॒ વરુ॑ણ-ન્દે॒વા અ॑બ્રુવ॒-ન્ત્વયા-ઽગ્મ્॑શ॒ભુવા॒ સોમ॒ગ્મ્॒ રાજા॑નગ્મ્ હના॒મેતિ॒ સો᳚-ઽબ્રવી॒-દ્વરં॑-વૃઁણૈ॒ મહ્ય॑-ઞ્ચૈ॒- [મહ્ય॑-ઞ્ચ, એ॒વૈષ મિ॒ત્રાય॑] 35
-વૈષ મિ॒ત્રાય॑ ચ સ॒હ ગૃ॑હ્યાતા॒ ઇતિ॒ તસ્મા᳚ન્મૈત્રાવરુ॒ણ-સ્સ॒હ ગૃ॑હ્યતે॒ તસ્મા॒-દ્રાજ્ઞા॒ રાજા॑નમગ્મ્શ॒ભુવા᳚ ઘ્નન્તિ॒ વૈશ્યે॑ન॒ વૈશ્યગ્મ્॑ શૂ॒દ્રેણ॑ શૂ॒દ્ર-ન્ન વા ઇ॒દ-ન્દિવા॒ ન નક્ત॑માસી॒દવ્યા॑વૃત્ત॒-ન્તે દે॒વા મિ॒ત્રાવરુ॑ણાવબ્રુવન્નિ॒દ-ન્નો॒ વિવા॑સયત॒મિતિ॒ તાવ॑બ્રૂતાં॒-વઁરં॑-વૃઁણાવહા॒ એક॑ એ॒વા-ઽઽવ-ત્પૂર્વો॒ ગ્રહો॑ ગૃહ્યાતા॒ ઇતિ॒ તસ્મા॑દૈન્દ્રવાય॒વઃ પૂર્વો॑ મૈત્રાવરુ॒ણા-દ્ગૃ॑હ્યતે પ્રાણાપા॒નૌ હ્યે॑તૌ યદુ॑પાગ્-શ્વન્તર્યા॒મૌ મિ॒ત્રો-ઽહ॒રજ॑નય॒-દ્વરુ॑ણો॒ રાત્રિ॒-ન્તતો॒ વા ઇ॒દં-વ્યૌઁ᳚ચ્છ॒દ્ય-ન્મૈ᳚ત્રાવરુ॒ણો ગૃ॒હ્યતે॒ વ્યુ॑ષ્ટ્યૈ ॥ 36 ॥
(એ॒ષ – ચૈ᳚ – ન્દ્રવાય॒વો – દ્વાવિગ્મ્॑શતિશ્ચ) (અ. 8)
ય॒જ્ઞસ્ય॒ શિરો᳚-ઽચ્છિદ્યત॒ તે દે॒વા અ॒શ્વિના॑વબ્રુવ-ન્ભિ॒ષજૌ॒ વૈ સ્થ॑ ઇ॒દં-યઁ॒જ્ઞસ્ય॒ શિરઃ॒ પ્રતિ॑ ધત્ત॒મિતિ॒ તાવ॑બ્રૂતાં॒-વઁરં॑-વૃઁણાવહૈ॒ ગ્રહ॑ એ॒વ ના॒વત્રાપિ॑ ગૃહ્યતા॒મિતિ॒ તાભ્યા॑-મે॒તમા᳚શ્વિ॒ન-મ॑ગૃહ્ણ॒-ન્તતો॒ વૈ તૌ ય॒જ્ઞસ્ય॒ શિરઃ॒ પ્રત્ય॑ધત્તાં॒-યઁદા᳚શ્વિ॒નો ગૃ॒હ્યતે॑ ય॒જ્ઞસ્ય॒ નિષ્કૃ॑ત્યૈ॒ તૌ દે॒વા અ॑બ્રુવ॒ન્નપૂ॑તૌ॒ વા ઇ॒મૌ મ॑નુષ્યચ॒રૌ [ ] 37
ભિ॒ષજા॒વિતિ॒ તસ્મા᳚-દ્બ્રાહ્મ॒ણેન॑ ભેષ॒જ-ન્ન કા॒ર્ય॑મપૂ॑તો॒ હ્યે᳚(1॒)ષો॑ ઽમે॒દ્ધ્યો યો ભિ॒ષક્તૌ બ॑હિષ્પવમા॒નેન॑ પવયિ॒ત્વા તાભ્યા॑-મે॒તમા᳚શ્વિ॒ન-મ॑ગૃહ્ણ॒-ન્તસ્મા᳚-દ્બહિષ્પવમા॒ને સ્તુ॒ત આ᳚શ્વિ॒નો ગૃ॑હ્યતે॒ તસ્મા॑દે॒વં-વિઁ॒દુષા॑ બહિષ્પવમા॒ન ઉ॑પ॒સદ્યઃ॑ પ॒વિત્રં॒-વૈઁ બ॑હિષ્પવમા॒ન આ॒ત્માન॑મે॒વ પ॑વયતે॒ તયો᳚-ઽસ્ત્રે॒ધા ભૈષ॑જ્યં॒-વિઁ ન્ય॑દધુર॒ગ્નૌ તૃતી॑યમ॒ફ્સુ તૃતી॑ય-મ્બ્રાહ્મ॒ણે તૃતી॑ય॒-ન્તસ્મા॑દુદપા॒ત્ર- [તૃતી॑ય॒-ન્તસ્મા॑દુદપા॒ત્રમ્, ઉ॒પ॒નિ॒ધાય॑] 38
-મુ॑પનિ॒ધાય॑ બ્રાહ્મ॒ણ-ન્દ॑ક્ષિણ॒તો નિ॒ષાદ્ય॑ ભેષ॒જ-ઙ્કુ॑ર્યા॒-દ્યાવ॑દે॒વ ભે॑ષ॒જ-ન્તેન॑ કરોતિ સ॒મર્ધુ॑કમસ્ય કૃ॒ત-મ્ભ॑વતિ બ્રહ્મવા॒દિનો॑ વદન્તિ॒ કસ્મા᳚-થ્સ॒ત્યાદેક॑પાત્રા દ્વિદેવ॒ત્યા॑ ગૃ॒હ્યન્તે᳚ દ્વિ॒પાત્રા॑ હૂયન્ત॒ ઇતિ॒ યદેક॑પાત્રા ગૃ॒હ્યન્તે॒ તસ્મા॒દેકો᳚-ઽન્તર॒તઃ પ્રા॒ણો દ્વિ॒પાત્રા॑ હૂયન્તે॒ તસ્મા॒-દ્દ્વૌદ્વૌ॑ બ॒હિષ્ટા᳚-ત્પ્રા॒ણાઃ પ્રા॒ણા વા એ॒તે ય-દ્દ્વિ॑દેવ॒ત્યાઃ᳚ પ॒શવ॒ ઇડા॒ યદિડા॒-મ્પૂર્વા᳚-ન્દ્વિદેવ॒ત્યે᳚ભ્ય ઉપ॒હ્વયે॑ત [ ] 39
પ॒શુભિઃ॑ પ્રા॒ણાન॒ન્તર્દ॑ધીત પ્ર॒માયુ॑ક-સ્સ્યા-દ્દ્વિદેવ॒ત્યા᳚-ન્ભક્ષયિ॒ત્વેડા॒મુપ॑ હ્વયતે પ્રા॒ણાને॒વા-ઽઽત્મ-ન્ધિ॒ત્વા પ॒શૂનુપ॑ હ્વયતે॒ વાગ્વા ઐ᳚ન્દ્રવાય॒વશ્ચક્ષુ॑-ર્મૈત્રાવરુ॒ણ-શ્શ્રોત્ર॑માશ્વિ॒નઃ પુ॒રસ્તા॑દૈન્દ્રવાય॒વ-મ્ભ॑ક્ષયતિ॒ તસ્મા᳚-ત્પુ॒રસ્તા᳚-દ્વા॒ચા વ॑દતિ પુ॒રસ્તા᳚ન્મૈત્રાવરુ॒ણ-ન્તસ્મા᳚-ત્પુ॒રસ્તા॒ચ્ચક્ષુ॑ષા પશ્યતિ સ॒ર્વતઃ॑ પરિ॒હાર॑માશ્વિ॒ન-ન્તસ્મા᳚-થ્સ॒ર્વત॒-શ્શ્રોત્રે॑ણ શૃણોતિ પ્રા॒ણા વા એ॒તે ય-દ્દ્વિ॑દેવ॒ત્યા॑ [ય-દ્દ્વિ॑દેવ॒ત્યાઃ᳚, અરિ॑ક્તાનિ॒] 40
અરિ॑ક્તાનિ॒ પાત્રા॑ણિ સાદયતિ॒ તસ્મા॒દરિ॑ક્તા અન્તર॒તઃ પ્રા॒ણા યતઃ॒ ખલુ॒ વૈ ય॒જ્ઞસ્ય॒ વિત॑તસ્ય॒ ન ક્રિ॒યતે॒ તદનુ॑ ય॒જ્ઞગ્મ્ રક્ષા॒ગ્॒સ્યવ॑ ચરન્તિ॒ યદરિ॑ક્તાનિ॒ પાત્રા॑ણિ સા॒દય॑તિ ક્રિ॒યમા॑ણમે॒વ ત-દ્ય॒જ્ઞસ્ય॑ શયે॒ રક્ષ॑સા॒ -મન॑ન્વવચારાય॒ દક્ષિ॑ણસ્ય હવિ॒ર્ધાન॒સ્યોત્ત॑રસ્યાં-વઁર્ત॒ન્યાગ્મ્ સા॑દયતિ વા॒ચ્યે॑વ વાચ॑-ન્દધા॒ત્યા તૃ॑તીયસવ॒ના-ત્પરિ॑ શેરે ય॒જ્ઞસ્ય॒ સન્ત॑ત્યૈ ॥ 41 ॥
(મ॒નુ॒ષ્ય॒ચ॒રા – વુ॑દપા॒ત્ર – મુ॑પ॒હ્વયે॑ત – દ્વિદેવ॒ત્યાઃ᳚ – ષટ્ચ॑ત્વારિગ્મ્શચ્ચ) (અ. 9)
બૃહ॒સ્પતિ॑ર્દે॒વાના᳚-મ્પુ॒રોહિ॑ત॒ આસી॒-ચ્છણ્ડા॒મર્કા॒-વસુ॑રાણા॒-મ્બ્રહ્મ॑ણ્ વન્તો દે॒વા આસ॒-ન્બ્રહ્મ॑ણ્ વ॒ન્તો-ઽસુ॑રા॒સ્તે᳚(1॒) ઽન્યો᳚-ઽન્ય-ન્નાશ॑ક્નુવ-ન્ન॒ભિભ॑વિતુ॒-ન્તે દે॒વા-શ્શણ્ડા॒મર્કા॒-વુપા॑મન્ત્રયન્ત॒ તા વ॑બ્રૂતાં॒-વઁરં॑-વૃઁણાવહૈ॒ ગ્રહા॑વે॒વ ના॒વત્રાપિ॑ ગૃહ્યેતા॒મિતિ॒ તાભ્યા॑મે॒તૌ શુ॒ક્રામ॒ન્થિના॑-વગૃહ્ણ॒-ન્તતો॑ દે॒વા અભ॑વ॒-ન્પરા-ઽસુ॑રા॒ યસ્યૈ॒વં-વિઁ॒દુષ॑-શ્શુ॒ક્રામ॒ન્થિનૌ॑ ગૃ॒હ્યેતે॒ ભ॑વત્યા॒ત્મના॒ પરા᳚- [પરા᳚, અ॒સ્ય॒ ભ્રાતૃ॑વ્યો] 42
-ઽસ્ય॒ ભ્રાતૃ॑વ્યો ભવતિ॒ તૌ દે॒વા અ॑પ॒નુદ્યા॒-ઽઽત્મન॒ ઇન્દ્રા॑યાજુહવુ॒-રપ॑નુત્તૌ॒ શણ્ડા॒મર્કૌ॑ સ॒હામુનેતિ॑ બ્રૂયા॒દ્ય-ન્દ્વિ॒ષ્યાદ્યમે॒વ દ્વેષ્ટિ॒ તેનૈ॑નૌ સ॒હાપ॑ નુદતે॒ સ પ્ર॑થ॒મ-સ્સઙ્કૃ॑તિ-ર્વિ॒શ્વક॒ર્મેત્યે॒વૈના॑-વા॒ત્મન॒ ઇન્દ્રા॑યા-જુહવુ॒રિન્દ્રો॒ હ્યે॑તાનિ॑ રૂ॒પાણિ॒ કરિ॑ક્ર॒દચ॑રદ॒સૌ વા આ॑દિ॒ત્ય-શ્શુ॒ક્રશ્ચ॒ન્દ્રમા॑ મ॒ન્થ્ય॑પિ॒-ગૃહ્ય॒ પ્રાઞ્ચૌ॒ નિ- [પ્રાઞ્ચૌ॒ નિઃ, ક્રા॒મ॒ત॒-સ્તસ્મા॒-] 43
-ષ્ક્રા॑મત॒-સ્તસ્મા॒-ત્પ્રાઞ્ચૌ॒ યન્તૌ॒ ન પ॑શ્યન્તિ પ્ર॒ત્યઞ્ચા॑વા॒વૃત્ય॑ જુહુત॒સ્તસ્મા᳚-ત્પ્ર॒ત્યઞ્ચૌ॒ યન્તૌ॑ પશ્યન્તિ॒ ચક્ષુ॑ષી॒ વા એ॒તે ય॒જ્ઞસ્ય॒ યચ્છુ॒ક્રામ॒ન્થિનૌ॒ નાસિ॑કોત્તરવે॒દિર॒ભિતઃ॑ પરિ॒ક્રમ્ય॑ જુહુત॒સ્તસ્મા॑દ॒ભિતો॒ નાસિ॑કા॒-ઞ્ચક્ષુ॑ષી॒ તસ્મા॒ન્નાસિ॑કયા॒ ચક્ષુ॑ષી॒ વિધૃ॑તે સ॒ર્વતઃ॒ પરિ॑ ક્રામતો॒ રક્ષ॑સા॒મપ॑હત્યૈ દે॒વા વૈ યાઃ પ્રાચી॒રાહુ॑તી॒રજુ॑હવુ॒ર્યે પુ॒રસ્તા॒દસુ॑રા॒ આસ॒-ન્તાગ્સ્તાભિઃ॒ પ્રા- [આસ॒-ન્તાગ્સ્તાભિઃ॒ પ્ર, અ॒નુ॒દ॒ન્ત॒ યાઃ] 44
-ણુ॑દન્ત॒ યાઃ પ્ર॒તીચી॒ર્યે પ॒શ્ચાદસુ॑રા॒ આસ॒-ન્તાગ્સ્તાભિ॒રપા॑નુદન્ત॒ પ્રાચી॑ર॒ન્યા આહુ॑તયો હૂ॒યન્તે᳚ પ્ર॒ત્યઞ્ચૌ॑ શુ॒ક્રામ॒ન્થિનૌ॑ પ॒શ્ચાચ્ચૈ॒વ પુ॒રસ્તા᳚ચ્ચ॒ યજ॑માનો॒ ભ્રાતૃ॑વ્યા॒-ન્પ્ર ણુ॑દતે॒ તસ્મા॒-ત્પરા॑ચીઃ પ્ર॒જાઃ પ્ર વી॑યન્તે પ્ર॒તીચી᳚ર્જાયન્તે શુ॒ક્રામ॒ન્થિનૌ॒ વા અનુ॑ પ્ર॒જાઃ પ્ર જા॑યન્તે॒-ઽત્ત્રીશ્ચા॒દ્યા᳚શ્ચ સુ॒વીરાઃ᳚ પ્ર॒જાઃ પ્ર॑જ॒નય॒-ન્પરી॑હિ શુ॒ક્ર-શ્શુ॒ક્રશો॑ચિષા [શુ॒ક્ર-શ્શુ॒ક્રશો॑ચિષા, સુ॒પ્ર॒જાઃ પ્ર॒જાઃ] 45
સુપ્ર॒જાઃ પ્ર॒જાઃ પ્ર॑જ॒નય॒-ન્પરી॑હિ મ॒ન્થી મ॒ન્થિશો॑ચિ॒ષેત્યા॑હૈ॒તા વૈ સુ॒વીરા॒ યા અ॒ત્ત્રીરે॒તા-સ્સુ॑પ્ર॒જા યા આ॒દ્યા॑ ય એ॒વં-વેઁદા॒ત્ર્ય॑સ્ય પ્ર॒જા જા॑યતે॒ ના-ઽઽદ્યા᳚ પ્ર॒જાપ॑તે॒રક્ષ્ય॑શ્વય॒-ત્ત-ત્પરા॑-ઽઽપત॒-ત્ત-દ્વિક॑ઙ્કત॒-મ્પ્રાવિ॑શ॒-ત્ત-દ્વિક॑ઙ્કતે॒ નાર॑મત॒ ત-દ્યવ॒-મ્પ્રાવિ॑શ॒-ત્ત-દ્યવે॑-ઽરમત॒ ત-દ્યવ॑સ્ય- [ત-દ્યવ॑સ્ય, ય॒વ॒ત્વં-યઁ-દ્વૈક॑ઙ્કત-] 46
યવ॒ત્વં-યઁ-દ્વૈક॑ઙ્કત-મ્મન્થિપા॒ત્ર-મ્ભવ॑તિ॒ સક્તુ॑ભિ-શ્શ્રી॒ણાતિ॑ પ્ર॒જાપ॑તેરે॒વ તચ્ચક્ષુ॒-સ્સ-મ્ભ॑રતિ બ્રહ્મવા॒દિનો॑ વદન્તિ॒ કસ્મા᳚-થ્સ॒ત્યાન્મ॑ન્થિપા॒ત્રગ્મ્ સદો॒ નાશ્ઞુ॑ત॒ ઇત્યા᳚ર્તપા॒ત્રગ્મ્ હીતિ॑ બ્રૂયા॒-દ્યદ॑શ્ઞુવી॒તાન્ધો᳚-ઽદ્ધ્વ॒ર્યુ-સ્સ્યા॒દાર્તિ॒માર્ચ્છે॒-ત્તસ્મા॒ન્નાશ્ઞુ॑તે ॥ 47 ॥
(આ॒ત્મના॒ પરા॒ – નિ – ષ્પ્ર – શુ॒ક્રશો॑ચિષા॒ – યવ॑સ્ય – સ॒પ્તત્રિગ્મ્॑શચ્ચ) (અ. 10)
દે॒વા વૈ ય-દ્ય॒જ્ઞે-ઽકુ॑ર્વત॒ તદસુ॑રા અકુર્વત॒ તે દે॒વા આ᳚ગ્રય॒ણાગ્રા॒-ન્ગ્રહા॑નપશ્ય॒-ન્તાન॑ગૃહ્ણત॒ તતો॒ વૈ તે-ઽગ્ર॒-મ્પર્યા॑ય॒ન્॒. યસ્યૈ॒વં-વિઁ॒દુષ॑ આગ્રય॒ણાગ્રા॒ ગ્રહા॑ ગૃ॒હ્યન્તે-ઽગ્ર॑મે॒વ સ॑મા॒નાના॒-મ્પર્યે॑તિ રુ॒ગ્ણવ॑ત્ય॒ર્ચા ભ્રાતૃ॑વ્યવતો ગૃહ્ણીયા॒-દ્ભ્રાતૃ॑વ્યસ્યૈ॒વ રુ॒ક્ત્વા-ઽગ્રગ્મ્॑ સમા॒નાના॒-મ્પર્યે॑તિ॒ યે દે॑વા દિ॒વ્યેકા॑દશ॒ સ્થેત્યા॑હૈ॒- [સ્થેત્યા॑હ, એ॒તાવ॑તી॒ર્વૈ] 48
-તાવ॑તી॒ર્વૈ દે॒વતા॒સ્તાભ્ય॑ એ॒વૈન॒ગ્મ્॒ સર્વા᳚ભ્યો ગૃહ્ણાત્યે॒ષ તે॒ યોનિ॒ ર્વિશ્વે᳚ભ્યસ્ત્વા દે॒વેભ્ય॒ ઇત્યા॑હ વૈશ્વદે॒વો હ્યે॑ષ દે॒વત॑યા॒ વાગ્વૈ દે॒વેભ્યો-ઽપા᳚ક્રામ-દ્ય॒જ્ઞાયાતિ॑ષ્ઠમાના॒ તે દે॒વા વા॒ચ્યપ॑ક્રાન્તાયા-ન્તૂ॒ષ્ણી-ઙ્ગ્રહા॑નગૃહ્ણત॒ સામ॑ન્યત॒ વાગ॒ન્તર્ય॑ન્તિ॒ વૈ મેતિ॒ સા-ઽઽગ્ર॑ય॒ણ-મ્પ્રત્યાગ॑ચ્છ॒-ત્તદા᳚ગ્રય॒ણસ્યા᳚-ઽઽગ્રયણ॒ત્વ- [-ઽઽગ્રયણ॒ત્વમ્, તસ્મા॑દાગ્રય॒ણે] 49
-ન્તસ્મા॑દાગ્રય॒ણે વાગ્વિ સૃ॑જ્યતે॒ ય-ત્તૂ॒ષ્ણી-મ્પૂર્વે॒ ગ્રહા॑ ગૃ॒હ્યન્તે॒ યથા᳚થ્સા॒રીય॑તિ મ॒ આખ॒ ઇય॑તિ॒ નાપ॑ રાથ્સ્યા॒-મીત્યુ॑પાવસૃ॒જત્યે॒વમે॒વ તદ॑દ્ધ્વ॒ર્યુરા᳚ગ્રય॒ણ-ઙ્ગૃ॑હી॒ત્વા ય॒જ્ઞમા॒રભ્ય॒ વાચં॒-વિઁ સૃ॑જતે॒ ત્રિર્હિ-ઙ્ક॑રોત્યુદ્ગા॒તૄ-ને॒વ ત-દ્વૃ॑ણીતે પ્ર॒જાપ॑તિ॒ર્વા એ॒ષ યદા᳚ગ્રય॒ણો યદા᳚ગ્રય॒ણ-ઙ્ગૃ॑હી॒ત્વા હિ॑-ઙ્ક॒રોતિ॑ પ્ર॒જાપ॑તિરે॒વ [ ] 50
ત-ત્પ્ર॒જા અ॒ભિ જિ॑ઘ્રતિ॒ તસ્મા᳚-દ્વ॒થ્સ-ઞ્જા॒ત-ઙ્ગૌર॒ભિ જિ॑ઘ્રત્યા॒ત્મા વા એ॒ષ ય॒જ્ઞસ્ય॒ યદા᳚ગ્રય॒ણ-સ્સવ॑નેસવને॒-ઽભિ ગૃ॑હ્ણાત્યા॒ત્મન્ને॒વ ય॒જ્ઞગ્મ્ સ-ન્ત॑નોત્યુ॒પરિ॑ષ્ટા॒દા ન॑યતિ॒ રેત॑ એ॒વ ત-દ્દ॑ધાત્ય॒ધસ્તા॒દુપ॑ ગૃહ્ણાતિ॒ પ્ર જ॑નયત્યે॒વ તદ્બ્ર॑હ્મવા॒દિનો॑ વદન્તિ॒ કસ્મા᳚-થ્સ॒ત્યા-દ્ગા॑ય॒ત્રી કનિ॑ષ્ઠા॒ છન્દ॑સાગ્મ્ સ॒તી સર્વા॑ણિ॒ સવ॑નાનિ વહ॒તીત્યે॒ષ વૈ ગા॑યત્રિ॒યૈ વ॒થ્સો યદા᳚ગ્રય॒ણસ્તમે॒વ તદ॑ભિનિ॒વર્ત॒ગ્મ્॒ સર્વા॑ણિ॒ સવ॑નાનિ વહતિ॒ તસ્મા᳚-દ્વ॒થ્સમ॒પાકૃ॑ત॒-ઙ્ગૌર॒ભિ નિ વ॑ર્તતે ॥ 51 ॥
(આ॒હા॒-ઽઽ – ગ્ર॒ય॒ણ॒ત્વં – પ્ર॒જાપ॑તિરે॒વે – તિ॑ – વિગ્મ્શ॒તિશ્ચ॑) (અ. 11)
(ય॒જ્ઞેન॒ તા ઉ॑પ॒યડ્ભિ॑ – ર્દે॒વા વૈ ય॒જ્ઞમાગ્ની᳚ધ્રે – બ્રહ્મવા॒દિન॒-સ્સ ત્વૈ – દે॒વસ્ય॒ ગ્રાવા॑ણં – પ્રા॒ણો વા ઉ॑પા॒ગ્॒શ્વ॑ગ્રા – દે॒વા વા ઉ॑પા॒ગ્મ્॒શૌ – વાગ્વૈ – મિ॒ત્રં – યઁ॒જ્ઞસ્ય॒ – બૃહ॒સ્પતિ॑ – ર્દે॒વા વા આ᳚ગ્રય॒ણાગ્રા॒ – નેકા॑દશ)
(ય॒જ્ઞેન॑ – લો॒કે પ॑શુ॒માન્-થ્સ્યા॒થ્ – સવ॑ન॒-મ્માધ્ય॑ન્દિનં॒ – વાઁગ્વા – અરિ॑ક્તાનિ॒ – ત-ત્પ્ર॒જા – એક॑પઞ્ચા॒શત્)
(ય॒જ્ઞેન॒, નિ વ॑ર્તતે)
॥ હરિઃ॑ ઓમ્ ॥
॥ કૃષ્ણ યજુર્વેદીય તૈત્તિરીય સંહિતાયાં ષષ્ઠકાણ્ડે ચતુર્થઃ પ્રશ્ન-સ્સમાપ્તઃ ॥