કૃષ્ણ યજુર્વેદીય તૈત્તિરીય સંહિતાયા-મ્પઞ્ચમકાણ્ડે તૃતીયઃ પ્રશ્નઃ – ચિતીના-ન્નિરૂપણં
ઓ-ન્નમઃ પરમાત્મને, શ્રી મહાગણપતયે નમઃ,
શ્રી ગુરુભ્યો નમઃ । હ॒રિઃ॒ ઓમ્ ॥
ઉ॒થ્સ॒ન્ન॒ ય॒જ્ઞો વા એ॒ષ યદ॒ગ્નિઃ કિં-વાઁ-ઽહૈ॒તસ્ય॑ ક્રિ॒યતે॒ કિં-વાઁ॒ ન યદ્વૈ ય॒જ્ઞસ્ય॑ ક્રિ॒યમા॑ણસ્યા-ન્ત॒ર્યન્તિ॒ પૂય॑તિ॒ વા અ॑સ્ય॒ તદા᳚શ્વિ॒નીરુપ॑ દધાત્ય॒શ્વિનૌ॒ વૈ દે॒વાના᳚-મ્ભિ॒ષજૌ॒ તાભ્યા॑મે॒વાસ્મૈ॑ ભેષ॒જ-ઙ્ક॑રોતિ॒ પઞ્ચોપ॑ દધાતિ॒ પાઙ્ક્તો॑ ય॒જ્ઞો યાવા॑ને॒વ ય॒જ્ઞસ્તસ્મૈ॑ ભેષ॒જ-ઙ્ક॑રોત્યૃત॒વ્યા॑ ઉપ॑ દધાત્યૃતૂ॒ના-ઙ્કૢપ્ત્યૈ॒ [કૢપ્ત્યૈ᳚, પઞ્ચોપ॑] 1
પઞ્ચોપ॑ દધાતિ॒ પઞ્ચ॒ વા ઋ॒તવો॒ યાવ॑ન્ત એ॒વર્તવ॒સ્તાન્ ક॑લ્પયતિ સમા॒નપ્ર॑ભૃતયો ભવન્તિ સમા॒નોદ॑ર્કા॒સ્તસ્મા᳚-થ્સમા॒ના ઋ॒તવ॒ એકે॑ન પ॒દેન॒ વ્યાવ॑ર્તન્તે॒ તસ્મા॑દ્-ઋ॒તવો॒ વ્યાવ॑ર્તન્તે પ્રાણ॒ભૃત॒ ઉપ॑ દધાત્યૃ॒તુષ્વે॒વ પ્રા॒ણા-ન્દ॑ધાતિ॒ તસ્મા᳚-થ્સમા॒ના-સ્સન્ત॑ ઋ॒તવો॒ ન જી᳚ર્ય॒ન્ત્યથો॒ પ્રજ॑નયત્યે॒વૈના॑ને॒ષ વૈ વા॒યુર્ય-ત્પ્રા॒ણો યદ્-ઋ॑ત॒વ્યા॑ ઉપ॒ધાય॑ પ્રાણ॒ભૃત॑ [પ્રાણ॒ભૃતઃ॑, ઉ॒પ॒દધા॑તિ॒] 2
ઉપ॒દધા॑તિ॒ તસ્મા॒-થ્સર્વા॑નૃ॒તૂનનુ॑ વા॒યુરા વ॑રીવર્તિ વૃષ્ટિ॒સની॒રુપ॑ દધાતિ॒ વૃષ્ટિ॑મે॒વાવ॑ રુન્ધે॒ યદે॑ક॒ધોપ॑દ॒દ્ધ્યા-દેક॑મૃ॒તું-વઁ॑ર્ષેદનુપરિ॒હારગ્મ્॑ સાદયતિ॒ તસ્મા॒-થ્સર્વા॑નૃ॒તૂન્. વ॑ર્ષતિ॒ ય-ત્પ્રા॑ણ॒ભૃત॑ ઉપ॒ધાય॑ વૃષ્ટિ॒સની॑રુપ॒દધા॑તિ॒ તસ્મા᳚-દ્વા॒યુપ્ર॑ચ્યુતા દિ॒વો વૃષ્ટિ॑રીર્તે પ॒શવો॒ વૈ વ॑ય॒સ્યા॑ નાના॑મનસઃ॒ ખલુ॒ વૈ પ॒શવો॒ નાના᳚વ્રતા॒સ્તે॑-ઽપ એ॒વાભિ સમ॑નસો॒ [સમ॑નસઃ, ય-ઙ્કા॒મયે॑તા-] 3
ય-ઙ્કા॒મયે॑તા-ઽપ॒શુ-સ્સ્યા॒દિતિ॑ વય॒સ્યા᳚સ્તસ્યો॑-પ॒ધાયા॑પ॒સ્યા॑ ઉપ॑ દદ્ધ્યા॒-દસં᳚(2)જ્ઞાન-મે॒વાસ્મૈ॑ પ॒શુભિઃ॑ કરોત્યપ॒શુરે॒વ ભ॑વતિ॒ ય-ઙ્કા॒મયે॑ત પશુ॒માન્-થ્સ્યા॒દિત્ય॑-પ॒સ્યા᳚સ્તસ્યો॑પ॒ધાય॑ વય॒સ્યા॑ ઉપ॑ દદ્ધ્યા-થ્સં॒(2)જ્ઞાન॑મે॒વાસ્મૈ॑ પ॒શુભિઃ॑ કરોતિ પશુ॒માને॒વ ભ॑વતિ॒ ચત॑સ્રઃ પુ॒રસ્તા॒દુપ॑ દધાતિ॒ તસ્મા᳚ચ્ચ॒ત્વારિ॒ ચક્ષુ॑ષો રૂ॒પાણિ॒ દ્વે શુ॒ક્લે દ્વે કૃ॒ષ્ણે [કૃ॒ષ્ણે, મૂ᳚ર્ધ॒ન્વતી᳚-] 4
મૂ᳚ર્ધ॒ન્વતી᳚-ર્ભવન્તિ॒ તસ્મા᳚-ત્પુ॒રસ્તા᳚ન્મૂ॒ર્ધા પઞ્ચ॒ દક્ષિ॑ણાયા॒ગ્॒ શ્રોણ્યા॒મુપ॑ દધાતિ॒ પઞ્ચોત્ત॑રસ્યા॒-ન્તસ્મા᳚-ત્પ॒શ્ચા-દ્વર્ષી॑યા-ન્પુ॒રસ્તા᳚-ત્પ્રવણઃ પ॒શુર્બ॒સ્તો વય॒ ઇતિ॒ દક્ષિ॒ણે-ઽગ્મ્સ॒ ઉપ॑ દધાતિ વૃ॒ષ્ણિર્વય॒ ઇત્યુત્ત॒રે ઽગ્મ્સા॑વે॒વ પ્રતિ॑ દધાતિ વ્યા॒ઘ્રો વય॒ ઇતિ॒ દક્ષિ॑ણે પ॒ક્ષ ઉપ॑ દધાતિ સિ॒ગ્મ્॒હો વય॒ ઇત્યુત્ત॑રે પ॒ક્ષયો॑રે॒વ વી॒ર્ય॑-ન્દધાતિ॒ પુરુ॑ષો॒ વય॒ ઇતિ॒ મદ્ધ્યે॒ તસ્મા॒-ત્પુરુ॑ષઃ પશૂ॒નામધિ॑પતિઃ ॥ 5 ॥
(કૢપ્ત્યા॑ – ઉપ॒ધાય॑ પ્રાણ॒ભૃતઃ॒-સમ॑નસઃ-કૃ॒ષ્ણે-પુરુ॑ષો॒ વય॒ ઇતિ॒ – પઞ્ચ॑ ચ) (અ. 1)
ઇન્દ્રા᳚ગ્ની॒ અવ્ય॑થમાના॒મિતિ॑ સ્વયમાતૃ॒ણ્ણામુપ॑ દધાતીન્દ્રા॒ગ્નિભ્યાં॒-વાઁ ઇ॒મૌ લો॒કૌ વિધૃ॑તાવ॒નયો᳚-ર્લો॒કયો॒-ર્વિધૃ॑ત્યા॒ અધૃ॑તેવ॒ વા એ॒ષા યન્મ॑દ્ધ્ય॒મા ચિતિ॑ર॒ન્તરિ॑ક્ષમિવ॒ વા એ॒ષેન્દ્રા᳚ગ્ની॒ ઇત્યા॑હેન્દ્રા॒ગ્ની વૈ દે॒વાના॑મોજો॒ ભૃતા॒વોજ॑સૈ॒વૈના॑-મ॒ન્તરિ॑ક્ષે ચિનુતે॒ ધૃત્યૈ᳚ સ્વયમાતૃ॒ણ્ણામુપ॑ દધાત્ય॒ન્તરિ॑ક્ષં॒-વૈઁ સ્વ॑યમાતૃ॒ણ્ણા ઽન્તરિ॑ક્ષમે॒વોપ॑ ધ॒ત્તે ઽશ્વ॒મુપ॑ [ધ॒ત્તે ઽશ્વ॒મુપ॑, ઘ્રા॒પ॒ય॒તિ॒ પ્રા॒ણમે॒વા-] 6
ઘ્રાપયતિ પ્રા॒ણમે॒વા-ઽસ્યા᳚-ન્દધા॒ત્યથો᳚ પ્રાજાપ॒ત્યો વા અશ્વઃ॑ પ્ર॒જાપ॑તિનૈ॒વાગ્નિ-ઞ્ચિ॑નુતે સ્વયમાતૃ॒ણ્ણા ભ॑વતિ પ્રા॒ણાના॒મુથ્સૃ॑ષ્ટ્યા॒ અથો॑ સુવ॒ર્ગસ્ય॑ લો॒કસ્યાનુ॑ખ્યાત્યૈ દે॒વાનાં॒-વૈઁ સુ॑વ॒ર્ગં-લોઁ॒કં-યઁ॒તા-ન્દિશ॒-સ્સમ॑વ્લીયન્ત॒ ત એ॒તા દિશ્યા॑ અપશ્ય॒-ન્તા ઉપા॑દધત॒ તાભિ॒ર્વૈ તે દિશો॑-ઽદૃગ્મ્હ॒ન્॒ યદ્દિશ્યા॑ ઉપ॒દધા॑તિ દિ॒શાં-વિઁધૃ॑ત્યૈ॒ દશ॑ પ્રાણ॒ભૃતઃ॑ પુ॒રસ્તા॒દુપ॑ [પુ॒રસ્તા॒દુપ॑, દ॒ધા॒તિ॒ નવ॒ વૈ પુરુ॑ષે] 7
દધાતિ॒ નવ॒ વૈ પુરુ॑ષે પ્રા॒ણા નાભિ॑ર્દશ॒મી પ્રા॒ણાને॒વ પુ॒રસ્તા᳚દ્ધત્તે॒ તસ્મા᳚-ત્પુ॒રસ્તા᳚-ત્પ્રા॒ણા જ્યોતિ॑ષ્મતી-મુત્ત॒મામુપ॑ દધાતિ॒ તસ્મા᳚-ત્પ્રા॒ણાનાં॒-વાઁગ્જ્યોતિ॑રુત્ત॒મા દશોપ॑ દધાતિ॒ દશા᳚ક્ષરા વિ॒રા-ડ્વિ॒રાટ્ છન્દ॑સા॒-ઞ્જ્યોતિ॒ર્જ્યોતિ॑રે॒વ પુ॒રસ્તા᳚દ્ધત્તે॒ તસ્મા᳚-ત્પુ॒રસ્તા॒જ્જ્યોતિ॒રુપા᳚ ઽઽસ્મહે॒ છન્દાગ્મ્॑સિ પ॒શુષ્વા॒જિમ॑યુ॒સ્તા-ન્બૃ॑હ॒ત્યુદ॑જય॒-ત્તસ્મા॒-દ્બાર્હ॑તાઃ [તસ્મા॒-દ્બાર્હ॑તાઃ, પ॒શવ॑ ઉચ્યન્તે॒ મા] 8
પ॒શવ॑ ઉચ્યન્તે॒ મા છન્દ॒ ઇતિ॑ દક્ષિણ॒ત ઉપ॑ દધાતિ॒ તસ્મા᳚-દ્દક્ષિ॒ણા વૃ॑તો॒ માસાઃ᳚ પૃથિ॒વી છન્દ॒ ઇતિ॑ પ॒શ્ચા-ત્પ્રતિ॑ષ્ઠિત્યા અ॒ગ્નિર્દે॒વતેત્યુ॑ત્તર॒ત ઓજો॒ વા અ॒ગ્નિરોજ॑ એ॒વોત્ત॑ર॒તો ધ॑ત્તે॒ તસ્મા॑દુત્તરતો ઽભિપ્રયા॒યી જ॑યતિ॒ ષટ્ત્રિગ્મ્॑શ॒-થ્સમ્પ॑દ્યન્તે॒ ષટ્ત્રિગ્મ્॑શદક્ષરા બૃહ॒તી બાર્હ॑તાઃ પ॒શવો॑ બૃહ॒ત્યૈવાસ્મૈ॑ પ॒શૂનવ॑ રુન્ધે બૃહ॒તી છન્દ॑સા॒ગ્॒ સ્વારા᳚જ્ય॒-મ્પરી॑યાય॒ યસ્યૈ॒તા [યસ્યૈ॒તાઃ, ઉ॑પધી॒યન્તે॒ ગચ્છ॑તિ॒] 9
ઉ॑પધી॒યન્તે॒ ગચ્છ॑તિ॒ સ્વારા᳚જ્યગ્મ્ સ॒પ્ત વાલ॑ખિલ્યાઃ પુ॒રસ્તા॒દુપ॑ દધાતિ સ॒પ્ત પ॒શ્ચા-થ્સ॒પ્ત વૈ શી॑ર્ષ॒ણ્યાઃ᳚ પ્રા॒ણા દ્વાવવા᳚ઞ્ચૌ પ્રા॒ણાનાગ્મ્॑ સવીર્ય॒ત્વાય॑ મૂ॒ર્ધા-ઽસિ॒ રાડિતિ॑ પુ॒રસ્તા॒દુપ॑ દધાતિ॒ યન્ત્રી॒ રાડિતિ॑ પ॒શ્ચા-ત્પ્રા॒ણાને॒વાસ્મૈ॑ સ॒મીચો॑ દધાતિ ॥ 10 ॥
(અશ્વ॒મુપ॑-પુ॒રસ્તા॒દુપ॒-બાર્હ॑તા-એ॒તા-શ્ચતુ॑સ્ત્રિગ્મ્શચ્ચ) (અ. 2)
દે॒વા વૈ ય-દ્ય॒જ્ઞે ઽકુ॑ર્વત॒ તદસુ॑રા અકુર્વત॒ તે દે॒વા એ॒તા અ॑ક્ષ્ણયાસ્તો॒મીયા॑ અપશ્ય॒-ન્તા અ॒ન્યથા॒ ઽનૂચ્યા॒-ન્યથોપા॑દધત॒ તદસુ॑રા॒ નાન્વવા॑ય॒-ન્તતો॑ દે॒વા અભ॑વ॒-ન્પરા-ઽસુ॑રા॒ યદ॑ક્ષ્ણયાસ્તો॒મીયા॑ અ॒ન્યથા॒ ઽનૂચ્યા॒ન્યથો॑પ॒ દધા॑તિ॒ ભ્રાતૃ॑વ્યાભિભૂત્યૈ॒ ભવ॑ત્યા॒ત્મના॒ પરા᳚-ઽસ્ય॒ ભ્રાતૃ॑વ્યો ભવત્યા॒-શુસ્ત્રિ॒વૃદિતિ॑ પુ॒રસ્તા॒દુપ॑ દધાતિ યજ્ઞમુ॒ખં-વૈઁ ત્રિ॒વૃ- [ત્રિ॒વૃત્, ય॒જ્ઞ॒મુ॒ખમે॒વ] 11
-દ્ય॑જ્ઞમુ॒ખમે॒વ પુ॒રસ્તા॒દ્વિ યા॑તયતિ॒ વ્યો॑મ સપ્તદ॒શ ઇતિ॑ દક્ષિણ॒તો ઽન્નં॒-વૈઁ વ્યો॑મા-ઽન્નગ્મ્॑ સપ્તદ॒શો-ઽન્ન॑મે॒વ દ॑ક્ષિણ॒તો ધ॑ત્તે॒ તસ્મા॒-દ્દક્ષિ॑ણે॒નાન્ન॑મદ્યતે ધ॒રુણ॑ એકવિ॒ગ્મ્॒શ ઇતિ॑ પ॒શ્ચા-ત્પ્ર॑તિ॒ષ્ઠા વા એ॑કવિ॒ગ્મ્॒શઃ પ્રતિ॑ષ્ઠિત્યૈ ભા॒ન્તઃ પ॑ઞ્ચદ॒શ ઇત્યુ॑ત્તર॒ત ઓજો॒ વૈ ભા॒ન્ત ઓજઃ॑ પઞ્ચદ॒શ ઓજ॑ એ॒વોત્ત॑ર॒તો ધ॑ત્તે॒ તસ્મા॑દુત્તરતો ઽભિપ્રયા॒યી જ॑યતિ॒ પ્રતૂ᳚ર્તિરષ્ટાદ॒શ ઇતિ॑ પુ॒રસ્તા॒- [ઇતિ॑ પુ॒રસ્તા᳚ત્, ઉપ॑ દધાતિ॒ દ્વૌ] 12
-દુપ॑ દધાતિ॒ દ્વૌ ત્રિ॒વૃતા॑વભિપૂ॒ર્વં-યઁ॑જ્ઞમુ॒ખે વિ યા॑તયત્યભિવ॒ર્ત-સ્સ॑વિ॒ગ્મ્॒શ ઇતિ॑ દક્ષિણ॒તો-ઽન્નં॒-વાઁ અ॑ભિવ॒ર્તો-ઽન્નગ્મ્॑ સવિ॒ગ્મ્॒શો-ઽન્ન॑મે॒વ દ॑ક્ષિણ॒તો ધ॑ત્તે॒ તસ્મા॒-દ્દક્ષિ॑ણે॒નાન્ન॑મદ્યતે॒ વર્ચો᳚ દ્વાવિ॒ગ્મ્॒શ ઇતિ॑ પ॒શ્ચા-દ્ય-દ્વિગ્મ્॑શ॒તિર્દ્વે તેન॑ વિ॒રાજૌ॒ ય-દ્દ્વે પ્ર॑તિ॒ષ્ઠા તેન॑ વિ॒રાજો॑રે॒વા-ભિ॑પૂ॒ર્વમ॒ન્નાદ્યે॒ પ્રતિ॑તિષ્ઠતિ॒ તપો॑ નવદ॒શ ઇત્યુ॑ત્તર॒ત સ્તસ્મા᳚-થ્સ॒વ્યો [ઇત્યુ॑ત્તર॒ત સ્તસ્મા᳚-થ્સ॒વ્યઃ, હસ્ત॑યો-] 13
હસ્ત॑યો-સ્તપ॒સ્વિત॑રો॒ યોનિ॑શ્ચતુર્વિ॒ગ્મ્॒શ ઇતિ॑ પુ॒રસ્તા॒દુપ॑ દધાતિ॒ ચતુ॑ર્વિગ્મ્શત્યક્ષરા ગાય॒ત્રી ગા॑ય॒ત્રી ય॑જ્ઞમુ॒ખં-યઁ॑જ્ઞમુ॒ખમે॒વ પુ॒રસ્તા॒-દ્વિયા॑તયતિ॒ ગર્ભાઃ᳚ પઞ્ચવિ॒ગ્મ્॒શ ઇતિ॑ દક્ષિણ॒તો-ઽન્નં॒-વૈઁ ગર્ભા॒ અન્ન॑-મ્પઞ્ચવિ॒ગ્મ્॒શોન્ન॑મે॒વ દ॑ક્ષિણ॒તો ધ॑ત્તે॒ તસ્મા॒-દ્દક્ષિ॑ણે॒નાન્ન॑મદ્યત॒ ઓજ॑સ્ત્રિણ॒વ ઇતિ॑ પ॒શ્ચાદિ॒મે વૈ લો॒કાસ્ત્રિ॑ણ॒વ એ॒ષ્વે॑વ લો॒કેષુ॒ પ્રતિ॑તિષ્ઠતિ સ॒ભંર॑ણસ્ત્રયોવિ॒ગ્મ્॒શ ઇ- [સ॒ભંર॑ણસ્ત્રયોવિ॒ગ્મ્॒શ ઇતિ॑, ઉ॒ત્ત॒ર॒ત-] 14
-ત્યુ॑ત્તર॒ત-સ્તસ્મા᳚-થ્સ॒વ્યો હસ્ત॑યો-સ્સમ્ભા॒ર્ય॑તરઃ॒ ક્રતુ॑રેકત્રિ॒ગ્મ્॒શ ઇતિ॑ પુ॒રસ્તા॒દુપ॑ દધાતિ॒ વાગ્વૈ ક્રતુ॑ર્યજ્ઞમુ॒ખં-વાઁગ્ય॑જ્ઞમુ॒ખમે॒વ પુ॒રસ્તા॒દ્વિ યા॑તયતિ બ્ર॒દ્ધ્નસ્ય॑ વિ॒ષ્ટપ॑-ઞ્ચતુસ્ત્રિ॒ગ્મ્॒શ ઇતિ॑ દક્ષિણ॒તો॑-ઽસૌ વા આ॑દિ॒ત્યો બ્ર॒દ્ધ્નસ્ય॑ વિ॒ષ્ટપ॑-મ્બ્રહ્મવર્ચ॒સમે॒વ દ॑ક્ષિણ॒તો ધ॑ત્તે॒ તસ્મા॒-દ્દક્ષિ॒ણો-ઽર્ધો᳚ બ્રહ્મવર્ચ॒સિત॑રઃ પ્રતિ॒ષ્ઠા ત્ર॑યસ્ત્રિ॒ગ્મ્॒શ ઇતિ॑ પ॒શ્ચા-ત્પ્રતિ॑ષ્ઠિત્યૈ॒ નાક॑-ષ્ષટ્ત્રિ॒ગ્મ્॒શ ઇત્યુ॑ત્તર॒ત-સ્સુ॑વ॒ર્ગો વૈ લો॒કો નાક॑-સ્સુવ॒ર્ગસ્ય॑ લો॒કસ્ય॒ સમ॑ષ્ટ્યૈ ॥ 15 ॥
(વૈ ત્રિ॒વૃ – દિતિ॑ પુ॒રસ્તા᳚થ્ – સ॒વ્ય – સ્ત્ર॑યોવિ॒ગ્મ્॒શ ઇતિ॑ – સુવ॒ર્ગો વૈ – પઞ્ચ॑ ચ) (અ. 3)
(આ॒શુ – ર્વ્યો॑મ – ધ॒રુણો॑ – ભા॒ન્તઃ – પ્રતૂ᳚ર્તિર -ભિવ॒ર્તો – વર્ચ॒ – સ્તપો॒ – યોનિ॒ – ર્ગર્ભા॒ – ઓજઃ॑ – સ॒ભંર॑ણઃ॒ – ક્રતુ॑ – ર્બ્ર॒દ્ધ્રસ્ય॑ – પ્રતિ॒ષ્ઠા – નાકઃ॒ – ષોડ॑શ)
અ॒ગ્નેર્ભા॒ગો॑-ઽસીતિ॑ પુ॒રસ્તા॒દુપ॑ દધાતિ યજ્ઞમુ॒ખં-વાઁ અ॒ગ્નિર્ય॑જ્ઞમુ॒ખ-ન્દી॒ક્ષા ય॑જ્ઞમુ॒ખ-મ્બ્રહ્મ॑ યજ્ઞમુ॒ખ-ન્ત્રિ॒વૃ-દ્ય॑જ્ઞમુ॒ખમે॒વ પુ॒રસ્તા॒દ્વિ યા॑તયતિ નૃ॒ચક્ષ॑સા-મ્ભા॒ગો॑-ઽસીતિ॑ દક્ષિણ॒ત-શ્શુ॑શ્રુ॒વાગ્મ્સો॒ વૈ નૃ॒ચક્ષ॒સો-ઽન્ન॑-ન્ધા॒તા જા॒તાયૈ॒વાસ્મા॒ અન્ન॒મપિ॑ દધાતિ॒ તસ્મા᳚જ્જા॒તો-ઽન્ન॑મત્તિ જ॒નિત્રગ્ગ્॑ સ્પૃ॒તગ્મ્ સ॑પ્તદ॒શ-સ્સ્તોમ॒ ઇત્યા॒હા-ઽન્નં॒-વૈઁ જ॒નિત્ર॒- [જ॒નિત્ર᳚મ્, અન્નગ્મ્॑ સપ્તદ॒શો-ઽન્ન॑મે॒વ] 16
-મન્નગ્મ્॑ સપ્તદ॒શો-ઽન્ન॑મે॒વ દ॑ક્ષિણ॒તો ધ॑ત્તે॒ તસ્મા॒-દ્દક્ષિ॑ણે॒ના-ન્ન॑મદ્યતે મિ॒ત્રસ્ય॑ ભા॒ગો॑-ઽસીતિ॑ પ॒શ્ચા-ત્પ્રા॒ણો વૈ મિ॒ત્રો॑-ઽપા॒નો વરુ॑ણઃ પ્રાણાપા॒નાવે॒વાસ્મિ॑-ન્દધાતિ દિ॒વો વૃ॒ષ્ટિર્વાતા᳚-સ્સ્પૃ॒તા એ॑કવિ॒ગ્મ્॒શ-સ્સ્તોમ॒ ઇત્યા॑હ પ્રતિ॒ષ્ઠા વા એ॑કવિ॒ગ્મ્॒શઃ પ્રતિ॑ષ્ઠિત્યા॒ ઇન્દ્ર॑સ્ય ભા॒ગો॑-ઽસીત્યુ॑ત્તર॒ત ઓજો॒ વા ઇન્દ્ર॒ ઓજો॒ વિષ્ણુ॒રોજઃ॑, ક્ષ॒ત્રમોજઃ॑ પઞ્ચદ॒શ [પઞ્ચદ॒શઃ, ઓજ॑ એ॒વોત્ત॑ર॒તો ધ॑ત્તે॒] 17
ઓજ॑ એ॒વોત્ત॑ર॒તો ધ॑ત્તે॒ તસ્મા॑દુત્તરતો-ઽભિપ્રયા॒યી જ॑યતિ॒ વસૂ॑ના-મ્ભા॒ગો॑-ઽસીતિ॑ પુ॒રસ્તા॒દુપ॑ દધાતિ યજ્ઞમુ॒ખં-વૈઁ વસ॑વો યજ્ઞમુ॒ખગ્મ્ રુ॒દ્રા ય॑જ્ઞમુ॒ખ-ઞ્ચ॑તુર્વિ॒ગ્મ્॒શો ય॑જ્ઞમુ॒ખમે॒વ પુ॒રસ્તા॒દ્વિ યા॑તયત્યાદિ॒ત્યાના᳚-મ્ભા॒ગો॑-ઽસીતિ॑ દક્ષિણ॒તો-ઽન્નં॒-વાઁ આ॑દિ॒ત્યા અન્ન॑-મ્મ॒રુતો-ઽન્ન॒-ઙ્ગર્ભા॒ અન્ન॑-મ્પઞ્ચવિ॒ગ્મ્॒શો-ઽન્ન॑મે॒વ દ॑ક્ષિણ॒તો ધ॑ત્તે॒ તસ્મા॒-દ્દક્ષિ॑ણે॒ના-ઽન્ન॑મદ્ય॒તે ઽદિ॑ત્યૈ ભા॒ગો॑- [-ઽદિ॑ત્યૈ ભા॒ગઃ, અ॒સીતિ॑ પ॒શ્ચા-ત્પ્ર॑તિ॒ષ્ઠા] 18
-ઽસીતિ॑ પ॒શ્ચા-ત્પ્ર॑તિ॒ષ્ઠા વા અદિ॑તિઃ પ્રતિ॒ષ્ઠા પૂ॒ષા પ્ર॑તિ॒ષ્ઠા ત્રિ॑ણ॒વઃ પ્રતિ॑ષ્ઠિત્યૈ દે॒વસ્ય॑ સવિ॒તુર્ભા॒ગો॑-ઽ સીત્યુ॑ત્તર॒તો બ્રહ્મ॒ વૈ દે॒વ-સ્સ॑વિ॒તા બ્રહ્મ॒ બૃહ॒સ્પતિ॒ર્બ્રહ્મ॑ ચતુષ્ટો॒મો બ્ર॑હ્મવર્ચ॒સમે॒વોત્ત॑ર॒તો ધ॑ત્તે॒ તસ્મા॒દુત્ત॒રો-ઽર્ધો᳚ બ્રહ્મવર્ચ॒સિત॑ર-સ્સાવિ॒ત્રવ॑તી ભવતિ॒ પ્રસૂ᳚ત્યૈ॒ તસ્મા᳚-દ્બ્રાહ્મ॒ણાના॒મુદી॑ચી સ॒નિઃ પ્રસૂ॑તા ધ॒ર્ત્રશ્ચ॑તુષ્ટો॒મ ઇતિ॑ પુ॒રસ્તા॒દુપ॑ દધાતિ યજ્ઞમુ॒ખં-વૈઁ ધ॒ર્ત્રો [ધ॒ર્ત્રઃ, ય॒જ્ઞ॒મુ॒ખ-ઞ્ચ॑તુષ્ટો॒મો] 19
ય॑જ્ઞમુ॒ખ-ઞ્ચ॑તુષ્ટો॒મો ય॑જ્ઞમુ॒ખમે॒વ પુ॒રસ્તા॒દ્વિ યા॑તયતિ॒ યાવા॑ના-મ્ભા॒ગો॑-ઽસીતિ॑ દક્ષિણ॒તો માસા॒ વૈ યાવા॑ અર્ધમા॒સા અયા॑વા॒-સ્તસ્મા᳚-દ્દક્ષિ॒ણાવૃ॑તો॒ માસા॒ અન્નં॒-વૈઁ યાવા॒ અન્ન॑-મ્પ્ર॒જા અન્ન॑મે॒વ દ॑ક્ષિણ॒તો ધ॑ત્તે॒ તસ્મા॒-દ્દક્ષિ॑ણે॒ના-ન્ન॑મદ્યત ઋભૂ॒ણા-મ્ભા॒ગો॑-ઽસીતિ॑ પ॒શ્ચા-ત્પ્રતિ॑ષ્ઠિત્યૈ વિવ॒ર્તો᳚ ઽષ્ટાચત્વારિ॒ગ્મ્॒શ ઇત્યુ॑ત્તર॒તો॑-ઽનયો᳚ર્લો॒કયો᳚-સ્સવીર્ય॒ત્વાય॒ તસ્મા॑દિ॒મૌ લો॒કૌ સ॒માવ॑-દ્વીર્યૌ॒ [સ॒માવ॑-દ્વીર્યૌ, યસ્ય॒ મુખ્ય॑વતીઃ] 20
યસ્ય॒ મુખ્ય॑વતીઃ પુ॒રસ્તા॑દુપધી॒યન્તે॒ મુખ્ય॑ એ॒વ ભ॑વ॒ત્યા-ઽસ્ય॒ મુખ્યો॑ જાયતે॒ યસ્યા-ન્ન॑વતી – ર્દક્ષિણ॒તો-ઽત્ત્યન્ન॒મા-ઽસ્યા᳚ન્ના॒દો જા॑યતે॒ યસ્ય॑ પ્રતિ॒ષ્ઠાવ॑તીઃ પ॒શ્ચા-ત્પ્રત્યે॒વ તિ॑ષ્ઠતિ॒ યસ્યૌજ॑સ્વતીરુત્તર॒ત ઓ॑જ॒સ્વ્યે॑વ ભ॑વ॒ત્યા-ઽસ્યૌ॑જ॒સ્વી જા॑યતે॒ ઽર્કો વા એ॒ષ યદ॒ગ્નિસ્તસ્યૈ॒તદે॒વ સ્તો॒ત્રમે॒તચ્છ॒સ્ત્રં-યઁદે॒ષા વિ॒ધા [વિ॒ધા, વિ॒ધી॒યતે॒-ઽર્ક એ॒વ] 21
વિ॑ધી॒યતે॒-ઽર્ક એ॒વ તદ॒ર્ક્ય॑મનુ॒ વિ ધી॑ય॒તે ઽત્ત્યન્ન॒મા-ઽસ્યા᳚ન્ના॒દો જા॑યતે॒ યસ્યૈ॒ષા વિ॒ધા વિ॑ધી॒યતે॒ ય ઉ॑ ચૈનામે॒વં-વેઁદ॒ સૃષ્ટી॒રુપ॑ દધાતિ યથાસૃ॒ષ્ટમે॒વાવ॑ રુન્ધે॒ ન વા ઇ॒દ-ન્દિવા॒ ન નક્ત॑માસી॒દવ્યા॑વૃત્ત॒-ન્તે દે॒વા એ॒તા વ્યુ॑ષ્ટીરપશ્ય॒-ન્તા ઉપા॑દધત॒ તતો॒ વા ઇ॒દં વ્યૌઁ᳚ચ્છ॒-દ્યસ્યૈ॒તા ઉ॑પધી॒યન્તે॒ વ્યે॑વાસ્મા॑ ઉચ્છ॒ત્યથો॒ તમ॑ એ॒વાપ॑હતે ॥ 22 ॥
(વૈ જ॒નિત્રં॑ – પઞ્ચદ॒શો – ઽદિ॑ત્યૈ ભા॒ગો – વૈ ધ॒ર્ત્રઃ – સ॒માવ॑દ્વીર્યૈ-વિ॒ધા-તતો॒ વા ઇ॒દં – ચતુ॑ર્દશ ચ ) (અ. 4)
(અ॒ગ્ને – ર્નૃ॒ચક્ષ॑સાં – જ॒નિત્રં॑ – મિ॒ત્ર – સ્યેન્દ્ર॑સ્ય॒ -વસૂ॑ના – માદિ॒ત્યાના॒ – મદિ॑ત્યૈ – દે॒વસ્ય॑ સવિ॒તુઃ – સા॑વિ॒ત્રવ॑તી – ધ॒ર્ત્રો – યાવા॑ના-મૃભૂ॒ણાં – વિઁ॑વ॒ર્ત – શ્ચતુ॑ર્દશ)
અગ્ને॑ જા॒તા-ન્પ્રણુ॑દા ન-સ્સ॒પત્ના॒નિતિ॑ પુ॒રસ્તા॒દુપ॑ દધાતિ જા॒તાને॒વ ભ્રાતૃ॑વ્યા॒-ન્પ્રણુ॑દતે॒ સહ॑સા જા॒તાનિતિ॑ પ॒શ્ચાજ્જ॑નિ॒ષ્યમા॑ણાને॒વ પ્રતિ॑ નુદતે ચતુશ્ચત્વારિ॒ગ્મ્॒શ-સ્સ્તોમ॒ ઇતિ॑ દક્ષિણ॒તો બ્ર॑હ્મવર્ચ॒સં-વૈઁ ચ॑તુશ્ચત્વારિ॒ગ્મ્॒શો બ્ર॑હ્મવર્ચ॒સમે॒વ દ॑ક્ષિણ॒તો ધ॑ત્તે॒ તસ્મા॒-દ્દક્ષિ॒ણો-ઽર્ધો᳚ બ્રહ્મવર્ચ॒સિત॑ર-ષ્ષોડ॒શ-સ્સ્તોમ॒ ઇત્યુ॑ત્તર॒ત ઓજો॒ વૈ ષો॑ડ॒શ ઓજ॑ એ॒વોત્ત॑ર॒તો ધ॑ત્તે॒ તસ્મા॑- [તસ્મા᳚ત્, ઉ॒ત્ત॒ર॒તો॒-ઽભિ॒પ્ર॒યા॒યી] 23
-દુત્તરતો-ઽભિપ્રયા॒યી જ॑યતિ॒ વજ્રો॒ વૈ ચ॑તુશ્ચત્વારિ॒ગ્મ્॒શો વજ્ર॑-ષ્ષોડ॒શો યદે॒તે ઇષ્ટ॑કે ઉપ॒દધા॑તિ જા॒તાગ્શ્ચૈ॒વ જ॑નિ॒ષ્યમા॑ણાગ્શ્ચ॒ ભ્રાતૃ॑વ્યા-ન્પ્ર॒ણુદ્ય॒ વજ્ર॒મનુ॒ પ્રહ॑રતિ॒ સ્તૃત્યૈ॒ પુરી॑ષવતી॒-મ્મદ્ધ્ય॒ ઉપ॑દધાતિ॒ પુરી॑ષં॒-વૈઁ મદ્ધ્ય॑મા॒ત્મન॒-સ્સાત્મા॑નમે॒વાગ્નિ-ઞ્ચિ॑નુતે॒ સાત્મા॒-ઽમુષ્મિ॑-લ્લોઁ॒કે ભ॑વતિ॒ ય એ॒વં-વેઁદૈ॒તા વા અ॑સપ॒ત્ના નામેષ્ટ॑કા॒ યસ્યૈ॒તા ઉ॑પધી॒યન્તે॒ [ઉ॑પધી॒યન્તે᳚, ના-ઽસ્ય॑] 24
ના-ઽસ્ય॑ સ॒પત્નો॑ ભવતિ પ॒શુર્વા એ॒ષ યદ॒ગ્નિર્વિ॒રાજ॑ ઉત્ત॒માયા॒-ઞ્ચિત્યા॒મુપ॑ દધાતિ વિ॒રાજ॑મે॒વોત્ત॒મા-મ્પ॒શુષુ॑ દધાતિ॒ તસ્મા᳚-ત્પશુ॒માનુ॑ત્ત॒માં-વાઁચં॑-વઁદતિ॒ દશ॑દ॒શોપ॑ દધાતિ સવીર્ય॒ત્વાયા᳚-ઽક્ષ્ણ॒યોપ॑ દધાતિ॒ તસ્મા॑દક્ષ્ણ॒યા પ॒શવો-ઽઙ્ગા॑નિ॒ પ્રહ॑રન્તિ॒ પ્રતિ॑ષ્ઠિત્યૈ॒ યાનિ॒ વૈ છન્દાગ્મ્॑સિ સુવ॒ર્ગ્યા᳚ણ્યાસ॒-ન્તૈર્દે॒વા-સ્સુ॑વ॒ર્ગં-લોઁ॒કમા॑ય॒-ન્તેનર્ષ॑યો- [-લોઁ॒કમા॑ય॒-ન્તેનર્ષ॑યઃ, અ॒શ્રા॒મ્ય॒-ન્તે તપો॑-ઽતપ્યન્ત॒] 25
-ઽશ્રામ્ય॒-ન્તે તપો॑-ઽતપ્યન્ત॒ તાનિ॒ તપ॑સા-ઽપશ્ય॒-ન્તેભ્ય॑ એ॒તા ઇષ્ટ॑કા॒ નિર॑મિમ॒તેવ॒શ્છન્દો॒ વરિ॑વ॒શ્છન્દ॒ ઇતિ॒ તા ઉપા॑દધત॒ તાભિ॒ર્વૈ તે સુ॑વ॒ર્ગં-લોઁ॒કમા॑ય॒ન્॒. યદે॒તા ઇષ્ટ॑કા ઉપ॒દધા॑તિ॒ યાન્યે॒વ છન્દાગ્મ્॑સિ સુવ॒ર્ગ્યા॑ણિ॒ તૈરે॒વ યજ॑માન-સ્સુવ॒ર્ગં-લોઁ॒કમે॑તિ ય॒જ્ઞેન॒ વૈ પ્ર॒જાપ॑તિઃ પ્ર॒જા અ॑સૃજત॒ તા-સ્સ્તોમ॑ ભાગૈરે॒વા-ઽસૃ॑જત॒ ય- [-ઽસૃ॑જત॒ યત્, સ્તોમ॑ ભાગા ઉપ॒દધા॑તિ] 26
-થ્સ્તોમ॑ ભાગા ઉપ॒દધા॑તિ પ્ર॒જા એ॒વ ત-દ્યજ॑માન-સ્સૃજતે॒ બૃહ॒સ્પતિ॒ર્વા એ॒ત-દ્ય॒જ્ઞસ્ય॒ તેજ॒-સ્સમ॑ભર॒દ્ય-થ્સ્તોમ॑ભાગા॒ ય-થ્સ્તોમ॑ભાગા ઉપ॒દધા॑તિ॒ સતે॑જસમે॒વાગ્નિ-ઞ્ચિ॑નુતે॒ બૃહ॒સ્પતિ॒ર્વા એ॒તાં-યઁ॒જ્ઞસ્ય॑ પ્રતિ॒ષ્ઠામ॑પશ્ય॒દ્ય-થ્સ્તોમ॑ભાગા॒ ય-થ્સ્તોમ॑ભાગા ઉપ॒દધા॑તિ ય॒જ્ઞસ્ય॒ પ્રતિ॑ષ્ઠિત્યૈ સ॒પ્તસ॒પ્તોપ॑ દધાતિ સવીર્ય॒ત્વાય॑ તિ॒સ્રો મદ્ધ્યે॒ પ્રતિ॑ષ્ઠિત્યૈ ॥ 27 ॥
( ઉ॒ત્ત॒ર॒તો ધ॑ત્તે॒ તસ્મા॑ – દુપધી॒યન્ત॒ – ઋષ॑યો – ઽસૃજત॒ યત્ – ત્રિચ॑ત્વારિગ્મ્શચ્ચ) (અ. 5)
ર॒શ્મિરિત્યે॒વા ઽઽદિ॒ત્યમ॑સૃજત॒ પ્રેતિ॒રિતિ॒ ધર્મ॒મન્વિ॑તિ॒રિતિ॒ દિવગ્મ્॑ સ॒ધિંરિત્ય॒ન્તરિ॑ક્ષ-મ્પ્રતિ॒ધિરિતિ॑ પૃથિ॒વીં-વિઁ॑ષ્ટ॒મ્ભ ઇતિ॒ વૃષ્ટિ॑-મ્પ્ર॒વેત્યહ॑રનુ॒વેતિ॒ રાત્રિ॑મુ॒શિગિતિ॒ વસૂ᳚-ન્પ્રકે॒ત ઇતિ॑ રુ॒દ્રાન્-થ્સુ॑દી॒તિરિત્યા॑દિ॒ત્યાનોજ॒ ઇતિ॑ પિ॒તૄગ્સ્તન્તુ॒રિતિ॑ પ્ર॒જાઃ પૃ॑તના॒ષાડિતિ॑ પ॒શૂ-ન્રે॒વદિત્યો-ષ॑ધીરભિ॒જિદ॑સિ યુ॒ક્તગ્રા॒વે- [યુ॒ક્તગ્રા॑વા, ઇન્દ્રા॑ય॒ ત્વેન્દ્ર॑-ઞ્જિ॒ન્વેત્યે॒વ] 28
-ન્દ્રા॑ય॒ ત્વેન્દ્ર॑-ઞ્જિ॒ન્વેત્યે॒વ દ॑ક્ષિણ॒તો વજ્ર॒-મ્પર્યૌ॑હદ॒ભિજિ॑ત્યૈ॒ તાઃ પ્ર॒જા અપ॑પ્રાણા અસૃજત॒ તાસ્વધિ॑પતિર॒સીત્યે॒વ પ્રા॒ણમ॑દધા-દ્ય॒ન્તેત્ય॑પા॒નગ્મ્ સ॒ગ્મ્॒સર્પ॒ ઇતિ॒ ચક્ષુ॑ર્વયો॒ધા ઇતિ॒ શ્રોત્ર॒-ન્તાઃ પ્ર॒જાઃ પ્રા॑ણ॒તીર॑પાન॒તીઃ પશ્ય॑ન્તી-શ્શૃણ્વ॒તીર્ન મિ॑થુ॒ની અ॑ભવ॒-ન્તાસુ॑ ત્રિ॒વૃદ॒સીત્યે॒વ મિ॑થુ॒નમ॑દધા॒-ત્તાઃ પ્ર॒જા મિ॑થુ॒ની [ ] 29
ભવ॑ન્તી॒ર્ન પ્રાજા॑યન્ત॒ તા-સ્સગ્મ્॑રો॒હો॑-ઽસિ નીરો॒હો॑-ઽસીત્યે॒વ પ્રા-ઽજ॑નય॒-ત્તાઃ પ્ર॒જાઃ પ્રજા॑તા॒ ન પ્રત્ય॑તિષ્ઠ॒-ન્તા વ॑સુ॒કો॑-ઽસિ॒ વેષ॑શ્રિરસિ॒ વસ્ય॑ષ્ટિર॒સીત્યે॒વૈષુ લો॒કેષુ॒ પ્રત્ય॑સ્થાપય॒દ્યદાહ॑ વસુ॒કો॑-ઽસિ॒ વેષ॑શ્રિરસિ॒ વસ્ય॑ષ્ટિર॒સીતિ॑ પ્ર॒જા એ॒વ પ્રજા॑તા એ॒ષુ લો॒કેષુ॒ પ્રતિ॑ષ્ઠાપયતિ॒ સાત્મા॒-ઽન્તરિ॑ક્ષગ્મ્ રોહતિ॒ સપ્રા॑ણો॒-ઽમુષ્મિ॑-લ્લોઁ॒કે પ્રતિ॑ તિષ્ઠ॒ત્યવ્ય॑ર્ધુકઃ પ્રાણાપા॒નાભ્યા᳚-મ્ભવતિ॒ ય એ॒વં-વેઁદ॑ ॥ 30 ॥
(યુ॒ક્તગ્રા॑વા – પ્ર॒જા મિ॑થુ॒ન્ય॑ – ન્તરિ॑ક્ષં॒ – દ્વાદ॑શ ચ) (અ. 6)
ના॒ક॒સદ્ભિ॒ર્વૈ દે॒વા-સ્સુ॑વ॒ર્ગં-લોઁ॒કમા॑ય॒-ન્તન્ના॑ક॒સદા᳚-ન્નાકસ॒ત્ત્વં-યઁન્ના॑ક॒સદ॑ ઉપ॒દધા॑તિ નાક॒સદ્ભિ॑રે॒વ ત-દ્યજ॑માન-સ્સુવ॒ર્ગં-લોઁ॒કમે॑તિ સુવ॒ર્ગો વૈ લો॒કો નાકો॒ યસ્યૈ॒તા ઉ॑પધી॒યન્તે॒ નાસ્મા॒ અક॑-મ્ભવતિ યજમાનાયત॒નં-વૈઁ ના॑ક॒સદો॒ યન્ના॑ક॒સદ॑ ઉપ॒દધા᳚ત્યા॒યત॑નમે॒વ ત-દ્યજ॑માનઃ કુરુતે પૃ॒ષ્ઠાનાં॒-વાઁ એ॒ત-ત્તેજ॒-સ્સમ્ભૃ॑તં॒-યઁન્ના॑ક॒સદો॒ યન્ના॑ક॒સદ॑ [યન્ના॑ક॒સદઃ॑, ઉ॒પ॒દધા॑તિ પૃ॒ષ્ઠાના॑મે॒વ] 31
ઉપ॒દધા॑તિ પૃ॒ષ્ઠાના॑મે॒વ તેજો-ઽવ॑ રુન્ધે પઞ્ચ॒ચોડા॒ ઉપ॑ દધાત્યફ્સ॒રસ॑ એ॒વૈન॑મે॒તા ભૂ॒તા અ॒મુષ્મિ॑-લ્લોઁ॒ક ઉપ॑ શે॒રે-ઽથો॑ તનૂ॒પાની॑રે॒વૈતા યજ॑માનસ્ય॒ ય-ન્દ્વિ॒ષ્યા-ત્તમુ॑પ॒દધ॑દ્ધ્યાયેદે॒તાભ્ય॑ એ॒વૈન॑-ન્દે॒વતા᳚ભ્ય॒ આ વૃ॑શ્ચતિ તા॒જગાર્તિ॒માર્ચ્છ॒ત્યુત્ત॑રા નાક॒સદ્ભ્ય॒ ઉપ॑દધાતિ॒ યથા॑ જા॒યામા॒નીય॑ ગૃ॒હેષુ॑ નિષા॒દય॑તિ તા॒દૃગે॒વ ત- [તા॒દૃગે॒વ તત્, પ॒શ્ચા-ત્પ્રાચી॑-] 32
-ત્પ॒શ્ચા-ત્પ્રાચી॑-મુત્ત॒મામુપ॑ દધાતિ॒ તસ્મા᳚-ત્પ॒શ્ચા-ત્પ્રાચી॒ પત્ન્યન્વા᳚સ્તે સ્વયમાતૃ॒ણ્ણા-ઞ્ચ॑ વિક॒ર્ણી-ઞ્ચો᳚ત્ત॒મે ઉપ॑ દધાતિ પ્રા॒ણો વૈ સ્વ॑યમાતૃ॒ણ્ણા-ઽઽયુ॑ર્વિક॒ર્ણી પ્રા॒ણ-ઞ્ચૈ॒વા-ઽઽયુ॑શ્ચ પ્રા॒ણાના॑મુત્ત॒મૌ ધ॑ત્તે॒ તસ્મા᳚-ત્પ્રા॒ણશ્ચા-ઽઽયુ॑શ્ચ પ્રા॒ણાના॑મુત્ત॒મૌ નાન્યામુત્ત॑રા॒મિષ્ટ॑કા॒મુપ॑ દદ્ધ્યા॒-દ્યદ॒ન્યામુત્ત॑રા॒-મિષ્ટ॑કા-મુપદ॒દ્ધ્યા-ત્પ॑શૂ॒ના- [-મુપદ॒દ્ધ્યા-ત્પ॑શૂ॒નામ્, ચ॒ યજ॑માનસ્ય ચ] 33
-ઞ્ચ॒ યજ॑માનસ્ય ચ પ્રા॒ણ-ઞ્ચા-ઽઽયુ॒શ્ચાપિ॑ દદ્ધ્યા॒-ત્તસ્મા॒ન્ના-ન્યોત્ત॒રેષ્ટ॑કોપ॒ધેયા᳚ સ્વયમાતૃ॒ણ્ણામુપ॑ દધાત્ય॒સૌ વૈ સ્વ॑યમાતૃ॒ણ્ણા- ઽમૂમે॒વોપ॑ ધ॒ત્તે ઽશ્વ॒મુપ॑ ઘ્રાપયતિ પ્રા॒ણમે॒વાસ્યા᳚-ન્દધા॒ત્યથો᳚ પ્રાજાપ॒ત્યો વા અશ્વઃ॑ પ્ર॒જાપ॑તિનૈ॒વાગ્નિ-ઞ્ચિ॑નુતે સ્વયમાતૃ॒ણ્ણા ભ॑વતિ પ્રા॒ણાના॒મુથ્સૃ॑ષ્ટ્યા॒ અથો॑ સુવ॒ર્ગસ્ય॑ લો॒કસ્યા-ઽનુ॑ખ્યાત્યા એ॒ષા વૈ દે॒વાનાં॒-વિઁક્રા᳚ન્તિ॒ર્ય-દ્વિ॑ક॒ર્ણી ય-દ્વિ॑ક॒ર્ણીમુ॑પ॒દધા॑તિ દે॒વાના॑મે॒વ વિક્રા᳚ન્તિ॒મનુ॒ વિક્ર॑મત ઉત્તર॒ત ઉપ॑દધાતિ॒ તસ્મા॑દુત્તર॒ત ઉ॑પચારો॒-ઽગ્નિ ર્વા॑યુ॒મતી॑ ભવતિ॒ સમિ॑દ્ધ્યૈ ॥ 34 ॥
(સમ્ભૃ॑તં॒-યઁન્ના॑ક॒સદો॒ યન્ના॑ક॒સદ॒ – સ્તત્ – પ॑શૂ॒ના-મે॒ષા વૈ-દ્વાવિગ્મ્॑શતિશ્ચ) (અ. 7)
છન્દા॒ગ્॒સ્યુપ॑ દધાતિ પ॒શવો॒ વૈ છન્દાગ્મ્॑સિ પ॒શૂને॒વાવ॑ રુન્ધે॒ છન્દાગ્મ્॑સિ॒ વૈ દે॒વાનાં᳚-વાઁ॒મ-મ્પ॒શવો॑ વા॒મમે॒વ પ॒શૂનવ॑ રુન્ધ એ॒તાગ્મ્ હ॒ વૈ ય॒જ્ઞસે॑ન-શ્ચૈત્રિયાય॒ણ-શ્ચિતિં॑-વિઁ॒દા-ઞ્ચ॑કાર॒ તયા॒ વૈ સ પ॒શૂનવા॑રુન્ધ॒ યદે॒તામુ॑પ॒દધા॑તિ પ॒શૂને॒વાવ॑ રુન્ધે ગાય॒ત્રીઃ પુ॒રસ્તા॒દુપ॑ દધાતિ॒ તેજો॒ વૈ ગા॑ય॒ત્રી તેજ॑ એ॒વ [તેજ॑ એ॒વ, મુ॒ખ॒તો ધ॑ત્તે] 35
મુ॑ખ॒તો ધ॑ત્તે મૂર્ધ॒ન્વતી᳚ર્ભવન્તિ મૂ॒ર્ધાન॑મે॒વૈનગ્મ્॑ સમા॒નાના᳚-ઙ્કરોતિ ત્રિ॒ષ્ટુભ॒ ઉપ॑ દધાતીન્દ્રિ॒યં-વૈઁ ત્રિ॒ષ્ટુગિ॑ન્દ્રિ॒યમે॒વ મ॑દ્ધ્ય॒તો ધ॑ત્તે॒ જગ॑તી॒રુપ॑ દધાતિ॒ જાગ॑તા॒ વૈ પ॒શવઃ॑ પ॒શૂને॒વાવ॑ રુન્ધે ઽનુ॒ષ્ટુભ॒ ઉપ॑ દધાતિ પ્રા॒ણા વા અ॑નુ॒ષ્ટુપ્ પ્રા॒ણાના॒મુથ્સૃ॑ષ્ટ્યૈ બૃહ॒તીરુ॒ષ્ણિહાઃ᳚ પ॒ઙ્ક્તીર॒ક્ષર॑પઙ્ક્તી॒રિતિ॒ વિષુ॑રૂપાણિ॒ છન્દા॒ગ્॒સ્યુપ॑ દધાતિ॒ વિષુ॑રૂપા॒ વૈ પ॒શવઃ॑ પ॒શવ॒- [પ॒શવઃ॑ પ॒શવઃ॑, છન્દાગ્મ્॑સિ॒ વિષુ॑રૂપાને॒વ] 36
-શ્છન્દાગ્મ્॑સિ॒ વિષુ॑રૂપાને॒વ પ॒શૂનવ॑ રુન્ધે॒ વિષુ॑રૂપમસ્ય ગૃ॒હે દૃ॑શ્યતે॒ યસ્યૈ॒તા ઉ॑પધી॒યન્તે॒ ય ઉ॑ ચૈના એ॒વં-વેઁદા-ઽતિ॑ચ્છન્દસ॒મુપ॑ દધા॒ત્યતિ॑ચ્છન્દા॒ વૈ સર્વા॑ણિ॒ છન્દાગ્મ્॑સિ॒ સર્વે॑ભિરે॒વૈન॒-ઞ્છન્દો॑ભિશ્ચિનુતે॒ વર્ષ્મ॒ વા એ॒ષા છન્દ॑સાં॒-યઁદતિ॑ચ્છન્દા॒ યદતિ॑ચ્છન્દસ-મુપ॒દધા॑તિ॒ વર્ષ્મૈ॒વૈનગ્મ્॑ સમા॒નાના᳚-ઙ્કરોતિ દ્વિ॒પદા॒ ઉપ॑ દધાતિ દ્વિ॒પા-દ્યજ॑માનઃ॒ પ્રતિ॑ષ્ઠિત્યૈ ॥ 37 ॥
(તેજ॑ એ॒વ – પ॒શવઃ॑ પ॒શવો॒ – યજ॑માન॒ – એક॑ઞ્ચ) (અ. 8)
સર્વા᳚ભ્યો॒ વૈ દે॒વતા᳚ભ્યો॒-ઽગ્નિશ્ચી॑યતે॒ ય-થ્સ॒યુજો॒ નોપ॑દ॒દ્ધ્યા-દ્દે॒વતા॑ અસ્યા॒ગ્નિં-વૃઁ॑ઞ્જીર॒ન્॒. ય-થ્સ॒યુજ॑ ઉપ॒દધા᳚ત્યા॒ત્મનૈ॒વૈનગ્મ્॑ સ॒યુજ॑-ઞ્ચિનુતે॒ નાગ્નિના॒ વ્યૃ॑દ્ધ્ય॒તે-ઽથો॒ યથા॒ પુરુ॑ષ॒-સ્સ્નાવ॑ભિ॒-સ્સન્ત॑ત એ॒વમે॒વૈતાભિ॑ર॒ગ્નિ-સ્સન્ત॑તો॒ ઽગ્નિના॒ વૈ દે॒વા-સ્સુ॑વ॒ર્ગં-લોઁ॒કમા॑ય॒-ન્તા અ॒મૂઃ કૃત્તિ॑કા અભવ॒ન્॒ યસ્યૈ॒તા ઉ॑પ ધી॒યન્તે॑ સુવ॒ર્ગમે॒વ [ ] 38
લો॒કમે॑તિ॒ ગચ્છ॑તિ પ્રકા॒શ-ઞ્ચિ॒ત્રમે॒વ ભ॑વતિ મણ્ડલેષ્ટ॒કા ઉપ॑ દધાતી॒મે વૈ લો॒કા મ॑ણ્ડલેષ્ટ॒કા ઇ॒મે ખલુ॒ વૈ લો॒કા દે॑વપુ॒રા દે॑વપુ॒રા એ॒વ પ્રવિ॑શતિ॒ ના-ઽઽર્તિ॒માર્ચ્છ॑ત્ય॒ગ્નિ-ઞ્ચિ॑ક્યા॒નો વિ॒શ્વજ્યો॑તિષ॒ ઉપ॑ દધાતી॒માને॒વૈતાભિ-॑ર્લો॒કાન્ જ્યોતિ॑ષ્મતઃ કુરુ॒તે-ઽથો᳚ પ્રા॒ણાને॒વૈતા યજ॑માનસ્ય દાદ્ધ્રત્યે॒તા વૈ દે॒વતા᳚-સ્સુવ॒ર્ગ્યા᳚સ્તા એ॒વા- -ન્વા॒રભ્ય॑ સુવ॒ર્ગં-લોઁ॒કમે॑તિ ॥ 39 ॥
(સુ॒વ॒ર્ગમે॒વ – તા એ॒વ – ચ॒ત્વારિ॑ ચ) (અ. 9)
વૃ॒ષ્ટિ॒સની॒રુપ॑ દધાતિ॒ વૃષ્ટિ॑મે॒વાવ॑ રુન્ધે॒ યદે॑ક॒ધોપ॑દ॒દ્ધ્યાદેક॑મૃ॒તું-વઁ॑ર્ષેદનુપરિ॒હારગ્મ્॑ સાદયતિ॒ તસ્મા॒-થ્સર્વા॑નૃ॒તૂન્. વ॑ર્ષતિ પુરોવાત॒સનિ॑-ર॒સીત્યા॑હૈ॒તદ્વૈ વૃષ્ટ્યૈ॑ રૂ॒પગ્મ્ રૂ॒પેણૈ॒વ વૃષ્ટિ॒મવ॑ રુન્ધે સં॒યાઁની॑ભિ॒ર્વૈ દે॒વા ઇ॒મા-લ્લોઁ॒કાન્-થ્સમ॑યુ॒સ્ત-થ્સં॒યાઁની॑નાગ્મ્ સંયાઁનિ॒ત્વં-યઁ-થ્સં॒યાઁની॑રુપ॒દધા॑તિ॒ યથા॒-ઽફ્સુ ના॒વા સં॒યાઁત્યે॒વ- [સં॒યાઁત્યે॒વમ્, એ॒વૈતાભિ॒] 40
-મે॒વૈતાભિ॒ ર્યજ॑માન ઇ॒મા-લ્લોઁ॒કાન્-થ્સં-યાઁ॑તિ પ્લ॒વો વા એ॒ષો᳚-ઽગ્નેર્ય-થ્સં॒યાઁની॒ર્ય-થ્સં॒યાઁની॑રુપ॒દધા॑તિ પ્લ॒વમે॒વૈતમ॒ગ્નય॒ ઉપ॑દધાત્યુ॒ત યસ્યૈ॒તાસૂપ॑હિતા॒સ્વાપો॒-ઽગ્નિગ્મ્ હર॒ન્ત્યહૃ॑ત એ॒વાસ્યા॒-ગ્નિરા॑દિત્યેષ્ટ॒કા ઉપ॑ દધાત્યાદિ॒ત્યા વા એ॒ત-મ્ભૂત્યૈ॒ પ્રતિ॑નુદન્તે॒ યો-ઽલ॒-મ્ભૂત્યૈ॒ સ-ન્ભૂતિ॒-ન્ન પ્રા॒પ્નોત્યા॑દિ॒ત્યા [પ્રા॒પ્નોત્યા॑દિ॒ત્યાઃ, એ॒વૈન॒-મ્ભૂતિ॑-] 41
એ॒વૈન॒-મ્ભૂતિ॑-ઙ્ગમયન્ત્ય॒સૌ વા એ॒તસ્યા॑-ઽઽદિ॒ત્યો રુચ॒મા દ॑ત્તે॒ યો᳚-ઽગ્નિ-ઞ્ચિ॒ત્વા ન રોચ॑તે॒ યદા॑દિત્યેષ્ટ॒કા ઉ॑પ॒દધા᳚ત્ય॒સાવે॒-વાસ્મિ॑ન્નાદિ॒ત્યો રુચ॑-ન્દધાતિ॒ યથા॒-ઽસૌ દે॒વાના॒ગ્મ્॒ રોચ॑ત એ॒વમે॒વૈષ મ॑નુ॒ષ્યા॑ણાગ્મ્ રોચતે ઘૃતેષ્ટ॒કા ઉપ॑ દધાત્યે॒તદ્વા અ॒ગ્નેઃ પ્રિ॒ય-ન્ધામ॒ ય-દ્ઘૃ॒ત-મ્પ્રિ॒યેણૈ॒વૈન॒-ન્ધામ્ના॒ સમ॑ર્ધય॒- [સમ॑ર્ધયતિ, અથો॒] 42
-ત્યથો॒ તેજ॑સા ઽનુપરિ॒હારગ્મ્॑ સાદય॒-ત્યપ॑રિવર્ગ-મે॒વાસ્મિ॒-ન્તેજો॑ દધાતિ પ્ર॒જાપ॑તિર॒ગ્નિમ॑ચિનુત॒ સ યશ॑સા॒ વ્યા᳚ર્ધ્યત॒ સ એ॒તા ય॑શો॒દા અ॑પશ્ય॒-ત્તા ઉપા॑ધત્ત॒ તાભિ॒ર્વૈ સ યશ॑ આ॒ત્મન્ન॑ધત્ત॒ યદ્ય॑શો॒દા ઉ॑પ॒દધા॑તિ॒ યશ॑ એ॒વ તાભિ॒ર્યજ॑માન આ॒ત્મ-ન્ધ॑ત્તે॒ પઞ્ચોપ॑ દધાતિ॒ પાઙ્ક્તઃ॒ પુરુ॑ષો॒ યાવા॑ને॒વ પુરુ॑ષ॒સ્તસ્મિ॒ન્॒ યશો॑ દધાતિ ॥ 43 ॥
(એ॒વં – પ્રા॒પ્રોત્યા॑દિ॒ત્યા – અ॑ર્ધય॒ત્યે – કા॒ન્ન પ॑ઞ્ચા॒શચ્ચ॑) (અ. 10)
દે॒વા॒સુ॒રા-સ્સંયઁ॑ત્તા આસ॒ન્ કની॑યાગ્મ્સો દે॒વા આસ॒-ન્ભૂયા॒ગ્મ્॒સો-ઽસુ॑રા॒સ્તે દે॒વા એ॒તા ઇષ્ટ॑કા અપશ્ય॒-ન્તા ઉપા॑દધત ભૂય॒સ્કૃદ॒સીત્યે॒વ ભૂયાગ્મ્॑સો-ઽભવ॒ન્ વન॒સ્પતિ॑ભિ॒-રોષ॑ધીભિ-ર્વરિવ॒સ્કૃદ॒સીતી॒-મામ॑જય॒-ન્પ્રાચ્ય॒સીતિ॒ પ્રાચી॒-ન્દિશ॑મજયન્નૂ॒ર્ધ્વા ઽસીત્ય॒મૂમ॑જય-ન્નન્તરિક્ષ॒સદ॑સ્ય॒ન્તરિ॑ક્ષે સી॒દેત્ય॒-ન્તરિ॑ક્ષમજય॒-ન્તતો॑ દે॒વા અભ॑વ॒- [દે॒વા અભ॑વન્ન્, પરા-ઽસુ॑રા॒] 44
-ન્પરા-ઽસુ॑રા॒ યસ્યૈ॒તા ઉ॑પધી॒યન્તે॒ ભૂયા॑ને॒વ ભ॑વત્ય॒ભીમા-લ્લોઁ॒કાન્ જ॑યતિ॒ ભવ॑ત્યા॒ત્મના॒ પરા᳚-ઽસ્ય॒ ભ્રાતૃ॑વ્યો ભવત્યફ્સુ॒ષદ॑સિ શ્યેન॒સદ॒સીત્યા॑હૈ॒તદ્વા અ॒ગ્ને રૂ॒પગ્મ્ રૂ॒પેણૈ॒વાગ્નિમવ॑ રુન્ધે પૃથિ॒વ્યાસ્ત્વા॒ દ્રવિ॑ણે સાદયા॒મી-ત્યા॑હે॒માને॒વૈતાભિ॑-ર્લો॒કા-ન્દ્રવિ॑ણાવતઃ કુરુત આયુ॒ષ્યા॑ ઉપ॑ દધા॒ત્યાયુ॑રે॒વા- [ઉપ॑ દધા॒ત્યાયુ॑રે॒વ, અ॒સ્મિ॒-ન્દ॒ધા॒ત્યગ્ને॒] 45
-ઽસ્મિ॑-ન્દધા॒ત્યગ્ને॒ યત્તે॒ પર॒ગ્મ્॒ હૃન્નામેત્યા॑હૈ॒તદ્વા અ॒ગ્નેઃ પ્રિ॒ય-ન્ધામ॑ પ્રિ॒યમે॒વાસ્ય॒ ધામોપા᳚-ઽઽપ્નોતિ॒ તાવેહિ॒ સગ્મ્ ર॑ભાવહા॒ ઇત્યા॑હ॒ વ્યે॑વૈને॑ન॒ પરિ॑ ધત્તે॒ પાઞ્ચ॑જન્યે॒ષ્વપ્યે᳚દ્ધ્યગ્ન॒ ઇત્યા॑હૈ॒ષ વા અ॒ગ્નિઃ પાઞ્ચ॑જન્યો॒ યઃ પઞ્ચ॑ચિતીક॒-સ્તસ્મા॑દે॒વમા॑હર્ત॒વ્યા॑ ઉપ॑ દધાત્યે॒તદ્વા ઋ॑તૂ॒ના-મ્પ્રિ॒ય-ન્ધામ॒ યદૃ॑ત॒વ્યા॑ ઋતૂ॒નામે॒વ પ્રિ॒ય-ન્ધામાવ॑ રુન્ધે સુ॒મેક॒ ઇત્યા॑હ સંવઁથ્સ॒રો વૈ સુ॒મેક॑-સ્સંવઁથ્સ॒રસ્યૈ॒વ પ્રિ॒ય-ન્ધામોપા᳚-ઽઽપ્નોતિ ॥ 46 ॥
(અભ॑વ॒ – ન્નાયુ॑રે॒વ – ર્ત॒વ્યા॑ ઉપ॒ – ષડ્વિગ્મ્॑શતિશ્ચ) (અ. 11)
પ્ર॒જાપ॑તે॒રક્ષ્ય॑શ્વય॒-ત્ત-ત્પરા॑-ઽપત॒-ત્તદશ્વો॑-ઽભવ॒-દ્યદશ્વ॑ય॒-ત્તદશ્વ॑સ્યાશ્વ॒ત્વ-ન્તદ્દે॒વા અ॑શ્વમે॒ધેનૈ॒વ પ્રત્ય॑દધુરે॒ષ વૈ પ્ર॒જાપ॑તિ॒ગ્મ્॒ સર્વ॑-ઙ્કરોતિ॒ યો᳚-ઽશ્વમે॒ધેન॒ યજ॑તે॒ સર્વ॑ એ॒વ ભ॑વતિ॒ સર્વ॑સ્ય॒ વા એ॒ષા પ્રાય॑શ્ચિત્તિ॒-સ્સર્વ॑સ્ય ભેષ॒જગ્મ્ સર્વં॒-વાઁ એ॒તેન॑ પા॒પ્માન॑-ન્દે॒વા અ॑તર॒ન્નપિ॒ વા એ॒તેન॑ બ્રહ્મહ॒ત્યા-મ॑તર॒ન્-થ્સર્વ॑-મ્પા॒પ્માન॑- [-મ॑તર॒ન્-થ્સર્વ॑-મ્પા॒પ્માન᳚મ્, ત॒ર॒તિ॒ તર॑તિ] 47
-ન્તરતિ॒ તર॑તિ બ્રહ્મહ॒ત્યાં-યોઁ᳚-ઽશ્વમે॒ધેન॒ યજ॑તે॒ ય ઉ॑ ચૈનમે॒વં-વેઁદોત્ત॑રં॒-વૈઁ ત-ત્પ્ર॒જાપ॑તે॒રક્ષ્ય॑શ્વય॒-ત્તસ્મા॒દશ્વ॑સ્યોત્તર॒તો-ઽવ॑ દ્યન્તિ દક્ષિણ॒તો᳚-ઽન્યેષા᳚-મ્પશૂ॒નાં-વૈઁ॑ત॒સઃ કટો॑ ભવત્ય॒ફ્સુયો॑નિ॒ર્વા અશ્વો᳚-ઽફ્સુ॒જો વે॑ત॒સ-સ્સ્વ એ॒વૈનં॒-યોઁનૌ॒ પ્રતિ॑ષ્ઠાપયતિ ચતુષ્ટો॒મ-સ્સ્તોમો॑ ભવતિ સ॒રડ્ઢ॒ વા અશ્વ॑સ્ય॒ સક્થ્યા-ઽવૃ॑હ॒-ત્ત-દ્દે॒વાશ્ચ॑તુષ્ટો॒મેનૈ॒વ પ્રત્ય॑દધુ॒ર્યચ્ચ॑તુષ્ટો॒મ-સ્સ્તોમો॒ ભવ॒ત્યશ્વ॑સ્ય સર્વ॒ત્વાય॑ ॥ 48 ॥
(સર્વ॑મ પા॒પ્માન॑ – મવૃહ॒-દ્- દ્વાદ॑શ ચ) (અ. 12)
(ઉ॒થ્સ॒ન્ન॒ય॒જ્ઞ – ઇન્દ્રા᳚ગ્ની – દે॒વા વા અ॑ક્ષ્ણયાસ્તો॒મીયા॑ – અ॒ગ્નેર્ભા॒ગો᳚ – ઽસ્યગ્ને॑ જા॒તાન્ – ર॒શ્મિરિતિ॑ – નાક॒સદ્ભિઃ॒ -છન્દાગ્મ્॑સિ॒ – સર્વા᳚ભ્યો – વૃષ્ટિ॒સની᳚ – ર્દેવાસુ॒રાઃ કની॑યાગ્મ્સઃ – પ્ર॒જાપ॑તે॒રક્ષિ॒ – દ્વાદ॑શ )
(ઉ॒થ્સ॒ન્ન॒ય॒જ્ઞો – દે॒વા વૈ – યસ્ય॒ મુખ્ય॑વતી – ર્નાક॒સદ્ભિ॑રે॒ – વૈ તાભિ॑ર॒ – ષ્ટાચ॑ત્વારિગ્મ્શત્)
(ઉ॒થ્સ॒ન્ન॒ય॒જ્ઞ, સ્સ॑ર્વ॒ત્વાય॑)
॥ હરિઃ॑ ઓમ્ ॥
॥ કૃષ્ણ યજુર્વેદીય તૈત્તિરીય સંહિતાયા-મ્પઞ્ચમકાણ્ડે તૃતીયઃ પ્રશ્ન-સ્સમાપ્તઃ ॥