કૃષ્ણ યજુર્વેદીય તૈત્તિરીય સંહિતાયા-ઞ્ચતુર્થકાણ્ડે પ્રથમઃ પ્રશ્નઃ- અગ્નિચિત્યઙ્ગ મન્ત્રપાઠાભિધાનં
ઓ-ન્નમઃ પરમાત્મને, શ્રી મહાગણપતયે નમઃ,
શ્રી ગુરુભ્યો નમઃ । હ॒રિઃ॒ ઓમ્ ॥
યુ॒ઞ્જા॒નઃ પ્ર॑થ॒મ-મ્મન॑સ્ત॒ત્વાય॑ સવિ॒તા ધિયઃ॑ । અ॒ગ્નિ-ઞ્જ્યોતિ॑ર્નિ॒ચાય્ય॑ પૃથિ॒વ્યા અદ્ધ્યા ઽભ॑રત્ ॥ યુ॒ક્ત્વાય॒ મન॑સા દે॒વાન્-થ્સુવ॑ર્ય॒તો ધિ॒યા દિવ᳚મ્ । બૃ॒હજ્જ્યોતિઃ॑ કરિષ્ય॒ત-સ્સ॑વિ॒તા પ્રસુ॑વાતિ॒ તાન્ ॥ યુ॒ક્તેન॒ મન॑સા વ॒ય-ન્દે॒વસ્ય॑ સવિ॒તુ-સ્સ॒વે । સુ॒વ॒ર્ગેયા॑ય॒ શક્ત્યૈ᳚ ॥ યુ॒ઞ્જતે॒ મન॑ ઉ॒ત યુ॑ઞ્જતે॒ ધિયો॒ વિપ્રા॒ વિપ્ર॑સ્ય બૃહ॒તો વિ॑પ॒શ્ચિતઃ॑ । વિ હોત્રા॑ દધે વયુના॒ વિદેક॒ ઇ- [વયુના॒ વિદેક॒ ઇત્, મ॒હી દે॒વસ્ય॑] 1
-ન્મ॒હી દે॒વસ્ય॑ સવિ॒તુઃ પરિ॑ષ્ટુતિઃ ॥ યુ॒જે વા॒-મ્બ્રહ્મ॑ પૂ॒ર્વ્ય-ન્નમો॑ભિ॒ર્વિ શ્લોકા॑ યન્તિ પ॒થ્યે॑વ॒ સૂરાઃ᳚ । શૃ॒ણ્વન્તિ॒ વિશ્વે॑ અ॒મૃત॑સ્ય પુ॒ત્રા આ યે ધામા॑નિ દિ॒વ્યાનિ॑ ત॒સ્થુઃ ॥ યસ્ય॑ પ્ર॒યાણ॒મન્વ॒ન્ય ઇદ્ય॒યુર્દે॒વા દે॒વસ્ય॑ મહિ॒માન॒મર્ચ॑તઃ । યઃ પાર્થિ॑વાનિ વિમ॒મે સ એત॑શો॒ રજાગ્મ્॑સિ દે॒વ-સ્સ॑વિ॒તા મ॑હિત્વ॒ના ॥ દેવ॑ સવિતઃ॒ પ્રસુ॑વ ય॒જ્ઞ-મ્પ્રસ॑વ [ ] 2
ય॒જ્ઞપ॑તિ॒-મ્ભગા॑ય દિ॒વ્યો ગ॑ન્ધ॒ર્વઃ । કે॒ત॒પૂઃ કેત॑ન્નઃ પુનાતુ વા॒ચસ્પતિ॒ર્વાચ॑મ॒દ્ય સ્વ॑દાતિ નઃ ॥ ઇ॒મ-ન્નો॑ દેવ સવિતર્ય॒જ્ઞ-મ્પ્રસુ॑વ દેવા॒યુવગ્મ્॑ સખિ॒વિદગ્મ્॑ સત્રા॒જિત॑-ન્ધન॒જિતગ્મ્॑ સુવ॒ર્જિત᳚મ્ ॥ ઋ॒ચા સ્તોમ॒ગ્મ્॒ સમ॑ર્ધય ગાય॒ત્રેણ॑ રથન્ત॒રમ્ । બૃ॒હ-દ્ગા॑ય॒ત્રવ॑ર્તનિ ॥ દે॒વસ્ય॑ ત્વા સવિ॒તુઃ પ્ર॑સ॒વે᳚ ઽશ્વિનો᳚ર્બા॒હુભ્યા᳚-મ્પૂ॒ષ્ણો હસ્તા᳚ભ્યા-ઙ્ગાય॒ત્રેણ॒ છન્દ॒સા ઽઽદ॑દે-ઽઙ્ગિર॒સ્વદભ્રિ॑રસિ॒ નારિ॑- [નારિઃ॑, અ॒સિ॒ પૃ॒થિ॒વ્યા-સ્સ॒ધસ્થા॑-] 3
-રસિ પૃથિ॒વ્યા-સ્સ॒ધસ્થા॑-દ॒ગ્નિ-મ્પુ॑રી॒ષ્ય॑મઙ્ગિર॒સ્વદા ભ॑ર॒ ત્રૈષ્ટુ॑ભેન ત્વા॒ છન્દ॒સા ઽઽદ॑દે-ઽઙ્ગિર॒સ્વ-દ્બભ્રિ॑રસિ॒ નારિ॑રસિ॒ ત્વયા॑ વ॒યગ્મ્ સ॒ધસ્થ॒ આગ્નિગ્મ્ શ॑કેમ॒ ખનિ॑તુ-મ્પુરી॒ષ્ય॑-ઞ્જાગ॑તેન ત્વા॒ છન્દ॒સા ઽઽદ॑દે-ઽઙ્ગિર॒સ્વદ્ધસ્ત॑ આ॒ધાય॑ સવિ॒તા બિભ્ર॒દભ્રિગ્મ્॑ હિર॒ણ્યયી᳚મ્ । તયા॒ જ્યોતિ॒રજ॑સ્ર॒-મિદ॒ગ્નિ-ઙ્ખા॒ત્વી ન॒ આ ભ॒રાનુ॑ષ્ટુભેન ત્વા॒ છન્દ॒સા ઽઽદ॑દે-ઽઙ્ગિર॒સ્વત્ ॥ 4 ॥
(ઇ–દ્ય॒જ્ઞ-મ્પ્રસુ॑વ॒ – નારિ॒ – રાનુ॑ષ્ટુભેન ત્વા॒ છન્દ॑સા॒ – ત્રીણિ॑ ચ) (અ. 1)
ઇ॒મામ॑ગૃભ્ણ-ન્રશ॒નામૃ॒તસ્ય॒ પૂર્વ॒ આયુ॑ષિ વિ॒દથે॑ષુ ક॒વ્યા । તયા॑ દે॒વા-સ્સુ॒તમા બ॑ભૂવુર્-ઋ॒તસ્ય॒ સામ᳚ન્-થ્સ॒રમા॒રપ॑ન્તી ॥ પ્રતૂ᳚ર્તં-વાઁજિ॒ન્ના દ્ર॑વ॒ વરિ॑ષ્ઠા॒મનુ॑ સં॒વઁત᳚મ્ । દિ॒વિ તે॒ જન્મ॑ પર॒મમ॒ન્તરિ॑ક્ષે॒ નાભિઃ॑ પૃથિ॒વ્યામધિ॒ યોનિઃ॑ ॥ યુ॒ઞ્જાથા॒ગ્મ્॒ રાસ॑ભં-યુઁ॒વમ॒સ્મિન્. યામે॑ વૃષણ્વસૂ । અ॒ગ્નિ-મ્ભર॑ન્તમસ્મ॒યુમ્ ॥ યોગે॑યોગે ત॒વસ્ત॑રં॒-વાઁજે॑વાજે હવામહે । સખા॑ય॒ ઇન્દ્ર॑મ॒તયે᳚ ॥ પ્ર॒તૂર્વ॒- [પ્ર॒તૂર્વન્ન્॑, એહ્ય॑વ॒ક્રામ॒ન્નશ॑સ્તી] 5
-ન્નેહ્ય॑વ॒ક્રામ॒ન્નશ॑સ્તી રુ॒દ્રસ્ય॒ ગાણ॑પત્યા-ન્મયો॒ભૂરેહિ॑ । ઉ॒ર્વ॑ન્તરિ॑ક્ષ॒મન્વિ॑હિ સ્વ॒સ્તિ ગ॑વ્યૂતિ॒રભ॑યાનિ કૃ॒ણ્વન્ન્ ॥ પૂ॒ષ્ણા સ॒યુજા॑ સ॒હ । પૃ॒થિ॒વ્યા-સ્સ॒ધસ્થા॑દ॒ગ્નિ-મ્પુ॑રિ॒ષ્ય॑-મઙ્ગિર॒સ્વ-દચ્છે᳚હ્ય॒ગ્નિ-મ્પુ॑રી॒ષ્ય॑ -મઙ્ગિર॒સ્વદ-ચ્છે॑મો॒-ઽગ્નિ-મ્પુ॑રી॒ષ્ય॑-મઙ્ગિર॒સ્વ-દ્ભ॑રિષ્યામો॒-ઽગ્નિ-મ્પુ॑રી॒ષ્ય॑-મઙ્ગિર॒સ્વ-દ્ભ॑રામઃ ॥ અન્વ॒ગ્નિરુ॒ષસા॒-મગ્ર॑મખ્ય॒-દન્વહા॑નિ પ્રથ॒મો જા॒તવે॑દાઃ । અનુ॒ સૂર્ય॑સ્ય [સૂર્ય॑સ્ય, પુ॒રુ॒ત્રા ચ॑] 6
પુરુ॒ત્રા ચ॑ ર॒શ્મીનનુ॒ દ્યાવા॑પૃથિ॒વી આ ત॑તાન ॥ આ॒ગત્ય॑ વા॒જ્યદ્ધ્વ॑ન॒-સ્સર્વા॒ મૃધો॒ વિધૂ॑નુતે । અ॒ગ્નિગ્મ્ સ॒ધસ્થે॑ મહ॒તિ ચક્ષુ॑ષા॒ નિ ચિ॑કીષતે ॥ આ॒ક્રમ્ય॑ વાજિ-ન્પૃથિ॒વીમ॒ગ્નિમિ॑ચ્છ રુ॒ચા ત્વમ્ । ભૂમ્યા॑ વૃ॒ત્વાય॑ નો બ્રૂહિ॒ યતઃ॒ ખના॑મ॒ તં-વઁ॒યમ્ ॥ દ્યૌસ્તે॑ પૃ॒ષ્ઠ-મ્પૃ॑થિ॒વી સ॒ધસ્થ॑મા॒ત્મા ઽન્તરિ॑ક્ષગ્મ્ સમુ॒દ્રસ્તે॒ યોનિઃ॑ । વિ॒ખ્યાય॒ ચક્ષુ॑ષા॒ ત્વમ॒ભિ તિ॑ષ્ઠ [ત્વમ॒ભિ તિ॑ષ્ઠ, પૃ॒ત॒ન્ય॒તઃ ।] 7
પૃતન્ય॒તઃ ॥ ઉત્ક્રા॑મ મહ॒તે સૌભ॑ગાયા॒-સ્માદા॒સ્થાના᳚-દ્દ્રવિણો॒દા વા॑જિન્ન્ । વ॒યગ્ગ્ સ્યા॑મ સુમ॒તૌ પૃ॑થિ॒વ્યા અ॒ગ્નિ-ઙ્ખ॑નિ॒ષ્યન્ત॑ ઉ॒પસ્થે॑ અસ્યાઃ ॥ ઉદ॑ક્રમી-દ્દ્રવિણો॒દા વા॒જ્યર્વા-ઽક॒-સ્સ લો॒કગ્મ્ સુકૃ॑ત-મ્પૃથિ॒વ્યાઃ । તતઃ॑ ખનેમ સુ॒પ્રતી॑કમ॒ગ્નિગ્મ્ સુવો॒ રુહા॑ણા॒ અધિ॒ નાક॑ ઉત્ત॒મે ॥ અ॒પો દે॒વીરુપ॑ સૃજ॒ મધુ॑મતીરય॒ક્ષ્માય॑ પ્ર॒જાભ્યઃ॑ । તાસા॒ગ્॒ સ્થાના॒દુજ્જિ॑હતા॒-મોષ॑ધય-સ્સુપિપ્પ॒લાઃ ॥ જિઘ॑- [જિઘ॑ર્મિ, અ॒ગ્નિ-મ્મન॑સા] 8
-ર્મ્ય॒ગ્નિ-મ્મન॑સા ઘૃ॒તેન॑ પ્રતિ॒ક્ષ્યન્ત॒-મ્ભુવ॑નાનિ॒ વિશ્વા᳚ । પૃ॒થુ-ન્તિ॑ર॒શ્ચા વય॑સા બૃ॒હન્તં॒-વ્યઁચિ॑ષ્ઠ॒મન્નગ્મ્॑ રભ॒સં-વિઁદા॑નમ્ ॥ આ ત્વા॑ જિઘર્મિ॒ વચ॑સા ઘૃ॒તેના॑-ઽર॒ક્ષસા॒ મન॑સા॒ તજ્જુ॑ષસ્વ । મર્ય॑શ્રી-સ્સ્પૃહ॒ય-દ્વ॑ર્ણો અ॒ગ્નિર્ના-ઽભિ॒મૃશે॑ ત॒નુવા॒ જર્હૃ॑ષાણઃ ॥ પરિ॒ વાજ॑પતિઃ ક॒વિર॒ગ્નિર્-હ॒વ્યાન્ય॑ક્રમીત્ । દધ॒-દ્રત્ના॑નિ દા॒શુષે᳚ ॥ પરિ॑ ત્વા-ઽગ્ને॒ પુરં॑-વઁ॒યં-વિઁપ્રગ્મ્॑ સહસ્ય ધીમહિ । ધૃ॒ષ-દ્વ॑ર્ણ-ન્દિ॒વેદિ॑વે ભે॒ત્તાર॑-મ્ભઙ્ગુ॒રાવ॑તઃ ॥ ત્વમ॑ગ્ને॒ દ્યુભિ॒સ્ત્વ-મા॑શુશુ॒ક્ષણિ॒સ્ત્વ-મ॒દ્ભ્યસ્ત્વ-મશ્મ॑ન॒સ્પરિ॑ । ત્વં-વઁને᳚ભ્ય॒ સ્ત્વમોષ॑ધીભ્ય॒ સ્ત્વ-ન્નૃ॒ણા-ન્નૃ॑પતે જાયસે॒ શુચિઃ॑ ॥ 9 ॥
(પ્ર॒તૂર્વ॒ન્થ્ – સૂર્ય॑સ્ય – તિષ્ઠ॒ – જિઘ॑ર્મિ – ભે॒ત્તારં॑ – વિઁગ્મ્શ॒તિશ્ચ॑) (અ. 2)
દે॒વસ્ય॑ ત્વા સવિ॒તુઃ પ્ર॑સ॒વે᳚-ઽશ્વિનો᳚ ર્બા॒હુભ્યા᳚-મ્પૂ॒ષ્ણો હસ્તા᳚ભ્યા-મ્પૃથિ॒વ્યા-સ્સ॒ધસ્થે॒-ઽગ્નિ-મ્પુ॑રી॒ષ્ય॑-મઙ્ગિર॒સ્વ-ત્ખ॑નામિ ॥ જ્યોતિ॑ષ્મન્ત-ન્ત્વા-ઽગ્ને સુ॒પ્રતી॑ક॒મજ॑સ્રેણ ભા॒નુના॒ દીદ્યા॑નમ્ । શિ॒વ-મ્પ્ર॒જાભ્યો-ઽહિગ્મ્॑ સન્ત-મ્પૃથિ॒વ્યા-સ્સ॒ધસ્થે॒-ઽગ્નિ-મ્પુ॑રી॒ષ્ય॑ -મઙ્ગિર॒સ્વ-ત્ખ॑નામિ ॥ અ॒પા-મ્પૃ॒ષ્ઠમ॑સિ સ॒પ્રથા॑ ઉ॒ર્વ॑ગ્નિ-મ્ભ॑રિ॒ષ્યદપ॑રાવપિષ્ઠમ્ । વર્ધ॑માન-મ્મ॒હ આ ચ॒ પુષ્ક॑ર-ન્દિ॒વો માત્ર॑યા વરિ॒ણા પ્ર॑થસ્વ ॥ શર્મ॑ ચ સ્થો॒ [શર્મ॑ ચ સ્થઃ, વર્મ॑ ચ] 10
વર્મ॑ ચ સ્થો॒ અચ્છિ॑દ્રે બહુ॒લે ઉ॒ભે । વ્યચ॑સ્વતી॒ સં-વઁ॑સાથા-મ્ભ॒ર્તમ॒ગ્નિ-મ્પુ॑રી॒ષ્ય᳚મ્ ॥ સંવઁ॑સાથાગ્મ્ સુવ॒ર્વિદા॑ સ॒મીચી॒ ઉર॑સા॒ ત્મના᳚ । અ॒ગ્નિમ॒ન્ત ર્ભ॑રિ॒ષ્યન્તી॒ જ્યોતિ॑ષ્મન્ત॒ મજ॑સ્ર॒મિત્ ॥ પુ॒રી॒ષ્યો॑-ઽસિ વિ॒શ્વભ॑રાઃ । અથ॑ર્વા ત્વા પ્રથ॒મો નિર॑મન્થદગ્ને ॥ ત્વામ॑ગ્ને॒ પુષ્ક॑રા॒દદ્ધ્યથ॑ર્વા॒ નિર॑મન્થત । મૂ॒ર્ધ્નો વિશ્વ॑સ્ય વા॒ઘતઃ॑ ॥ તમુ॑ ત્વા દ॒દ્ધ્યઙ્ઙૃષિઃ॑ પુ॒ત્ર ઈ॑ધે॒ [પુ॒ત્ર ઈ॑ધે, અથ॑ર્વણઃ ।] 11
અથ॑ર્વણઃ । વૃ॒ત્ર॒હણ॑-મ્પુરન્દ॒રમ્ ॥ તમુ॑ ત્વા પા॒થ્યો વૃષા॒ સમી॑ધે દસ્યુ॒હન્ત॑મમ્ । ધ॒ન॒ઞ્જ॒યગ્મ્ રણે॑રણે ॥ સીદ॑ હોત॒-સ્સ્વ ઉ॑ લો॒કે ચિ॑કિ॒ત્વાન્-થ્સા॒દયા॑ ય॒જ્ઞગ્મ્ સુ॑કૃ॒તસ્ય॒ યોનૌ᳚ । દે॒વા॒વીર્દે॒વાન્. હ॒વિષા॑ યજા॒સ્યગ્ને॑ બૃ॒હ-દ્યજ॑માને॒ વયો॑ ધાઃ ॥ નિ હોતા॑ હોતૃ॒ષદ॑ને॒ વિદા॑નસ્ત્વે॒ષો દી॑દિ॒વાગ્મ્ અ॑સદ-થ્સુ॒દક્ષઃ॑ । અદ॑બ્ધવ્રત પ્રમતિ॒ર્વસિ॑ષ્ઠ-સ્સહસ્ર-મ્ભ॒ર-શ્શુચિ॑જિહ્વો અ॒ગ્નિઃ ॥ સગ્મ્ સી॑દસ્વ મ॒હાગ્મ્ અ॑સિ॒ શોચ॑સ્વ [શોચ॑સ્વ, દે॒વ॒વીત॑મઃ ।] 12
દેવ॒વીત॑મઃ । વિ ધૂ॒મમ॑ગ્ને અરુ॒ષ-મ્મિ॑યેદ્ધ્ય સૃ॒જ પ્ર॑શસ્ત દર્શ॒તમ્ ॥ જનિ॑ષ્વા॒ હિ જેન્યો॒ અગ્રે॒ અહ્નાગ્મ્॑ હિ॒તો હિ॒તેષ્વ॑રુ॒ષો વને॑ષુ । દમે॑દમે સ॒પ્ત રત્ના॒ દધા॑નો॒-ઽગ્નિર્હોતા॒ નિ ષ॑સાદા॒ યજી॑યાન્ ॥ 13 ॥
(સ્થ॒ – ઈ॒ધે॒ – શોચ॑સ્વ – સ॒પ્તવિગ્મ્॑શતિશ્ચ) – (અ. 3)
સ-ન્તે॑ વા॒યુર્મા॑ત॒રિશ્વા॑ દધાતૂત્તા॒નાયૈ॒ હૃદ॑યં॒-યઁદ્વિલિ॑ષ્ટમ્ । દે॒વાનાં॒-યઁશ્ચર॑તિ પ્રા॒ણથે॑ન॒ તસ્મૈ॑ ચ દેવિ॒ વષ॑ડસ્તુ॒ તુભ્ય᳚મ્ ॥ સુજા॑તો॒ જ્યોતિ॑ષા સ॒હ શર્મ॒ વરૂ॑થ॒મા-ઽસ॑દ॒-સ્સુવઃ॑ । વાસો॑ અગ્ને વિ॒શ્વરૂ॑પ॒ગ્મ્॒ સંવ્યઁ॑યસ્વ વિભાવસો ॥ ઉદુ॑ તિષ્ઠ સ્વદ્ધ્વ॒રાવા॑ નો દે॒વ્યા કૃ॒પા । દૃ॒શે ચ॑ ભા॒સા બૃ॑હ॒તા સુ॑શુ॒ક્વનિ॒રા-ઽગ્ને॑ યાહિ સુશ॒સ્તિભિઃ॑ ॥ 14 ॥
ઊ॒ર્ધ્વ ઊ॒ ષુ ણ॑ ઊ॒તયે॒ તિષ્ઠા॑ દે॒વો ન સ॑વિ॒તા । ઊ॒ર્ધ્વો વાજ॑સ્ય॒ સનિ॑તા॒ યદ॒ઞ્જિભિ॑-ર્વા॒ઘદ્ભિ॑-ર્વિ॒હ્વયા॑મહે ॥ સ જા॒તો ગર્ભો॑ અસિ॒ રોદ॑સ્યો॒રગ્ને॒ ચારુ॒ર્વિભૃ॑ત॒ ઓષ॑ધીષુ । ચિ॒ત્ર-શ્શિશુઃ॒ પરિ॒ તમાગ્॑સ્ય॒ક્તઃ પ્ર મા॒તૃભ્યો॒ અધિ॒ કનિ॑ક્રદદ્ગાઃ ॥ સ્થિ॒રો ભ॑વ વી॒ડ્વ॑ઙ્ગ આ॒શુર્ભ॑વ વા॒જ્ય॑ર્વન્ન્ । પૃ॒થુર્ભ॑વ સુ॒ષદ॒સ્ત્વમ॒ગ્નેઃ પુ॑રીષ॒વાહ॑નઃ ॥ શિ॒વો ભ॑વ [ ] 15
પ્ર॒જાભ્યો॒ માનુ॑ષીભ્ય॒સ્ત્વમ॑ઙ્ગિરઃ । મા દ્યાવા॑પૃથિ॒વી અ॒ભિ શૂ॑શુચો॒ મા-ઽન્તરિ॑ક્ષ॒-મ્મા વન॒સ્પતીન્॑ ॥ પ્રૈતુ॑ વા॒જી કનિ॑ક્રદ॒-ન્નાન॑દ॒-દ્રાસ॑ભઃ॒ પત્વા᳚ । ભર॑ન્ન॒ગ્નિ-મ્પુ॑રી॒ષ્ય॑-મ્મા પા॒દ્યાયુ॑ષઃ પુ॒રા ॥ રાસ॑ભો વા॒-ઙ્કનિ॑ક્રદ॒-થ્સુયુ॑ક્તો વૃષણા॒ રથે᳚ । સ વા॑મ॒ગ્નિ-મ્પુ॑રી॒ષ્ય॑મા॒શુર્દૂ॒તો વ॑હાદિ॒તઃ ॥ વૃષા॒-ઽગ્નિં-વૃઁષ॑ણ॒-મ્ભર॑ન્ન॒પા-ઙ્ગર્ભગ્મ્॑ સમુ॒દ્રિય᳚મ્ । અગ્ન॒ આ યા॑હિ [ ] 16
વી॒તય॑ ઋ॒તગ્મ્ સ॒ત્યમ્ ॥ ઓષ॑ધયઃ॒ પ્રતિ॑ ગૃહ્ણીતા॒-ઽગ્નિમે॒તગ્મ્ શિ॒વમા॒યન્ત॑મ॒ભ્યત્ર॑ યુ॒ષ્માન્ । વ્યસ્ય॒ન્ વિશ્વા॒ અમ॑તી॒રરા॑તી-ર્નિ॒ષીદ॑ન્નો॒ અપ॑ દુર્મ॒તિગ્મ્ હ॑નત્ ॥ ઓષ॑ધયઃ॒ પ્રતિ॑ મોદદ્ધ્વમેન॒-મ્પુષ્પા॑વતી-સ્સુપિપ્પ॒લાઃ । અ॒યં-વોઁ॒ ગર્ભ॑ ઋ॒ત્વિયઃ॑ પ્ર॒ત્નગ્મ્ સ॒ધસ્થ॒મા ઽસ॑દત્ ॥ 17 ॥
(સુ॒શ॒સ્તિભિઃ॑ – શિ॒વો ભ॑વ – યાહિ॒ – ષટ્ત્રિગ્મ્॑શચ્ચ) (અ. 4)
વિ પાજ॑સા પૃ॒થુના॒ શોશુ॑ચાનો॒ બાધ॑સ્વ દ્વિ॒ષો ર॒ક્ષસો॒ અમી॑વાઃ । સુ॒શર્મ॑ણો બૃહ॒ત-શ્શર્મ॑ણિ સ્યામ॒ગ્નેર॒હગ્મ્ સુ॒હવ॑સ્ય॒ પ્રણી॑તૌ ॥ આપો॒ હિ ષ્ઠા મ॑યો॒ભુવ॒સ્તા ન॑ ઊ॒ર્જે દ॑ધાતન । મ॒હે રણા॑ય॒ ચક્ષ॑સે ॥ યો વ॑-શ્શિ॒વત॑મો॒ રસ॒સ્તસ્ય॑ ભાજયતે॒હ નઃ॑ । ઉ॒શ॒તીરિ॑વ મા॒તરઃ॑ ॥ તસ્મા॒ અર॑-ઙ્ગમામ વો॒ યસ્ય॒ ક્ષયા॑ય॒ જિન્વ॑થ । આપો॑ જ॒નય॑થા ચ નઃ ॥ મિ॒ત્ર- [મિ॒ત્રઃ, સ॒ગ્મ્॒સૃજ્ય॑] 18
-સ્સ॒ગ્મ્॒સૃજ્ય॑ પૃથિ॒વી-મ્ભૂમિ॑-ઞ્ચ॒ જ્યોતિ॑ષા સ॒હ । સુજા॑ત-ઞ્જા॒તવે॑દસમ॒ગ્નિં-વૈઁ᳚શ્વાન॒રં-વિઁ॒ભુમ્ ॥ અ॒ય॒ક્ષ્માય॑ ત્વા॒ સગ્મ્ સૃ॑જામિ પ્ર॒જાભ્યઃ॑ । વિશ્વે᳚ ત્વા દે॒વા વૈ᳚શ્વાન॒રા-સ્સગ્મ્ સૃ॑જ॒ન્ત્વા-નુ॑ષ્ટુભેન॒ છન્દ॑સા-ઽઙ્ગિર॒સ્વત્ ॥ રુ॒દ્રા-સ્સ॒ભૃન્ત્ય॑ પૃથિ॒વી-મ્બૃ॒હજ્જ્યોતિ॒-સ્સમી॑ધિરે । તેષા᳚-મ્ભા॒નુરજ॑સ્ર॒ ઇચ્છુ॒ક્રો દે॒વેષુ॑ રોચતે ॥ સગ્મ્ સૃ॑ષ્ટાં॒-વઁસુ॑ભી રુ॒દ્રૈર્ધીરૈઃ᳚ કર્મ॒ણ્યા᳚-મ્મૃદ᳚મ્ । હસ્તા᳚ભ્યા-મ્મૃ॒દ્વી-ઙ્કૃ॒ત્વા સિ॑નીવા॒લી ક॑રોતુ॒ [સિ॑નીવા॒લી ક॑રોતુ, તામ્ ।] 19
તામ્ ॥ સિ॒ની॒વા॒લી સુ॑કપ॒ર્દા સુ॑કુરી॒રા સ્વૌ॑પ॒શા । સા તુભ્ય॑મદિતે મહ॒ ઓખા-ન્દ॑ધાતુ॒ હસ્ત॑યોઃ ॥ ઉ॒ખા-ઙ્ક॑રોતુ॒ શક્ત્યા॑ બા॒હુભ્યા॒-મદિ॑તિર્ધિ॒યા । મા॒તા પુ॒ત્રં-યઁથો॒પસ્થે॒ સા-ઽગ્નિ-મ્બિ॑ભર્તુ॒ ગર્ભ॒ આ ॥ મ॒ખસ્ય॒ શિરો॑-ઽસિ ય॒જ્ઞસ્ય॑ પ॒દે સ્થઃ॑ । વસ॑વસ્ત્વા કૃણ્વન્તુ ગાય॒ત્રેણ॒ છન્દ॑સા ઽઙ્ગિર॒સ્વ-ત્પૃ॑થિ॒વ્ય॑સિ રુ॒દ્રાસ્ત્વા॑ કૃણ્વન્તુ॒ ત્રૈષ્ટુ॑ભેન॒ છન્દ॑સા ઽઙ્ગિર॒સ્વદ॒ન્તરિ॑ક્ષમ- [-ઽઙ્ગિર॒સ્વદ॒ન્તરિ॑ક્ષમસિ, આ॒દિ॒ત્યાસ્ત્વા॑] 20
-સ્યાદિ॒ત્યાસ્ત્વા॑ કૃણ્વન્તુ॒ જાગ॑તેન॒ છન્દ॑સા-ઽઙ્ગિર॒સ્વ-દ્દ્યૌર॑સિ॒ વિશ્વે᳚ ત્વા દે॒વા વૈ᳚શ્વાન॒રાઃ કૃ॑ણ્વ॒ન્ત્વાનુ॑ષ્ટુભેન॒ છન્દ॑સા-ઽઙ્ગિર॒સ્વ-દ્દિશો॑-ઽસિ ધ્રુ॒વા-ઽસિ॑ ધા॒રયા॒ મયિ॑ પ્ર॒જાગ્મ્ રા॒યસ્પોષ॑-ઙ્ગૌપ॒ત્યગ્મ્ સુ॒વીર્યગ્મ્॑ સજા॒તાન્. યજ॑માના॒યા-ઽદિ॑ત્યૈ॒ રાસ્ના॒-ઽસ્ય દિ॑તિસ્તે॒ બિલ॑-ઙ્ગૃહ્ણાતુ॒ પાઙ્ક્તે॑ન॒ છન્દ॑સા ઽઙ્ગિર॒સ્વત્ ॥ કૃ॒ત્વાય॒ સા મ॒હીમુ॒ખા-મ્મૃ॒ન્મયીં॒-યોઁનિ॑મ॒ગ્નયે᳚ । તા-મ્પુ॒ત્રેભ્ય॒-સ્સ-મ્પ્રા ય॑ચ્છ॒દદિ॑તિ-શ્શ્ર॒પયા॒નિતિ॑ ॥ 21 ॥
(મિ॒ત્રઃ – ક॑રો – ત્વ॒ન્તરિ॑ક્ષમસિ॒ – પ્ર – ચ॒ત્વારિ॑ ચ) (અ. 5)
વસ॑વસ્ત્વા ધૂપયન્તુ ગાય॒ત્રેણ॒ છન્દ॑સા-ઽઙ્ગિર॒સ્વ-દ્રુ॒દ્રાસ્ત્વા॑ ધૂપયન્તુ॒ ત્રૈષ્ટુ॑ભેન॒ છન્દ॑સા-ઽઙ્ગિર॒સ્વ-દા॑દિ॒ત્યાસ્ત્વા॑ ધૂપયન્તુ॒ જાગ॑તેન॒ છન્દ॑સા-ઽઙ્ગિર॒સ્વદ્- વિશ્વે᳚ ત્વા દે॒વા વૈ᳚શ્વાન॒રા ધૂ॑પય॒ન્ત્વાનુ॑ષ્ટુભેન॒ છન્દ॑સા-ઽઙ્ગિર॒સ્વ-દિન્દ્ર॑સ્ત્વા ધૂપયત્વઙ્ગિર॒સ્વ–દ્વિષ્ણુ॑સ્ત્વા ધૂપયત્વઙ્ગિર॒સ્વ-દ્વરુ॑ણસ્ત્વા ધૂપયત્વઙ્ગિર॒સ્વ-દદિ॑તિસ્ત્વા દે॒વી વિ॒શ્વદે᳚વ્યાવતી પૃથિ॒વ્યા-સ્સ॒ધસ્થે᳚-ઽઙ્ગિર॒સ્વ-ત્ખ॑નત્વવટ દે॒વાના᳚-ન્ત્વા॒ પત્ની᳚- [પત્નીઃ᳚, દે॒વી-ર્વિ॒શ્વદે᳚વ્યાવતીઃ] 22
-ર્દે॒વી-ર્વિ॒શ્વદે᳚વ્યાવતીઃ પૃથિ॒વ્યા-સ્સ॒ધસ્થે᳚-ઽઙ્ગિર॒સ્વ-દ્દ॑ધતૂખે ધિ॒ષણા᳚સ્ત્વા દે॒વીર્વિ॒શ્વદે᳚વ્યાવતીઃ પૃથિ॒વ્યા-સ્સ॒ધસ્થે᳚-ઽઙ્ગિર॒સ્વ-દ॒ભીન્ધ॑તામુખે॒ ગ્નાસ્ત્વા॑ દે॒વીર્વિ॒શ્વદે᳚વ્યાવતીઃ પૃથિ॒વ્યા-સ્સ॒ધસ્થે᳚-ઽઙ્ગિર॒સ્વ-ચ્છ્ર॑પયન્તૂખે॒ વરૂ᳚ત્રયો॒ જન॑યસ્ત્વા દે॒વીર્વિ॒શ્વદે᳚વ્યાવતીઃ પૃથિ॒વ્યા-સ્સ॒ધસ્થે᳚-ઽઙ્ગિર॒સ્વ-ત્પ॑ચન્તૂખે । મિત્રૈ॒તામુ॒ખા-મ્પ॑ચૈ॒ષા મા ભે॑દિ । એ॒તા-ન્તે॒ પરિ॑ દદા॒મ્યભિ॑ત્ત્યૈ ॥ અ॒ભીમા- [અ॒ભીમામ્, મ॒હિ॒ના દિવ॑-મ્મિ॒ત્રો] 23
-મ્મ॑હિ॒ના દિવ॑-મ્મિ॒ત્રો બ॑ભૂવ સ॒પ્રથાઃ᳚ । ઉ॒ત શ્રવ॑સા પૃથિ॒વીમ્ ॥ મિ॒ત્રસ્ય॑ ચર્ષણી॒ધૃત॒-શ્શ્રવો॑ દે॒વસ્ય॑ સાન॒સિમ્ । દ્યુ॒મ્ન-ઞ્ચિ॒ત્રશ્ર॑વસ્તમમ્ ॥ દે॒વસ્ત્વા॑ સવિ॒તોદ્વ॑પતુ સુપા॒ણિ-સ્સ્વ॑ઙ્ગુ॒રિઃ । સુ॒બા॒હુરુ॒ત શક્ત્યા᳚ ॥ અપ॑દ્યમાના પૃથિ॒વ્યાશા॒ દિશ॒ આ પૃ॑ણ । ઉત્તિ॑ષ્ઠ બૃહ॒તી ભ॑વો॒ર્ધ્વા તિ॑ષ્ઠ ધ્રુ॒વા ત્વમ્ ॥ વસ॑વ॒સ્ત્વા ઽઽચ્છૃ॑ન્દન્તુ ગાય॒ત્રેણ॒ છન્દ॑સા-ઽઙ્ગિર॒સ્વ-દ્રુ॒દ્રાસ્ત્વા-ઽઽ ચ્છૃ॑ન્દન્તુ॒ ત્રૈષ્ટુ॑ભેન॒ છન્દ॑સા-ઽઙ્ગિર॒સ્વ-દા॑દિ॒ત્યાસ્ત્વા ઽઽચ્છૃ॑ન્દન્તુ॒ જાગ॑તેન॒ છન્દ॑સા-ઽઙ્ગિર॒સ્વ-દ્વિશ્વે᳚ ત્વા દે॒વા વૈ᳚શ્વાન॒રા આ ચ્છૃ॑ન્દ॒ન્ત્વાનુ॑ષ્ટુભેન॒ છન્દ॑સા-ઽઙ્ગિર॒સ્વત્ ॥ 24 ॥
(પત્ની॑ – રિ॒માગ્મ્ – રુ॒દ્રાસ્ત્વા-ઽઽ ચ્છૃ॑ન્દ॒ન્ત્વે – કા॒ન્ન વિગ્મ્॑શ॒તિશ્ચ॑) (અ. 6)
સમા᳚સ્ત્વા-ઽગ્ન ઋ॒તવો॑ વર્ધયન્તુ સંવઁથ્સ॒રા ઋષ॑યો॒ યાનિ॑ સ॒ત્યા । સ-ન્દિ॒વ્યેન॑ દીદિહિ રોચ॒નેન॒ વિશ્વા॒ આ ભા॑હિ પ્ર॒દિશઃ॑ પૃથિ॒વ્યાઃ ॥ સ-ઞ્ચે॒દ્ધ્યસ્વા᳚-ઽગ્ને॒ પ્ર ચ॑ બોધયૈન॒મુચ્ચ॑ તિષ્ઠ મહ॒તે સૌભ॑ગાય । મા ચ॑ રિષદુપસ॒ત્તા તે॑ અગ્ને બ્ર॒હ્માણ॑સ્તે ય॒શસ॑-સ્સન્તુ॒ મા-ઽન્યે ॥ ત્વામ॑ગ્ને વૃણતે બ્રાહ્મ॒ણા ઇ॒મે શિ॒વો અ॑ગ્ને [ ] 25
સં॒-વઁર॑ણે ભવા નઃ । સ॒પ॒ત્ન॒હા નો॑ અભિમાતિ॒જિચ્ચ॒ સ્વે ગયે॑ જાગૃ॒હ્ય પ્ર॑યુચ્છન્ન્ ॥ ઇ॒હૈવાગ્ને॒ અધિ॑ ધારયા ર॒યિ-મ્મા ત્વા॒ નિક્ર॑-ન્પૂર્વ॒ચિતો॑ નિકા॒રિણઃ॑ । ક્ષ॒ત્રમ॑ગ્ને સુ॒યમ॑મસ્તુ॒ તુભ્ય॑મુપસ॒ત્તા વ॑ર્ધતા-ન્તે॒ અનિ॑ષ્ટૃતઃ ॥ ક્ષ॒ત્રેણા᳚-ઽગ્ને॒ સ્વાયુ॒-સ્સગ્મ્ ર॑ભસ્વ મિ॒ત્રેણા᳚-ઽગ્ને મિત્ર॒ધેયે॑ યતસ્વ । સ॒જા॒તાના᳚-મ્મદ્ધ્યમ॒સ્થા એ॑ધિ॒ રાજ્ઞા॑મગ્ને વિહ॒વ્યો॑ દીદિહી॒હ ॥ અતિ॒ [અતિ॑, નિહો॒ અતિ॒ સ્રિધો] 26
નિહો॒ અતિ॒ સ્રિધો ઽત્યચિ॑ત્તિ॒-મત્યરા॑તિમગ્ને । વિશ્વા॒ હ્ય॑ગ્ને દુરિ॒તા સહ॒સ્વાથા॒સ્મભ્યગ્મ્॑ સ॒હવી॑રાગ્મ્ ર॒યિન્દાઃ᳚ ॥ અ॒ના॒ધૃ॒ષ્યો જા॒તવ॑દા॒ અનિ॑ષ્ટૃતો વિ॒રાડ॑ગ્ને ક્ષત્ર॒ભૃ-દ્દી॑દિહી॒હ । વિશ્વા॒ આશાઃ᳚ પ્રમુ॒ઞ્ચ-ન્માનુ॑ષીર્ભિ॒ય-શ્શિ॒વાભિ॑ર॒દ્ય પરિ॑ પાહિ નો વૃ॒ધે ॥ બૃહ॑સ્પતે સવિતર્બો॒ધયૈ॑ન॒ગ્મ્॒ સગ્મ્શિ॑ત-ઞ્ચિથ્સ-ન્ત॒રાગ્મ્ સગ્મ્ શિ॑શાધિ । વ॒ર્ધયૈ॑ન-મ્મહ॒તે સૌભ॑ગાય॒ [સૌભ॑ગાય, વિશ્વ॑ એન॒મનુ॑ મદન્તુ દે॒વાઃ ।] 27
વિશ્વ॑ એન॒મનુ॑ મદન્તુ દે॒વાઃ ॥ અ॒મુ॒ત્ર॒ભૂયા॒દધ॒ યદ્ય॒મસ્ય॒ બૃહ॑સ્પતે અ॒ભિશ॑સ્તે॒ર મુ॑ઞ્ચઃ । પ્રત્યૌ॑હતા-મ॒શ્વિના॑ મૃ॒ત્યુમ॑સ્મા-દ્દે॒વાના॑-મગ્ને ભિ॒ષજા॒ શચી॑ભિઃ ॥ ઉદ્વ॒ય-ન્તમ॑સ॒સ્પરિ॒ પશ્ય॑ન્તો॒ જ્યોતિ॒રુત્ત॑રમ્ । દે॒વ-ન્દે॑વ॒ત્રા સૂર્ય॒મગ॑ન્મ॒ જ્યોતિ॑રુત્ત॒મમ્ ॥ 28 ॥
(ઇ॒મે શિ॒વો અ॒ગ્ને – ઽતિ॒ – સૌભ॑ગાય॒ – ચતુ॑સ્ત્રિગ્મ્શચ્ચ) (અ. 7)
ઊ॒ર્ધ્વા અ॑સ્ય સ॒મિધો॑ ભવન્ત્યૂ॒ર્ધ્વા શુ॒ક્રા શો॒ચીગ્ષ્ય॒ગ્નેઃ । દ્યુ॒મત્ત॑મા સુ॒પ્રતી॑કસ્ય સૂ॒નોઃ ॥ તનૂ॒નપા॒દસુ॑રો વિ॒શ્વવે॑દા દે॒વો દે॒વેષુ॑ દે॒વઃ । પ॒થ આ-ઽન॑ક્તિ॒ મદ્ધ્વા॑ ઘૃ॒તેન॑ ॥ મદ્ધ્વા॑ ય॒જ્ઞ-ન્ન॑ક્ષસે પ્રીણા॒નો નરા॒શગ્મ્સો॑ અગ્ને । સુ॒કૃદ્દે॒વ-સ્સ॑વિ॒તા વિ॒શ્વવા॑રઃ ॥ અચ્છા॒યમે॑તિ॒ શવ॑સા ઘૃ॒તેને॑ડા॒નો વહ્નિ॒ર્નમ॑સા । અ॒ગ્નિગ્ગ્ સ્રુચો॑ અદ્ધ્વ॒રેષુ॑ પ્ર॒યથ્સુ॑ ॥ સ ય॑ક્ષદસ્ય મહિ॒માન॑મ॒ગ્ને-સ્સ [મહિ॒માન॑મ॒ગ્ને-સ્સઃ, ઈ॒ મ॒ન્દ્રાસુ॑ પ્ર॒યસઃ॑ ।] 29
ઈ॑ મ॒ન્દ્રાસુ॑ પ્ર॒યસઃ॑ । વસુ॒શ્ચેતિ॑ષ્ઠો વસુ॒ધાત॑મશ્ચ ॥ દ્વારો॑ દે॒વીરન્વ॑સ્ય॒ વિશ્વે᳚ વ્ર॒તા દ॑દન્તે અ॒ગ્નેઃ । ઉ॒રુ॒વ્યચ॑સો॒ ધામ્ના॒ પત્ય॑માનાઃ ॥ તે અ॑સ્ય॒ યોષ॑ણે દિ॒વ્યે ન યોના॑વુ॒ષાસા॒નક્તા᳚ । ઇ॒મં-યઁ॒જ્ઞમ॑વતા મદ્ધ્વ॒ર-ન્નઃ॑ ॥ દૈવ્યા॑ હોતારાવૂ॒ર્ધ્વ-મ॑દ્ધ્વ॒ર-ન્નો॒-ઽગ્નેર્જિ॒હ્વામ॒ભિ ગૃ॑ણીતમ્ । કૃ॒ણુ॒ત-ન્ન॒-સ્સ્વિ॑ષ્ટિમ્ ॥ તિ॒સ્રો દે॒વીર્બ॒ર્॒હિરેદગ્મ્ સ॑દ॒ન્ત્વિડા॒ સર॑સ્વતી॒ [સર॑સ્વતી, ભાર॑તી ।] 30
ભાર॑તી । મ॒હી ગૃ॑ણા॒ના ॥ તન્ન॑સ્તુ॒રીપ॒મદ્ભુ॑ત-મ્પુરુ॒ક્ષુ ત્વષ્ટા॑ સુ॒વીર᳚મ્ । રા॒યસ્પોષં॒-વિઁ ષ્ય॑તુ॒ નાભિ॑મ॒સ્મે ॥ વન॑સ્પ॒તે-ઽવ॑ સૃજા॒ રરા॑ણ॒સ્ત્મના॑ દે॒વેષુ॑ । અ॒ગ્નિર્હ॒વ્યગ્મ્ શ॑મિ॒તા સૂ॑દયાતિ ॥ અગ્ને॒ સ્વાહા॑ કૃણુહિ જાતવેદ॒ ઇન્દ્રા॑ય હ॒વ્યમ્ । વિશ્વે॑ દે॒વા હ॒વિરિ॒દ-ઞ્જુ॑ષન્તામ્ ॥ હિ॒ર॒ણ્ય॒ગ॒ર્ભ-સ્સમ॑વર્ત॒તાગ્રે॑ ભૂ॒તસ્ય॑ જા॒તઃ પતિ॒રેક॑ આસીત્ । સ દા॑ધાર પૃથિ॒વી-ન્દ્યા- [પૃથિ॒વી-ન્દ્યામ્, ઉ॒તેમા-ઙ્કસ્મૈ॑] 31
-મુ॒તેમા-ઙ્કસ્મૈ॑ દે॒વાય॑ હ॒વિષા॑ વિધેમ ॥ યઃ પ્રા॑ણ॒તો નિ॑મિષ॒તો મ॑હિ॒ત્વૈક॒ ઇદ્રાજા॒ જગ॑તો બ॒ભૂવ॑ । ય ઈશે॑ અ॒સ્ય દ્વિ॒પદ॒શ્ચતુ॑ષ્પદઃ॒ કસ્મૈ॑ દે॒વાય॑ હ॒વિષા॑ વિધેમ ॥ ય આ᳚ત્મ॒દા બ॑લ॒દા યસ્ય॒ વિશ્વ॑ ઉ॒પાસ॑તે પ્ર॒શિષં॒-યઁસ્ય॑ દે॒વાઃ । યસ્ય॑ છા॒યા-ઽમૃતં॒-યઁસ્ય॑ મૃ॒ત્યુઃ કસ્મૈ॑ દે॒વાય॑ હ॒વિષા॑ વિધેમ ॥ યસ્યે॒મે હિ॒મવ॑ન્તો મહિ॒ત્વા યસ્ય॑ સમુ॒દ્રગ્મ્ ર॒સયા॑ સ॒હા- [સ॒હ, આ॒હુઃ ।] 32
-ઽઽહુઃ । યસ્યે॒માઃ પ્ર॒દિશો॒ યસ્ય॑ બા॒હૂ કસ્મૈ॑ દે॒વાય॑ હ॒વિષા॑ વિધેમ ॥ ય-ઙ્ક્રન્દ॑સી॒ અવ॑સા તસ્તભા॒ને અ॒ભ્યૈક્ષે॑તા॒-મ્મન॑સા॒ રેજ॑માને । યત્રાધિ॒ સૂર॒ ઉદિ॑તૌ॒ વ્યેતિ॒ કસ્મૈ॑ દે॒વાય॑ હ॒વિષા॑ વિધેમ ॥ યેન॒ દ્યૌરુ॒ગ્રા પૃ॑થિ॒વી ચ॑ દૃ॒ઢે યેન॒ સુ॒વ॑-સ્સ્તભિ॒તં-યેઁન॒ નાકઃ॑ । યો અ॒ન્તરિ॑ક્ષે॒ રજ॑સો વિ॒માનQઃકસ્મૈ॑ દે॒વાય॑ હ॒વિષા॑ વિધેમ ॥ આપો॑ હ॒ યન્મ॑હ॒તી ર્વિશ્વ॒- [યન્મ॑હ॒તી ર્વિશ્વ᳚મ્, અય॒-ન્દક્ષ॒-ન્દધા॑ના] 33
-માય॒-ન્દક્ષ॒-ન્દધા॑ના જ॒નય॑ન્તીર॒ગ્નિમ્ । તતો॑ દે॒વાના॒-ન્નિર॑વર્ત॒તાસુ॒રેકઃ॒ કસ્મૈ॑ દે॒વાય॑ હ॒વિષા॑ વિધેમ ॥ યશ્ચિ॒દાપો॑ મહિ॒ના પ॒ર્યપ॑શ્ય॒-દ્દક્ષ॒-ન્દધા॑ના જ॒નય॑ન્તીર॒ગ્નિમ્ । યો દે॒વેષ્વધિ॑ દે॒વ એક॒ આસી॒-ત્કસ્મૈ॑ દે॒વાય॑ હ॒વિષા॑ વિધેમ ॥ 34 ॥
(અ॒ગ્ને-સ્સ – સર॑સ્વતી॒ – દ્યાગ્મ્ – સ॒હ – વિશ્વં॒ – ચતુ॑સ્ત્રિગ્મ્શચ્ચ) (અ. 8)
(ઊ॒ર્ધ્વા – યઃ પ્રા॑ણ॒તો – ય આ᳚ત્મ॒દા – યસ્યે॒મે – યઙ્ક્રન્દ॑સી॒ – યેન॒ દ્યૌ- રાપો॑ હ॒ યત્ – તતો॑ દે॒વાનાં॒ – યઁશ્ચિ॒દાપો॒ – યો દે॒વેષુ॒ – નવ॑ )
આકૂ॑તિમ॒ગ્નિ-મ્પ્ર॒યુજ॒ગ્ગ્॒ સ્વાહા॒ મનો॑ મે॒ધામ॒ગ્નિ-મ્પ્ર॒યુજ॒ગ્ગ્॒ સ્વાહા॑ ચિ॒ત્તં-વિઁજ્ઞા॑તમ॒ગ્નિ-મ્પ્ર॒યુજ॒ગ્ગ્॒ સ્વાહા॑ વા॒ચો વિધૃ॑તિમ॒ગ્નિ-મ્પ્ર॒યુજ॒ગ્ગ્॒ સ્વાહા᳚ પ્ર॒જાપ॑તયે॒ મન॑વે॒ સ્વાહા॒-ઽગ્નયે॑ વૈશ્વાન॒રાય॒ સ્વાહા॒ વિશ્વે॑ દે॒વસ્ય॑ ને॒તુર્મર્તો॑ વૃણીત સ॒ખ્યં-વિઁશ્વે॑ રા॒ય ઇ॑ષુદ્ધ્યસિ દ્યુ॒મ્નં-વૃઁ॑ણીત પુ॒ષ્યસે॒ સ્વાહા॒ મા સુ ભિ॑ત્થા॒ મા સુ રિ॑ષો॒ દૃગ્મ્હ॑સ્વ વી॒ડય॑સ્વ॒ સુ । અમ્બ॑ ધૃષ્ણુ વી॒રય॑સ્વા॒- [વી॒રય॑સ્વ, અ॒ગ્નિશ્ચે॒દ-ઙ્ક॑રિષ્યથઃ ।] 35
-ઽગ્નિશ્ચે॒દ-ઙ્ક॑રિષ્યથઃ ॥ દૃગ્મ્હ॑સ્વ દેવિ પૃથિવિ સ્વ॒સ્તય॑ આસુ॒રી મા॒યા સ્વ॒ધયા॑ કૃ॒તા-ઽસિ॑ । જુષ્ટ॑-ન્દે॒વાના॑મિ॒દમ॑સ્તુ હ॒વ્યમરિ॑ષ્ટા॒ ત્વમુદિ॑હિ ય॒જ્ઞે અ॒સ્મિન્ન્ ॥ મિત્રૈ॒તામુ॒ખા-ન્ત॑પૈ॒ષા મા ભે॑દિ । એ॒તા-ન્તે॒ પરિ॑ દદા॒મ્યભિ॑ત્ત્યૈ ॥ દ્ર્વ॑ન્ન-સ્સ॒ર્પિરા॑સુતિઃ પ્ર॒ત્નો હોતા॒ વરે᳚ણ્યઃ । સહ॑સસ્પુ॒ત્રો અદ્ભુ॑તઃ ॥ પર॑સ્યા॒ અધિ॑ સં॒વઁતો-ઽવ॑રાગ્મ્ અ॒ભ્યા [અ॒ભ્યા, ત॒ર॒ ।] 36
ત॑ર । યત્રા॒હમસ્મિ॒ તાગ્મ્ અ॑વ ॥ પ॒ર॒મસ્યાઃ᳚ પરા॒વતો॑ રો॒હિદ॑શ્વ ઇ॒હા-ઽગ॑હિ । પુ॒રી॒ષ્યઃ॑ પુરુપ્રિ॒યો-ઽગ્ને॒ ત્વ-ન્ત॑રા॒ મૃધઃ॑ ॥ સીદ॒ ત્વ-મ્મા॒તુર॒સ્યા ઉ॒પસ્થે॒ વિશ્વા᳚ન્યગ્ને વ॒યુના॑નિ વિ॒દ્વાન્ । મૈના॑મ॒ર્ચિષા॒ મા તપ॑સા॒-ઽભિ શૂ॑શુચો॒-ઽન્તર॑સ્યાગ્મ્ શુ॒ક્ર જ્યો॑તિ॒ર્વિ ભા॑હિ ॥ અ॒ન્તર॑ગ્ને રુ॒ચા ત્વમુ॒ખાયૈ॒ સદ॑ને॒ સ્વે । તસ્યા॒સ્ત્વગ્મ્ હર॑સા॒ તપ॒ન્ જાત॑વેદ-શ્શિ॒વો ભ॑વ ॥ શિ॒વો ભૂ॒ત્વા મહ્ય॑મ॒ગ્ને-ઽથો॑ સીદ શિ॒વસ્ત્વમ્ । શિ॒વાઃ કૃ॒ત્વા દિશ॒-સ્સર્વા॒-સ્સ્વાં-યોઁનિ॑મિ॒હા-ઽઽસ॑દઃ ॥ 37 ॥
(વી॒રય॒સ્વા – ઽઽ – તપ॑ન્ – વિગ્મ્શ॒તિશ્ચ॑) (અ. 9)
યદ॑ગ્ને॒ યાનિ॒ કાનિ॒ ચા-ઽઽતે॒ દારૂ॑ણિ દ॒દ્ધ્મસિ॑ । તદ॑સ્તુ॒ તુભ્ય॒મિ-દ્ઘૃ॒ત-ન્તજ્જુ॑ષસ્વ યવિષ્ઠ્ય ॥ યદત્ત્યુ॑પ॒જિહ્વિ॑કા॒ યદ્વ॒મ્રો અ॑તિ॒સર્પ॑તિ । સર્વ॒-ન્તદ॑સ્તુ તે ઘૃ॒ત-ન્તજ્જુ॑ષસ્વ યવિષ્ઠ્ય ॥ રાત્રિગ્મ્॑ રાત્રિ॒મપ્ર॑યાવ॒-મ્ભર॒ન્તો-ઽશ્વા॑યેવ॒ તિષ્ઠ॑તે ઘા॒સમ॑સ્મૈ । રા॒યસ્પોષે॑ણ॒ સમિ॒ષા મદ॒ન્તો-ઽગ્ને॒ મા તે॒ પ્રતિ॑વેશા રિષામ ॥ નાભા॑ [નાભા᳚, પૃ॒થિ॒વ્યા-સ્સ॑મિધા॒ન-] 38
પૃથિ॒વ્યા-સ્સ॑મિધા॒ન-મ॒ગ્નિગ્મ્ રા॒યસ્પોષા॑ય બૃહ॒તે હ॑વામહે । ઇ॒ર॒મ્મ॒દ-મ્બૃ॒હદુ॑ક્થં॒-યઁજ॑ત્ર॒-ઞ્જેતા॑રમ॒ગ્નિ-મ્પૃત॑નાસુ સાસ॒હિમ્ ॥ યા-સ્સેના॑ અ॒ભીત્વ॑રીરા-વ્યા॒ધિની॒-રુગ॑ણા ઉ॒ત । યે સ્તે॒ના યે ચ॒ તસ્ક॑રા॒સ્તાગ્સ્તે॑ અ॒ગ્ને-ઽપિ॑ દધામ્યા॒સ્યે᳚ ॥ દગ્ગ્ષ્ટ્રા᳚ભ્યા-મ્મ॒લિમ્લૂ॒ન્ જમ્ભ્યૈ॒-સ્તસ્ક॑રાગ્મ્ ઉ॒ત । હનૂ᳚ભ્યાગ્ સ્તે॒નાન્-ભ॑ગવ॒સ્તાગ્-સ્ત્વ-ઙ્ખા॑દ॒ સુખા॑દિતાન્ ॥ યે જને॑ષુ મ॒લિમ્લ॑વ-સ્સ્તે॒નાસ॒-સ્તસ્ક॑રા॒ વને᳚ । યે [ ] 39
કક્ષે᳚ષ્વઘા॒ યવ॒સ્તાગ્સ્તે॑ દધામિ॒ જમ્ભ॑યોઃ ॥ યો અ॒સ્મભ્ય॑મરાતી॒યા-દ્યશ્ચ॑ નો॒ દ્વેષ॑તે॒ જનઃ॑ । નિન્દા॒દ્યો અ॒સ્મા-ન્દિફ્સા᳚ચ્ચ॒ સર્વ॒-ન્ત-મ્મ॑સ્મ॒સા કુ॑રુ ॥ સગ્મ્શિ॑ત-મ્મે॒ બ્રહ્મ॒ સગ્મ્શિ॑તં-વીઁ॒ર્ય॑-મ્બલ᳚મ્ । સગ્મ્શિ॑ત-ઙ્ક્ષ॒ત્ર-ઞ્જિ॒ષ્ણુ યસ્યા॒-ઽહમસ્મિ॑ પુ॒રોહિ॑તઃ ॥ ઉદે॑ષા-મ્બા॒હૂ અ॑તિર॒મુદ્વર્ચ॒ ઉદૂ॒ બલ᳚મ્ । ક્ષિ॒ણોમિ॒ બ્રહ્મ॑ણા॒-ઽમિત્રા॒નુન્ન॑યામિ॒ [-ઽમિત્રા॒-નુન્ન॑યામિ, સ્વાગ્મ્ અ॒હમ્ ।] 40
સ્વાગ્મ્ અ॒હમ્ ॥ દૃ॒શા॒નો રુ॒ક્મ ઉ॒ર્વ્યા વ્ય॑દ્યૌદ્દુ॒ર્મર્ષ॒માયુ॑-શ્શ્રિ॒યે રુ॑ચા॒નઃ । અ॒ગ્નિર॒મૃતો॑ અભવ॒દ્વયો॑-ભિ॒ર્યદે॑ન॒-ન્દ્યૌરજ॑નય-થ્સુ॒રેતાઃ᳚ ॥ વિશ્વા॑ રૂ॒પાણિ॒ પ્રતિ॑ મુઞ્ચતે ક॒વિઃ પ્રા-ઽસા॑વીદ્ભ॒દ્ર-ન્દ્વિ॒પદે॒ ચતુ॑ષ્પદે । વિ નાક॑મખ્ય-થ્સવિ॒તા વરે॒ણ્યો-ઽનુ॑ પ્ર॒યાણ॑મુ॒ષસો॒ વિ॑રાજતિ ॥ નક્તો॒ષાસા॒ સમ॑નસા॒ વિરૂ॑પે ધા॒પયે॑તે॒ શિશુ॒મેકગ્મ્॑ સમી॒ચી । દ્યાવા॒ ક્ષામા॑ રુ॒ક્મો [રુ॒ક્મઃ, અ॒ન્તર્વિ ભા॑તિ] 41
અ॒ન્તર્વિ ભા॑તિ દે॒વા અ॒ગ્નિ-ન્ધા॑રય-ન્દ્રવિણો॒દાઃ ॥ સુ॒પ॒ર્ણો॑-ઽસિ ગ॒રુત્મા᳚-ન્ત્રિ॒વૃત્તે॒ શિરો॑ ગાય॒ત્ર-ઞ્ચક્ષુ॒-સ્સ્તોમ॑ આ॒ત્મા સામ॑ તે ત॒નૂર્વા॑મદે॒વ્ય-મ્બૃ॑હ-દ્રથન્ત॒રે પ॒ક્ષૌ ય॑જ્ઞાય॒જ્ઞિય॒-મ્પુચ્છ॒-ઞ્છન્દા॒ગ્॒સ્યઙ્ગા॑નિ॒ ધિષ્ણિ॑યા-શ્શ॒ફા યજૂગ્મ્॑ષિ॒ નામ॑ ॥ સુ॒પ॒ર્ણો॑-ઽસિ ગ॒રુત્મા॒-ન્દિવ॑-ઙ્ગચ્છ॒ સુવઃ॑ પત ॥ 42 ॥
(નાભા॒ – વને॒ યે – ન॑યામિ॒ – ક્ષામા॑ રુ॒ક્મો᳚ – ઽષ્ટાત્રિગ્મ્॑શચ્ચ) (અ. 10)
અગ્ને॒ યં-યઁ॒જ્ઞમ॑દ્ધ્વ॒રં-વિઁ॒શ્વતઃ॑ પરિ॒ભૂરસિ॑ । સ ઇદ્દે॒વેષુ॑ ગચ્છતિ ॥ સોમ॒ યાસ્તે॑ મયો॒ભુવ॑ ઊ॒તય॒-સ્સન્તિ॑ દા॒શુષે᳚ । તાભિ॑ર્નો-ઽવિ॒તા ભ॑વ ॥ અ॒ગ્નિર્મૂ॒ર્ધા ભુવઃ॑ ॥ ત્વન્ન॑-સ્સોમ॒ , યા તે॒ ધામા॑નિ ॥ ત-થ્સ॑વિ॒તુર્વરે᳚ણ્ય॒-મ્ભર્ગો॑ દે॒વસ્ય॑ ધીમહિ । ધિયો॒ યો નઃ॑ પ્રચો॒દયા᳚ત્ ॥ અચિ॑ત્તી॒ યચ્ચ॑કૃ॒મા દૈવ્યે॒ જને॑ દી॒નૈર્દક્ષૈઃ॒ પ્રભૂ॑તી પૂરુષ॒ત્વતા᳚ । 43
દે॒વેષુ॑ ચ સવિત॒ર્માનુ॑ષેષુ ચ॒ ત્વન્નો॒ અત્ર॑ સુવતા॒દના॑ગસઃ ॥ ચો॒દ॒યિ॒ત્રી સૂ॒નૃતા॑ના॒-ઞ્ચેત॑ન્તી સુમતી॒નામ્ । ય॒જ્ઞ-ન્દ॑ધે॒ સર॑સ્વતી ॥ પાવી॑રવી ક॒ન્યા॑ ચિ॒ત્રાયુ॒-સ્સર॑સ્વતી વી॒રપ॑ત્ની॒ ધિય॑-ન્ધાત્ । ગ્નાભિ॒રચ્છિ॑દ્રગ્મ્ શર॒ણગ્મ્ સ॒જોષા॑ દુરા॒ધર્ષ॑-ઙ્ગૃણ॒તે શર્મ॑ યગ્મ્સત્ ॥ પૂ॒ષા ગા અન્વે॑તુ નઃ પૂ॒ષા ર॑ક્ષ॒ત્વર્વ॑તઃ । પૂ॒ષા વાજગ્મ્॑ સનોતુ નઃ ॥ શુ॒ક્ર-ન્તે॑ અ॒ન્યદ્ય॑જ॒ત-ન્તે॑ અ॒ન્ય- [અ॒ન્યત્, વિષુ॑રૂપે॒ અહ॑ની॒ દ્યૌરિ॑વાસિ ।] 44
-દ્વિષુ॑રૂપે॒ અહ॑ની॒ દ્યૌરિ॑વાસિ । વિશ્વા॒ હિ મા॒યા અવ॑સિ સ્વધાવો ભ॒દ્રા તે॑ પૂષન્નિ॒હ રા॒તિર॑સ્તુ ॥ તે॑-ઽવર્ધન્ત॒ સ્વત॑વસો મહિત્વ॒ના ઽઽનાક॑-ન્ત॒સ્થુરુ॒રુ ચ॑ક્રિરે॒ સદઃ॑ । વિષ્ણુ॒ ર્યદ્ધા-ઽઽવ॒-દ્વૃષ॑ણ-મ્મદ॒ચ્યુતં॒-વઁયો॒ ન સી॑દ॒ન્નધિ॑ બ॒ર્॒હિષિ॑ પ્રિ॒યે ॥ પ્રચિ॒ત્રમ॒ર્ક-ઙ્ગૃ॑ણ॒તે તુ॒રાય॒ મારુ॑તાય॒ સ્વત॑વસે ભરદ્ધ્વમ્ । યે સહાગ્મ્॑સિ॒ સહ॑સા॒ સહ॑ન્તે॒ [સહ॑ન્તે, રેજ॑તે અગ્ને પૃથિ॒વી મ॒ખેભ્યઃ॑ ।] 45
રેજ॑તે અગ્ને પૃથિ॒વી મ॒ખેભ્યઃ॑ ॥ વિશ્વે॑ દે॒વા વિશ્વે॑ દેવાઃ ॥ દ્યાવા॑ નઃ પૃથિ॒વી ઇ॒મગ્મ્ સિ॒દ્ધ્રમ॒દ્ય દિ॑વિ॒સ્પૃશ᳚મ્ । ય॒જ્ઞ-ન્દે॒વેષુ॒ યચ્છતામ્ ॥ પ્ર પૂ᳚ર્વ॒જે પિ॒તરા॒ નવ્ય॑સીભિર્ગી॒ર્ભિઃ કૃ॑ણુદ્ધ્વ॒ગ્મ્॒ સદ॑ને ઋ॒તસ્ય॑ । આ નો᳚ દ્યાવાપૃથિવી॒ દૈવ્યે॑ન॒ જને॑ન યાત॒-મ્મહિ॑ વાં॒-વઁરૂ॑થમ્ ॥ અ॒ગ્નિગ્ગ્ સ્તોમે॑ન બોધય સમિધા॒નો અમ॑ર્ત્યમ્ । હ॒વ્યા દે॒વેષુ॑ નો દધત્ ॥ સ હ॑વ્ય॒વાડમ॑ર્ત્ય ઉ॒શિગ્દૂ॒તશ્ચનો॑હિતઃ । અ॒ગ્નિર્ધિ॒યા સમૃ॑ણ્વતિ ॥ શન્નો॑ ભવન્તુ॒, વાજે॑વાજે ॥ 46 ॥
(પુ॒રુ॒ષ॒ત્વતા॑ – યજ॒તન્તે॑ અ॒ન્યથ્ – સહ॑ન્તે॒ – ચનો॑હિતો॒ – ઽષ્ટૌ ચ॑ ) (અ. 11)
(યુ॒ઞ્જા॒ન – ઇ॒મામ॑ગૃભ્ણન્ – દે॒વસ્ય॒ – સન્તે॒ – વિ પાજ॑સા॒ – વસ॑વસ્ત્વા॒ – સમા᳚સ્ત્વો॒ – ર્ધ્વા – અ॒સ્યાકૂ॑તિં॒ – યઁદ॑ગ્ને॒ યાન્ – યગ્ને॒ યં-યઁ॒જ્ઞ – મેકા॑દશ)
(યુ॒ઞ્જા॒નો – વર્મ॑ ચ સ્થ – આદિ॒ત્યસ્ત્વા॒ – ભાર॑તી॒ – સ્વાગ્મ્ અ॒હગ્મ્ – ષટ્ચ॑ત્વારિગ્મ્શત્ )
(યુ॒ઞ્જા॒નો, વાજે॑વાજે)
॥ હરિઃ॑ ઓમ્ ॥
॥ કૃષ્ણ યજુર્વેદીય તૈત્તિરીય સંહિતાયા-ઞ્ચતુર્થ કાણ્ડે પ્રથમઃ પ્રશ્ન-સ્સમાપ્તઃ ॥