कृष्ण यजुर्वेदीय तैत्तिरीय संहिताया-ञ्चतुर्थकाण्डे प्रथमः प्रश्नः- अग्निचित्यङ्ग मन्त्रपाठाभिधानं
ओ-न्नमः परमात्मने, श्री महागणपतये नमः,
श्री गुरुभ्यो नमः । ह॒रिः॒ ओम् ॥
यु॒ञ्जा॒नः प्र॑थ॒म-म्मन॑स्त॒त्वाय॑ सवि॒ता धियः॑ । अ॒ग्नि-ञ्ज्योति॑र्नि॒चाय्य॑ पृथि॒व्या अद्ध्या ऽभ॑रत् ॥ यु॒क्त्वाय॒ मन॑सा दे॒वान्-थ्सुव॑र्य॒तो धि॒या दिव᳚म् । बृ॒हज्ज्योतिः॑ करिष्य॒त-स्स॑वि॒ता प्रसु॑वाति॒ तान् ॥ यु॒क्तेन॒ मन॑सा व॒य-न्दे॒वस्य॑ सवि॒तु-स्स॒वे । सु॒व॒र्गेया॑य॒ शक्त्यै᳚ ॥ यु॒ञ्जते॒ मन॑ उ॒त यु॑ञ्जते॒ धियो॒ विप्रा॒ विप्र॑स्य बृह॒तो वि॑प॒श्चितः॑ । वि होत्रा॑ दधे वयुना॒ विदेक॒ इ- [वयुना॒ विदेक॒ इत्, म॒ही दे॒वस्य॑] 1
-न्म॒ही दे॒वस्य॑ सवि॒तुः परि॑ष्टुतिः ॥ यु॒जे वा॒-म्ब्रह्म॑ पू॒र्व्य-न्नमो॑भि॒र्वि श्लोका॑ यन्ति प॒थ्ये॑व॒ सूराः᳚ । शृ॒ण्वन्ति॒ विश्वे॑ अ॒मृत॑स्य पु॒त्रा आ ये धामा॑नि दि॒व्यानि॑ त॒स्थुः ॥ यस्य॑ प्र॒याण॒मन्व॒न्य इद्य॒युर्दे॒वा दे॒वस्य॑ महि॒मान॒मर्च॑तः । यः पार्थि॑वानि विम॒मे स एत॑शो॒ रजाग्ं॑सि दे॒व-स्स॑वि॒ता म॑हित्व॒ना ॥ देव॑ सवितः॒ प्रसु॑व य॒ज्ञ-म्प्रस॑व [ ] 2
य॒ज्ञप॑ति॒-म्भगा॑य दि॒व्यो ग॑न्ध॒र्वः । के॒त॒पूः केत॑न्नः पुनातु वा॒चस्पति॒र्वाच॑म॒द्य स्व॑दाति नः ॥ इ॒म-न्नो॑ देव सवितर्य॒ज्ञ-म्प्रसु॑व देवा॒युवग्ं॑ सखि॒विदग्ं॑ सत्रा॒जित॑-न्धन॒जितग्ं॑ सुव॒र्जित᳚म् ॥ ऋ॒चा स्तोम॒ग्ं॒ सम॑र्धय गाय॒त्रेण॑ रथन्त॒रम् । बृ॒ह-द्गा॑य॒त्रव॑र्तनि ॥ दे॒वस्य॑ त्वा सवि॒तुः प्र॑स॒वे᳚ ऽश्विनो᳚र्बा॒हुभ्या᳚-म्पू॒ष्णो हस्ता᳚भ्या-ङ्गाय॒त्रेण॒ छन्द॒सा ऽऽद॑दे-ऽङ्गिर॒स्वदभ्रि॑रसि॒ नारि॑- [नारिः॑, अ॒सि॒ पृ॒थि॒व्या-स्स॒धस्था॑-] 3
-रसि पृथि॒व्या-स्स॒धस्था॑-द॒ग्नि-म्पु॑री॒ष्य॑मङ्गिर॒स्वदा भ॑र॒ त्रैष्टु॑भेन त्वा॒ छन्द॒सा ऽऽद॑दे-ऽङ्गिर॒स्व-द्बभ्रि॑रसि॒ नारि॑रसि॒ त्वया॑ व॒यग्ं स॒धस्थ॒ आग्निग्ं श॑केम॒ खनि॑तु-म्पुरी॒ष्य॑-ञ्जाग॑तेन त्वा॒ छन्द॒सा ऽऽद॑दे-ऽङ्गिर॒स्वद्धस्त॑ आ॒धाय॑ सवि॒ता बिभ्र॒दभ्रिग्ं॑ हिर॒ण्ययी᳚म् । तया॒ ज्योति॒रज॑स्र॒-मिद॒ग्नि-ङ्खा॒त्वी न॒ आ भ॒रानु॑ष्टुभेन त्वा॒ छन्द॒सा ऽऽद॑दे-ऽङ्गिर॒स्वत् ॥ 4 ॥
(इ–द्य॒ज्ञ-म्प्रसु॑व॒ – नारि॒ – रानु॑ष्टुभेन त्वा॒ छन्द॑सा॒ – त्रीणि॑ च) (अ. 1)
इ॒माम॑गृभ्ण-न्रश॒नामृ॒तस्य॒ पूर्व॒ आयु॑षि वि॒दथे॑षु क॒व्या । तया॑ दे॒वा-स्सु॒तमा ब॑भूवुर्-ऋ॒तस्य॒ साम᳚न्-थ्स॒रमा॒रप॑न्ती ॥ प्रतू᳚र्तं-वाँजि॒न्ना द्र॑व॒ वरि॑ष्ठा॒मनु॑ सं॒वँत᳚म् । दि॒वि ते॒ जन्म॑ पर॒मम॒न्तरि॑क्षे॒ नाभिः॑ पृथि॒व्यामधि॒ योनिः॑ ॥ यु॒ञ्जाथा॒ग्ं॒ रास॑भं-युँ॒वम॒स्मिन्. यामे॑ वृषण्वसू । अ॒ग्नि-म्भर॑न्तमस्म॒युम् ॥ योगे॑योगे त॒वस्त॑रं॒-वाँजे॑वाजे हवामहे । सखा॑य॒ इन्द्र॑म॒तये᳚ ॥ प्र॒तूर्व॒- [प्र॒तूर्वन्न्॑, एह्य॑व॒क्राम॒न्नश॑स्ती] 5
-न्नेह्य॑व॒क्राम॒न्नश॑स्ती रु॒द्रस्य॒ गाण॑पत्या-न्मयो॒भूरेहि॑ । उ॒र्व॑न्तरि॑क्ष॒मन्वि॑हि स्व॒स्ति ग॑व्यूति॒रभ॑यानि कृ॒ण्वन्न् ॥ पू॒ष्णा स॒युजा॑ स॒ह । पृ॒थि॒व्या-स्स॒धस्था॑द॒ग्नि-म्पु॑रि॒ष्य॑-मङ्गिर॒स्व-दच्छे᳚ह्य॒ग्नि-म्पु॑री॒ष्य॑ -मङ्गिर॒स्वद-च्छे॑मो॒-ऽग्नि-म्पु॑री॒ष्य॑-मङ्गिर॒स्व-द्भ॑रिष्यामो॒-ऽग्नि-म्पु॑री॒ष्य॑-मङ्गिर॒स्व-द्भ॑रामः ॥ अन्व॒ग्निरु॒षसा॒-मग्र॑मख्य॒-दन्वहा॑नि प्रथ॒मो जा॒तवे॑दाः । अनु॒ सूर्य॑स्य [सूर्य॑स्य, पु॒रु॒त्रा च॑] 6
पुरु॒त्रा च॑ र॒श्मीननु॒ द्यावा॑पृथि॒वी आ त॑तान ॥ आ॒गत्य॑ वा॒ज्यद्ध्व॑न॒-स्सर्वा॒ मृधो॒ विधू॑नुते । अ॒ग्निग्ं स॒धस्थे॑ मह॒ति चक्षु॑षा॒ नि चि॑कीषते ॥ आ॒क्रम्य॑ वाजि-न्पृथि॒वीम॒ग्निमि॑च्छ रु॒चा त्वम् । भूम्या॑ वृ॒त्वाय॑ नो ब्रूहि॒ यतः॒ खना॑म॒ तं-वँ॒यम् ॥ द्यौस्ते॑ पृ॒ष्ठ-म्पृ॑थि॒वी स॒धस्थ॑मा॒त्मा ऽन्तरि॑क्षग्ं समु॒द्रस्ते॒ योनिः॑ । वि॒ख्याय॒ चक्षु॑षा॒ त्वम॒भि ति॑ष्ठ [त्वम॒भि ति॑ष्ठ, पृ॒त॒न्य॒तः ।] 7
पृतन्य॒तः ॥ उत्क्रा॑म मह॒ते सौभ॑गाया॒-स्मादा॒स्थाना᳚-द्द्रविणो॒दा वा॑जिन्न् । व॒यग्ग् स्या॑म सुम॒तौ पृ॑थि॒व्या अ॒ग्नि-ङ्ख॑नि॒ष्यन्त॑ उ॒पस्थे॑ अस्याः ॥ उद॑क्रमी-द्द्रविणो॒दा वा॒ज्यर्वा-ऽक॒-स्स लो॒कग्ं सुकृ॑त-म्पृथि॒व्याः । ततः॑ खनेम सु॒प्रती॑कम॒ग्निग्ं सुवो॒ रुहा॑णा॒ अधि॒ नाक॑ उत्त॒मे ॥ अ॒पो दे॒वीरुप॑ सृज॒ मधु॑मतीरय॒क्ष्माय॑ प्र॒जाभ्यः॑ । तासा॒ग्॒ स्थाना॒दुज्जि॑हता॒-मोष॑धय-स्सुपिप्प॒लाः ॥ जिघ॑- [जिघ॑र्मि, अ॒ग्नि-म्मन॑सा] 8
-र्म्य॒ग्नि-म्मन॑सा घृ॒तेन॑ प्रति॒क्ष्यन्त॒-म्भुव॑नानि॒ विश्वा᳚ । पृ॒थु-न्ति॑र॒श्चा वय॑सा बृ॒हन्तं॒-व्यँचि॑ष्ठ॒मन्नग्ं॑ रभ॒सं-विँदा॑नम् ॥ आ त्वा॑ जिघर्मि॒ वच॑सा घृ॒तेना॑-ऽर॒क्षसा॒ मन॑सा॒ तज्जु॑षस्व । मर्य॑श्री-स्स्पृह॒य-द्व॑र्णो अ॒ग्निर्ना-ऽभि॒मृशे॑ त॒नुवा॒ जर्हृ॑षाणः ॥ परि॒ वाज॑पतिः क॒विर॒ग्निर्-ह॒व्यान्य॑क्रमीत् । दध॒-द्रत्ना॑नि दा॒शुषे᳚ ॥ परि॑ त्वा-ऽग्ने॒ पुरं॑-वँ॒यं-विँप्रग्ं॑ सहस्य धीमहि । धृ॒ष-द्व॑र्ण-न्दि॒वेदि॑वे भे॒त्तार॑-म्भङ्गु॒राव॑तः ॥ त्वम॑ग्ने॒ द्युभि॒स्त्व-मा॑शुशु॒क्षणि॒स्त्व-म॒द्भ्यस्त्व-मश्म॑न॒स्परि॑ । त्वं-वँने᳚भ्य॒ स्त्वमोष॑धीभ्य॒ स्त्व-न्नृ॒णा-न्नृ॑पते जायसे॒ शुचिः॑ ॥ 9 ॥
(प्र॒तूर्व॒न्थ् – सूर्य॑स्य – तिष्ठ॒ – जिघ॑र्मि – भे॒त्तारं॑ – विँग्ंश॒तिश्च॑) (अ. 2)
दे॒वस्य॑ त्वा सवि॒तुः प्र॑स॒वे᳚-ऽश्विनो᳚ र्बा॒हुभ्या᳚-म्पू॒ष्णो हस्ता᳚भ्या-म्पृथि॒व्या-स्स॒धस्थे॒-ऽग्नि-म्पु॑री॒ष्य॑-मङ्गिर॒स्व-त्ख॑नामि ॥ ज्योति॑ष्मन्त-न्त्वा-ऽग्ने सु॒प्रती॑क॒मज॑स्रेण भा॒नुना॒ दीद्या॑नम् । शि॒व-म्प्र॒जाभ्यो-ऽहिग्ं॑ सन्त-म्पृथि॒व्या-स्स॒धस्थे॒-ऽग्नि-म्पु॑री॒ष्य॑ -मङ्गिर॒स्व-त्ख॑नामि ॥ अ॒पा-म्पृ॒ष्ठम॑सि स॒प्रथा॑ उ॒र्व॑ग्नि-म्भ॑रि॒ष्यदप॑रावपिष्ठम् । वर्ध॑मान-म्म॒ह आ च॒ पुष्क॑र-न्दि॒वो मात्र॑या वरि॒णा प्र॑थस्व ॥ शर्म॑ च स्थो॒ [शर्म॑ च स्थः, वर्म॑ च] 10
वर्म॑ च स्थो॒ अच्छि॑द्रे बहु॒ले उ॒भे । व्यच॑स्वती॒ सं-वँ॑साथा-म्भ॒र्तम॒ग्नि-म्पु॑री॒ष्य᳚म् ॥ संवँ॑साथाग्ं सुव॒र्विदा॑ स॒मीची॒ उर॑सा॒ त्मना᳚ । अ॒ग्निम॒न्त र्भ॑रि॒ष्यन्ती॒ ज्योति॑ष्मन्त॒ मज॑स्र॒मित् ॥ पु॒री॒ष्यो॑-ऽसि वि॒श्वभ॑राः । अथ॑र्वा त्वा प्रथ॒मो निर॑मन्थदग्ने ॥ त्वाम॑ग्ने॒ पुष्क॑रा॒दद्ध्यथ॑र्वा॒ निर॑मन्थत । मू॒र्ध्नो विश्व॑स्य वा॒घतः॑ ॥ तमु॑ त्वा द॒द्ध्यङ्ङृषिः॑ पु॒त्र ई॑धे॒ [पु॒त्र ई॑धे, अथ॑र्वणः ।] 11
अथ॑र्वणः । वृ॒त्र॒हण॑-म्पुरन्द॒रम् ॥ तमु॑ त्वा पा॒थ्यो वृषा॒ समी॑धे दस्यु॒हन्त॑मम् । ध॒न॒ञ्ज॒यग्ं रणे॑रणे ॥ सीद॑ होत॒-स्स्व उ॑ लो॒के चि॑कि॒त्वान्-थ्सा॒दया॑ य॒ज्ञग्ं सु॑कृ॒तस्य॒ योनौ᳚ । दे॒वा॒वीर्दे॒वान्. ह॒विषा॑ यजा॒स्यग्ने॑ बृ॒ह-द्यज॑माने॒ वयो॑ धाः ॥ नि होता॑ होतृ॒षद॑ने॒ विदा॑नस्त्वे॒षो दी॑दि॒वाग्ं अ॑सद-थ्सु॒दक्षः॑ । अद॑ब्धव्रत प्रमति॒र्वसि॑ष्ठ-स्सहस्र-म्भ॒र-श्शुचि॑जिह्वो अ॒ग्निः ॥ सग्ं सी॑दस्व म॒हाग्ं अ॑सि॒ शोच॑स्व [शोच॑स्व, दे॒व॒वीत॑मः ।] 12
देव॒वीत॑मः । वि धू॒मम॑ग्ने अरु॒ष-म्मि॑येद्ध्य सृ॒ज प्र॑शस्त दर्श॒तम् ॥ जनि॑ष्वा॒ हि जेन्यो॒ अग्रे॒ अह्नाग्ं॑ हि॒तो हि॒तेष्व॑रु॒षो वने॑षु । दमे॑दमे स॒प्त रत्ना॒ दधा॑नो॒-ऽग्निर्होता॒ नि ष॑सादा॒ यजी॑यान् ॥ 13 ॥
(स्थ॒ – ई॒धे॒ – शोच॑स्व – स॒प्तविग्ं॑शतिश्च) – (अ. 3)
स-न्ते॑ वा॒युर्मा॑त॒रिश्वा॑ दधातूत्ता॒नायै॒ हृद॑यं॒-यँद्विलि॑ष्टम् । दे॒वानां॒-यँश्चर॑ति प्रा॒णथे॑न॒ तस्मै॑ च देवि॒ वष॑डस्तु॒ तुभ्य᳚म् ॥ सुजा॑तो॒ ज्योति॑षा स॒ह शर्म॒ वरू॑थ॒मा-ऽस॑द॒-स्सुवः॑ । वासो॑ अग्ने वि॒श्वरू॑प॒ग्ं॒ संव्यँ॑यस्व विभावसो ॥ उदु॑ तिष्ठ स्वद्ध्व॒रावा॑ नो दे॒व्या कृ॒पा । दृ॒शे च॑ भा॒सा बृ॑ह॒ता सु॑शु॒क्वनि॒रा-ऽग्ने॑ याहि सुश॒स्तिभिः॑ ॥ 14 ॥
ऊ॒र्ध्व ऊ॒ षु ण॑ ऊ॒तये॒ तिष्ठा॑ दे॒वो न स॑वि॒ता । ऊ॒र्ध्वो वाज॑स्य॒ सनि॑ता॒ यद॒ञ्जिभि॑-र्वा॒घद्भि॑-र्वि॒ह्वया॑महे ॥ स जा॒तो गर्भो॑ असि॒ रोद॑स्यो॒रग्ने॒ चारु॒र्विभृ॑त॒ ओष॑धीषु । चि॒त्र-श्शिशुः॒ परि॒ तमाग्॑स्य॒क्तः प्र मा॒तृभ्यो॒ अधि॒ कनि॑क्रदद्गाः ॥ स्थि॒रो भ॑व वी॒ड्व॑ङ्ग आ॒शुर्भ॑व वा॒ज्य॑र्वन्न् । पृ॒थुर्भ॑व सु॒षद॒स्त्वम॒ग्नेः पु॑रीष॒वाह॑नः ॥ शि॒वो भ॑व [ ] 15
प्र॒जाभ्यो॒ मानु॑षीभ्य॒स्त्वम॑ङ्गिरः । मा द्यावा॑पृथि॒वी अ॒भि शू॑शुचो॒ मा-ऽन्तरि॑क्ष॒-म्मा वन॒स्पतीन्॑ ॥ प्रैतु॑ वा॒जी कनि॑क्रद॒-न्नान॑द॒-द्रास॑भः॒ पत्वा᳚ । भर॑न्न॒ग्नि-म्पु॑री॒ष्य॑-म्मा पा॒द्यायु॑षः पु॒रा ॥ रास॑भो वा॒-ङ्कनि॑क्रद॒-थ्सुयु॑क्तो वृषणा॒ रथे᳚ । स वा॑म॒ग्नि-म्पु॑री॒ष्य॑मा॒शुर्दू॒तो व॑हादि॒तः ॥ वृषा॒-ऽग्निं-वृँष॑ण॒-म्भर॑न्न॒पा-ङ्गर्भग्ं॑ समु॒द्रिय᳚म् । अग्न॒ आ या॑हि [ ] 16
वी॒तय॑ ऋ॒तग्ं स॒त्यम् ॥ ओष॑धयः॒ प्रति॑ गृह्णीता॒-ऽग्निमे॒तग्ं शि॒वमा॒यन्त॑म॒भ्यत्र॑ यु॒ष्मान् । व्यस्य॒न् विश्वा॒ अम॑ती॒ररा॑ती-र्नि॒षीद॑न्नो॒ अप॑ दुर्म॒तिग्ं ह॑नत् ॥ ओष॑धयः॒ प्रति॑ मोदद्ध्वमेन॒-म्पुष्पा॑वती-स्सुपिप्प॒लाः । अ॒यं-वोँ॒ गर्भ॑ ऋ॒त्वियः॑ प्र॒त्नग्ं स॒धस्थ॒मा ऽस॑दत् ॥ 17 ॥
(सु॒श॒स्तिभिः॑ – शि॒वो भ॑व – याहि॒ – षट्त्रिग्ं॑शच्च) (अ. 4)
वि पाज॑सा पृ॒थुना॒ शोशु॑चानो॒ बाध॑स्व द्वि॒षो र॒क्षसो॒ अमी॑वाः । सु॒शर्म॑णो बृह॒त-श्शर्म॑णि स्याम॒ग्नेर॒हग्ं सु॒हव॑स्य॒ प्रणी॑तौ ॥ आपो॒ हि ष्ठा म॑यो॒भुव॒स्ता न॑ ऊ॒र्जे द॑धातन । म॒हे रणा॑य॒ चक्ष॑से ॥ यो व॑-श्शि॒वत॑मो॒ रस॒स्तस्य॑ भाजयते॒ह नः॑ । उ॒श॒तीरि॑व मा॒तरः॑ ॥ तस्मा॒ अर॑-ङ्गमाम वो॒ यस्य॒ क्षया॑य॒ जिन्व॑थ । आपो॑ ज॒नय॑था च नः ॥ मि॒त्र- [मि॒त्रः, स॒ग्ं॒सृज्य॑] 18
-स्स॒ग्ं॒सृज्य॑ पृथि॒वी-म्भूमि॑-ञ्च॒ ज्योति॑षा स॒ह । सुजा॑त-ञ्जा॒तवे॑दसम॒ग्निं-वैँ᳚श्वान॒रं-विँ॒भुम् ॥ अ॒य॒क्ष्माय॑ त्वा॒ सग्ं सृ॑जामि प्र॒जाभ्यः॑ । विश्वे᳚ त्वा दे॒वा वै᳚श्वान॒रा-स्सग्ं सृ॑ज॒न्त्वा-नु॑ष्टुभेन॒ छन्द॑सा-ऽङ्गिर॒स्वत् ॥ रु॒द्रा-स्स॒भृन्त्य॑ पृथि॒वी-म्बृ॒हज्ज्योति॒-स्समी॑धिरे । तेषा᳚-म्भा॒नुरज॑स्र॒ इच्छु॒क्रो दे॒वेषु॑ रोचते ॥ सग्ं सृ॑ष्टां॒-वँसु॑भी रु॒द्रैर्धीरैः᳚ कर्म॒ण्या᳚-म्मृद᳚म् । हस्ता᳚भ्या-म्मृ॒द्वी-ङ्कृ॒त्वा सि॑नीवा॒ली क॑रोतु॒ [सि॑नीवा॒ली क॑रोतु, ताम् ।] 19
ताम् ॥ सि॒नी॒वा॒ली सु॑कप॒र्दा सु॑कुरी॒रा स्वौ॑प॒शा । सा तुभ्य॑मदिते मह॒ ओखा-न्द॑धातु॒ हस्त॑योः ॥ उ॒खा-ङ्क॑रोतु॒ शक्त्या॑ बा॒हुभ्या॒-मदि॑तिर्धि॒या । मा॒ता पु॒त्रं-यँथो॒पस्थे॒ सा-ऽग्नि-म्बि॑भर्तु॒ गर्भ॒ आ ॥ म॒खस्य॒ शिरो॑-ऽसि य॒ज्ञस्य॑ प॒दे स्थः॑ । वस॑वस्त्वा कृण्वन्तु गाय॒त्रेण॒ छन्द॑सा ऽङ्गिर॒स्व-त्पृ॑थि॒व्य॑सि रु॒द्रास्त्वा॑ कृण्वन्तु॒ त्रैष्टु॑भेन॒ छन्द॑सा ऽङ्गिर॒स्वद॒न्तरि॑क्षम- [-ऽङ्गिर॒स्वद॒न्तरि॑क्षमसि, आ॒दि॒त्यास्त्वा॑] 20
-स्यादि॒त्यास्त्वा॑ कृण्वन्तु॒ जाग॑तेन॒ छन्द॑सा-ऽङ्गिर॒स्व-द्द्यौर॑सि॒ विश्वे᳚ त्वा दे॒वा वै᳚श्वान॒राः कृ॑ण्व॒न्त्वानु॑ष्टुभेन॒ छन्द॑सा-ऽङ्गिर॒स्व-द्दिशो॑-ऽसि ध्रु॒वा-ऽसि॑ धा॒रया॒ मयि॑ प्र॒जाग्ं रा॒यस्पोष॑-ङ्गौप॒त्यग्ं सु॒वीर्यग्ं॑ सजा॒तान्. यज॑माना॒या-ऽदि॑त्यै॒ रास्ना॒-ऽस्य दि॑तिस्ते॒ बिल॑-ङ्गृह्णातु॒ पाङ्क्ते॑न॒ छन्द॑सा ऽङ्गिर॒स्वत् ॥ कृ॒त्वाय॒ सा म॒हीमु॒खा-म्मृ॒न्मयीं॒-योँनि॑म॒ग्नये᳚ । ता-म्पु॒त्रेभ्य॒-स्स-म्प्रा य॑च्छ॒ददि॑ति-श्श्र॒पया॒निति॑ ॥ 21 ॥
(मि॒त्रः – क॑रो – त्व॒न्तरि॑क्षमसि॒ – प्र – च॒त्वारि॑ च) (अ. 5)
वस॑वस्त्वा धूपयन्तु गाय॒त्रेण॒ छन्द॑सा-ऽङ्गिर॒स्व-द्रु॒द्रास्त्वा॑ धूपयन्तु॒ त्रैष्टु॑भेन॒ छन्द॑सा-ऽङ्गिर॒स्व-दा॑दि॒त्यास्त्वा॑ धूपयन्तु॒ जाग॑तेन॒ छन्द॑सा-ऽङ्गिर॒स्वद्- विश्वे᳚ त्वा दे॒वा वै᳚श्वान॒रा धू॑पय॒न्त्वानु॑ष्टुभेन॒ छन्द॑सा-ऽङ्गिर॒स्व-दिन्द्र॑स्त्वा धूपयत्वङ्गिर॒स्व–द्विष्णु॑स्त्वा धूपयत्वङ्गिर॒स्व-द्वरु॑णस्त्वा धूपयत्वङ्गिर॒स्व-ददि॑तिस्त्वा दे॒वी वि॒श्वदे᳚व्यावती पृथि॒व्या-स्स॒धस्थे᳚-ऽङ्गिर॒स्व-त्ख॑नत्ववट दे॒वाना᳚-न्त्वा॒ पत्नी᳚- [पत्नीः᳚, दे॒वी-र्वि॒श्वदे᳚व्यावतीः] 22
-र्दे॒वी-र्वि॒श्वदे᳚व्यावतीः पृथि॒व्या-स्स॒धस्थे᳚-ऽङ्गिर॒स्व-द्द॑धतूखे धि॒षणा᳚स्त्वा दे॒वीर्वि॒श्वदे᳚व्यावतीः पृथि॒व्या-स्स॒धस्थे᳚-ऽङ्गिर॒स्व-द॒भीन्ध॑तामुखे॒ ग्नास्त्वा॑ दे॒वीर्वि॒श्वदे᳚व्यावतीः पृथि॒व्या-स्स॒धस्थे᳚-ऽङ्गिर॒स्व-च्छ्र॑पयन्तूखे॒ वरू᳚त्रयो॒ जन॑यस्त्वा दे॒वीर्वि॒श्वदे᳚व्यावतीः पृथि॒व्या-स्स॒धस्थे᳚-ऽङ्गिर॒स्व-त्प॑चन्तूखे । मित्रै॒तामु॒खा-म्प॑चै॒षा मा भे॑दि । ए॒ता-न्ते॒ परि॑ ददा॒म्यभि॑त्त्यै ॥ अ॒भीमा- [अ॒भीमाम्, म॒हि॒ना दिव॑-म्मि॒त्रो] 23
-म्म॑हि॒ना दिव॑-म्मि॒त्रो ब॑भूव स॒प्रथाः᳚ । उ॒त श्रव॑सा पृथि॒वीम् ॥ मि॒त्रस्य॑ चर्षणी॒धृत॒-श्श्रवो॑ दे॒वस्य॑ सान॒सिम् । द्यु॒म्न-ञ्चि॒त्रश्र॑वस्तमम् ॥ दे॒वस्त्वा॑ सवि॒तोद्व॑पतु सुपा॒णि-स्स्व॑ङ्गु॒रिः । सु॒बा॒हुरु॒त शक्त्या᳚ ॥ अप॑द्यमाना पृथि॒व्याशा॒ दिश॒ आ पृ॑ण । उत्ति॑ष्ठ बृह॒ती भ॑वो॒र्ध्वा ति॑ष्ठ ध्रु॒वा त्वम् ॥ वस॑व॒स्त्वा ऽऽच्छृ॑न्दन्तु गाय॒त्रेण॒ छन्द॑सा-ऽङ्गिर॒स्व-द्रु॒द्रास्त्वा-ऽऽ च्छृ॑न्दन्तु॒ त्रैष्टु॑भेन॒ छन्द॑सा-ऽङ्गिर॒स्व-दा॑दि॒त्यास्त्वा ऽऽच्छृ॑न्दन्तु॒ जाग॑तेन॒ छन्द॑सा-ऽङ्गिर॒स्व-द्विश्वे᳚ त्वा दे॒वा वै᳚श्वान॒रा आ च्छृ॑न्द॒न्त्वानु॑ष्टुभेन॒ छन्द॑सा-ऽङ्गिर॒स्वत् ॥ 24 ॥
(पत्नी॑ – रि॒माग्ं – रु॒द्रास्त्वा-ऽऽ च्छृ॑न्द॒न्त्वे – का॒न्न विग्ं॑श॒तिश्च॑) (अ. 6)
समा᳚स्त्वा-ऽग्न ऋ॒तवो॑ वर्धयन्तु संवँथ्स॒रा ऋष॑यो॒ यानि॑ स॒त्या । स-न्दि॒व्येन॑ दीदिहि रोच॒नेन॒ विश्वा॒ आ भा॑हि प्र॒दिशः॑ पृथि॒व्याः ॥ स-ञ्चे॒द्ध्यस्वा᳚-ऽग्ने॒ प्र च॑ बोधयैन॒मुच्च॑ तिष्ठ मह॒ते सौभ॑गाय । मा च॑ रिषदुपस॒त्ता ते॑ अग्ने ब्र॒ह्माण॑स्ते य॒शस॑-स्सन्तु॒ मा-ऽन्ये ॥ त्वाम॑ग्ने वृणते ब्राह्म॒णा इ॒मे शि॒वो अ॑ग्ने [ ] 25
सं॒-वँर॑णे भवा नः । स॒प॒त्न॒हा नो॑ अभिमाति॒जिच्च॒ स्वे गये॑ जागृ॒ह्य प्र॑युच्छन्न् ॥ इ॒हैवाग्ने॒ अधि॑ धारया र॒यि-म्मा त्वा॒ निक्र॑-न्पूर्व॒चितो॑ निका॒रिणः॑ । क्ष॒त्रम॑ग्ने सु॒यम॑मस्तु॒ तुभ्य॑मुपस॒त्ता व॑र्धता-न्ते॒ अनि॑ष्टृतः ॥ क्ष॒त्रेणा᳚-ऽग्ने॒ स्वायु॒-स्सग्ं र॑भस्व मि॒त्रेणा᳚-ऽग्ने मित्र॒धेये॑ यतस्व । स॒जा॒ताना᳚-म्मद्ध्यम॒स्था ए॑धि॒ राज्ञा॑मग्ने विह॒व्यो॑ दीदिही॒ह ॥ अति॒ [अति॑, निहो॒ अति॒ स्रिधो] 26
निहो॒ अति॒ स्रिधो ऽत्यचि॑त्ति॒-मत्यरा॑तिमग्ने । विश्वा॒ ह्य॑ग्ने दुरि॒ता सह॒स्वाथा॒स्मभ्यग्ं॑ स॒हवी॑राग्ं र॒यिन्दाः᳚ ॥ अ॒ना॒धृ॒ष्यो जा॒तव॑दा॒ अनि॑ष्टृतो वि॒राड॑ग्ने क्षत्र॒भृ-द्दी॑दिही॒ह । विश्वा॒ आशाः᳚ प्रमु॒ञ्च-न्मानु॑षीर्भि॒य-श्शि॒वाभि॑र॒द्य परि॑ पाहि नो वृ॒धे ॥ बृह॑स्पते सवितर्बो॒धयै॑न॒ग्ं॒ सग्ंशि॑त-ञ्चिथ्स-न्त॒राग्ं सग्ं शि॑शाधि । व॒र्धयै॑न-म्मह॒ते सौभ॑गाय॒ [सौभ॑गाय, विश्व॑ एन॒मनु॑ मदन्तु दे॒वाः ।] 27
विश्व॑ एन॒मनु॑ मदन्तु दे॒वाः ॥ अ॒मु॒त्र॒भूया॒दध॒ यद्य॒मस्य॒ बृह॑स्पते अ॒भिश॑स्ते॒र मु॑ञ्चः । प्रत्यौ॑हता-म॒श्विना॑ मृ॒त्युम॑स्मा-द्दे॒वाना॑-मग्ने भि॒षजा॒ शची॑भिः ॥ उद्व॒य-न्तम॑स॒स्परि॒ पश्य॑न्तो॒ ज्योति॒रुत्त॑रम् । दे॒व-न्दे॑व॒त्रा सूर्य॒मग॑न्म॒ ज्योति॑रुत्त॒मम् ॥ 28 ॥
(इ॒मे शि॒वो अ॒ग्ने – ऽति॒ – सौभ॑गाय॒ – चतु॑स्त्रिग्ंशच्च) (अ. 7)
ऊ॒र्ध्वा अ॑स्य स॒मिधो॑ भवन्त्यू॒र्ध्वा शु॒क्रा शो॒चीग्ष्य॒ग्नेः । द्यु॒मत्त॑मा सु॒प्रती॑कस्य सू॒नोः ॥ तनू॒नपा॒दसु॑रो वि॒श्ववे॑दा दे॒वो दे॒वेषु॑ दे॒वः । प॒थ आ-ऽन॑क्ति॒ मद्ध्वा॑ घृ॒तेन॑ ॥ मद्ध्वा॑ य॒ज्ञ-न्न॑क्षसे प्रीणा॒नो नरा॒शग्ंसो॑ अग्ने । सु॒कृद्दे॒व-स्स॑वि॒ता वि॒श्ववा॑रः ॥ अच्छा॒यमे॑ति॒ शव॑सा घृ॒तेने॑डा॒नो वह्नि॒र्नम॑सा । अ॒ग्निग्ग् स्रुचो॑ अद्ध्व॒रेषु॑ प्र॒यथ्सु॑ ॥ स य॑क्षदस्य महि॒मान॑म॒ग्ने-स्स [महि॒मान॑म॒ग्ने-स्सः, ई॒ म॒न्द्रासु॑ प्र॒यसः॑ ।] 29
ई॑ म॒न्द्रासु॑ प्र॒यसः॑ । वसु॒श्चेति॑ष्ठो वसु॒धात॑मश्च ॥ द्वारो॑ दे॒वीरन्व॑स्य॒ विश्वे᳚ व्र॒ता द॑दन्ते अ॒ग्नेः । उ॒रु॒व्यच॑सो॒ धाम्ना॒ पत्य॑मानाः ॥ ते अ॑स्य॒ योष॑णे दि॒व्ये न योना॑वु॒षासा॒नक्ता᳚ । इ॒मं-यँ॒ज्ञम॑वता मद्ध्व॒र-न्नः॑ ॥ दैव्या॑ होतारावू॒र्ध्व-म॑द्ध्व॒र-न्नो॒-ऽग्नेर्जि॒ह्वाम॒भि गृ॑णीतम् । कृ॒णु॒त-न्न॒-स्स्वि॑ष्टिम् ॥ ति॒स्रो दे॒वीर्ब॒र्॒हिरेदग्ं स॑द॒न्त्विडा॒ सर॑स्वती॒ [सर॑स्वती, भार॑ती ।] 30
भार॑ती । म॒ही गृ॑णा॒ना ॥ तन्न॑स्तु॒रीप॒मद्भु॑त-म्पुरु॒क्षु त्वष्टा॑ सु॒वीर᳚म् । रा॒यस्पोषं॒-विँ ष्य॑तु॒ नाभि॑म॒स्मे ॥ वन॑स्प॒ते-ऽव॑ सृजा॒ ररा॑ण॒स्त्मना॑ दे॒वेषु॑ । अ॒ग्निर्ह॒व्यग्ं श॑मि॒ता सू॑दयाति ॥ अग्ने॒ स्वाहा॑ कृणुहि जातवेद॒ इन्द्रा॑य ह॒व्यम् । विश्वे॑ दे॒वा ह॒विरि॒द-ञ्जु॑षन्ताम् ॥ हि॒र॒ण्य॒ग॒र्भ-स्सम॑वर्त॒ताग्रे॑ भू॒तस्य॑ जा॒तः पति॒रेक॑ आसीत् । स दा॑धार पृथि॒वी-न्द्या- [पृथि॒वी-न्द्याम्, उ॒तेमा-ङ्कस्मै॑] 31
-मु॒तेमा-ङ्कस्मै॑ दे॒वाय॑ ह॒विषा॑ विधेम ॥ यः प्रा॑ण॒तो नि॑मिष॒तो म॑हि॒त्वैक॒ इद्राजा॒ जग॑तो ब॒भूव॑ । य ईशे॑ अ॒स्य द्वि॒पद॒श्चतु॑ष्पदः॒ कस्मै॑ दे॒वाय॑ ह॒विषा॑ विधेम ॥ य आ᳚त्म॒दा ब॑ल॒दा यस्य॒ विश्व॑ उ॒पास॑ते प्र॒शिषं॒-यँस्य॑ दे॒वाः । यस्य॑ छा॒या-ऽमृतं॒-यँस्य॑ मृ॒त्युः कस्मै॑ दे॒वाय॑ ह॒विषा॑ विधेम ॥ यस्ये॒मे हि॒मव॑न्तो महि॒त्वा यस्य॑ समु॒द्रग्ं र॒सया॑ स॒हा- [स॒ह, आ॒हुः ।] 32
-ऽऽहुः । यस्ये॒माः प्र॒दिशो॒ यस्य॑ बा॒हू कस्मै॑ दे॒वाय॑ ह॒विषा॑ विधेम ॥ य-ङ्क्रन्द॑सी॒ अव॑सा तस्तभा॒ने अ॒भ्यैक्षे॑ता॒-म्मन॑सा॒ रेज॑माने । यत्राधि॒ सूर॒ उदि॑तौ॒ व्येति॒ कस्मै॑ दे॒वाय॑ ह॒विषा॑ विधेम ॥ येन॒ द्यौरु॒ग्रा पृ॑थि॒वी च॑ दृ॒ढे येन॒ सु॒व॑-स्स्तभि॒तं-येँन॒ नाकः॑ । यो अ॒न्तरि॑क्षे॒ रज॑सो वि॒मानQःकस्मै॑ दे॒वाय॑ ह॒विषा॑ विधेम ॥ आपो॑ ह॒ यन्म॑ह॒ती र्विश्व॒- [यन्म॑ह॒ती र्विश्व᳚म्, अय॒-न्दक्ष॒-न्दधा॑ना] 33
-माय॒-न्दक्ष॒-न्दधा॑ना ज॒नय॑न्तीर॒ग्निम् । ततो॑ दे॒वाना॒-न्निर॑वर्त॒तासु॒रेकः॒ कस्मै॑ दे॒वाय॑ ह॒विषा॑ विधेम ॥ यश्चि॒दापो॑ महि॒ना प॒र्यप॑श्य॒-द्दक्ष॒-न्दधा॑ना ज॒नय॑न्तीर॒ग्निम् । यो दे॒वेष्वधि॑ दे॒व एक॒ आसी॒-त्कस्मै॑ दे॒वाय॑ ह॒विषा॑ विधेम ॥ 34 ॥
(अ॒ग्ने-स्स – सर॑स्वती॒ – द्याग्ं – स॒ह – विश्वं॒ – चतु॑स्त्रिग्ंशच्च) (अ. 8)
(ऊ॒र्ध्वा – यः प्रा॑ण॒तो – य आ᳚त्म॒दा – यस्ये॒मे – यङ्क्रन्द॑सी॒ – येन॒ द्यौ- रापो॑ ह॒ यत् – ततो॑ दे॒वानां॒ – यँश्चि॒दापो॒ – यो दे॒वेषु॒ – नव॑ )
आकू॑तिम॒ग्नि-म्प्र॒युज॒ग्ग्॒ स्वाहा॒ मनो॑ मे॒धाम॒ग्नि-म्प्र॒युज॒ग्ग्॒ स्वाहा॑ चि॒त्तं-विँज्ञा॑तम॒ग्नि-म्प्र॒युज॒ग्ग्॒ स्वाहा॑ वा॒चो विधृ॑तिम॒ग्नि-म्प्र॒युज॒ग्ग्॒ स्वाहा᳚ प्र॒जाप॑तये॒ मन॑वे॒ स्वाहा॒-ऽग्नये॑ वैश्वान॒राय॒ स्वाहा॒ विश्वे॑ दे॒वस्य॑ ने॒तुर्मर्तो॑ वृणीत स॒ख्यं-विँश्वे॑ रा॒य इ॑षुद्ध्यसि द्यु॒म्नं-वृँ॑णीत पु॒ष्यसे॒ स्वाहा॒ मा सु भि॑त्था॒ मा सु रि॑षो॒ दृग्ंह॑स्व वी॒डय॑स्व॒ सु । अम्ब॑ धृष्णु वी॒रय॑स्वा॒- [वी॒रय॑स्व, अ॒ग्निश्चे॒द-ङ्क॑रिष्यथः ।] 35
-ऽग्निश्चे॒द-ङ्क॑रिष्यथः ॥ दृग्ंह॑स्व देवि पृथिवि स्व॒स्तय॑ आसु॒री मा॒या स्व॒धया॑ कृ॒ता-ऽसि॑ । जुष्ट॑-न्दे॒वाना॑मि॒दम॑स्तु ह॒व्यमरि॑ष्टा॒ त्वमुदि॑हि य॒ज्ञे अ॒स्मिन्न् ॥ मित्रै॒तामु॒खा-न्त॑पै॒षा मा भे॑दि । ए॒ता-न्ते॒ परि॑ ददा॒म्यभि॑त्त्यै ॥ द्र्व॑न्न-स्स॒र्पिरा॑सुतिः प्र॒त्नो होता॒ वरे᳚ण्यः । सह॑सस्पु॒त्रो अद्भु॑तः ॥ पर॑स्या॒ अधि॑ सं॒वँतो-ऽव॑राग्ं अ॒भ्या [अ॒भ्या, त॒र॒ ।] 36
त॑र । यत्रा॒हमस्मि॒ ताग्ं अ॑व ॥ प॒र॒मस्याः᳚ परा॒वतो॑ रो॒हिद॑श्व इ॒हा-ऽग॑हि । पु॒री॒ष्यः॑ पुरुप्रि॒यो-ऽग्ने॒ त्व-न्त॑रा॒ मृधः॑ ॥ सीद॒ त्व-म्मा॒तुर॒स्या उ॒पस्थे॒ विश्वा᳚न्यग्ने व॒युना॑नि वि॒द्वान् । मैना॑म॒र्चिषा॒ मा तप॑सा॒-ऽभि शू॑शुचो॒-ऽन्तर॑स्याग्ं शु॒क्र ज्यो॑ति॒र्वि भा॑हि ॥ अ॒न्तर॑ग्ने रु॒चा त्वमु॒खायै॒ सद॑ने॒ स्वे । तस्या॒स्त्वग्ं हर॑सा॒ तप॒न् जात॑वेद-श्शि॒वो भ॑व ॥ शि॒वो भू॒त्वा मह्य॑म॒ग्ने-ऽथो॑ सीद शि॒वस्त्वम् । शि॒वाः कृ॒त्वा दिश॒-स्सर्वा॒-स्स्वां-योँनि॑मि॒हा-ऽऽस॑दः ॥ 37 ॥
(वी॒रय॒स्वा – ऽऽ – तप॑न् – विग्ंश॒तिश्च॑) (अ. 9)
यद॑ग्ने॒ यानि॒ कानि॒ चा-ऽऽते॒ दारू॑णि द॒द्ध्मसि॑ । तद॑स्तु॒ तुभ्य॒मि-द्घृ॒त-न्तज्जु॑षस्व यविष्ठ्य ॥ यदत्त्यु॑प॒जिह्वि॑का॒ यद्व॒म्रो अ॑ति॒सर्प॑ति । सर्व॒-न्तद॑स्तु ते घृ॒त-न्तज्जु॑षस्व यविष्ठ्य ॥ रात्रिग्ं॑ रात्रि॒मप्र॑याव॒-म्भर॒न्तो-ऽश्वा॑येव॒ तिष्ठ॑ते घा॒सम॑स्मै । रा॒यस्पोषे॑ण॒ समि॒षा मद॒न्तो-ऽग्ने॒ मा ते॒ प्रति॑वेशा रिषाम ॥ नाभा॑ [नाभा᳚, पृ॒थि॒व्या-स्स॑मिधा॒न-] 38
पृथि॒व्या-स्स॑मिधा॒न-म॒ग्निग्ं रा॒यस्पोषा॑य बृह॒ते ह॑वामहे । इ॒र॒म्म॒द-म्बृ॒हदु॑क्थं॒-यँज॑त्र॒-ञ्जेता॑रम॒ग्नि-म्पृत॑नासु सास॒हिम् ॥ या-स्सेना॑ अ॒भीत्व॑रीरा-व्या॒धिनी॒-रुग॑णा उ॒त । ये स्ते॒ना ये च॒ तस्क॑रा॒स्ताग्स्ते॑ अ॒ग्ने-ऽपि॑ दधाम्या॒स्ये᳚ ॥ दग्ग्ष्ट्रा᳚भ्या-म्म॒लिम्लू॒न् जम्भ्यै॒-स्तस्क॑राग्ं उ॒त । हनू᳚भ्याग् स्ते॒नान्-भ॑गव॒स्ताग्-स्त्व-ङ्खा॑द॒ सुखा॑दितान् ॥ ये जने॑षु म॒लिम्ल॑व-स्स्ते॒नास॒-स्तस्क॑रा॒ वने᳚ । ये [ ] 39
कक्षे᳚ष्वघा॒ यव॒स्ताग्स्ते॑ दधामि॒ जम्भ॑योः ॥ यो अ॒स्मभ्य॑मराती॒या-द्यश्च॑ नो॒ द्वेष॑ते॒ जनः॑ । निन्दा॒द्यो अ॒स्मा-न्दिफ्सा᳚च्च॒ सर्व॒-न्त-म्म॑स्म॒सा कु॑रु ॥ सग्ंशि॑त-म्मे॒ ब्रह्म॒ सग्ंशि॑तं-वीँ॒र्य॑-म्बल᳚म् । सग्ंशि॑त-ङ्क्ष॒त्र-ञ्जि॒ष्णु यस्या॒-ऽहमस्मि॑ पु॒रोहि॑तः ॥ उदे॑षा-म्बा॒हू अ॑तिर॒मुद्वर्च॒ उदू॒ बल᳚म् । क्षि॒णोमि॒ ब्रह्म॑णा॒-ऽमित्रा॒नुन्न॑यामि॒ [-ऽमित्रा॒-नुन्न॑यामि, स्वाग्ं अ॒हम् ।] 40
स्वाग्ं अ॒हम् ॥ दृ॒शा॒नो रु॒क्म उ॒र्व्या व्य॑द्यौद्दु॒र्मर्ष॒मायु॑-श्श्रि॒ये रु॑चा॒नः । अ॒ग्निर॒मृतो॑ अभव॒द्वयो॑-भि॒र्यदे॑न॒-न्द्यौरज॑नय-थ्सु॒रेताः᳚ ॥ विश्वा॑ रू॒पाणि॒ प्रति॑ मुञ्चते क॒विः प्रा-ऽसा॑वीद्भ॒द्र-न्द्वि॒पदे॒ चतु॑ष्पदे । वि नाक॑मख्य-थ्सवि॒ता वरे॒ण्यो-ऽनु॑ प्र॒याण॑मु॒षसो॒ वि॑राजति ॥ नक्तो॒षासा॒ सम॑नसा॒ विरू॑पे धा॒पये॑ते॒ शिशु॒मेकग्ं॑ समी॒ची । द्यावा॒ क्षामा॑ रु॒क्मो [रु॒क्मः, अ॒न्तर्वि भा॑ति] 41
अ॒न्तर्वि भा॑ति दे॒वा अ॒ग्नि-न्धा॑रय-न्द्रविणो॒दाः ॥ सु॒प॒र्णो॑-ऽसि ग॒रुत्मा᳚-न्त्रि॒वृत्ते॒ शिरो॑ गाय॒त्र-ञ्चक्षु॒-स्स्तोम॑ आ॒त्मा साम॑ ते त॒नूर्वा॑मदे॒व्य-म्बृ॑ह-द्रथन्त॒रे प॒क्षौ य॑ज्ञाय॒ज्ञिय॒-म्पुच्छ॒-ञ्छन्दा॒ग्॒स्यङ्गा॑नि॒ धिष्णि॑या-श्श॒फा यजूग्ं॑षि॒ नाम॑ ॥ सु॒प॒र्णो॑-ऽसि ग॒रुत्मा॒-न्दिव॑-ङ्गच्छ॒ सुवः॑ पत ॥ 42 ॥
(नाभा॒ – वने॒ ये – न॑यामि॒ – क्षामा॑ रु॒क्मो᳚ – ऽष्टात्रिग्ं॑शच्च) (अ. 10)
अग्ने॒ यं-यँ॒ज्ञम॑द्ध्व॒रं-विँ॒श्वतः॑ परि॒भूरसि॑ । स इद्दे॒वेषु॑ गच्छति ॥ सोम॒ यास्ते॑ मयो॒भुव॑ ऊ॒तय॒-स्सन्ति॑ दा॒शुषे᳚ । ताभि॑र्नो-ऽवि॒ता भ॑व ॥ अ॒ग्निर्मू॒र्धा भुवः॑ ॥ त्वन्न॑-स्सोम॒ , या ते॒ धामा॑नि ॥ त-थ्स॑वि॒तुर्वरे᳚ण्य॒-म्भर्गो॑ दे॒वस्य॑ धीमहि । धियो॒ यो नः॑ प्रचो॒दया᳚त् ॥ अचि॑त्ती॒ यच्च॑कृ॒मा दैव्ये॒ जने॑ दी॒नैर्दक्षैः॒ प्रभू॑ती पूरुष॒त्वता᳚ । 43
दे॒वेषु॑ च सवित॒र्मानु॑षेषु च॒ त्वन्नो॒ अत्र॑ सुवता॒दना॑गसः ॥ चो॒द॒यि॒त्री सू॒नृता॑ना॒-ञ्चेत॑न्ती सुमती॒नाम् । य॒ज्ञ-न्द॑धे॒ सर॑स्वती ॥ पावी॑रवी क॒न्या॑ चि॒त्रायु॒-स्सर॑स्वती वी॒रप॑त्नी॒ धिय॑-न्धात् । ग्नाभि॒रच्छि॑द्रग्ं शर॒णग्ं स॒जोषा॑ दुरा॒धर्ष॑-ङ्गृण॒ते शर्म॑ यग्ंसत् ॥ पू॒षा गा अन्वे॑तु नः पू॒षा र॑क्ष॒त्वर्व॑तः । पू॒षा वाजग्ं॑ सनोतु नः ॥ शु॒क्र-न्ते॑ अ॒न्यद्य॑ज॒त-न्ते॑ अ॒न्य- [अ॒न्यत्, विषु॑रूपे॒ अह॑नी॒ द्यौरि॑वासि ।] 44
-द्विषु॑रूपे॒ अह॑नी॒ द्यौरि॑वासि । विश्वा॒ हि मा॒या अव॑सि स्वधावो भ॒द्रा ते॑ पूषन्नि॒ह रा॒तिर॑स्तु ॥ ते॑-ऽवर्धन्त॒ स्वत॑वसो महित्व॒ना ऽऽनाक॑-न्त॒स्थुरु॒रु च॑क्रिरे॒ सदः॑ । विष्णु॒ र्यद्धा-ऽऽव॒-द्वृष॑ण-म्मद॒च्युतं॒-वँयो॒ न सी॑द॒न्नधि॑ ब॒र्॒हिषि॑ प्रि॒ये ॥ प्रचि॒त्रम॒र्क-ङ्गृ॑ण॒ते तु॒राय॒ मारु॑ताय॒ स्वत॑वसे भरद्ध्वम् । ये सहाग्ं॑सि॒ सह॑सा॒ सह॑न्ते॒ [सह॑न्ते, रेज॑ते अग्ने पृथि॒वी म॒खेभ्यः॑ ।] 45
रेज॑ते अग्ने पृथि॒वी म॒खेभ्यः॑ ॥ विश्वे॑ दे॒वा विश्वे॑ देवाः ॥ द्यावा॑ नः पृथि॒वी इ॒मग्ं सि॒द्ध्रम॒द्य दि॑वि॒स्पृश᳚म् । य॒ज्ञ-न्दे॒वेषु॒ यच्छताम् ॥ प्र पू᳚र्व॒जे पि॒तरा॒ नव्य॑सीभिर्गी॒र्भिः कृ॑णुद्ध्व॒ग्ं॒ सद॑ने ऋ॒तस्य॑ । आ नो᳚ द्यावापृथिवी॒ दैव्ये॑न॒ जने॑न यात॒-म्महि॑ वां॒-वँरू॑थम् ॥ अ॒ग्निग्ग् स्तोमे॑न बोधय समिधा॒नो अम॑र्त्यम् । ह॒व्या दे॒वेषु॑ नो दधत् ॥ स ह॑व्य॒वाडम॑र्त्य उ॒शिग्दू॒तश्चनो॑हितः । अ॒ग्निर्धि॒या समृ॑ण्वति ॥ शन्नो॑ भवन्तु॒, वाजे॑वाजे ॥ 46 ॥
(पु॒रु॒ष॒त्वता॑ – यज॒तन्ते॑ अ॒न्यथ् – सह॑न्ते॒ – चनो॑हितो॒ – ऽष्टौ च॑ ) (अ. 11)
(यु॒ञ्जा॒न – इ॒माम॑गृभ्णन् – दे॒वस्य॒ – सन्ते॒ – वि पाज॑सा॒ – वस॑वस्त्वा॒ – समा᳚स्त्वो॒ – र्ध्वा – अ॒स्याकू॑तिं॒ – यँद॑ग्ने॒ यान् – यग्ने॒ यं-यँ॒ज्ञ – मेका॑दश)
(यु॒ञ्जा॒नो – वर्म॑ च स्थ – आदि॒त्यस्त्वा॒ – भार॑ती॒ – स्वाग्ं अ॒हग्ं – षट्च॑त्वारिग्ंशत् )
(यु॒ञ्जा॒नो, वाजे॑वाजे)
॥ हरिः॑ ओम् ॥
॥ कृष्ण यजुर्वेदीय तैत्तिरीय संहिताया-ञ्चतुर्थ काण्डे प्रथमः प्रश्न-स्समाप्तः ॥