कृष्ण यजुर्वेदीय तैत्तिरीय संहिताया-ञ्चतुर्थकाण्डे द्वीतीयः प्रश्नः – देवयजनग्रहाभिधानं
ओ-न्नमः परमात्मने, श्री महागणपतये नमः,
श्री गुरुभ्यो नमः । ह॒रिः॒ ओम् ॥
विष्णोः॒ क्रमो᳚-ऽस्यभिमाति॒हा गा॑य॒त्र-ञ्छन्द॒ आ रो॑ह पृथि॒वीमनु॒ विक्र॑मस्व॒ निर्भ॑क्त॒-स्स य-न्द्वि॒ष्मो विष्णोः॒ क्रमो᳚-ऽस्यभिशस्ति॒हा त्रैष्टु॑भ॒-ञ्छन्द॒ आ रो॑हा॒न्तरि॑क्ष॒मनु॒ विक्र॑मस्व॒ निर्भ॑क्त॒-स्स य-न्द्वि॒ष्मो विष्णोः॒ क्रमो᳚-ऽस्यरातीय॒तो ह॒न्ता जाग॑त॒-ञ्छन्द॒ आ रो॑ह॒ दिव॒मनु॒ विक्र॑मस्व॒ निर्भ॑क्त॒-स्स य-न्द्वि॒ष्मो विष्णोः॒ [विष्णोः᳚, क्रमो॑-ऽसि शत्रूय॒तो] 1
क्रमो॑-ऽसि शत्रूय॒तो ह॒न्ता-ऽनु॑ष्टुभ॒-ञ्छन्द॒ आ रो॑ह॒ दिशो-ऽनु॒ विक्र॑मस्व॒ निर्भ॑क्त॒-स्स य-न्द्वि॒ष्मः ॥ अक्र॑न्दद॒ग्नि-स्स्त॒नय॑न्निव॒ द्यौः, क्षामा॒ रेरि॑ह-द्वी॒रुध॑-स्सम॒ञ्जन्न् । स॒द्यो ज॑ज्ञा॒नो वि हीमि॒द्धो अख्य॒दा रोद॑सी भा॒नुना॑ भात्य॒न्तः ॥ अग्ने᳚-ऽभ्यावर्तिन्न॒भि न॒ आ व॑र्त॒स्वा-ऽऽयु॑षा॒ वर्च॑सा स॒न्या मे॒धया᳚ प्र॒जया॒ धने॑न ॥ अग्ने॑ [अग्ने᳚, अ॒ङ्गि॒र॒-श्श॒त-न्ते॑] 2
अङ्गिर-श्श॒त-न्ते॑ सन्त्वा॒वृत॑-स्स॒हस्र॑-न्त उपा॒वृतः॑ । तासा॒-म्पोष॑स्य॒ पोषे॑ण॒ पुन॑र्नो न॒ष्टमा कृ॑धि॒ पुन॑र्नो र॒यिमा कृ॑धि ॥ पुन॑रू॒र्जा निव॑र्तस्व॒ पुन॑रग्न इ॒षा-ऽऽयु॑षा । पुन॑र्नः पाहि वि॒श्वतः॑ ॥ स॒ह र॒य्या नि व॑र्त॒स्वाग्ने॒ पिन्व॑स्व॒ धार॑या । वि॒श्वफ्स्नि॑या वि॒श्व त॒स्परि॑ ॥ उदु॑त्त॒मं-वँ॑रुण॒ पाश॑ म॒स्मदवा॑-ऽध॒मं- [-ऽध॒मम्, वि म॑द्ध्य॒मग्ग् श्र॑थाय ।] 3
-विँ म॑द्ध्य॒मग्ग् श्र॑थाय । अथा॑ व॒यमा॑दित्य व्र॒ते तवाना॑गसो॒ अदि॑तये स्याम ॥ आ त्वा॑-ऽहार्ष-म॒न्तर॑भूर्ध्रु॒वस्ति॒ष्ठा ऽवि॑चाचलिः । विश॑स्त्वा॒ सर्वा॑ वाञ्छन्त्व॒स्मि-न्रा॒ष्ट्रमधि॑ श्रय ॥अग्ने॑ बृ॒हन्नु॒षसा॑मू॒र्ध्वो अ॑स्थान्निर्जग्मि॒वान्-तम॑सो॒ ज्योति॒षा-ऽऽगा᳚त् । अ॒ग्निर्भा॒नुना॒ रुश॑ता॒ स्वङ्ग॒ आ जा॒तो विश्वा॒ सद्मा᳚न्यप्राः ॥ सीद॒ त्व-म्मा॒तुर॒स्या [सीद॒ त्व-म्मा॒तुर॒स्याः᳚, उ॒पस्थे॒ विश्वा᳚न्यग्ने] 4
उ॒पस्थे॒ विश्वा᳚न्यग्ने व॒युना॑नि वि॒द्वान् । मैना॑म॒र्चिषा॒ मा तप॑सा॒-ऽभि शू॑शुचो॒-ऽन्तर॑स्याग्ं शु॒क्रज्यो॑ति॒र्वि भा॑हि ॥ अ॒न्तर॑ग्ने रु॒चा त्वमु॒खायै॒ सद॑ने॒ स्वे । तस्या॒स्त्वग्ं हर॑सा॒ तप॒ञ्जात॑वेद-श्शि॒वो भ॑व ॥ शि॒वो भू॒त्वा मह्य॑म॒ग्ने-ऽथो॑ सीद शि॒वस्त्वम् । शि॒वाः कृ॒त्वा दिश॒-स्सर्वा॒-स्स्वां-योँनि॑मि॒हा-ऽऽ स॑दः ॥ ह॒ग्ं॒स-श्शु॑चि॒ष द्वसु॑रन्तरिक्ष॒-सद्धोता॑ वेदि॒षदति॑थि र्दुरोण॒सत् । नृ॒षद्व॑र॒स-दृ॑त॒स-द्व्यो॑म॒स-द॒ब्जा गो॒जा ऋ॑त॒जा अ॑द्रि॒जा ऋ॒त-म्बृ॒हत् ॥ 5 ॥
(दिव॒मनु॒ वि क्र॑मस्व॒ निर्भ॑क्त॒-स्स य-न्द्वि॒ष्मो विष्णो॒ – र्धने॒नाग्ने॑ – ऽध॒म – म॒स्याः – शु॑चि॒षथ् – षोड॑श च) (अ. 1)
दि॒वस्परि॑ प्रथ॒म-ञ्ज॑ज्ञे अ॒ग्निर॒स्म-द्द्वि॒तीय॒-म्परि॑ जा॒तवे॑दाः । तृ॒तीय॑म॒फ्सु नृ॒मणा॒ अज॑स्र॒मिन्धा॑न एन-ञ्जरते स्वा॒धीः ॥ वि॒द्मा ते॑ अग्ने त्रे॒धा त्र॒याणि॑ वि॒द्मा ते॒ सद्म॒ विभृ॑त-म्पुरु॒त्रा । वि॒द्मा ते॒ नाम॑ पर॒म-ङ्गुहा॒ यद्वि॒द्मा तमुथ्सं॒-यँत॑ आज॒गन्थ॑ ॥ स॒मु॒द्रे त्वा॑ नृ॒मणा॑ अ॒फ्स्व॑न्तर्नृ॒चक्षा॑ ईधे दि॒वो अ॑ग्न॒ ऊधन्न्॑ । तृ॒तीये᳚ त्वा॒ [तृ॒तीये᳚ त्वा, रज॑सि तस्थि॒वाग्ं स॑मृ॒तस्य॒] 6
रज॑सि तस्थि॒वाग्ं स॑मृ॒तस्य॒ योनौ॑ महि॒षा अ॑हिन्वन्न् ॥ अक्र॑न्दद॒ग्नि-स्स्त॒नय॑न्निव॒ द्यौः, क्षामा॒ रेरि॑ह-द्वी॒रुध॑-स्सम॒ञ्जन्न् । स॒द्यो ज॑ज्ञा॒नो वि हीमि॒द्धो अख्य॒दा रोद॑सी भा॒नुना॑ भात्य॒न्तः ॥ उ॒शि-क्पा॑व॒को अ॑र॒ति-स्सु॑मे॒धा मर्ते᳚ष्व॒ग्निर॒मृतो॒ निधा॑यि । इय॑र्ति धू॒मम॑रु॒ष-म्भरि॑भ्र॒दुच्छु॒क्रेण॑ शो॒चिषा॒ द्यामिन॑क्षत् ॥ विश्व॑स्य के॒तुर्भुव॑नस्य॒ गर्भ॒ आ [ ] 7
रोद॑सी अपृणा॒ज्जाय॑मानः । वी॒डु-ञ्चि॒दद्रि॑मभिन-त्परा॒यन् जना॒ यद॒ग्निमय॑जन्त॒ पञ्च॑ ॥ श्री॒णामु॑दा॒रो ध॒रुणो॑ रयी॒णा-म्म॑नी॒षाणा॒-म्प्रार्प॑ण॒-स्सोम॑गोपाः । वसो᳚-स्सू॒नु-स्सह॑सो अ॒फ्सु राजा॒ वि भा॒त्यग्र॑ उ॒षसा॑मिधा॒नः ॥ यस्ते॑ अ॒द्य कृ॒णव॑-द्भद्रशोचे-ऽपू॒प-न्दे॑व घृ॒तव॑न्तमग्ने । प्रत-न्न॑य प्रत॒रां-वँस्यो॒ अच्छा॒भि द्यु॒म्न-न्दे॒वभ॑क्तं-यँविष्ठ ॥ आ [ ] 8
त-म्भ॑ज सौश्रव॒सेष्व॑ग्न उ॒क्थ-उ॑क्थ॒ आ भ॑ज श॒स्यमा॑ने । प्रि॒य-स्सूर्ये᳚ प्रि॒यो अ॒ग्ना भ॑वा॒त्युज्जा॒तेन॑ भि॒नद॒दुज्जनि॑त्वैः ॥ त्वाम॑ग्ने॒ यज॑माना॒ अनु॒ द्यून्. विश्वा॒ वसू॑नि दधिरे॒ वार्या॑णि । त्वया॑ स॒ह द्रवि॑णमि॒च्छमा॑ना व्र॒ज-ङ्गोम॑न्तमु॒शिजो॒ वि व॑व्रुः ॥ दृ॒शा॒नो रु॒क्म उ॒र्व्या व्य॑द्यौ-द्दु॒र्मर्ष॒मायु॑-श्श्रि॒ये रु॑चा॒नः । अ॒ग्निर॒मृतो॑ अभव॒-द्वयो॑भि॒र्यदे॑- -न॒-न्द्यौरज॑नय-थ्सु॒रेताः᳚ ॥ 9 ॥
(तृतिये᳚ त्वा॒ – गर्भ॒ आ – य॑वि॒ष्ठा-ऽऽ – य – च्च॒त्वारि॑ च) (अ. 2)
अन्न॑प॒ते-ऽन्न॑स्य नो देह्यनमी॒वस्य॑ शु॒ष्मिणः॑ । प्र प्र॑दा॒तार॑-न्तारिष॒ ऊर्ज॑-न्नो धेहि द्वि॒पदे॒ चतु॑ष्पदे ॥ उदु॑ त्वा॒ विश्वे॑ दे॒वा अग्ने॒ भर॑न्तु॒ चित्ति॑भिः । स नो॑ भव शि॒वत॑म-स्सु॒प्रती॑को वि॒भाव॑सुः ॥ प्रेद॑ग्ने॒ ज्योति॑ष्मान्. याहि शि॒वेभि॑र॒र्चि॑भि॒स्त्वम् । बृ॒हद्भि॑-र्भा॒नुभि॒-र्भास॒-न्मा हिग्ं॑सी स्त॒नुवा᳚ प्र॒जाः ॥ स॒मिधा॒-ऽग्नि-न्दु॑वस्यत घृ॒तैर्बो॑धय॒ताति॑थिम् । आ- [आ, अ॒स्मि॒न्॒. ह॒व्या जु॑होतन ।] 10
-ऽस्मि॑न्. ह॒व्या जु॑होतन ॥ प्रप्रा॒यम॒ग्निर्भ॑र॒तस्य॑ शृण्वे॒ वि य-थ्सूर्यो॒ न रोच॑ते बृ॒हद्भाः । अ॒भि यः पू॒रु-म्पृत॑नासु त॒स्थौ दी॒दाय॒ दैव्यो॒ अति॑थि-श्शि॒वो नः॑ ॥ आपो॑ देवीः॒ प्रति॑ गृह्णीत॒ भस्मै॒त-थ्स्यो॒ने कृ॑णुद्ध्वग्ं सुर॒भावु॑ लो॒के । तस्मै॑ नमन्ता॒-ञ्जन॑य-स्सु॒पत्नी᳚र्मा॒तेव॑ पु॒त्र-म्बि॑भृ॒ता स्वे॑नम् ॥ अ॒फ्स्व॑ग्ने॒ सधि॒ष्टव॒- [अ॒फ्स्व॑ग्ने॒ सधि॒ष्टव॑, सौष॑धी॒रनु॑ रुद्ध्यसे ।] 11
सौष॑धी॒रनु॑ रुद्ध्यसे । गर्भे॒ सञ्जा॑यसे॒ पुनः॑ ॥ गर्भो॑ अ॒स्योष॑धीना॒-ङ्गर्भो॒ वन॒स्पती॑नाम् । गर्भो॒ विश्व॑स्य भू॒तस्याग्ने॒ गर्भो॑ अ॒पाम॑सि ॥ प्र॒सद्य॒ भस्म॑ना॒ योनि॑म॒पश्च॑ पृथि॒वीम॑ग्ने । स॒ग्ं॒सृज्य॑ मा॒तृभि॒स्त्व-ञ्ज्योति॑ष्मा॒-न्पुन॒रा-ऽस॑दः ॥ पुन॑रा॒सद्य॒ सद॑नम॒पश्च॑ पृथि॒वीम॑ग्ने । शेषे॑ मा॒तुर्यथो॒पस्थे॒ ऽन्तर॒स्याग्ं शि॒वत॑मः ॥ पुन॑रू॒र्जा [ ] 12
-नि व॑र्तस्व॒ पुन॑रग्न इ॒षा ऽऽयु॑षा । पुन॑र्नः पाहि वि॒श्वतः॑ ॥ स॒ह र॒य्या नि व॑र्त॒स्वाग्ने॒ पिन्व॑स्व॒ धार॑या । वि॒श्वफ्स्नि॑या वि॒श्वत॒स्परि॑ ॥ पुन॑स्त्वा ऽऽदि॒त्या रु॒द्रा वस॑व॒-स्समि॑न्धता॒-म्पुन॑र्ब्र॒ह्माणो॑ वसुनीथ य॒ज्ञैः । घृ॒तेन॒ त्व-न्त॒नुवो॑ वर्धयस्व स॒त्या-स्स॑न्तु॒ यज॑मानस्य॒ कामाः᳚ ॥ बोधा॑ नो अ॒स्य वच॑सो यविष्ठ॒ मग्ंहि॑ष्ठस्य॒ प्रभृ॑तस्य स्वधावः । पीय॑ति त्वो॒ अनु॑ त्वो गृणाति व॒न्दारु॑स्ते त॒नुवं॑-वँन्दे अग्ने ॥ स बो॑धि सू॒रिर्म॒घवा॑ वसु॒दावा॒ वसु॑पतिः । यु॒यो॒द्ध्य॑स्म-द्द्वेषाग्ं॑सि ॥ 13 ॥
(आ – तवो॒ – र्जा-ऽ – नु॒ – षोड॑श च) (अ. 3)
अपे॑त॒ वीत॒ वि च॑ सर्प॒तातो॒ ये-ऽत्र॒ स्थ पु॑रा॒णा ये च॒ नूत॑नाः । अदा॑दि॒दं-यँ॒मो॑-ऽव॒सान॑-म्पृथि॒व्या अक्र॑न्नि॒म-म्पि॒तरो॑ लो॒कम॑स्मै ॥ अ॒ग्नेर्भस्मा᳚स्य॒ग्नेः पुरी॑षमसि स॒ज्ञान्न॑मसि काम॒धर॑ण॒-म्मयि॑ ते काम॒धर॑ण-म्भूयात् ॥ सं-याँ वः॑ प्रि॒यास्त॒नुव॒-स्स-म्प्रि॒या हृद॑यानि वः । आ॒त्मा वो॑ अस्तु॒ [अस्तु, सम्प्रि॑य॒] 14
सम्प्रि॑य॒-स्सम्प्रि॑यास्त॒नुवो॒ मम॑ ॥ अ॒यग्ं सो अ॒ग्निर्यस्मि॒न्-थ्सोम॒मिन्द्र॑-स्सु॒त-न्द॒धे ज॒ठरे॑ वावशा॒नः । स॒ह॒स्रियं॒-वाँज॒मत्य॒-न्न सप्तिग्ं॑ सस॒वान्-थ्सन्-थ्स्तू॑यसे जातवेदः ॥ अग्ने॑ दि॒वो अर्ण॒मच्छा॑ जिगा॒स्यच्छा॑ दे॒वाग्ं ऊ॑चिषे॒ धिष्णि॑या॒ ये । याः प॒रस्ता᳚-द्रोच॒ने सूर्य॑स्य॒ याश्चा॒ वस्ता॑-दुप॒तिष्ठ॑न्त॒ आपः॑ ॥ अग्ने॒ य-त्ते॑ दि॒वि वर्चः॑ पृथि॒व्यां-यँदोष॑धी- [पृथि॒व्यां-यँदोष॑धीषु, अ॒फ्सु वा॑ यजत्र ।] 15
-ष्व॒फ्सु वा॑ यजत्र । येना॒न्तरि॑क्ष-मु॒र्वा॑त॒तन्थ॑ त्वे॒ष-स्स भा॒नुर॑र्ण॒वो नृ॒चक्षाः᳚ ॥ पु॒री॒ष्या॑सो अ॒ग्नयः॑ प्राव॒णेभि॑-स्स॒जोष॑सः । जु॒षन्ताग्ं॑ ह॒व्यमाहु॑तमनमी॒वा इषो॑ म॒हीः ॥ इडा॑मग्ने पुरु॒दग्ं सग्ं॑ स॒नि-ङ्गो-श्श॑श्वत्त॒मग्ं हव॑मानाय साध । स्यान्न॑-स्सू॒नुस्तन॑यो वि॒जावा-ऽग्ने॒ सा ते॑ सुम॒तिर्भू᳚त्व॒स्मे ॥ अ॒य-न्ते॒ योनि॑र्-ऋ॒त्वियो॒ यतो॑ जा॒तो अरो॑चथाः । त-ञ्जा॒न- [त-ञ्जा॒नन्न्, अ॒ग्न॒ आ रो॒हाथा॑ नो] 16
-न्न॑ग्न॒ आ रो॒हाथा॑ नो वर्धया र॒यिम् ॥ चिद॑सि॒ तया॑ दे॒वत॑या-ऽङ्गिर॒स्व-द्ध्रु॒वा सी॑द परि॒चिद॑सि॒ तया॑ दे॒वत॑या-ऽङ्गिर॒स्व-द्ध्रु॒वा सी॑द लो॒क-म्पृ॑ण छि॒द्र-म्पृ॒णाथो॑ सीद शि॒वा त्वम् । इ॒न्द्रा॒ग्नी त्वा॒ बृह॒स्पति॑र॒स्मिन्. योना॑वसीषदन्न् ॥ ता अ॑स्य॒ सूद॑दोहस॒-स्सोमग्ग्॑ श्रीणन्ति॒ पृश्ञ॑यः । जन्म॑-न्दे॒वानां॒-विँश॑स्त्रि॒ष्वा रो॑च॒ने दि॒वः ॥ 17 ॥
(अ॒स्त्वो – ष॑धीषु – जा॒न – न्न॒ष्टाच॑त्वारिग्ंशच्च) (अ. 4)
समि॑त॒ग्ं॒ सङ्क॑ल्पेथा॒ग्ं॒ सम्प्रि॑यौ रोचि॒ष्णू सु॑मन॒स्यमा॑नौ । इष॒मूर्ज॑म॒भि सं॒वँसा॑नौ॒ सं-वाँ॒-म्मनाग्ं॑सि॒ सं-व्रँ॒ता समु॑ चि॒त्तान्या-ऽक॑रम् ॥ अग्ने॑ पुरीष्याधि॒पा भ॑वा॒ त्व-न्नः॑ । इष॒मूर्जं॒-यँज॑मानाय धेहि ॥ पु॒री॒ष्य॑स्त्वम॑ग्ने रयि॒मा-न्पु॑ष्टि॒माग्ं अ॑सि । शि॒वाः कृ॒त्वा दिश॒-स्सर्वा॒-स्स्वां-योँनि॑मि॒हा-ऽस॑दः ॥ भव॑त-न्न॒-स्सम॑नसौ॒ समो॑कसा [समो॑कसौ, अ॒रे॒पसौ᳚ ।] 18
-वरे॒पसौ᳚ । मा य॒ज्ञग्ं हिग्ं॑सिष्ट॒-म्मा य॒ज्ञप॑ति-ञ्जातवेदसौ शि॒वौ भ॑वतम॒द्य नः॑ ॥ मा॒तेव॑ पु॒त्र-म्पृ॑थि॒वी पु॑री॒ष्य॑म॒ग्निग्ग् स्वे योना॑वभारु॒खा । तां-विँश्वै᳚र्दे॒वैर्-ऋ॒तुभि॑-स्संविँदा॒नः प्र॒जाप॑तिर्वि॒श्वक॑र्मा॒ वि मु॑ञ्चतु ॥ यद॒स्य पा॒रे रज॑स-श्शु॒क्र-ञ्ज्योति॒रजा॑यत । त-न्नः॑ पर्ष॒दति॒ द्विषो-ऽग्ने॑ वैश्वानर॒ स्वाहा᳚ ॥ नम॒-स्सु ते॑ निर्-ऋते विश्वरूपे- [विश्वरूपे, अ॒य॒स्मयं॒-विँ चृ॑ता] 19
-ऽय॒स्मयं॒-विँ चृ॑ता ब॒न्धमे॒तम् । य॒मेन॒ त्वं-यँ॒म्या॑ सं-विँदा॒नोत्त॒म-न्नाक॒मधि॑ रोहये॒मम् ॥ यत्ते॑ दे॒वी निर्-ऋ॑तिराब॒बन्ध॒ दाम॑ ग्री॒वास्व॑ विच॒र्त्यम् । इ॒द-न्ते॒ त-द्विष्यां॒-याँयु॑षो॒ न मद्ध्या॒दथा॑ जी॒वः पि॒तुम॑द्धि॒ प्रमु॑क्तः ॥ यस्या᳚स्ते अ॒स्याः क्रू॒र आ॒सञ्जु॒होम्ये॒षा-म्ब॒न्धाना॑मव॒सर्ज॑नाय । भूमि॒रिति॑ त्वा॒ जना॑ वि॒दुर्निर्-ऋ॑ति॒- [वि॒दुर्निर्-ऋ॑तिः, इति॑ त्वा॒ ऽह-म्परि॑] 20
-रिति॑ त्वा॒ ऽह-म्परि॑ वेद वि॒श्वतः॑ ॥ असु॑न्वन्त॒म य॑जमानमिच्छ स्ते॒नस्ये॒त्यान्-तस्क॑र॒स्यान् वे॑षि । अ॒न्य म॒स्म-दि॑च्छ॒ सा त॑ इ॒त्या नमो॑ देवि निर्-ऋते॒ तुभ्य॑मस्तु ॥ दे॒वीम॒ह-न्निर्-ऋ॑तिं॒-वँन्द॑मानः पि॒तेव॑ पु॒त्र-न्द॑सये॒ वचो॑भिः । विश्व॑स्य॒ या जाय॑मानस्य॒ वेद॒ शिर॑-श्शिरः॒ प्रति॑ सू॒री वि च॑ष्टे ॥ नि॒वेश॑न-स्स॒ङ्गम॑नो॒ वसू॑नां॒-विँश्वा॑ रू॒पा-ऽभि च॑ष्टे॒ [रू॒पा-ऽभि च॑ष्टे, शची॑भिः ।] 21
शची॑भिः । दे॒व इ॑व सवि॒ता स॒त्यध॒र्मेन्द्रो॒ न त॑स्थौ सम॒रे प॑थी॒नाम् ॥ सं-वँ॑र॒त्रा द॑धातन॒ निरा॑हा॒वान् कृ॑णोतन । सि॒ञ्चाम॑हा अव॒टमु॒द्रिणं॑-वँ॒यं-विँश्वा-ऽहा-ऽद॑स्त॒मक्षि॑तम् ॥ निष्कृ॑ताहा-वमव॒टग्ं सु॑वर॒त्रग्ं सु॑षेच॒नम् । उ॒द्रिणग्ं॑ सिञ्चे॒ अक्षि॑तम् ॥ सीरा॑ युञ्जन्ति क॒वयो॑ यु॒गा वि त॑न्वते॒ पृथ॑क् । धीरा॑ दे॒वेषु॑ सुम्न॒या ॥ यु॒नक्त॒ सीरा॒ वि यु॒गा त॑नोत कृ॒ते योनौ॑ वपते॒ह [ ] 22
बीज᳚म् । गि॒रा च॑ श्रु॒ष्टि-स्सभ॑रा॒ अस॑न्नो॒ नेदी॑य॒ इ-थ्सृ॒ण्या॑ प॒क्वमा ऽय॑त् ॥ लाङ्ग॑ल॒-म्पवी॑रवग्ं सु॒शेवग्ं॑ सुम॒तिथ्स॑रु । उदि-त्कृ॑षति॒ गामवि॑-म्प्रफ॒र्व्य॑-ञ्च॒ पीव॑रीम् । प्र॒स्थाव॑-द्रथ॒वाह॑नम् ॥ शु॒न-न्नः॒ फाला॒ वि तु॑दन्तु॒ भूमिग्ं॑ शु॒न-ङ्की॒नाशा॑ अ॒भि य॑न्तु वा॒हान् । शु॒न-म्प॒र्जन्यो॒ मधु॑ना॒ पयो॑भि॒-श्शुना॑सीरा शु॒नम॒स्मासु॑ धत्तम् ॥ काम॑-ङ्कामदुघे धुक्ष्व मि॒त्राय॒ वरु॑णाय च । इन्द्रा॑या॒ग्नये॑ पू॒ष्ण ओष॑धीभ्यः प्र॒जाभ्यः॑ ॥घृ॒तेन॒ सीता॒ मधु॑ना॒ सम॑क्ता॒ विश्वै᳚र्दे॒वैरनु॑मता म॒रुद्भिः॑ । ऊर्ज॑स्वती॒ पय॑सा॒ पिन्व॑माना॒-ऽस्मान्-थ्सी॑ते॒ पय॑सा॒-ऽभ्या-व॑वृथ्स्व ॥ 23 ॥
(समो॑कसौ-विश्वरूपे-वि॒दुर्निर्-ऋ॑ति-र॒भि च॑ष्ट-इ॒ह-मि॒त्राय॒-द्वाविग्ं॑शतिश्च) (अ. 5)
या जा॒ता ओष॑धयो दे॒वेभ्य॑स्त्रियु॒ग-म्पु॒रा । मन्दा॑मि ब॒भ्रूणा॑म॒हग्ं श॒त-न्धामा॑नि स॒प्त च॑ ॥ श॒तं-वोँ॑ अब॒-न्धामा॑नि स॒हस्र॑मु॒त वो॒ रुहः॑ । अथा॑ शतक्रत्वो यू॒यमि॒म-म्मे॑ अग॒द-ङ्कृ॑त ॥ पुष्पा॑वतीः प्र॒सूव॑तीः फ॒लिनी॑रफ॒ला उ॒त । अश्वा॑ इव स॒जित्व॑री-र्वी॒रुधः॑ पारयि॒ष्णवः॑ ॥ ओष॑धी॒रिति॑ मातर॒-स्तद्वो॑ देवी॒-रुप॑ ब्रुवे । रपाग्ं॑सि विघ्न॒तीरि॑त॒ रप॑- [विघ्न॒तीरि॑त॒ रपः॑, चा॒तय॑मानाः ।] 24
-श्चा॒तय॑मानाः ॥ अ॒श्व॒त्थे वो॑ नि॒षद॑न-म्प॒र्णे वो॑ वस॒तिः कृ॒ता । गो॒भाज॒ इ-त्किला॑सथ॒ य-थ्स॒नव॑थ॒ पूरु॑षम् ॥ यद॒हं-वाँ॒जय॑-न्नि॒मा ओष॑धी॒र्॒हस्त॑ आद॒धे । आ॒त्मा यक्ष्म॑स्य नश्यति पु॒रा जी॑व॒गृभो॑ यथा ॥ यदोष॑धय-स्स॒ङ्गच्छ॑न्ते॒ राजा॑न॒-स्समि॑ता विव । विप्र॒-स्स उ॑च्यते भि॒षग्र॑क्षो॒हा ऽमी॑व॒ चात॑नः ॥ निष्कृ॑ति॒-र्नाम॑वो मा॒ता-ऽथा॑ यू॒यग्ग्स्थ॒ सङ्कृ॑तीः । स॒राः प॑त॒त्रिणी᳚- [स॒राः प॑त॒त्रिणीः᳚, स्थ॒न॒ यदा॒ मय॑ति॒] 25
-स्थन॒ यदा॒ मय॑ति॒ निष्कृ॑त ॥ अ॒न्या वो॑ अ॒न्याम॑व-त्व॒न्या-ऽन्यस्या॒ उपा॑वत । ता-स्सर्वा॒ ओष॑धय-स्संविँदा॒ना इ॒द-म्मे॒ प्राव॑ता॒ वचः॑ ॥ उच्छुष्मा॒ ओष॑धीना॒-ङ्गावो॑ गो॒ष्ठा दि॑वेरते । धनग्ं॑ सनि॒ष्यन्ती॑ नामा॒त्मान॒-न्तव॑ पूरुष ॥ अति॒ विश्वाः᳚ परि॒ष्ठास्ते॒न इ॑व व्र॒जम॑क्रमुः । ओष॑धयः॒ प्राचु॑च्यवु॒ र्य-त्कि-ञ्च॑ त॒नुवा॒ग्ं॒ रपः॑ ॥ या- [याः, त॒ आ॒त॒स्थु-रा॒त्मानं॒-याँ] 26
-स्त॑ आत॒स्थु-रा॒त्मानं॒-याँ आ॑विवि॒शुः परुः॑ परुः । तास्ते॒ यक्ष्मं॒-विँबा॑धन्ता मु॒ग्रो म॑द्ध्यम॒शीरि॑व ॥ सा॒कं-यँ॑क्ष्म॒ प्र प॑त श्ये॒नेन॑ किकिदी॒विना᳚ । सा॒कं-वाँत॑स्य॒-ध्राज्या॑ सा॒क-न्न॑श्य नि॒हाक॑या ॥ अ॒श्वा॒व॒तीग्ं सो॑मव॒ती मू॒र्जय॑न्ती॒ मुदो॑जसम् । आ वि॑थ्सि॒ सर्वा॒ ओष॑धीर॒स्मा अ॑रि॒ष्टता॑तये ॥ याः फ॒लिनी॒र्या अ॑फ॒ला अ॑पु॒ष्पा याश्च॑ पु॒ष्पिणीः᳚ । बृह॒स्पति॑ प्रसूता॒ स्तानो॑ मुञ्च॒न्त्वग्ं ह॑सः ॥ या [याः, ओष॑धय॒-स्सोम॑राज्ञीः॒] 27
ओष॑धय॒-स्सोम॑राज्ञीः॒ प्रवि॑ष्टाः पृथि॒वीमनु॑ । तासा॒-न्त्वम॑स्युत्त॒मा प्रणो॑ जी॒वात॑वे-सुव ॥ अ॒व॒पत॑न्तीरवद-न्दि॒व ओष॑दयः॒ परि॑ । य-ञ्जी॒व म॒श्ञवा॑ महै॒ न स रि॑ष्याति॒ पूरु॑षः ॥ याश्चे॒द मु॑प-शृ॒ण्वन्ति॒ याश्च॑ दू॒र-म्परा॑गताः । इ॒ह स॒ङ्गत्य॒ ता-स्सर्वा॑ अ॒स्मै स-न्द॑त्त भेष॒जम् ॥ मा वो॑ रिष-त्खनि॒ता यस्मै॑ चा॒ह-ङ्खना॑मि वः । द्वि॒प-च्चतु॑ष्प-द॒स्माक॒ग्ं॒ सर्व॑-म॒स्त्वना॑तुरम् ॥ ओष॑धय॒-स्सं-वँ॑दन्ते॒ सोमे॑न स॒ह राज्ञा᳚ । यस्मै॑ क॒रोति॑ ब्राह्म॒णस्तग्ं रा॑ज-न्पारयामसि ॥ 28 ॥
(रपः॑ – पत॒त्रिणी॒- र्या – अग्ंह॑सो॒ याः – खना॑मि वो॒ – ऽष्टाद॑श च) (अ. 6)
मा नो॑ हिग्ंसीज्जनि॒ता यः पृ॑थि॒व्या यो वा॒ दिवग्ं॑ स॒त्यध॑र्मा ज॒जान॑ । यश्चा॒पश्च॒न्द्रा बृ॑ह॒तीर्ज॒जान॒ कस्मै॑ दे॒वाय॑ ह॒विषा॑ विधेम ॥ अ॒भ्याव॑र्तस्व पृथिवि य॒ज्ञेन॒ पय॑सा स॒ह । व॒पा-न्ते॑ अ॒ग्निरि॑षि॒तो-ऽव॑ सर्पतु ॥ अग्ने॒ य-त्ते॑ शु॒क्रं-यँच्च॒न्द्रं-यँ-त्पू॒तं-यँ-द्य॒ज्ञिय᳚म् । त-द्दे॒वेभ्यो॑ भरामसि ॥ इष॒मूर्ज॑म॒हमि॒त आ [आ, द॒द॒ ऋ॒तस्य॒ धाम्नो॑] 29
द॑द ऋ॒तस्य॒ धाम्नो॑ अ॒मृत॑स्य॒ योनेः᳚ । आ नो॒ गोषु॑ विश॒त्वौष॑धीषु॒ जहा॑मि से॒दिमनि॑रा॒ममी॑वाम् ॥ अग्ने॒ तव॒ श्रवो॒ वयो॒ महि॑ भ्राजन्त्य॒र्चयो॑ विभावसो । बृह॑-द्भानो॒ शव॑सा॒ वाज॑मु॒क्थ्य॑-न्दधा॑सि दा॒शुषे॑ कवे ॥ इ॒र॒ज्यन्न॑ग्ने प्रथयस्व ज॒न्तुभि॑र॒स्मे रायो॑ अमर्त्य । स द॑र्श॒तस्य॒ वपु॑षो॒ वि रा॑जसि पृ॒णक्षि॑ सान॒सिग्ं र॒यिम् ॥ ऊर्जो॑ नपा॒ज्जात॑वेद-स्सुश॒स्तिभि॒-र्मन्द॑स्व [ ] 30
धी॒तिभि॑र्हि॒तः । त्वे इष॒-स्स-न्द॑धु॒-र्भूरि॑रेतस-श्चि॒त्रो त॑यो वा॒मजा॑ताः ॥ पा॒व॒कव॑र्चा-श्शु॒क्रव॑र्चा॒ अनू॑नवर्चा॒ उदि॑यर्षि भा॒नुना᳚ । पु॒त्रः पि॒तरा॑ वि॒चर॒न्नुपा॑वस्यु॒भे पृ॑णक्षि॒ रोद॑सी ॥ ऋ॒तावा॑न-म्महि॒षं-विँ॒श्वच॑र्षणिम॒ग्निग्ं सु॒म्नाय॑ दधिरे पु॒रो जनाः᳚ । श्रुत्क॑र्णग्ं स॒प्रथ॑स्तम-न्त्वा गि॒रा दैव्य॒-म्मानु॑षा यु॒गा ॥ नि॒ष्क॒र्तार॑-मद्ध्व॒रस्य॒ प्रचे॑तस॒-ङ्क्षय॑न्त॒ग्ं॒ राध॑से म॒हे । रा॒ति-म्भृगू॑णामु॒शिज॑-ङ्क॒विक्र॑तु-म्पृ॒णक्षि॑ सान॒सिग्ं – [सान॒सिम्, र॒यिम् ।] 31
र॒यिम् ॥ चित॑-स्स्थ परि॒चित॑ ऊर्ध्व॒चित॑-श्श्रयद्ध्व॒-न्तया॑ दे॒वत॑या-ऽङ्गिर॒स्व-द्ध्रु॒वा-स्सी॑दत ॥ आ प्या॑यस्व॒ समे॑तु ते वि॒श्वत॑-स्सोम॒ वृष्णि॑यम् । भवा॒ वाज॑स्य सङ्ग॒थे ॥ स-न्ते॒ पयाग्ं॑सि॒ समु॑ यन्तु॒ वाजा॒-स्सं-वृँष्णि॑या-न्यभिमाति॒षाहः॑ । आ॒प्याय॑मानो अ॒मृता॑य सोम दि॒वि श्रवाग्॑स्युत्त॒मानि॑ धिष्व ॥ 32 ॥
(आ – मन्द॑स्व – सान॒सि – मेका॒न्नच॑त्वारि॒ग्ं॒शच्च॑) (अ. 7)
अ॒भ्य॑स्था॒-द्विश्वाः॒ पृत॑ना॒ अरा॑ती॒स्तद॒ग्निरा॑ह॒ तदु॒ सोम॑ आह । बृह॒स्पति॑-स्सवि॒ता तन्म॑ आह पू॒षा मा॑-ऽधा-थ्सुकृ॒तस्य॑ लो॒के ॥ यदक्र॑न्दः प्रथ॒म-ञ्जाय॑मान उ॒द्यन्-थ्स॑मु॒द्रादु॒त वा॒ पुरी॑षात् । श्ये॒नस्य॑ प॒क्षा ह॑रि॒णस्य॑ बा॒हू उप॑स्तुत॒-ञ्जनि॑म॒ त-त्ते॑ अर्वन्न् ॥ अ॒पा-म्पृ॒ष्ठम॑सि॒ योनि॑र॒ग्ने-स्स॑मु॒द्रम॒भितः॒ पिन्व॑मानम् । वर्ध॑मान-म्म॒ह [वर्ध॑मान-म्म॒हः, आ च॒ पुष्क॑र-न्दि॒वो] 33
आ च॒ पुष्क॑र-न्दि॒वो मात्र॑या वरि॒णा प्र॑थस्व ॥ ब्रह्म॑ जज्ञा॒न-म्प्र॑थ॒म-म्पु॒रस्ता॒द्वि सी॑म॒त-स्सु॒रुचो॑ वे॒न आ॑वः । स बु॒द्ध्निया॑ उप॒मा अ॑स्य वि॒ष्ठा-स्स॒तश्च॒ योनि॒मस॑तश्च॒ विवः॑ ॥ हि॒र॒ण्य॒ग॒र्भ-स्सम॑वर्त॒ताग्रे॑ भू॒तस्य॑ जा॒तः पति॒रेक॑ आसीत् । स दा॑धार पृथि॒वी-न्द्यामु॒तेमा-ङ्कस्मै॑ दे॒वाय॑ ह॒विषा॑ विधेम ॥ द्र॒फ्सश्च॑स्कन्द पृथि॒वीमनु॒- [पृथि॒वीमनु॑, द्यामि॒म-ञ्च॒] 34
-द्यामि॒म-ञ्च॒ योनि॒मनु॒ यश्च॒ पूर्वः॑ । तृ॒तीयं॒-योँनि॒मनु॑ स॒ञ्चर॑न्त-न्द्र॒फ्स-ञ्जु॑हो॒म्यनु॑ स॒प्त होत्राः᳚ ॥ नमो॑ अस्तु स॒र्पेभ्यो॒ ये के च॑ पृथि॒वीमनु॑ । ये अ॒न्तरि॑क्षे॒ ये दि॒वि तेभ्य॑-स्स॒र्पेभ्यो॒ नमः॑ ॥ ये॑-ऽदो रो॑च॒ने दि॒वो ये वा॒ सूर्य॑स्य र॒श्मिषु॑ । येषा॑म॒फ्सु सदः॑ कृ॒त-न्तेभ्य॑-स्स॒र्पेभ्यो॒ नमः॑ ॥ या इष॑वो यातु॒ धाना॑नां॒ येँ॑ वा॒ वन॒स्पती॒ग्ं॒रनु॑ । ये वा॑-ऽव॒टेषु॒ शेर॑ते॒ तेभ्य॑-स्स॒र्पेभ्यो॒ नमः॑ ॥ 35 ॥
(म॒हो – ऽनु॑ – यातु॒धाना॑ना॒ – मेका॑दश च) (अ. 8)
ध्रु॒वा-ऽसि॑ ध॒रुणा-ऽस्तृ॑ता वि॒श्वक॑र्मणा॒ सुकृ॑ता । मा त्वा॑ समु॒द्र उद्व॑धी॒न्मा सु॑प॒र्णो व्य॑थमाना पृथि॒वी-न्दृग्ं॑ह ॥ प्र॒जाप॑तिस्त्वा सादयतु पृथि॒व्याः पृ॒ष्ठे व्यच॑स्वती॒-म्प्रथ॑स्वती॒-म्प्रथो॑-ऽसि पृथि॒व्य॑सि॒ भूर॑सि॒ भूमि॑र॒स्यदि॑तिरसि वि॒श्वधा॑या॒ विश्व॑स्य॒ भुव॑नस्य ध॒र्त्री पृ॑थि॒वीं-यँ॑च्छ पृथि॒वी-न्दृग्ं॑ह पृथि॒वी-म्मा हिग्ं॑सी॒र्विश्व॑स्मै प्रा॒णाया॑पा॒नाय॑ व्या॒नायो॑दा॒नाय॑ प्रति॒ष्ठायै॑ [प्रति॒ष्ठायै᳚, च॒रित्रा॑या॒-] 36
च॒रित्रा॑या॒-ऽग्निस्त्वा॒-ऽभि पा॑तु म॒ह्या स्व॒स्त्या छ॒र्दिषा॒ शन्त॑मेन॒ तया॑ दे॒वत॑या-ऽङ्गिर॒स्व-द्ध्रु॒वा सी॑द ॥ काण्डा᳚-त्काण्डा-त्प्र॒रोह॑न्ती॒ परु॑षःपरुषः॒ परि॑ । ए॒वा नो॑ दूर्वे॒ प्र त॑नु स॒हस्रे॑ण श॒तेन॑ च ॥ या श॒तेन॑ प्रत॒नोषि॑ स॒हस्रे॑ण वि॒रोह॑सि । तस्या᳚स्ते देवीष्टके वि॒धेम॑ ह॒विषा॑ व॒यम् ॥ अषा॑ढा-ऽसि॒ सह॑माना॒ सह॒स्वारा॑ती॒-स्सह॑स्वारातीय॒त-स्सह॑स्व॒ पृत॑ना॒-स्सह॑स्व पृतन्य॒तः । स॒हस्र॑वीर्या- [स॒हस्र॑वीर्या, अ॒सि॒ सा मा॑ जिन्व ।] 37
-ऽसि॒ सा मा॑ जिन्व ॥ मधु॒ वाता॑ ऋताय॒ते मधु॑ क्षरन्ति॒ सिन्ध॑वः । माद्ध्वी᳚र्न-स्स॒न्त्वोष॑धीः ॥ मधु॒ नक्त॑मु॒तोषसि॒ मधु॑म॒-त्पार्थि॑व॒ग्ं॒ रजः॑ । मधु॒ द्यौर॑स्तु नः पि॒ता ॥ मधु॑मा-न्नो॒ वन॒स्पति॒-र्मधु॑माग्ं अस्तु॒ सूर्यः॑ । माद्ध्वी॒र्गावो॑ भवन्तु नः ॥ म॒ही द्यौः पृ॑थि॒वी च॑ न इ॒मं-यँ॒ज्ञ-म्मि॑मिक्षताम् । पि॒पृ॒ता-न्नो॒ भरी॑मभिः ॥ त-द्विष्णोः᳚ पर॒म- [पर॒मम्, प॒दग्ं सदा॑ पश्यन्ति] 38
-म्प॒दग्ं सदा॑ पश्यन्ति सू॒रयः॑ । दि॒वीव॒ चक्षु॒रात॑तम् ॥ ध्रु॒वा-ऽसि॑ पृथिवि॒ सह॑स्व पृतन्य॒तः । स्यू॒ता दे॒वेभि॑र॒मृते॒ना ऽऽगाः᳚ ॥ यास्ते॑ अग्ने॒ सूर्ये॒ रुच॑ उद्य॒तो दिव॑मात॒न्वन्ति॑ र॒श्मिभिः॑ । ताभि॒-स्सर्वा॑भी रु॒चे जना॑य नस्कृधि ॥ या वो॑ देवा॒-स्सूर्ये॒ रुचो॒ गोष्वश्वे॑षु॒ या रुचः॑ । इन्द्रा᳚ग्नी॒ ताभि॒-स्सर्वा॑भी॒ रुच॑-न्नो धत्त बृहस्पते ॥ वि॒रा- [वि॒राट्, ज्योति॑रधारय-] 39
-ड्ज्योति॑रधारय-थ्स॒म्रा-ड्ज्योति॑रधारय-थ्स्व॒रा-ड्ज्योति॑रधारयत् ॥ अग्ने॑ यु॒क्ष्वा हि ये तवाश्वा॑सो देव सा॒धवः॑ । अरं॒-वँह॑न्त्या॒शवः॑ ॥ यु॒क्ष्वा हि दे॑व॒हूत॑मा॒ग्ं॒ अश्वाग्ं॑ अग्ने र॒थीरि॑व । नि होता॑ पू॒र्व्य-स्स॑दः ॥ द्र॒फ्सश्च॑स्कन्द पृथि॒वीमनु॒ द्यामि॒म-ञ्च॒ योनि॒मनु॒ यश्च॒ पूर्वः॑ । तृ॒तीयं॒-योँनि॒मनु॑ स॒ञ्चर॑न्त-न्द्र॒फ्स-ञ्जु॑हो॒म्यनु॑ स॒प्त [ ] 40
होत्राः᳚ ॥ अभू॑दि॒दं-विँश्व॑स्य॒ भुव॑नस्य॒ वाजि॑नम॒ग्ने-र्वै᳚श्वान॒रस्य॑ च । अ॒ग्निर्ज्योति॑षा॒ ज्योति॑ष्मा-न्रु॒क्मो वर्च॑सा॒ वर्च॑स्वान् ॥ ऋ॒चे त्वा॑ रु॒चे त्वा॒ समि-थ्स्र॑वन्ति स॒रितो॒ न धेनाः᳚ । अ॒न्तर्हृ॒दा मन॑सा पू॒यमा॑नाः ॥ घृ॒तस्य॒ धारा॑ अ॒भि चा॑कशीमि । हि॒र॒ण्ययो॑ वेत॒सो मद्ध्य॑ आसाम् ॥ तस्मिन्᳚थ्सुप॒र्णो म॑धु॒कृ-त्कु॑ला॒यी भज॑न्नास्ते॒ मधु॑ दे॒वता᳚भ्यः । तस्या॑ स ते॒ हर॑य-स्स॒प्त तीरे᳚ स्व॒धा-न्दुहा॑ना अ॒मृत॑स्य॒ धारा᳚म् ॥ 41 ॥
(प्र॒ति॒ष्ठायै॑ – स॒हस्र॑वीर्या – पर॒मं – विँ॒राट्थ् – स॒प्त – तीरे॑ – च॒त्वारि॑ च) (अ. 9)
आ॒दि॒त्य-ङ्गर्भ॒-म्पय॑सा सम॒ञ्जन्-थ्स॒हस्र॑स्य प्रति॒मां-विँ॒श्वरू॑पम् । परि॑ वृङ्ग्धि॒ हर॑सा॒ मा-ऽभि मृ॑क्ष-श्श॒तायु॑ष-ङ्कृणुहि ची॒यमा॑नः ॥ इ॒म-म्मा हिग्ं॑सीर्द्वि॒पाद॑-म्पशू॒नाग्ं सह॑स्राक्ष॒ मेध॒ आ ची॒यमा॑नः । म॒युमा॑र॒ण्यमनु॑ ते दिशामि॒ तेन॑ चिन्वा॒नस्त॒नुवो॒ नि षी॑द ॥ वात॑स्य॒ ध्राजिं॒-वँरु॑णस्य॒ नाभि॒मश्व॑-ञ्जज्ञा॒नग्ं स॑रि॒रस्य॒ मद्ध्ये᳚ । शिशु॑-न्न॒दीना॒ग्ं॒ हरि॒मद्रि॑बुद्ध॒मग्ने॒ मा हिग्ं॑सीः [मा हिग्ं॑सीः, प॒र॒मे व्यो॑मन्न् ।] 42
पर॒मे व्यो॑मन्न् ॥ इ॒म-म्मा हिग्ं॑सी॒रेक॑शफ-म्पशू॒ना-ङ्क॑निक्र॒दं-वाँ॒जिनं॒-वाँजि॑नेषु । गौ॒रमा॑र॒ण्यमनु॑ ते दिशामि॒ तेन॑ चिन्वा॒नस्त॒नुवो॒ नि षी॑द ॥ अज॑स्र॒मिन्दु॑मरु॒ष-म्भु॑र॒ण्युम॒ग्निमी॑डे पू॒र्वचि॑त्तौ॒ नमो॑भिः । स पर्व॑भिर्-ऋतु॒शः कल्प॑मानो॒ गा-म्मा हिग्ं॑सी॒रदि॑तिं-विँ॒राज᳚म् ॥ इ॒मग्ं स॑मु॒द्रग्ं श॒तधा॑र॒मु-थ्सं॑-व्यँ॒च्यमा॑न॒-म्भुव॑नस्य॒ मद्ध्ये᳚ । घृ॒त-न्दुहा॑ना॒-मदि॑ति॒-ञ्जना॒याग्ने॒ मा [-मदि॑ति॒-ञ्जना॒याग्ने॒ मा, हि॒ग्ं॒सीः॒ प॒र॒मे व्यो॑मन्न् ।] 43
हिग्ं॑सीः पर॒मे व्यो॑मन्न् । ग॒व॒यमा॑र॒ण्यमनु॑ ते दिशामि॒ तेन॑ चिन्वा॒नस्त॒नुवो॒ नि षी॑द ॥ वरू᳚त्रि॒-न्त्वष्टु॒र्वरु॑णस्य॒ नाभि॒मवि॑-ञ्जज्ञा॒नाग्ं रज॑सः॒ पर॑स्मात् । म॒हीग्ं सा॑ह॒स्रीमसु॑रस्य मा॒यामग्ने॒ मा हिग्ं॑सीः पर॒मे व्यो॑मन्न् ॥ इ॒मामू᳚र्णा॒युं-वँरु॑णस्य मा॒या-न्त्वच॑-म्पशू॒ना-न्द्वि॒पदा॒-ञ्चतु॑ष्पदाम् । त्वष्टुः॑ प्र॒जाना᳚-म्प्रथ॒म-ञ्ज॒नित्र॒मग्ने॒ मा हिग्ं॑सीः पर॒मे व्यो॑मन्न् । उष्ट्र॑मार॒ण्यमनु॑ [उष्ट्र॑मार॒ण्यमनु॑, ते॒ दि॒शा॒मि॒ तेन॑] 44
ते दिशामि॒ तेन॑ चिन्वा॒नस्त॒नुवो॒ नि षी॑द ॥ यो अ॒ग्निर॒ग्नेस्त-प॒सो-ऽधि॑ जा॒त-श्शोचा᳚-त्पृथि॒व्या उ॒त वा॑ दि॒वस्परि॑ । येन॑ प्र॒जा वि॒श्वक॑र्मा॒ व्यान॒-ट्तम॑ग्ने॒ हेडः॒ परि॑ ते वृणक्तु ॥ अ॒जा ह्य॑ग्नेरज॑निष्ट॒ गर्भा॒-थ्सा वा अ॑पश्यज्जनि॒तार॒मग्रे᳚ । तया॒ रोह॑माय॒न्नुप॒ मेद्ध्या॑स॒स्तया॑ दे॒वा दे॒वता॒मग्र॑ आयन्न् । श॒र॒भ-( )-मा॑र॒ण्यमनु॑ ते दिशामि॒ तेन॑ चिन्वा॒नस्त॒नुवो॒ निषी॑द ॥ 45 ॥
(अग्ने॒ मा हिग्ं॑सी॒ – रग्ने॒ मोष्ट्र॑मा – र॒ण्यमनु॑ – शर॒भन् – नव॑ च) (अ. 10)
(आ॒दि॒त्य मि॒मन्द्वि॒पादे॑ म॒युं-वाँत॒स्या ऽश्व॑ मि॒म मेक॑शफ ङ्गौ॒रम ज॑स्रङ्गव॒यं-वँरू᳚त्रि॒ मवि॑ मि॒मामू᳚र्णा॒र्यु मुष्ट्रं॒-योँ अ॒ग्नि-श्श॑र॒भं )
इन्द्रा᳚ग्नी रोच॒ना दि॒वः परि॒ वाजे॑षु भूषथः । तद्वा᳚-ञ्चेति॒ प्रवी॒र्य᳚म् ॥ श्ञथ॑-द्वृ॒त्रमु॒त स॑नोति॒ वाज॒मिन्द्रा॒ यो अ॒ग्नी सहु॑री सप॒र्यात् । इ॒र॒ज्यन्ता॑ वस॒व्य॑स्य॒ भूरे॒-स्सह॑स्तमा॒ सह॑सा वाज॒यन्ता᳚ ॥ प्र च॑र्ष॒णिभ्यः॑ पृतना॒ हवे॑षु॒ प्र पृ॑थि॒व्या रि॑रिचाथे दि॒वश्च॑ । प्र सिन्धु॑भ्यः॒ प्रगि॒रिभ्यो॑ महि॒त्वा प्रेन्द्रा᳚ग्नी॒ विश्वा॒ भुव॒ना-ऽत्य॒न्या ॥ मरु॑तो॒ यस्य॒ हि [ ] 46
क्षये॑ पा॒था दि॒वो वि॑महसः । स सु॑गो॒पात॑मो॒ जनः॑ ॥ य॒ज्ञैर्वा॑ यज्ञवाहसो॒ विप्र॑स्य वा मती॒नाम् । मरु॑त-श्शृणु॒ता हव᳚म् ॥ श्रि॒यसे॒ क-म्भा॒नुभि॒-स्स-म्मि॑मिक्षिरे॒ ते र॒श्मिभि॒स्त ऋक्व॑भि-स्सुखा॒दयः॑ । ते वाशी॑मन्त इ॒ष्मिणो॒ अभी॑रवो वि॒द्रे प्रि॒यस्य॒ मारु॑तस्य॒ धाम्नः॑ ॥ अव॑ ते॒ हेड॒, उदु॑त्त॒मम् ॥ कया॑ नश्चि॒त्र आ भु॑वदू॒ती स॒दा वृ॑ध॒-स्सखा᳚ । कया॒ शचि॑ष्ठया वृ॒ता ॥ 47 ॥
को अ॒द्य यु॑ङ्क्ते धु॒रि गा ऋ॒तस्य॒ शिमी॑वतो भा॒मिनो॑ दुर्हृणा॒यून् । आ॒सन्नि॑षून्. हृ॒थ्स्वसो॑ मयो॒भून्. य ए॑षा-म्भृ॒त्यामृ॒णध॒-थ्स जी॑वात् ॥ अग्ने॒ नया, ऽऽदे॒वाना॒ग्ं॒ शन्नो॑ भवन्तु॒, वाजे॑वाजे। अ॒फ्स्व॑ग्ने॒ सधि॒ष्टव॒ सौष॑धी॒रनु॑ रुद्ध्यसे । गर्भे॒ सञ्जा॑यसे॒ पुनः॑ ॥ वृषा॑ सोम द्यु॒माग्ं अ॑सि॒ वृषा॑ देव॒ वृष॑व्रतः । वृषा॒ धर्मा॑णि दधिषे ॥ इ॒म-म्मे॑ वरुण॒ , तत्त्वा॑ यामि॒त्व-न्नो॑ अग्ने॒स त्व-न्नो॑ अग्ने ॥ 48 ॥
(हि – वृ॒ता – म॒ – एका॑दश च ) (अ. 11)
(विष्णोः॒ क्रमो॑-ऽसि – दि॒वस्प – र्यन्न॑प॒ते – ऽपे॑त॒ – समि॑तं॒ – याँ जा॒ता – मा नो॑ हिग्ंसी – द॒भ्य॑स्था-द्- ध्रु॒वा – ऽस्या॑दि॒त्यङ्गर्भ॒ – मिन्द्रा᳚ग्नी रोच॒ – नैका॑दश )
(विष्णो॑ – रस्मिन्. ह॒व्ये – ति॑ त्वा॒-ऽहं – धी॒तिभि॒ – र्होत्रा॑ – अ॒ष्टाच॑त्वारिग्ंशत्)
(विष्णोः॒ क्रमो॑-ऽसि॒, त्वन्नो॑ अग्ने॒ स त्वन्नो॑ अग्ने)
॥ हरिः॑ ओम् ॥
॥ कृष्ण यजुर्वेदीय तैत्तिरीय संहिताया-ञ्चतुर्थ काण्डे द्वितीयः प्रश्न-स्समाप्तः ॥