કૃષ્ણ યજુર્વેદીય તૈત્તિરીય સંહિતાયા-ઞ્ચતુર્થકાણ્ડે દ્વીતીયઃ પ્રશ્નઃ – દેવયજનગ્રહાભિધાનં
ઓ-ન્નમઃ પરમાત્મને, શ્રી મહાગણપતયે નમઃ,
શ્રી ગુરુભ્યો નમઃ । હ॒રિઃ॒ ઓમ્ ॥
વિષ્ણોઃ॒ ક્રમો᳚-ઽસ્યભિમાતિ॒હા ગા॑ય॒ત્ર-ઞ્છન્દ॒ આ રો॑હ પૃથિ॒વીમનુ॒ વિક્ર॑મસ્વ॒ નિર્ભ॑ક્ત॒-સ્સ ય-ન્દ્વિ॒ષ્મો વિષ્ણોઃ॒ ક્રમો᳚-ઽસ્યભિશસ્તિ॒હા ત્રૈષ્ટુ॑ભ॒-ઞ્છન્દ॒ આ રો॑હા॒ન્તરિ॑ક્ષ॒મનુ॒ વિક્ર॑મસ્વ॒ નિર્ભ॑ક્ત॒-સ્સ ય-ન્દ્વિ॒ષ્મો વિષ્ણોઃ॒ ક્રમો᳚-ઽસ્યરાતીય॒તો હ॒ન્તા જાગ॑ત॒-ઞ્છન્દ॒ આ રો॑હ॒ દિવ॒મનુ॒ વિક્ર॑મસ્વ॒ નિર્ભ॑ક્ત॒-સ્સ ય-ન્દ્વિ॒ષ્મો વિષ્ણોઃ॒ [વિષ્ણોઃ᳚, ક્રમો॑-ઽસિ શત્રૂય॒તો] 1
ક્રમો॑-ઽસિ શત્રૂય॒તો હ॒ન્તા-ઽનુ॑ષ્ટુભ॒-ઞ્છન્દ॒ આ રો॑હ॒ દિશો-ઽનુ॒ વિક્ર॑મસ્વ॒ નિર્ભ॑ક્ત॒-સ્સ ય-ન્દ્વિ॒ષ્મઃ ॥ અક્ર॑ન્દદ॒ગ્નિ-સ્સ્ત॒નય॑ન્નિવ॒ દ્યૌઃ, ક્ષામા॒ રેરિ॑હ-દ્વી॒રુધ॑-સ્સમ॒ઞ્જન્ન્ । સ॒દ્યો જ॑જ્ઞા॒નો વિ હીમિ॒દ્ધો અખ્ય॒દા રોદ॑સી ભા॒નુના॑ ભાત્ય॒ન્તઃ ॥ અગ્ને᳚-ઽભ્યાવર્તિન્ન॒ભિ ન॒ આ વ॑ર્ત॒સ્વા-ઽઽયુ॑ષા॒ વર્ચ॑સા સ॒ન્યા મે॒ધયા᳚ પ્ર॒જયા॒ ધને॑ન ॥ અગ્ને॑ [અગ્ને᳚, અ॒ઙ્ગિ॒ર॒-શ્શ॒ત-ન્તે॑] 2
અઙ્ગિર-શ્શ॒ત-ન્તે॑ સન્ત્વા॒વૃત॑-સ્સ॒હસ્ર॑-ન્ત ઉપા॒વૃતઃ॑ । તાસા॒-મ્પોષ॑સ્ય॒ પોષે॑ણ॒ પુન॑ર્નો ન॒ષ્ટમા કૃ॑ધિ॒ પુન॑ર્નો ર॒યિમા કૃ॑ધિ ॥ પુન॑રૂ॒ર્જા નિવ॑ર્તસ્વ॒ પુન॑રગ્ન ઇ॒ષા-ઽઽયુ॑ષા । પુન॑ર્નઃ પાહિ વિ॒શ્વતઃ॑ ॥ સ॒હ ર॒ય્યા નિ વ॑ર્ત॒સ્વાગ્ને॒ પિન્વ॑સ્વ॒ ધાર॑યા । વિ॒શ્વફ્સ્નિ॑યા વિ॒શ્વ ત॒સ્પરિ॑ ॥ ઉદુ॑ત્ત॒મં-વઁ॑રુણ॒ પાશ॑ મ॒સ્મદવા॑-ઽધ॒મં- [-ઽધ॒મમ્, વિ મ॑દ્ધ્ય॒મગ્ગ્ શ્ર॑થાય ।] 3
-વિઁ મ॑દ્ધ્ય॒મગ્ગ્ શ્ર॑થાય । અથા॑ વ॒યમા॑દિત્ય વ્ર॒તે તવાના॑ગસો॒ અદિ॑તયે સ્યામ ॥ આ ત્વા॑-ઽહાર્ષ-મ॒ન્તર॑ભૂર્ધ્રુ॒વસ્તિ॒ષ્ઠા ઽવિ॑ચાચલિઃ । વિશ॑સ્ત્વા॒ સર્વા॑ વાઞ્છન્ત્વ॒સ્મિ-ન્રા॒ષ્ટ્રમધિ॑ શ્રય ॥અગ્ને॑ બૃ॒હન્નુ॒ષસા॑મૂ॒ર્ધ્વો અ॑સ્થાન્નિર્જગ્મિ॒વાન્-તમ॑સો॒ જ્યોતિ॒ષા-ઽઽગા᳚ત્ । અ॒ગ્નિર્ભા॒નુના॒ રુશ॑તા॒ સ્વઙ્ગ॒ આ જા॒તો વિશ્વા॒ સદ્મા᳚ન્યપ્રાઃ ॥ સીદ॒ ત્વ-મ્મા॒તુર॒સ્યા [સીદ॒ ત્વ-મ્મા॒તુર॒સ્યાઃ᳚, ઉ॒પસ્થે॒ વિશ્વા᳚ન્યગ્ને] 4
ઉ॒પસ્થે॒ વિશ્વા᳚ન્યગ્ને વ॒યુના॑નિ વિ॒દ્વાન્ । મૈના॑મ॒ર્ચિષા॒ મા તપ॑સા॒-ઽભિ શૂ॑શુચો॒-ઽન્તર॑સ્યાગ્મ્ શુ॒ક્રજ્યો॑તિ॒ર્વિ ભા॑હિ ॥ અ॒ન્તર॑ગ્ને રુ॒ચા ત્વમુ॒ખાયૈ॒ સદ॑ને॒ સ્વે । તસ્યા॒સ્ત્વગ્મ્ હર॑સા॒ તપ॒ઞ્જાત॑વેદ-શ્શિ॒વો ભ॑વ ॥ શિ॒વો ભૂ॒ત્વા મહ્ય॑મ॒ગ્ને-ઽથો॑ સીદ શિ॒વસ્ત્વમ્ । શિ॒વાઃ કૃ॒ત્વા દિશ॒-સ્સર્વા॒-સ્સ્વાં-યોઁનિ॑મિ॒હા-ઽઽ સ॑દઃ ॥ હ॒ગ્મ્॒સ-શ્શુ॑ચિ॒ષ દ્વસુ॑રન્તરિક્ષ॒-સદ્ધોતા॑ વેદિ॒ષદતિ॑થિ ર્દુરોણ॒સત્ । નૃ॒ષદ્વ॑ર॒સ-દૃ॑ત॒સ-દ્વ્યો॑મ॒સ-દ॒બ્જા ગો॒જા ઋ॑ત॒જા અ॑દ્રિ॒જા ઋ॒ત-મ્બૃ॒હત્ ॥ 5 ॥
(દિવ॒મનુ॒ વિ ક્ર॑મસ્વ॒ નિર્ભ॑ક્ત॒-સ્સ ય-ન્દ્વિ॒ષ્મો વિષ્ણો॒ – ર્ધને॒નાગ્ને॑ – ઽધ॒મ – મ॒સ્યાઃ – શુ॑ચિ॒ષથ્ – ષોડ॑શ ચ) (અ. 1)
દિ॒વસ્પરિ॑ પ્રથ॒મ-ઞ્જ॑જ્ઞે અ॒ગ્નિર॒સ્મ-દ્દ્વિ॒તીય॒-મ્પરિ॑ જા॒તવે॑દાઃ । તૃ॒તીય॑મ॒ફ્સુ નૃ॒મણા॒ અજ॑સ્ર॒મિન્ધા॑ન એન-ઞ્જરતે સ્વા॒ધીઃ ॥ વિ॒દ્મા તે॑ અગ્ને ત્રે॒ધા ત્ર॒યાણિ॑ વિ॒દ્મા તે॒ સદ્મ॒ વિભૃ॑ત-મ્પુરુ॒ત્રા । વિ॒દ્મા તે॒ નામ॑ પર॒મ-ઙ્ગુહા॒ યદ્વિ॒દ્મા તમુથ્સં॒-યઁત॑ આજ॒ગન્થ॑ ॥ સ॒મુ॒દ્રે ત્વા॑ નૃ॒મણા॑ અ॒ફ્સ્વ॑ન્તર્નૃ॒ચક્ષા॑ ઈધે દિ॒વો અ॑ગ્ન॒ ઊધન્ન્॑ । તૃ॒તીયે᳚ ત્વા॒ [તૃ॒તીયે᳚ ત્વા, રજ॑સિ તસ્થિ॒વાગ્મ્ સ॑મૃ॒તસ્ય॒] 6
રજ॑સિ તસ્થિ॒વાગ્મ્ સ॑મૃ॒તસ્ય॒ યોનૌ॑ મહિ॒ષા અ॑હિન્વન્ન્ ॥ અક્ર॑ન્દદ॒ગ્નિ-સ્સ્ત॒નય॑ન્નિવ॒ દ્યૌઃ, ક્ષામા॒ રેરિ॑હ-દ્વી॒રુધ॑-સ્સમ॒ઞ્જન્ન્ । સ॒દ્યો જ॑જ્ઞા॒નો વિ હીમિ॒દ્ધો અખ્ય॒દા રોદ॑સી ભા॒નુના॑ ભાત્ય॒ન્તઃ ॥ ઉ॒શિ-ક્પા॑વ॒કો અ॑ર॒તિ-સ્સુ॑મે॒ધા મર્તે᳚ષ્વ॒ગ્નિર॒મૃતો॒ નિધા॑યિ । ઇય॑ર્તિ ધૂ॒મમ॑રુ॒ષ-મ્ભરિ॑ભ્ર॒દુચ્છુ॒ક્રેણ॑ શો॒ચિષા॒ દ્યામિન॑ક્ષત્ ॥ વિશ્વ॑સ્ય કે॒તુર્ભુવ॑નસ્ય॒ ગર્ભ॒ આ [ ] 7
રોદ॑સી અપૃણા॒જ્જાય॑માનઃ । વી॒ડુ-ઞ્ચિ॒દદ્રિ॑મભિન-ત્પરા॒યન્ જના॒ યદ॒ગ્નિમય॑જન્ત॒ પઞ્ચ॑ ॥ શ્રી॒ણામુ॑દા॒રો ધ॒રુણો॑ રયી॒ણા-મ્મ॑ની॒ષાણા॒-મ્પ્રાર્પ॑ણ॒-સ્સોમ॑ગોપાઃ । વસો᳚-સ્સૂ॒નુ-સ્સહ॑સો અ॒ફ્સુ રાજા॒ વિ ભા॒ત્યગ્ર॑ ઉ॒ષસા॑મિધા॒નઃ ॥ યસ્તે॑ અ॒દ્ય કૃ॒ણવ॑-દ્ભદ્રશોચે-ઽપૂ॒પ-ન્દે॑વ ઘૃ॒તવ॑ન્તમગ્ને । પ્રત-ન્ન॑ય પ્રત॒રાં-વઁસ્યો॒ અચ્છા॒ભિ દ્યુ॒મ્ન-ન્દે॒વભ॑ક્તં-યઁવિષ્ઠ ॥ આ [ ] 8
ત-મ્ભ॑જ સૌશ્રવ॒સેષ્વ॑ગ્ન ઉ॒ક્થ-ઉ॑ક્થ॒ આ ભ॑જ શ॒સ્યમા॑ને । પ્રિ॒ય-સ્સૂર્યે᳚ પ્રિ॒યો અ॒ગ્ના ભ॑વા॒ત્યુજ્જા॒તેન॑ ભિ॒નદ॒દુજ્જનિ॑ત્વૈઃ ॥ ત્વામ॑ગ્ને॒ યજ॑માના॒ અનુ॒ દ્યૂન્. વિશ્વા॒ વસૂ॑નિ દધિરે॒ વાર્યા॑ણિ । ત્વયા॑ સ॒હ દ્રવિ॑ણમિ॒ચ્છમા॑ના વ્ર॒જ-ઙ્ગોમ॑ન્તમુ॒શિજો॒ વિ વ॑વ્રુઃ ॥ દૃ॒શા॒નો રુ॒ક્મ ઉ॒ર્વ્યા વ્ય॑દ્યૌ-દ્દુ॒ર્મર્ષ॒માયુ॑-શ્શ્રિ॒યે રુ॑ચા॒નઃ । અ॒ગ્નિર॒મૃતો॑ અભવ॒-દ્વયો॑ભિ॒ર્યદે॑- -ન॒-ન્દ્યૌરજ॑નય-થ્સુ॒રેતાઃ᳚ ॥ 9 ॥
(તૃતિયે᳚ ત્વા॒ – ગર્ભ॒ આ – ય॑વિ॒ષ્ઠા-ઽઽ – ય – ચ્ચ॒ત્વારિ॑ ચ) (અ. 2)
અન્ન॑પ॒તે-ઽન્ન॑સ્ય નો દેહ્યનમી॒વસ્ય॑ શુ॒ષ્મિણઃ॑ । પ્ર પ્ર॑દા॒તાર॑-ન્તારિષ॒ ઊર્જ॑-ન્નો ધેહિ દ્વિ॒પદે॒ ચતુ॑ષ્પદે ॥ ઉદુ॑ ત્વા॒ વિશ્વે॑ દે॒વા અગ્ને॒ ભર॑ન્તુ॒ ચિત્તિ॑ભિઃ । સ નો॑ ભવ શિ॒વત॑મ-સ્સુ॒પ્રતી॑કો વિ॒ભાવ॑સુઃ ॥ પ્રેદ॑ગ્ને॒ જ્યોતિ॑ષ્માન્. યાહિ શિ॒વેભિ॑ર॒ર્ચિ॑ભિ॒સ્ત્વમ્ । બૃ॒હદ્ભિ॑-ર્ભા॒નુભિ॒-ર્ભાસ॒-ન્મા હિગ્મ્॑સી સ્ત॒નુવા᳚ પ્ર॒જાઃ ॥ સ॒મિધા॒-ઽગ્નિ-ન્દુ॑વસ્યત ઘૃ॒તૈર્બો॑ધય॒તાતિ॑થિમ્ । આ- [આ, અ॒સ્મિ॒ન્॒. હ॒વ્યા જુ॑હોતન ।] 10
-ઽસ્મિ॑ન્. હ॒વ્યા જુ॑હોતન ॥ પ્રપ્રા॒યમ॒ગ્નિર્ભ॑ર॒તસ્ય॑ શૃણ્વે॒ વિ ય-થ્સૂર્યો॒ ન રોચ॑તે બૃ॒હદ્ભાઃ । અ॒ભિ યઃ પૂ॒રુ-મ્પૃત॑નાસુ ત॒સ્થૌ દી॒દાય॒ દૈવ્યો॒ અતિ॑થિ-શ્શિ॒વો નઃ॑ ॥ આપો॑ દેવીઃ॒ પ્રતિ॑ ગૃહ્ણીત॒ ભસ્મૈ॒ત-થ્સ્યો॒ને કૃ॑ણુદ્ધ્વગ્મ્ સુર॒ભાવુ॑ લો॒કે । તસ્મૈ॑ નમન્તા॒-ઞ્જન॑ય-સ્સુ॒પત્ની᳚ર્મા॒તેવ॑ પુ॒ત્ર-મ્બિ॑ભૃ॒તા સ્વે॑નમ્ ॥ અ॒ફ્સ્વ॑ગ્ને॒ સધિ॒ષ્ટવ॒- [અ॒ફ્સ્વ॑ગ્ને॒ સધિ॒ષ્ટવ॑, સૌષ॑ધી॒રનુ॑ રુદ્ધ્યસે ।] 11
સૌષ॑ધી॒રનુ॑ રુદ્ધ્યસે । ગર્ભે॒ સઞ્જા॑યસે॒ પુનઃ॑ ॥ ગર્ભો॑ અ॒સ્યોષ॑ધીના॒-ઙ્ગર્ભો॒ વન॒સ્પતી॑નામ્ । ગર્ભો॒ વિશ્વ॑સ્ય ભૂ॒તસ્યાગ્ને॒ ગર્ભો॑ અ॒પામ॑સિ ॥ પ્ર॒સદ્ય॒ ભસ્મ॑ના॒ યોનિ॑મ॒પશ્ચ॑ પૃથિ॒વીમ॑ગ્ને । સ॒ગ્મ્॒સૃજ્ય॑ મા॒તૃભિ॒સ્ત્વ-ઞ્જ્યોતિ॑ષ્મા॒-ન્પુન॒રા-ઽસ॑દઃ ॥ પુન॑રા॒સદ્ય॒ સદ॑નમ॒પશ્ચ॑ પૃથિ॒વીમ॑ગ્ને । શેષે॑ મા॒તુર્યથો॒પસ્થે॒ ઽન્તર॒સ્યાગ્મ્ શિ॒વત॑મઃ ॥ પુન॑રૂ॒ર્જા [ ] 12
-નિ વ॑ર્તસ્વ॒ પુન॑રગ્ન ઇ॒ષા ઽઽયુ॑ષા । પુન॑ર્નઃ પાહિ વિ॒શ્વતઃ॑ ॥ સ॒હ ર॒ય્યા નિ વ॑ર્ત॒સ્વાગ્ને॒ પિન્વ॑સ્વ॒ ધાર॑યા । વિ॒શ્વફ્સ્નિ॑યા વિ॒શ્વત॒સ્પરિ॑ ॥ પુન॑સ્ત્વા ઽઽદિ॒ત્યા રુ॒દ્રા વસ॑વ॒-સ્સમિ॑ન્ધતા॒-મ્પુન॑ર્બ્ર॒હ્માણો॑ વસુનીથ ય॒જ્ઞૈઃ । ઘૃ॒તેન॒ ત્વ-ન્ત॒નુવો॑ વર્ધયસ્વ સ॒ત્યા-સ્સ॑ન્તુ॒ યજ॑માનસ્ય॒ કામાઃ᳚ ॥ બોધા॑ નો અ॒સ્ય વચ॑સો યવિષ્ઠ॒ મગ્મ્હિ॑ષ્ઠસ્ય॒ પ્રભૃ॑તસ્ય સ્વધાવઃ । પીય॑તિ ત્વો॒ અનુ॑ ત્વો ગૃણાતિ વ॒ન્દારુ॑સ્તે ત॒નુવં॑-વઁન્દે અગ્ને ॥ સ બો॑ધિ સૂ॒રિર્મ॒ઘવા॑ વસુ॒દાવા॒ વસુ॑પતિઃ । યુ॒યો॒દ્ધ્ય॑સ્મ-દ્દ્વેષાગ્મ્॑સિ ॥ 13 ॥
(આ – તવો॒ – ર્જા-ઽ – નુ॒ – ષોડ॑શ ચ) (અ. 3)
અપે॑ત॒ વીત॒ વિ ચ॑ સર્પ॒તાતો॒ યે-ઽત્ર॒ સ્થ પુ॑રા॒ણા યે ચ॒ નૂત॑નાઃ । અદા॑દિ॒દં-યઁ॒મો॑-ઽવ॒સાન॑-મ્પૃથિ॒વ્યા અક્ર॑ન્નિ॒મ-મ્પિ॒તરો॑ લો॒કમ॑સ્મૈ ॥ અ॒ગ્નેર્ભસ્મા᳚સ્ય॒ગ્નેઃ પુરી॑ષમસિ સ॒જ્ઞાન્ન॑મસિ કામ॒ધર॑ણ॒-મ્મયિ॑ તે કામ॒ધર॑ણ-મ્ભૂયાત્ ॥ સં-યાઁ વઃ॑ પ્રિ॒યાસ્ત॒નુવ॒-સ્સ-મ્પ્રિ॒યા હૃદ॑યાનિ વઃ । આ॒ત્મા વો॑ અસ્તુ॒ [અસ્તુ, સમ્પ્રિ॑ય॒] 14
સમ્પ્રિ॑ય॒-સ્સમ્પ્રિ॑યાસ્ત॒નુવો॒ મમ॑ ॥ અ॒યગ્મ્ સો અ॒ગ્નિર્યસ્મિ॒ન્-થ્સોમ॒મિન્દ્ર॑-સ્સુ॒ત-ન્દ॒ધે જ॒ઠરે॑ વાવશા॒નઃ । સ॒હ॒સ્રિયં॒-વાઁજ॒મત્ય॒-ન્ન સપ્તિગ્મ્॑ સસ॒વાન્-થ્સન્-થ્સ્તૂ॑યસે જાતવેદઃ ॥ અગ્ને॑ દિ॒વો અર્ણ॒મચ્છા॑ જિગા॒સ્યચ્છા॑ દે॒વાગ્મ્ ઊ॑ચિષે॒ ધિષ્ણિ॑યા॒ યે । યાઃ પ॒રસ્તા᳚-દ્રોચ॒ને સૂર્ય॑સ્ય॒ યાશ્ચા॒ વસ્તા॑-દુપ॒તિષ્ઠ॑ન્ત॒ આપઃ॑ ॥ અગ્ને॒ ય-ત્તે॑ દિ॒વિ વર્ચઃ॑ પૃથિ॒વ્યાં-યઁદોષ॑ધી- [પૃથિ॒વ્યાં-યઁદોષ॑ધીષુ, અ॒ફ્સુ વા॑ યજત્ર ।] 15
-ષ્વ॒ફ્સુ વા॑ યજત્ર । યેના॒ન્તરિ॑ક્ષ-મુ॒ર્વા॑ત॒તન્થ॑ ત્વે॒ષ-સ્સ ભા॒નુર॑ર્ણ॒વો નૃ॒ચક્ષાઃ᳚ ॥ પુ॒રી॒ષ્યા॑સો અ॒ગ્નયઃ॑ પ્રાવ॒ણેભિ॑-સ્સ॒જોષ॑સઃ । જુ॒ષન્તાગ્મ્॑ હ॒વ્યમાહુ॑તમનમી॒વા ઇષો॑ મ॒હીઃ ॥ ઇડા॑મગ્ને પુરુ॒દગ્મ્ સગ્મ્॑ સ॒નિ-ઙ્ગો-શ્શ॑શ્વત્ત॒મગ્મ્ હવ॑માનાય સાધ । સ્યાન્ન॑-સ્સૂ॒નુસ્તન॑યો વિ॒જાવા-ઽગ્ને॒ સા તે॑ સુમ॒તિર્ભૂ᳚ત્વ॒સ્મે ॥ અ॒ય-ન્તે॒ યોનિ॑ર્-ઋ॒ત્વિયો॒ યતો॑ જા॒તો અરો॑ચથાઃ । ત-ઞ્જા॒ન- [ત-ઞ્જા॒નન્ન્, અ॒ગ્ન॒ આ રો॒હાથા॑ નો] 16
-ન્ન॑ગ્ન॒ આ રો॒હાથા॑ નો વર્ધયા ર॒યિમ્ ॥ ચિદ॑સિ॒ તયા॑ દે॒વત॑યા-ઽઙ્ગિર॒સ્વ-દ્ધ્રુ॒વા સી॑દ પરિ॒ચિદ॑સિ॒ તયા॑ દે॒વત॑યા-ઽઙ્ગિર॒સ્વ-દ્ધ્રુ॒વા સી॑દ લો॒ક-મ્પૃ॑ણ છિ॒દ્ર-મ્પૃ॒ણાથો॑ સીદ શિ॒વા ત્વમ્ । ઇ॒ન્દ્રા॒ગ્ની ત્વા॒ બૃહ॒સ્પતિ॑ર॒સ્મિન્. યોના॑વસીષદન્ન્ ॥ તા અ॑સ્ય॒ સૂદ॑દોહસ॒-સ્સોમગ્ગ્॑ શ્રીણન્તિ॒ પૃશ્ઞ॑યઃ । જન્મ॑-ન્દે॒વાનાં॒-વિઁશ॑સ્ત્રિ॒ષ્વા રો॑ચ॒ને દિ॒વઃ ॥ 17 ॥
(અ॒સ્ત્વો – ષ॑ધીષુ – જા॒ન – ન્ન॒ષ્ટાચ॑ત્વારિગ્મ્શચ્ચ) (અ. 4)
સમિ॑ત॒ગ્મ્॒ સઙ્ક॑લ્પેથા॒ગ્મ્॒ સમ્પ્રિ॑યૌ રોચિ॒ષ્ણૂ સુ॑મન॒સ્યમા॑નૌ । ઇષ॒મૂર્જ॑મ॒ભિ સં॒વઁસા॑નૌ॒ સં-વાઁ॒-મ્મનાગ્મ્॑સિ॒ સં-વ્રઁ॒તા સમુ॑ ચિ॒ત્તાન્યા-ઽક॑રમ્ ॥ અગ્ને॑ પુરીષ્યાધિ॒પા ભ॑વા॒ ત્વ-ન્નઃ॑ । ઇષ॒મૂર્જં॒-યઁજ॑માનાય ધેહિ ॥ પુ॒રી॒ષ્ય॑સ્ત્વમ॑ગ્ને રયિ॒મા-ન્પુ॑ષ્ટિ॒માગ્મ્ અ॑સિ । શિ॒વાઃ કૃ॒ત્વા દિશ॒-સ્સર્વા॒-સ્સ્વાં-યોઁનિ॑મિ॒હા-ઽસ॑દઃ ॥ ભવ॑ત-ન્ન॒-સ્સમ॑નસૌ॒ સમો॑કસા [સમો॑કસૌ, અ॒રે॒પસૌ᳚ ।] 18
-વરે॒પસૌ᳚ । મા ય॒જ્ઞગ્મ્ હિગ્મ્॑સિષ્ટ॒-મ્મા ય॒જ્ઞપ॑તિ-ઞ્જાતવેદસૌ શિ॒વૌ ભ॑વતમ॒દ્ય નઃ॑ ॥ મા॒તેવ॑ પુ॒ત્ર-મ્પૃ॑થિ॒વી પુ॑રી॒ષ્ય॑મ॒ગ્નિગ્ગ્ સ્વે યોના॑વભારુ॒ખા । તાં-વિઁશ્વૈ᳚ર્દે॒વૈર્-ઋ॒તુભિ॑-સ્સંવિઁદા॒નઃ પ્ર॒જાપ॑તિર્વિ॒શ્વક॑ર્મા॒ વિ મુ॑ઞ્ચતુ ॥ યદ॒સ્ય પા॒રે રજ॑સ-શ્શુ॒ક્ર-ઞ્જ્યોતિ॒રજા॑યત । ત-ન્નઃ॑ પર્ષ॒દતિ॒ દ્વિષો-ઽગ્ને॑ વૈશ્વાનર॒ સ્વાહા᳚ ॥ નમ॒-સ્સુ તે॑ નિર્-ઋતે વિશ્વરૂપે- [વિશ્વરૂપે, અ॒ય॒સ્મયં॒-વિઁ ચૃ॑તા] 19
-ઽય॒સ્મયં॒-વિઁ ચૃ॑તા બ॒ન્ધમે॒તમ્ । ય॒મેન॒ ત્વં-યઁ॒મ્યા॑ સં-વિઁદા॒નોત્ત॒મ-ન્નાક॒મધિ॑ રોહયે॒મમ્ ॥ યત્તે॑ દે॒વી નિર્-ઋ॑તિરાબ॒બન્ધ॒ દામ॑ ગ્રી॒વાસ્વ॑ વિચ॒ર્ત્યમ્ । ઇ॒દ-ન્તે॒ ત-દ્વિષ્યાં॒-યાઁયુ॑ષો॒ ન મદ્ધ્યા॒દથા॑ જી॒વઃ પિ॒તુમ॑દ્ધિ॒ પ્રમુ॑ક્તઃ ॥ યસ્યા᳚સ્તે અ॒સ્યાઃ ક્રૂ॒ર આ॒સઞ્જુ॒હોમ્યે॒ષા-મ્બ॒ન્ધાના॑મવ॒સર્જ॑નાય । ભૂમિ॒રિતિ॑ ત્વા॒ જના॑ વિ॒દુર્નિર્-ઋ॑તિ॒- [વિ॒દુર્નિર્-ઋ॑તિઃ, ઇતિ॑ ત્વા॒ ઽહ-મ્પરિ॑] 20
-રિતિ॑ ત્વા॒ ઽહ-મ્પરિ॑ વેદ વિ॒શ્વતઃ॑ ॥ અસુ॑ન્વન્ત॒મ ય॑જમાનમિચ્છ સ્તે॒નસ્યે॒ત્યાન્-તસ્ક॑ર॒સ્યાન્ વે॑ષિ । અ॒ન્ય મ॒સ્મ-દિ॑ચ્છ॒ સા ત॑ ઇ॒ત્યા નમો॑ દેવિ નિર્-ઋતે॒ તુભ્ય॑મસ્તુ ॥ દે॒વીમ॒હ-ન્નિર્-ઋ॑તિં॒-વઁન્દ॑માનઃ પિ॒તેવ॑ પુ॒ત્ર-ન્દ॑સયે॒ વચો॑ભિઃ । વિશ્વ॑સ્ય॒ યા જાય॑માનસ્ય॒ વેદ॒ શિર॑-શ્શિરઃ॒ પ્રતિ॑ સૂ॒રી વિ ચ॑ષ્ટે ॥ નિ॒વેશ॑ન-સ્સ॒ઙ્ગમ॑નો॒ વસૂ॑નાં॒-વિઁશ્વા॑ રૂ॒પા-ઽભિ ચ॑ષ્ટે॒ [રૂ॒પા-ઽભિ ચ॑ષ્ટે, શચી॑ભિઃ ।] 21
શચી॑ભિઃ । દે॒વ ઇ॑વ સવિ॒તા સ॒ત્યધ॒ર્મેન્દ્રો॒ ન ત॑સ્થૌ સમ॒રે પ॑થી॒નામ્ ॥ સં-વઁ॑ર॒ત્રા દ॑ધાતન॒ નિરા॑હા॒વાન્ કૃ॑ણોતન । સિ॒ઞ્ચામ॑હા અવ॒ટમુ॒દ્રિણં॑-વઁ॒યં-વિઁશ્વા-ઽહા-ઽદ॑સ્ત॒મક્ષિ॑તમ્ ॥ નિષ્કૃ॑તાહા-વમવ॒ટગ્મ્ સુ॑વર॒ત્રગ્મ્ સુ॑ષેચ॒નમ્ । ઉ॒દ્રિણગ્મ્॑ સિઞ્ચે॒ અક્ષિ॑તમ્ ॥ સીરા॑ યુઞ્જન્તિ ક॒વયો॑ યુ॒ગા વિ ત॑ન્વતે॒ પૃથ॑ક્ । ધીરા॑ દે॒વેષુ॑ સુમ્ન॒યા ॥ યુ॒નક્ત॒ સીરા॒ વિ યુ॒ગા ત॑નોત કૃ॒તે યોનૌ॑ વપતે॒હ [ ] 22
બીજ᳚મ્ । ગિ॒રા ચ॑ શ્રુ॒ષ્ટિ-સ્સભ॑રા॒ અસ॑ન્નો॒ નેદી॑ય॒ ઇ-થ્સૃ॒ણ્યા॑ પ॒ક્વમા ઽય॑ત્ ॥ લાઙ્ગ॑લ॒-મ્પવી॑રવગ્મ્ સુ॒શેવગ્મ્॑ સુમ॒તિથ્સ॑રુ । ઉદિ-ત્કૃ॑ષતિ॒ ગામવિ॑-મ્પ્રફ॒ર્વ્ય॑-ઞ્ચ॒ પીવ॑રીમ્ । પ્ર॒સ્થાવ॑-દ્રથ॒વાહ॑નમ્ ॥ શુ॒ન-ન્નઃ॒ ફાલા॒ વિ તુ॑દન્તુ॒ ભૂમિગ્મ્॑ શુ॒ન-ઙ્કી॒નાશા॑ અ॒ભિ ય॑ન્તુ વા॒હાન્ । શુ॒ન-મ્પ॒ર્જન્યો॒ મધુ॑ના॒ પયો॑ભિ॒-શ્શુના॑સીરા શુ॒નમ॒સ્માસુ॑ ધત્તમ્ ॥ કામ॑-ઙ્કામદુઘે ધુક્ષ્વ મિ॒ત્રાય॒ વરુ॑ણાય ચ । ઇન્દ્રા॑યા॒ગ્નયે॑ પૂ॒ષ્ણ ઓષ॑ધીભ્યઃ પ્ર॒જાભ્યઃ॑ ॥ઘૃ॒તેન॒ સીતા॒ મધુ॑ના॒ સમ॑ક્તા॒ વિશ્વૈ᳚ર્દે॒વૈરનુ॑મતા મ॒રુદ્ભિઃ॑ । ઊર્જ॑સ્વતી॒ પય॑સા॒ પિન્વ॑માના॒-ઽસ્માન્-થ્સી॑તે॒ પય॑સા॒-ઽભ્યા-વ॑વૃથ્સ્વ ॥ 23 ॥
(સમો॑કસૌ-વિશ્વરૂપે-વિ॒દુર્નિર્-ઋ॑તિ-ર॒ભિ ચ॑ષ્ટ-ઇ॒હ-મિ॒ત્રાય॒-દ્વાવિગ્મ્॑શતિશ્ચ) (અ. 5)
યા જા॒તા ઓષ॑ધયો દે॒વેભ્ય॑સ્ત્રિયુ॒ગ-મ્પુ॒રા । મન્દા॑મિ બ॒ભ્રૂણા॑મ॒હગ્મ્ શ॒ત-ન્ધામા॑નિ સ॒પ્ત ચ॑ ॥ શ॒તં-વોઁ॑ અબ॒-ન્ધામા॑નિ સ॒હસ્ર॑મુ॒ત વો॒ રુહઃ॑ । અથા॑ શતક્રત્વો યૂ॒યમિ॒મ-મ્મે॑ અગ॒દ-ઙ્કૃ॑ત ॥ પુષ્પા॑વતીઃ પ્ર॒સૂવ॑તીઃ ફ॒લિની॑રફ॒લા ઉ॒ત । અશ્વા॑ ઇવ સ॒જિત્વ॑રી-ર્વી॒રુધઃ॑ પારયિ॒ષ્ણવઃ॑ ॥ ઓષ॑ધી॒રિતિ॑ માતર॒-સ્તદ્વો॑ દેવી॒-રુપ॑ બ્રુવે । રપાગ્મ્॑સિ વિઘ્ન॒તીરિ॑ત॒ રપ॑- [વિઘ્ન॒તીરિ॑ત॒ રપઃ॑, ચા॒તય॑માનાઃ ।] 24
-શ્ચા॒તય॑માનાઃ ॥ અ॒શ્વ॒ત્થે વો॑ નિ॒ષદ॑ન-મ્પ॒ર્ણે વો॑ વસ॒તિઃ કૃ॒તા । ગો॒ભાજ॒ ઇ-ત્કિલા॑સથ॒ ય-થ્સ॒નવ॑થ॒ પૂરુ॑ષમ્ ॥ યદ॒હં-વાઁ॒જય॑-ન્નિ॒મા ઓષ॑ધી॒ર્॒હસ્ત॑ આદ॒ધે । આ॒ત્મા યક્ષ્મ॑સ્ય નશ્યતિ પુ॒રા જી॑વ॒ગૃભો॑ યથા ॥ યદોષ॑ધય-સ્સ॒ઙ્ગચ્છ॑ન્તે॒ રાજા॑ન॒-સ્સમિ॑તા વિવ । વિપ્ર॒-સ્સ ઉ॑ચ્યતે ભિ॒ષગ્ર॑ક્ષો॒હા ઽમી॑વ॒ ચાત॑નઃ ॥ નિષ્કૃ॑તિ॒-ર્નામ॑વો મા॒તા-ઽથા॑ યૂ॒યગ્ગ્સ્થ॒ સઙ્કૃ॑તીઃ । સ॒રાઃ પ॑ત॒ત્રિણી᳚- [સ॒રાઃ પ॑ત॒ત્રિણીઃ᳚, સ્થ॒ન॒ યદા॒ મય॑તિ॒] 25
-સ્થન॒ યદા॒ મય॑તિ॒ નિષ્કૃ॑ત ॥ અ॒ન્યા વો॑ અ॒ન્યામ॑વ-ત્વ॒ન્યા-ઽન્યસ્યા॒ ઉપા॑વત । તા-સ્સર્વા॒ ઓષ॑ધય-સ્સંવિઁદા॒ના ઇ॒દ-મ્મે॒ પ્રાવ॑તા॒ વચઃ॑ ॥ ઉચ્છુષ્મા॒ ઓષ॑ધીના॒-ઙ્ગાવો॑ ગો॒ષ્ઠા દિ॑વેરતે । ધનગ્મ્॑ સનિ॒ષ્યન્તી॑ નામા॒ત્માન॒-ન્તવ॑ પૂરુષ ॥ અતિ॒ વિશ્વાઃ᳚ પરિ॒ષ્ઠાસ્તે॒ન ઇ॑વ વ્ર॒જમ॑ક્રમુઃ । ઓષ॑ધયઃ॒ પ્રાચુ॑ચ્યવુ॒ ર્ય-ત્કિ-ઞ્ચ॑ ત॒નુવા॒ગ્મ્॒ રપઃ॑ ॥ યા- [યાઃ, ત॒ આ॒ત॒સ્થુ-રા॒ત્માનં॒-યાઁ] 26
-સ્ત॑ આત॒સ્થુ-રા॒ત્માનં॒-યાઁ આ॑વિવિ॒શુઃ પરુઃ॑ પરુઃ । તાસ્તે॒ યક્ષ્મં॒-વિઁબા॑ધન્તા મુ॒ગ્રો મ॑દ્ધ્યમ॒શીરિ॑વ ॥ સા॒કં-યઁ॑ક્ષ્મ॒ પ્ર પ॑ત શ્યે॒નેન॑ કિકિદી॒વિના᳚ । સા॒કં-વાઁત॑સ્ય॒-ધ્રાજ્યા॑ સા॒ક-ન્ન॑શ્ય નિ॒હાક॑યા ॥ અ॒શ્વા॒વ॒તીગ્મ્ સો॑મવ॒તી મૂ॒ર્જય॑ન્તી॒ મુદો॑જસમ્ । આ વિ॑થ્સિ॒ સર્વા॒ ઓષ॑ધીર॒સ્મા અ॑રિ॒ષ્ટતા॑તયે ॥ યાઃ ફ॒લિની॒ર્યા અ॑ફ॒લા અ॑પુ॒ષ્પા યાશ્ચ॑ પુ॒ષ્પિણીઃ᳚ । બૃહ॒સ્પતિ॑ પ્રસૂતા॒ સ્તાનો॑ મુઞ્ચ॒ન્ત્વગ્મ્ હ॑સઃ ॥ યા [યાઃ, ઓષ॑ધય॒-સ્સોમ॑રાજ્ઞીઃ॒] 27
ઓષ॑ધય॒-સ્સોમ॑રાજ્ઞીઃ॒ પ્રવિ॑ષ્ટાઃ પૃથિ॒વીમનુ॑ । તાસા॒-ન્ત્વમ॑સ્યુત્ત॒મા પ્રણો॑ જી॒વાત॑વે-સુવ ॥ અ॒વ॒પત॑ન્તીરવદ-ન્દિ॒વ ઓષ॑દયઃ॒ પરિ॑ । ય-ઞ્જી॒વ મ॒શ્ઞવા॑ મહૈ॒ ન સ રિ॑ષ્યાતિ॒ પૂરુ॑ષઃ ॥ યાશ્ચે॒દ મુ॑પ-શૃ॒ણ્વન્તિ॒ યાશ્ચ॑ દૂ॒ર-મ્પરા॑ગતાઃ । ઇ॒હ સ॒ઙ્ગત્ય॒ તા-સ્સર્વા॑ અ॒સ્મૈ સ-ન્દ॑ત્ત ભેષ॒જમ્ ॥ મા વો॑ રિષ-ત્ખનિ॒તા યસ્મૈ॑ ચા॒હ-ઙ્ખના॑મિ વઃ । દ્વિ॒પ-ચ્ચતુ॑ષ્પ-દ॒સ્માક॒ગ્મ્॒ સર્વ॑-મ॒સ્ત્વના॑તુરમ્ ॥ ઓષ॑ધય॒-સ્સં-વઁ॑દન્તે॒ સોમે॑ન સ॒હ રાજ્ઞા᳚ । યસ્મૈ॑ ક॒રોતિ॑ બ્રાહ્મ॒ણસ્તગ્મ્ રા॑જ-ન્પારયામસિ ॥ 28 ॥
(રપઃ॑ – પત॒ત્રિણી॒- ર્યા – અગ્મ્હ॑સો॒ યાઃ – ખના॑મિ વો॒ – ઽષ્ટાદ॑શ ચ) (અ. 6)
મા નો॑ હિગ્મ્સીજ્જનિ॒તા યઃ પૃ॑થિ॒વ્યા યો વા॒ દિવગ્મ્॑ સ॒ત્યધ॑ર્મા જ॒જાન॑ । યશ્ચા॒પશ્ચ॒ન્દ્રા બૃ॑હ॒તીર્જ॒જાન॒ કસ્મૈ॑ દે॒વાય॑ હ॒વિષા॑ વિધેમ ॥ અ॒ભ્યાવ॑ર્તસ્વ પૃથિવિ ય॒જ્ઞેન॒ પય॑સા સ॒હ । વ॒પા-ન્તે॑ અ॒ગ્નિરિ॑ષિ॒તો-ઽવ॑ સર્પતુ ॥ અગ્ને॒ ય-ત્તે॑ શુ॒ક્રં-યઁચ્ચ॒ન્દ્રં-યઁ-ત્પૂ॒તં-યઁ-દ્ય॒જ્ઞિય᳚મ્ । ત-દ્દે॒વેભ્યો॑ ભરામસિ ॥ ઇષ॒મૂર્જ॑મ॒હમિ॒ત આ [આ, દ॒દ॒ ઋ॒તસ્ય॒ ધામ્નો॑] 29
દ॑દ ઋ॒તસ્ય॒ ધામ્નો॑ અ॒મૃત॑સ્ય॒ યોનેઃ᳚ । આ નો॒ ગોષુ॑ વિશ॒ત્વૌષ॑ધીષુ॒ જહા॑મિ સે॒દિમનિ॑રા॒મમી॑વામ્ ॥ અગ્ને॒ તવ॒ શ્રવો॒ વયો॒ મહિ॑ ભ્રાજન્ત્ય॒ર્ચયો॑ વિભાવસો । બૃહ॑-દ્ભાનો॒ શવ॑સા॒ વાજ॑મુ॒ક્થ્ય॑-ન્દધા॑સિ દા॒શુષે॑ કવે ॥ ઇ॒ર॒જ્યન્ન॑ગ્ને પ્રથયસ્વ જ॒ન્તુભિ॑ર॒સ્મે રાયો॑ અમર્ત્ય । સ દ॑ર્શ॒તસ્ય॒ વપુ॑ષો॒ વિ રા॑જસિ પૃ॒ણક્ષિ॑ સાન॒સિગ્મ્ ર॒યિમ્ ॥ ઊર્જો॑ નપા॒જ્જાત॑વેદ-સ્સુશ॒સ્તિભિ॒-ર્મન્દ॑સ્વ [ ] 30
ધી॒તિભિ॑ર્હિ॒તઃ । ત્વે ઇષ॒-સ્સ-ન્દ॑ધુ॒-ર્ભૂરિ॑રેતસ-શ્ચિ॒ત્રો ત॑યો વા॒મજા॑તાઃ ॥ પા॒વ॒કવ॑ર્ચા-શ્શુ॒ક્રવ॑ર્ચા॒ અનૂ॑નવર્ચા॒ ઉદિ॑યર્ષિ ભા॒નુના᳚ । પુ॒ત્રઃ પિ॒તરા॑ વિ॒ચર॒ન્નુપા॑વસ્યુ॒ભે પૃ॑ણક્ષિ॒ રોદ॑સી ॥ ઋ॒તાવા॑ન-મ્મહિ॒ષં-વિઁ॒શ્વચ॑ર્ષણિમ॒ગ્નિગ્મ્ સુ॒મ્નાય॑ દધિરે પુ॒રો જનાઃ᳚ । શ્રુત્ક॑ર્ણગ્મ્ સ॒પ્રથ॑સ્તમ-ન્ત્વા ગિ॒રા દૈવ્ય॒-મ્માનુ॑ષા યુ॒ગા ॥ નિ॒ષ્ક॒ર્તાર॑-મદ્ધ્વ॒રસ્ય॒ પ્રચે॑તસ॒-ઙ્ક્ષય॑ન્ત॒ગ્મ્॒ રાધ॑સે મ॒હે । રા॒તિ-મ્ભૃગૂ॑ણામુ॒શિજ॑-ઙ્ક॒વિક્ર॑તુ-મ્પૃ॒ણક્ષિ॑ સાન॒સિગ્મ્ – [સાન॒સિમ્, ર॒યિમ્ ।] 31
ર॒યિમ્ ॥ ચિત॑-સ્સ્થ પરિ॒ચિત॑ ઊર્ધ્વ॒ચિત॑-શ્શ્રયદ્ધ્વ॒-ન્તયા॑ દે॒વત॑યા-ઽઙ્ગિર॒સ્વ-દ્ધ્રુ॒વા-સ્સી॑દત ॥ આ પ્યા॑યસ્વ॒ સમે॑તુ તે વિ॒શ્વત॑-સ્સોમ॒ વૃષ્ણિ॑યમ્ । ભવા॒ વાજ॑સ્ય સઙ્ગ॒થે ॥ સ-ન્તે॒ પયાગ્મ્॑સિ॒ સમુ॑ યન્તુ॒ વાજા॒-સ્સં-વૃઁષ્ણિ॑યા-ન્યભિમાતિ॒ષાહઃ॑ । આ॒પ્યાય॑માનો અ॒મૃતા॑ય સોમ દિ॒વિ શ્રવાગ્॑સ્યુત્ત॒માનિ॑ ધિષ્વ ॥ 32 ॥
(આ – મન્દ॑સ્વ – સાન॒સિ – મેકા॒ન્નચ॑ત્વારિ॒ગ્મ્॒શચ્ચ॑) (અ. 7)
અ॒ભ્ય॑સ્થા॒-દ્વિશ્વાઃ॒ પૃત॑ના॒ અરા॑તી॒સ્તદ॒ગ્નિરા॑હ॒ તદુ॒ સોમ॑ આહ । બૃહ॒સ્પતિ॑-સ્સવિ॒તા તન્મ॑ આહ પૂ॒ષા મા॑-ઽધા-થ્સુકૃ॒તસ્ય॑ લો॒કે ॥ યદક્ર॑ન્દઃ પ્રથ॒મ-ઞ્જાય॑માન ઉ॒દ્યન્-થ્સ॑મુ॒દ્રાદુ॒ત વા॒ પુરી॑ષાત્ । શ્યે॒નસ્ય॑ પ॒ક્ષા હ॑રિ॒ણસ્ય॑ બા॒હૂ ઉપ॑સ્તુત॒-ઞ્જનિ॑મ॒ ત-ત્તે॑ અર્વન્ન્ ॥ અ॒પા-મ્પૃ॒ષ્ઠમ॑સિ॒ યોનિ॑ર॒ગ્ને-સ્સ॑મુ॒દ્રમ॒ભિતઃ॒ પિન્વ॑માનમ્ । વર્ધ॑માન-મ્મ॒હ [વર્ધ॑માન-મ્મ॒હઃ, આ ચ॒ પુષ્ક॑ર-ન્દિ॒વો] 33
આ ચ॒ પુષ્ક॑ર-ન્દિ॒વો માત્ર॑યા વરિ॒ણા પ્ર॑થસ્વ ॥ બ્રહ્મ॑ જજ્ઞા॒ન-મ્પ્ર॑થ॒મ-મ્પુ॒રસ્તા॒દ્વિ સી॑મ॒ત-સ્સુ॒રુચો॑ વે॒ન આ॑વઃ । સ બુ॒દ્ધ્નિયા॑ ઉપ॒મા અ॑સ્ય વિ॒ષ્ઠા-સ્સ॒તશ્ચ॒ યોનિ॒મસ॑તશ્ચ॒ વિવઃ॑ ॥ હિ॒ર॒ણ્ય॒ગ॒ર્ભ-સ્સમ॑વર્ત॒તાગ્રે॑ ભૂ॒તસ્ય॑ જા॒તઃ પતિ॒રેક॑ આસીત્ । સ દા॑ધાર પૃથિ॒વી-ન્દ્યામુ॒તેમા-ઙ્કસ્મૈ॑ દે॒વાય॑ હ॒વિષા॑ વિધેમ ॥ દ્ર॒ફ્સશ્ચ॑સ્કન્દ પૃથિ॒વીમનુ॒- [પૃથિ॒વીમનુ॑, દ્યામિ॒મ-ઞ્ચ॒] 34
-દ્યામિ॒મ-ઞ્ચ॒ યોનિ॒મનુ॒ યશ્ચ॒ પૂર્વઃ॑ । તૃ॒તીયં॒-યોઁનિ॒મનુ॑ સ॒ઞ્ચર॑ન્ત-ન્દ્ર॒ફ્સ-ઞ્જુ॑હો॒મ્યનુ॑ સ॒પ્ત હોત્રાઃ᳚ ॥ નમો॑ અસ્તુ સ॒ર્પેભ્યો॒ યે કે ચ॑ પૃથિ॒વીમનુ॑ । યે અ॒ન્તરિ॑ક્ષે॒ યે દિ॒વિ તેભ્ય॑-સ્સ॒ર્પેભ્યો॒ નમઃ॑ ॥ યે॑-ઽદો રો॑ચ॒ને દિ॒વો યે વા॒ સૂર્ય॑સ્ય ર॒શ્મિષુ॑ । યેષા॑મ॒ફ્સુ સદઃ॑ કૃ॒ત-ન્તેભ્ય॑-સ્સ॒ર્પેભ્યો॒ નમઃ॑ ॥ યા ઇષ॑વો યાતુ॒ ધાના॑નાં॒ યેઁ॑ વા॒ વન॒સ્પતી॒ગ્મ્॒રનુ॑ । યે વા॑-ઽવ॒ટેષુ॒ શેર॑તે॒ તેભ્ય॑-સ્સ॒ર્પેભ્યો॒ નમઃ॑ ॥ 35 ॥
(મ॒હો – ઽનુ॑ – યાતુ॒ધાના॑ના॒ – મેકા॑દશ ચ) (અ. 8)
ધ્રુ॒વા-ઽસિ॑ ધ॒રુણા-ઽસ્તૃ॑તા વિ॒શ્વક॑ર્મણા॒ સુકૃ॑તા । મા ત્વા॑ સમુ॒દ્ર ઉદ્વ॑ધી॒ન્મા સુ॑પ॒ર્ણો વ્ય॑થમાના પૃથિ॒વી-ન્દૃગ્મ્॑હ ॥ પ્ર॒જાપ॑તિસ્ત્વા સાદયતુ પૃથિ॒વ્યાઃ પૃ॒ષ્ઠે વ્યચ॑સ્વતી॒-મ્પ્રથ॑સ્વતી॒-મ્પ્રથો॑-ઽસિ પૃથિ॒વ્ય॑સિ॒ ભૂર॑સિ॒ ભૂમિ॑ર॒સ્યદિ॑તિરસિ વિ॒શ્વધા॑યા॒ વિશ્વ॑સ્ય॒ ભુવ॑નસ્ય ધ॒ર્ત્રી પૃ॑થિ॒વીં-યઁ॑ચ્છ પૃથિ॒વી-ન્દૃગ્મ્॑હ પૃથિ॒વી-મ્મા હિગ્મ્॑સી॒ર્વિશ્વ॑સ્મૈ પ્રા॒ણાયા॑પા॒નાય॑ વ્યા॒નાયો॑દા॒નાય॑ પ્રતિ॒ષ્ઠાયૈ॑ [પ્રતિ॒ષ્ઠાયૈ᳚, ચ॒રિત્રા॑યા॒-] 36
ચ॒રિત્રા॑યા॒-ઽગ્નિસ્ત્વા॒-ઽભિ પા॑તુ મ॒હ્યા સ્વ॒સ્ત્યા છ॒ર્દિષા॒ શન્ત॑મેન॒ તયા॑ દે॒વત॑યા-ઽઙ્ગિર॒સ્વ-દ્ધ્રુ॒વા સી॑દ ॥ કાણ્ડા᳚-ત્કાણ્ડા-ત્પ્ર॒રોહ॑ન્તી॒ પરુ॑ષઃપરુષઃ॒ પરિ॑ । એ॒વા નો॑ દૂર્વે॒ પ્ર ત॑નુ સ॒હસ્રે॑ણ શ॒તેન॑ ચ ॥ યા શ॒તેન॑ પ્રત॒નોષિ॑ સ॒હસ્રે॑ણ વિ॒રોહ॑સિ । તસ્યા᳚સ્તે દેવીષ્ટકે વિ॒ધેમ॑ હ॒વિષા॑ વ॒યમ્ ॥ અષા॑ઢા-ઽસિ॒ સહ॑માના॒ સહ॒સ્વારા॑તી॒-સ્સહ॑સ્વારાતીય॒ત-સ્સહ॑સ્વ॒ પૃત॑ના॒-સ્સહ॑સ્વ પૃતન્ય॒તઃ । સ॒હસ્ર॑વીર્યા- [સ॒હસ્ર॑વીર્યા, અ॒સિ॒ સા મા॑ જિન્વ ।] 37
-ઽસિ॒ સા મા॑ જિન્વ ॥ મધુ॒ વાતા॑ ઋતાય॒તે મધુ॑ ક્ષરન્તિ॒ સિન્ધ॑વઃ । માદ્ધ્વી᳚ર્ન-સ્સ॒ન્ત્વોષ॑ધીઃ ॥ મધુ॒ નક્ત॑મુ॒તોષસિ॒ મધુ॑મ॒-ત્પાર્થિ॑વ॒ગ્મ્॒ રજઃ॑ । મધુ॒ દ્યૌર॑સ્તુ નઃ પિ॒તા ॥ મધુ॑મા-ન્નો॒ વન॒સ્પતિ॒-ર્મધુ॑માગ્મ્ અસ્તુ॒ સૂર્યઃ॑ । માદ્ધ્વી॒ર્ગાવો॑ ભવન્તુ નઃ ॥ મ॒હી દ્યૌઃ પૃ॑થિ॒વી ચ॑ ન ઇ॒મં-યઁ॒જ્ઞ-મ્મિ॑મિક્ષતામ્ । પિ॒પૃ॒તા-ન્નો॒ ભરી॑મભિઃ ॥ ત-દ્વિષ્ણોઃ᳚ પર॒મ- [પર॒મમ્, પ॒દગ્મ્ સદા॑ પશ્યન્તિ] 38
-મ્પ॒દગ્મ્ સદા॑ પશ્યન્તિ સૂ॒રયઃ॑ । દિ॒વીવ॒ ચક્ષુ॒રાત॑તમ્ ॥ ધ્રુ॒વા-ઽસિ॑ પૃથિવિ॒ સહ॑સ્વ પૃતન્ય॒તઃ । સ્યૂ॒તા દે॒વેભિ॑ર॒મૃતે॒ના ઽઽગાઃ᳚ ॥ યાસ્તે॑ અગ્ને॒ સૂર્યે॒ રુચ॑ ઉદ્ય॒તો દિવ॑માત॒ન્વન્તિ॑ ર॒શ્મિભિઃ॑ । તાભિ॒-સ્સર્વા॑ભી રુ॒ચે જના॑ય નસ્કૃધિ ॥ યા વો॑ દેવા॒-સ્સૂર્યે॒ રુચો॒ ગોષ્વશ્વે॑ષુ॒ યા રુચઃ॑ । ઇન્દ્રા᳚ગ્ની॒ તાભિ॒-સ્સર્વા॑ભી॒ રુચ॑-ન્નો ધત્ત બૃહસ્પતે ॥ વિ॒રા- [વિ॒રાટ્, જ્યોતિ॑રધારય-] 39
-ડ્જ્યોતિ॑રધારય-થ્સ॒મ્રા-ડ્જ્યોતિ॑રધારય-થ્સ્વ॒રા-ડ્જ્યોતિ॑રધારયત્ ॥ અગ્ને॑ યુ॒ક્ષ્વા હિ યે તવાશ્વા॑સો દેવ સા॒ધવઃ॑ । અરં॒-વઁહ॑ન્ત્યા॒શવઃ॑ ॥ યુ॒ક્ષ્વા હિ દે॑વ॒હૂત॑મા॒ગ્મ્॒ અશ્વાગ્મ્॑ અગ્ને ર॒થીરિ॑વ । નિ હોતા॑ પૂ॒ર્વ્ય-સ્સ॑દઃ ॥ દ્ર॒ફ્સશ્ચ॑સ્કન્દ પૃથિ॒વીમનુ॒ દ્યામિ॒મ-ઞ્ચ॒ યોનિ॒મનુ॒ યશ્ચ॒ પૂર્વઃ॑ । તૃ॒તીયં॒-યોઁનિ॒મનુ॑ સ॒ઞ્ચર॑ન્ત-ન્દ્ર॒ફ્સ-ઞ્જુ॑હો॒મ્યનુ॑ સ॒પ્ત [ ] 40
હોત્રાઃ᳚ ॥ અભૂ॑દિ॒દં-વિઁશ્વ॑સ્ય॒ ભુવ॑નસ્ય॒ વાજિ॑નમ॒ગ્ને-ર્વૈ᳚શ્વાન॒રસ્ય॑ ચ । અ॒ગ્નિર્જ્યોતિ॑ષા॒ જ્યોતિ॑ષ્મા-ન્રુ॒ક્મો વર્ચ॑સા॒ વર્ચ॑સ્વાન્ ॥ ઋ॒ચે ત્વા॑ રુ॒ચે ત્વા॒ સમિ-થ્સ્ર॑વન્તિ સ॒રિતો॒ ન ધેનાઃ᳚ । અ॒ન્તર્હૃ॒દા મન॑સા પૂ॒યમા॑નાઃ ॥ ઘૃ॒તસ્ય॒ ધારા॑ અ॒ભિ ચા॑કશીમિ । હિ॒ર॒ણ્યયો॑ વેત॒સો મદ્ધ્ય॑ આસામ્ ॥ તસ્મિન્᳚થ્સુપ॒ર્ણો મ॑ધુ॒કૃ-ત્કુ॑લા॒યી ભજ॑ન્નાસ્તે॒ મધુ॑ દે॒વતા᳚ભ્યઃ । તસ્યા॑ સ તે॒ હર॑ય-સ્સ॒પ્ત તીરે᳚ સ્વ॒ધા-ન્દુહા॑ના અ॒મૃત॑સ્ય॒ ધારા᳚મ્ ॥ 41 ॥
(પ્ર॒તિ॒ષ્ઠાયૈ॑ – સ॒હસ્ર॑વીર્યા – પર॒મં – વિઁ॒રાટ્થ્ – સ॒પ્ત – તીરે॑ – ચ॒ત્વારિ॑ ચ) (અ. 9)
આ॒દિ॒ત્ય-ઙ્ગર્ભ॒-મ્પય॑સા સમ॒ઞ્જન્-થ્સ॒હસ્ર॑સ્ય પ્રતિ॒માં-વિઁ॒શ્વરૂ॑પમ્ । પરિ॑ વૃઙ્ગ્ધિ॒ હર॑સા॒ મા-ઽભિ મૃ॑ક્ષ-શ્શ॒તાયુ॑ષ-ઙ્કૃણુહિ ચી॒યમા॑નઃ ॥ ઇ॒મ-મ્મા હિગ્મ્॑સીર્દ્વિ॒પાદ॑-મ્પશૂ॒નાગ્મ્ સહ॑સ્રાક્ષ॒ મેધ॒ આ ચી॒યમા॑નઃ । મ॒યુમા॑ર॒ણ્યમનુ॑ તે દિશામિ॒ તેન॑ ચિન્વા॒નસ્ત॒નુવો॒ નિ ષી॑દ ॥ વાત॑સ્ય॒ ધ્રાજિં॒-વઁરુ॑ણસ્ય॒ નાભિ॒મશ્વ॑-ઞ્જજ્ઞા॒નગ્મ્ સ॑રિ॒રસ્ય॒ મદ્ધ્યે᳚ । શિશુ॑-ન્ન॒દીના॒ગ્મ્॒ હરિ॒મદ્રિ॑બુદ્ધ॒મગ્ને॒ મા હિગ્મ્॑સીઃ [મા હિગ્મ્॑સીઃ, પ॒ર॒મે વ્યો॑મન્ન્ ।] 42
પર॒મે વ્યો॑મન્ન્ ॥ ઇ॒મ-મ્મા હિગ્મ્॑સી॒રેક॑શફ-મ્પશૂ॒ના-ઙ્ક॑નિક્ર॒દં-વાઁ॒જિનં॒-વાઁજિ॑નેષુ । ગૌ॒રમા॑ર॒ણ્યમનુ॑ તે દિશામિ॒ તેન॑ ચિન્વા॒નસ્ત॒નુવો॒ નિ ષી॑દ ॥ અજ॑સ્ર॒મિન્દુ॑મરુ॒ષ-મ્ભુ॑ર॒ણ્યુમ॒ગ્નિમી॑ડે પૂ॒ર્વચિ॑ત્તૌ॒ નમો॑ભિઃ । સ પર્વ॑ભિર્-ઋતુ॒શઃ કલ્પ॑માનો॒ ગા-મ્મા હિગ્મ્॑સી॒રદિ॑તિં-વિઁ॒રાજ᳚મ્ ॥ ઇ॒મગ્મ્ સ॑મુ॒દ્રગ્મ્ શ॒તધા॑ર॒મુ-થ્સં॑-વ્યઁ॒ચ્યમા॑ન॒-મ્ભુવ॑નસ્ય॒ મદ્ધ્યે᳚ । ઘૃ॒ત-ન્દુહા॑ના॒-મદિ॑તિ॒-ઞ્જના॒યાગ્ને॒ મા [-મદિ॑તિ॒-ઞ્જના॒યાગ્ને॒ મા, હિ॒ગ્મ્॒સીઃ॒ પ॒ર॒મે વ્યો॑મન્ન્ ।] 43
હિગ્મ્॑સીઃ પર॒મે વ્યો॑મન્ન્ । ગ॒વ॒યમા॑ર॒ણ્યમનુ॑ તે દિશામિ॒ તેન॑ ચિન્વા॒નસ્ત॒નુવો॒ નિ ષી॑દ ॥ વરૂ᳚ત્રિ॒-ન્ત્વષ્ટુ॒ર્વરુ॑ણસ્ય॒ નાભિ॒મવિ॑-ઞ્જજ્ઞા॒નાગ્મ્ રજ॑સઃ॒ પર॑સ્માત્ । મ॒હીગ્મ્ સા॑હ॒સ્રીમસુ॑રસ્ય મા॒યામગ્ને॒ મા હિગ્મ્॑સીઃ પર॒મે વ્યો॑મન્ન્ ॥ ઇ॒મામૂ᳚ર્ણા॒યું-વઁરુ॑ણસ્ય મા॒યા-ન્ત્વચ॑-મ્પશૂ॒ના-ન્દ્વિ॒પદા॒-ઞ્ચતુ॑ષ્પદામ્ । ત્વષ્ટુઃ॑ પ્ર॒જાના᳚-મ્પ્રથ॒મ-ઞ્જ॒નિત્ર॒મગ્ને॒ મા હિગ્મ્॑સીઃ પર॒મે વ્યો॑મન્ન્ । ઉષ્ટ્ર॑માર॒ણ્યમનુ॑ [ઉષ્ટ્ર॑માર॒ણ્યમનુ॑, તે॒ દિ॒શા॒મિ॒ તેન॑] 44
તે દિશામિ॒ તેન॑ ચિન્વા॒નસ્ત॒નુવો॒ નિ ષી॑દ ॥ યો અ॒ગ્નિર॒ગ્નેસ્ત-પ॒સો-ઽધિ॑ જા॒ત-શ્શોચા᳚-ત્પૃથિ॒વ્યા ઉ॒ત વા॑ દિ॒વસ્પરિ॑ । યેન॑ પ્ર॒જા વિ॒શ્વક॑ર્મા॒ વ્યાન॒-ટ્તમ॑ગ્ને॒ હેડઃ॒ પરિ॑ તે વૃણક્તુ ॥ અ॒જા હ્ય॑ગ્નેરજ॑નિષ્ટ॒ ગર્ભા॒-થ્સા વા અ॑પશ્યજ્જનિ॒તાર॒મગ્રે᳚ । તયા॒ રોહ॑માય॒ન્નુપ॒ મેદ્ધ્યા॑સ॒સ્તયા॑ દે॒વા દે॒વતા॒મગ્ર॑ આયન્ન્ । શ॒ર॒ભ-( )-મા॑ર॒ણ્યમનુ॑ તે દિશામિ॒ તેન॑ ચિન્વા॒નસ્ત॒નુવો॒ નિષી॑દ ॥ 45 ॥
(અગ્ને॒ મા હિગ્મ્॑સી॒ – રગ્ને॒ મોષ્ટ્ર॑મા – ર॒ણ્યમનુ॑ – શર॒ભન્ – નવ॑ ચ) (અ. 10)
(આ॒દિ॒ત્ય મિ॒મન્દ્વિ॒પાદે॑ મ॒યું-વાઁત॒સ્યા ઽશ્વ॑ મિ॒મ મેક॑શફ ઙ્ગૌ॒રમ જ॑સ્રઙ્ગવ॒યં-વઁરૂ᳚ત્રિ॒ મવિ॑ મિ॒મામૂ᳚ર્ણા॒ર્યુ મુષ્ટ્રં॒-યોઁ અ॒ગ્નિ-શ્શ॑ર॒ભં )
ઇન્દ્રા᳚ગ્ની રોચ॒ના દિ॒વઃ પરિ॒ વાજે॑ષુ ભૂષથઃ । તદ્વા᳚-ઞ્ચેતિ॒ પ્રવી॒ર્ય᳚મ્ ॥ શ્ઞથ॑-દ્વૃ॒ત્રમુ॒ત સ॑નોતિ॒ વાજ॒મિન્દ્રા॒ યો અ॒ગ્ની સહુ॑રી સપ॒ર્યાત્ । ઇ॒ર॒જ્યન્તા॑ વસ॒વ્ય॑સ્ય॒ ભૂરે॒-સ્સહ॑સ્તમા॒ સહ॑સા વાજ॒યન્તા᳚ ॥ પ્ર ચ॑ર્ષ॒ણિભ્યઃ॑ પૃતના॒ હવે॑ષુ॒ પ્ર પૃ॑થિ॒વ્યા રિ॑રિચાથે દિ॒વશ્ચ॑ । પ્ર સિન્ધુ॑ભ્યઃ॒ પ્રગિ॒રિભ્યો॑ મહિ॒ત્વા પ્રેન્દ્રા᳚ગ્ની॒ વિશ્વા॒ ભુવ॒ના-ઽત્ય॒ન્યા ॥ મરુ॑તો॒ યસ્ય॒ હિ [ ] 46
ક્ષયે॑ પા॒થા દિ॒વો વિ॑મહસઃ । સ સુ॑ગો॒પાત॑મો॒ જનઃ॑ ॥ ય॒જ્ઞૈર્વા॑ યજ્ઞવાહસો॒ વિપ્ર॑સ્ય વા મતી॒નામ્ । મરુ॑ત-શ્શૃણુ॒તા હવ᳚મ્ ॥ શ્રિ॒યસે॒ ક-મ્ભા॒નુભિ॒-સ્સ-મ્મિ॑મિક્ષિરે॒ તે ર॒શ્મિભિ॒સ્ત ઋક્વ॑ભિ-સ્સુખા॒દયઃ॑ । તે વાશી॑મન્ત ઇ॒ષ્મિણો॒ અભી॑રવો વિ॒દ્રે પ્રિ॒યસ્ય॒ મારુ॑તસ્ય॒ ધામ્નઃ॑ ॥ અવ॑ તે॒ હેડ॒, ઉદુ॑ત્ત॒મમ્ ॥ કયા॑ નશ્ચિ॒ત્ર આ ભુ॑વદૂ॒તી સ॒દા વૃ॑ધ॒-સ્સખા᳚ । કયા॒ શચિ॑ષ્ઠયા વૃ॒તા ॥ 47 ॥
કો અ॒દ્ય યુ॑ઙ્ક્તે ધુ॒રિ ગા ઋ॒તસ્ય॒ શિમી॑વતો ભા॒મિનો॑ દુર્હૃણા॒યૂન્ । આ॒સન્નિ॑ષૂન્. હૃ॒થ્સ્વસો॑ મયો॒ભૂન્. ય એ॑ષા-મ્ભૃ॒ત્યામૃ॒ણધ॒-થ્સ જી॑વાત્ ॥ અગ્ને॒ નયા, ઽઽદે॒વાના॒ગ્મ્॒ શન્નો॑ ભવન્તુ॒, વાજે॑વાજે। અ॒ફ્સ્વ॑ગ્ને॒ સધિ॒ષ્ટવ॒ સૌષ॑ધી॒રનુ॑ રુદ્ધ્યસે । ગર્ભે॒ સઞ્જા॑યસે॒ પુનઃ॑ ॥ વૃષા॑ સોમ દ્યુ॒માગ્મ્ અ॑સિ॒ વૃષા॑ દેવ॒ વૃષ॑વ્રતઃ । વૃષા॒ ધર્મા॑ણિ દધિષે ॥ ઇ॒મ-મ્મે॑ વરુણ॒ , તત્ત્વા॑ યામિ॒ત્વ-ન્નો॑ અગ્ને॒સ ત્વ-ન્નો॑ અગ્ને ॥ 48 ॥
(હિ – વૃ॒તા – મ॒ – એકા॑દશ ચ ) (અ. 11)
(વિષ્ણોઃ॒ ક્રમો॑-ઽસિ – દિ॒વસ્પ – ર્યન્ન॑પ॒તે – ઽપે॑ત॒ – સમિ॑તં॒ – યાઁ જા॒તા – મા નો॑ હિગ્મ્સી – દ॒ભ્ય॑સ્થા-દ્- ધ્રુ॒વા – ઽસ્યા॑દિ॒ત્યઙ્ગર્ભ॒ – મિન્દ્રા᳚ગ્ની રોચ॒ – નૈકા॑દશ )
(વિષ્ણો॑ – રસ્મિન્. હ॒વ્યે – તિ॑ ત્વા॒-ઽહં – ધી॒તિભિ॒ – ર્હોત્રા॑ – અ॒ષ્ટાચ॑ત્વારિગ્મ્શત્)
(વિષ્ણોઃ॒ ક્રમો॑-ઽસિ॒, ત્વન્નો॑ અગ્ને॒ સ ત્વન્નો॑ અગ્ને)
॥ હરિઃ॑ ઓમ્ ॥
॥ કૃષ્ણ યજુર્વેદીય તૈત્તિરીય સંહિતાયા-ઞ્ચતુર્થ કાણ્ડે દ્વિતીયઃ પ્રશ્ન-સ્સમાપ્તઃ ॥