તૈત્તિરીય આરણ્યક 1
ઓ-મ્ભ॒દ્ર-ઙ્કર્ણે॑ભિ-શ્શૃણુ॒યામ॑ દેવાઃ । ભ॒દ્ર-મ્પ॑શ્યેમા॒ક્ષભિ॒-ર્યજ॑ત્રાઃ । સ્થિ॒રૈરઙ્ગૈ᳚સ્તુષ્ટુ॒વાગ્મ્ સ॑સ્ત॒નૂભિઃ॑ । વ્યશે॑મ દે॒વહિ॑તં॒-યઁદાયુઃ॑ । સ્વ॒સ્તિ ન॒ ઇન્દ્રો॑ વૃ॒દ્ધશ્ર॑વાઃ । સ્વ॒સ્તિ નઃ॑ પૂ॒ષા વિ॒શ્વવે॑દાઃ । સ્વ॒સ્તિ ન॒સ્તાર્ક્ષ્યો॒ અરિ॑ષ્ટનેમિઃ । સ્વ॒સ્તિ નો॒ બૃહ॒સ્પતિ॑-ર્દધાતુ ॥
ઓં શાન્તિ॒-શ્શાન્તિ॒-શ્શાન્તિઃ॑ ॥
અનુવાકઃ 1
ભ॒દ્ર-ઙ્કર્ણે॑ભિ-શ્શૃણુ॒યામ॑ દેવાઃ । ભ॒દ્ર-મ્પ॑શ્યેમા॒ક્ષભિ॒-ર્યજ॑ત્રાઃ । સ્થિ॒રૈરઙ્ગૈ᳚સ્તુષ્ટુ॒વાગ્મ્ સ॑સ્ત॒નૂભિઃ॑ । વ્યશે॑મ દે॒વહિ॑તં॒-યઁદાયુઃ॑ । સ્વ॒સ્તિ ન॒ ઇન્દ્રો॑ વૃ॒દ્ધશ્ર॑વાઃ । સ્વ॒સ્તિ નઃ॑ પૂ॒ષા વિ॒શ્વવે॑દાઃ । સ્વ॒સ્તિ ન॒સ્તાર્ક્ષ્યો॒ અરિ॑ષ્ટનેમિઃ । સ્વ॒સ્તિ નો॒ બૃહ॒સ્પતિ॑-ર્દધાતુ । આપ॑માપામ॒પ-સ્સર્વાઃ᳚ । અ॒સ્મા-દ॒સ્મા-દિ॒તો-ઽમુતઃ॑ ॥ 1 ॥
અ॒ગ્નિર્વા॒યુશ્ચ॒ સૂર્ય॑શ્ચ । સ॒હ સ॑ઞ્ચ-સ્ક॒રર્ધિ॑યા । વા॒ય્વશ્વા॑ રશ્મિ॒પત॑યઃ । મરી᳚ચ્યાત્માનો॒ અદ્રુ॑હઃ । દે॒વી-ર્ભુ॑વન॒ સૂવ॑રીઃ । પુ॒ત્ર॒વ॒ત્વાય॑ મે સુત । મહાનામ્ની-ર્મ॑હામા॒નાઃ । મ॒હ॒સો મ॑હસ॒-સ્સ્વઃ॑ । દે॒વીઃ પ॑ર્જન્ય॒ સૂવ॑રીઃ । પુ॒ત્ર॒વ॒ત્વાય॑ મે સુત ॥ 2 ॥
અ॒પાશ્ન્યુ॑ષ્ણિ-મ॒પા રક્ષઃ॑ । અ॒પાશ્ન્યુ॑ષ્ણિ-મ॒પા રઘ᳚મ્ । અપા᳚ઘ્રા॒મપ॑ ચા॒વર્તિ᳚મ્ । અપ॑ દે॒વીરિ॒તો હિ॑ત । વજ્ર॑-ન્દે॒વીરજી॑તાગ્શ્ચ । ભુવ॑ન-ન્દેવ॒સૂવ॑રીઃ । આ॒દિ॒ત્યાનદિ॑તિ-ન્દે॒વીમ્ । યોનિ॑નોર્ધ્વ-મુ॒દીષ॑ત । શિ॒વા ન॒-શ્શન્ત॑મા ભવન્તુ । દિ॒વ્યા આપ॒ ઓષ॑ધયઃ । સુ॒મૃ॒ડી॒કા સર॑સ્વતિ । મા તે॒ વ્યો॑મ સ॒ન્દૃશિ॑ ॥ 3 ॥
(અ॒મુતઃ॑ – સુ॒ – તૌષ॑ધયો॒ દ્વે ચ॑ )
અનુવાકઃ 2
સ્મૃતિઃ॑ પ્ર॒ત્યક્ષ॑-મૈતિ॒હ્ય᳚મ્ । અનુ॑માન-શ્ચતુષ્ટ॒યમ્ । એ॒તૈરાદિ॑ત્ય મણ્ડલમ્ । સર્વૈ॑રેવ॒ વિધા᳚સ્યતે । સૂર્યો॒ મરી॑ચિ॒માદ॑ત્તે । સર્વસ્મા᳚-દ્ભુવ॑નાદ॒ધિ । તસ્યાઃ પાક વિ॑શેષે॒ણ । સ્મૃ॒ત-ઙ્કા॑લ વિ॒શેષ॑ણમ્ ॥ ન॒દીવ॒ પ્રભ॑વા-ત્કા॒ચિત્ । અ॒ક્ષય્યા᳚-થ્સ્યન્દ॒તે ય॑થા ॥ 4 ॥
તાન્નદ્યો-ઽભિ સ॑માય॒ન્તિ । સો॒રુ-સ્સતી॑ ન નિ॒વર્ત॑તે । એ॒વન્ના॒ના સ॑મુત્થા॒નાઃ । કા॒લા-સ્સં॑વઁથ્સ॒રગ્ગ્ શ્રિ॑તાઃ । અણુશશ્ચ મ॑હશ॒શ્ચ । સર્વે॑ સમવ॒યન્ત્રિ॑ તમ્ । સ તૈ᳚-સ્સ॒ર્વૈ-સ્સ॑માવિ॒ષ્ટઃ । ઊ॒રુ-સ્સ॑ન્ન નિ॒વર્ત॑તે । અધિસંવઁથ્સ॑રં-વિઁ॒દ્યાત્ । તદેવ॑ લક્ષ॒ણે ॥ 5 ॥
અણુભિશ્ચ મ॑હદ્ભિ॒શ્ચ । સ॒મારૂ॑ઢઃ પ્ર॒દૃશ્ય॑તે । સંવઁથ્સરઃ પ્ર॑ત્યક્ષે॒ણ । ના॒ધિસ॑વઃ પ્ર॒દૃશ્ય॑તે । પ॒ટરો॑ વિક્લિ॑ધઃ પિ॒ઙ્ગઃ । એ॒ત-દ્વ॑રુણ॒ લક્ષ॑ણમ્ । યત્રૈત॑-દુપ॒દૃશ્ય॑તે । સ॒હસ્ર॑-ન્તત્ર॒ નીય॑તે । એકગ્મ્ હિ શિરો ના॑ના મુ॒ખે । કૃ॒થ્સ્ન-ન્ત॑દૃત॒ લક્ષ॑ણમ્ ॥ 6 ॥
ઉભયત-સ્સપ્તે᳚ન્દ્રિયા॒ણિ । જ॒લ્પિત॑-ન્ત્વેવ॒ દિહ્ય॑તે । શુક્લકૃષ્ણે સંવઁ॑થ્સર॒સ્ય । દક્ષિણ વામ॑યોઃ પા॒ર્શ્વયોઃ । તસ્યૈ॒ષા ભવ॑તિ ॥ શુ॒ક્ર-ન્તે॑ અ॒ન્યદ્ય॑જ॒ત-ન્તે॑ અ॒ન્યત્ । વિષુ॑રૂપે॒ અહ॑ની॒ દ્યૌરિ॑વાસિ । વિશ્વા॒ હિ મા॒યા અવ॑સિ સ્વધાવઃ । ભ॒દ્રા તે॑ પૂષન્નિ॒હ રા॒તિર॒સ્ત્વિતિ॑ । નાત્ર॒ ભુવ॑નમ્ । ન પૂ॒ષા । ન પ॒શવઃ॑ । નાદિત્ય-સ્સંવઁથ્સર એવ પ્રત્યક્ષેણ પ્રિયત॑મં-વિઁ॒દ્યાત્ । એતદ્વૈ સંવઁથ્સરસ્ય પ્રિયત॑મગ્મ્ રૂ॒પમ્ । યો-ઽસ્ય મહાનર્થ ઉત્પથ્સ્યમા॑નો ભ॒વતિ । ઇદ-મ્પુણ્ય-ઙ્કુ॑રુષ્વે॒તિ । તમાહર॑ણ-ન્દ॒દ્યાત્ ॥ 7 ॥
(ય॒થા॒ – લ॒ક્ષ॒ણ – ઋ॑તુ॒લક્ષ॑ણં॒ – ભુવ॑નગ્મ્ સ॒પ્ત ચ॑)
અનુવાકઃ 3
સા॒ક॒ઞ્જાનાગ્મ્॑ સ॒પ્તથ॑માહુ-રેક॒જમ્ । ષડુ॑દ્ય॒મા ઋષ॑યો દેવ॒જા ઇતિ॑ । તેષા॑મિ॒ષ્ટાનિ॒ વિહિ॑તાનિ ધામ॒શઃ । સ્થા॒ત્રે રે॑જન્તે॒ વિકૃ॑તાનિ રૂપ॒શઃ । કોનુ॑ મર્યા॒ અમિ॑થિતઃ । સખા॒ સખા॑યમબ્રવીત્ । જહા॑કો અ॒સ્મદી॑ષતે । યસ્તિ॒ત્યાજ॑ સખિ॒વિદ॒ગ્મ્॒ સખા॑યમ્ । ન તસ્ય॑ વા॒ચ્યપિ॑ ભા॒ગો અ॑સ્તિ । યદીગ્મ્॑ શૃ॒ણોત્ય॒લકગ્મ્॑ શૃણોતિ ॥ 8 ॥
ન હિ પ્ર॒વેદ॑ સુકૃ॒તસ્ય॒ પન્થા॒મિતિ॑ । ઋ॒તુર્-ઋ॑તુના નુ॒દ્યમા॑નઃ । વિન॑નાદા॒ભિધા॑વઃ । ષષ્ટિશ્ચ ત્રિગ્મ્શ॑કા વ॒લ્ગાઃ । શુ॒ક્લકૃ॑ષ્ણૌ ચ॒ ષાષ્ટિ॑કૌ । સા॒રા॒ગ॒વ॒સ્ત્રૈ-ર્જ॒રદ॑ક્ષઃ । વ॒સ॒ન્તો વસુ॑ભિ-સ્સ॒હ । સં॒વઁ॒થ્સ॒રસ્ય॑ સવિ॒તુઃ । પ્રૈ॒ષ॒કૃ-ત્પ્ર॑થ॒મ-સ્સ્મૃ॑તઃ । અ॒મૂના॒દય॑-તેત્ય॒ન્યાન્ ॥ 9 ॥
અ॒મૂગ્શ્ચ॑ પરિ॒રક્ષ॑તઃ । એ॒તા વા॒ચઃ પ્ર॑યુજ્ય॒ન્તે । યત્રૈ ત॑દુપ॒દૃશ્ય॑તે ॥ એ॒તદે॒વ વિ॑જાની॒યાત્ । પ્ર॒માણ॑-ઙ્કાલ॒પર્ય॑યે । વિ॒શે॒ષ॒ણ-ન્તુ॑ વક્ષ્યા॒મઃ । ઋ॒તૂના᳚-ન્તન્નિ॒બોધ॑ત ॥ શુક્લવાસા॑ રુદ્ર॒ગણઃ । ગ્રી॒ષ્મેણા॑વર્ત॒તે સ॑હ । નિ॒જહ॑-ન્પૃથિ॑વીગ્મ્ સ॒ર્વામ્ ॥ 10 ॥
જ્યો॒તિષા᳚ ઽપ્રતિ॒ખ્યેન॑ સઃ । વિ॒શ્વ॒રૂ॒પાણિ॑ વાસા॒ગ્મ્॒સિ । આ॒દિ॒ત્યાના᳚-ન્નિ॒બોધ॑ત । સંવઁથ્સરીણ॑-ઙ્કર્મ॒ફલમ્ । વર્ષાભિ-ર્દ॑દતા॒ગ્મ્॒ સહ । અદુઃખો॑ દુઃખ ચ॑ક્ષુરિ॒વ । તદ્મા॑ પીત ઇવ॒ દૃશ્ય॑તે । શીતેના᳚ વ્યથ॑યન્નિ॒વ । રુ॒રુદ॑ક્ષ ઇવ॒ દૃશ્ય॑તે ॥ હ્લાદયતે᳚ જ્વલ॑તશ્ચૈ॒વ । શા॒મ્યત॑શ્ચાસ્ય॒ ચક્ષુ॑ષી । યાવૈ પ્રજા ભ્ર॑ગ્ગ્શ્ય॒ન્તે । સંવઁથ્સરાત્તા ભ્ર॑ગ્ગ્શ્ય॒ન્તે ॥ યાઃ॒ પ્રતિ॑તિષ્ઠ॒ન્તિ । સંવઁથ્સરે તાઃ પ્રતિ॑તિષ્ઠ॒ન્તિ । વ॒ર્॒ષાભ્ય॑ ઇત્ય॒ર્થઃ ॥ 11 ॥
(શૃ॒ણો॒ – ત્ય॒ન્યાન્થ્ – સ॒ર્વા – મે॒વ ષટ્ચ॑)
અનુવાકઃ 4
અક્ષિ॑દુઃ॒ખોત્થિ॑તસ્યૈ॒વ । વિ॒પ્રસ॑ન્ને ક॒નીનિ॑કે । આઙ્ક્તે ચાદ્ગ॑ણ-ન્ના॒સ્તિ । ઋ॒ભૂણા᳚-ન્તન્નિ॒બોધ॑ત । ક॒ન॒કા॒ભાનિ॑ વાસા॒ગ્મ્॒સિ । અ॒હતા॑નિ નિ॒બોધ॑ત । અન્નમશ્ર્નીત॑ મૃજ્મી॒ત । અ॒હં-વોઁ॑ જીવ॒નપ્ર॑દઃ । એ॒તા વા॒ચઃ પ્ર॑યુજ્ય॒ન્તે । શ॒રદ્ય॑ત્રોપ॒ દૃશ્ય॑તે ॥ 12 ॥
અભિધૂન્વન્તો-ઽભિઘ્ન॑ન્ત ઇ॒વ । વા॒તવ॑ન્તો મ॒રુદ્ગ॑ણાઃ । અમુતો જેતુમિષુમુ॑ખમિ॒વ । સન્નદ્ધા-સ્સહ દ॑દૃશે॒ હ । અપદ્ધ્વસ્તૈ-ર્વસ્તિવ॑ર્ણૈરિ॒વ । વિ॒શિ॒ખાસઃ॑ કપ॒ર્દિનઃ ।અક્રુદ્ધસ્ય યોથ્સ્ય॑માન॒સ્ય । કૃ॒દ્ધસ્યે॑વ॒ લોહિ॑ની । હેમતશ્ચક્ષુ॑ષી વિ॒દ્યાત્ । અ॒ક્ષ્ણયોઃ᳚, ક્ષિપ॒ણોરિ॑વ ॥ 13 ॥
દુર્ભિક્ષ-ન્દેવ॑લોકે॒ષુ । મ॒નૂના॑મુદ॒ક-ઙ્ગૃ॑હે । એ॒તા વા॒ચઃ પ્ર॑વદ॒ન્તીઃ । વૈ॒દ્યુતો॑ યાન્તિ॒ શૈશિ॑રીઃ । તા અ॒ગ્નિઃ પવ॑માના॒ અન્વૈ᳚ક્ષત । ઇ॒હ જી॑વિ॒કામ-પ॑રિપશ્યન્ન્ । તસ્યૈ॒ષા ભવ॑તિ । ઇ॒હેહ વ॑-સ્સ્વત॒પસઃ । મરુ॑ત॒-સ્સૂર્ય॑ત્વચઃ । શર્મ॑ સ॒પ્રથા॒ આવૃ॑ણે ॥ 14 ॥
(દૃશ્ય॑ત – ઇ॒વા – વૃ॑ણે)
અનુવાકમ્જ્ 5
અતિ॑ તા॒મ્રાણિ॑ વાસા॒ગ્મ્॒સિ । અ॒ષ્ટિવ॑જ્રિ શ॒તઘ્નિ॑ ચ । વિશ્વે દેવા વિપ્ર॑હર॒ન્તિ । અ॒ગ્નિજિ॑હ્વ અ॒સશ્ચ॑ત । નૈવ દેવો॑ ન મ॒ર્ત્યઃ । ન રાજા વ॑રુણો॒ વિભુઃ । નાગ્નિ-ર્નેન્દ્રો ન પ॑વમા॒નઃ । મા॒તૃક્ક॑ચ્ચ ન॒ વિદ્ય॑તે । દિ॒વ્યસ્યૈકા॒ ધનુ॑રાર્ત્નિઃ । પૃ॒થિ॒વ્યામપ॑રા શ્રિ॒તા ॥ 15 ॥
તસ્યેન્દ્રો વમ્રિ॑રૂપે॒ણ । ધ॒નુર્જ્યા॑-મછિ॒નથ્સ્વ॑યમ્ । તદિ॑ન્દ્ર॒ધનુ॑રિત્ય॒જ્યમ્ । અ॒ભ્રવ॑ર્ણેષુ॒ ચક્ષ॑તે । એતદેવ શંયોઁ-ર્બાર્હ॑સ્પત્ય॒સ્ય । એ॒ત-દ્રુ॑દ્રસ્ય॒ ધનુઃ । રુ॒દ્રસ્ય॑ ત્વેવ॒ ધનુ॑રાર્ત્નિઃ । શિર॒ ઉત્પિ॑પેષ । સ પ્ર॑વ॒ર્ગ્યો॑-ઽભવત્ । તસ્મા॒-દ્ય-સ્સપ્ર॑વ॒ર્ગ્યેણ॑ ય॒જ્ઞેન॒ યજ॑તે । રુ॒દ્રસ્ય॒ સ શિરઃ॒ પ્રતિ॑દધાતિ । નૈનગ્મ્॑ રુ॒દ્ર આરુ॑કો ભવતિ । ય એ॒વં-વેઁદ॑ ॥ 16 ॥
(શ્રિ॒તા – યજ॑તે॒ ત્રીણિ॑ ચ)
અનુવાકઃ 6
અ॒ત્યૂ॒ર્ધ્વા॒ક્ષો-ઽતિ॑રશ્ચાત્ । શિશિ॑રઃ પ્ર॒દૃશ્ય॑તે । નૈવ રૂપ-ન્ન॑ વાસા॒ગ્મ્॒સિ । ન ચક્ષુઃ॑ પ્રતિ॒દૃશ્ય॑તે । અ॒ન્યોન્ય॒-ન્તુ ન॑ હિગ્ગ્સ્રા॒તઃ । સ॒ત સ્ત॑-દ્દેવ॒લક્ષ॑ણમ્ । લોહિતો-ઽક્ષ્ણિ શા॑રશી॒ર્ષ્ણિઃ । સૂ॒ર્યસ્યો॑દય॒ન-મ્પ્ર॑તિ । ત્વ-ઙ્કરોષિ॑ ન્યઞ્જ॒લિકામ્ । ત્વ॒-ઙ્કરો॑ષિ નિ॒જાનુ॑કામ્ ॥ 17 ॥
નિજાનુકામે᳚ ન્યઞ્જ॒લિકા । અમી વાચ-મુપાસ॑તામિ॒તિ । તસ્મૈ સર્વ ઋતવો॑ નમ॒ન્તે । મર્યાદા કરત્વા-ત્પ્ર॑પુરો॒ધામ્ । બ્રાહ્મણ॑ આપ્નો॒તિ । ય એ॑વં-વેઁ॒દ । સ ખલુ સંવઁથ્સર એતૈ-સ્સેનાની॑ભિ-સ્સ॒હ । ઇન્દ્રાય સર્વાન્-કામાન॑ભિવ॒હતિ । સ દ્ર॒ફ્સઃ । તસ્યૈ॒ષા ભવ॑તિ ॥ 18 ॥
અવ॑ દ્ર॒ફ્સો અગ્મ્॑શ॒મતી॑મતિષ્ઠત્ । ઇ॒યા॒નઃ કૃ॒ષ્ણો દ॒શભિ॑-સ્સ॒હસ્રૈઃ᳚ । આવ॒ર્ત-મિન્દ્ર॒-શ્શચ્યા॒ ધમ॑ન્તમ્ । ઉપસ્નુહિ ત-ન્નૃમણા-મથ॑દ્રામિ॒તિ । એતયૈ વેન્દ્ર-સ્સલા વૃ॑ક્યા સ॒હ । અસુરા-ન્પ॑રિવૃ॒શ્ચતિ । પૃથિ॑વ્ય॒ગ્મ્॒ શુમ॑તી । તામ॒ન્વ-વ॑સ્થિત-સ્સંવઁથ્સ॒રો દિ॒વઞ્ચ॑ । નૈવં-વિઁદુષા-ઽઽચાર્યા᳚-ન્તેવા॒સિનૌ । અન્યોન્યસ્મૈ᳚ દ્રુહ્યા॒તામ્ । યો દ્રુ॒હ્યતિ । ભ્રશ્યતે સ્વ॑ર્ગા-લ્લો॒કાત્ । ઇત્યૃતુ મ॑ણ્ડલા॒નિ । સૂર્ય મણ્ડલા᳚ ન્યાખ્યા॒યિકાઃ । અત ઊર્ધ્વગ્મ્સ॑નિર્વ॒ચનાઃ ॥ 19 ॥
(નિ॒જાનુ॑કાં॒ – ભવ॑તિ – દ્રુહ્યા॒તા-મ્પઞ્ચ॑ ચ)
અનુવાકઃ 7
આરોગો ભ્રાજઃ પટરઃ॑ પત॒ઙ્ગઃ । સ્વર્ણરો જ્યોતિષીમાન્॑. વિભા॒સઃ । તે અસ્મૈ સર્વે દિવમા॑તપ॒ન્તિ । ઊર્જ-ન્દુહાના અનપસ્ફુર॑ન્ત ઇ॒તિ । કશ્ય॑પો-ઽષ્ટ॒મઃ । સ મહામેરુ-ન્ન॑ જહા॒તિ । તસ્યૈ॒ષા ભવ॑તિ । યત્તે॒ શિલ્પ॑-ઙ્કશ્યપ રોચ॒નાવ॑ત્ । ઇ॒ન્દ્રિ॒યાવ॑-ત્પુષ્ક॒લ-ઞ્ચિ॒ત્રભા॑નુ । યસ્મિ॒-ન્થ્સૂર્યા॒ અર્પિ॑તા-સ્સ॒પ્ત સા॒કમ્ ॥ 20 ॥
તસ્મિ-ન્રાજાન-મધિવિશ્રયે॑મમિ॒તિ । તે અસ્મૈ સર્વે કશ્યપા-જ્જ્યોતિ॑-ર્લભ॒ન્તે । તાન્થ્સોમઃ કશ્યપાદધિ॑ નિર્ધ॒મતિ । ભ્રસ્તા કર્મ કૃ॑દિવૈ॒વમ્ ॥ પ્રાણો જીવાનીન્દ્રિય॑ જીવા॒નિ । સપ્ત શીર્ષ॑ણ્યાઃ પ્રા॒ણાઃ । સૂર્યા ઇ॑ત્યાચા॒ર્યાઃ । અપશ્યમહ મેતાન્-થ્સપ્ત સૂ᳚ર્યાનિ॒તિ । પઞ્ચકર્ણો॑ વાથ્સ્યા॒યનઃ । સપ્તકર્ણ॑શ્ચ પ્લા॒ક્ષિઃ ॥ 21 ॥
આનુશ્રવિક એવ નૌ કશ્ય॑પ ઇ॒તિ । ઉભૌ॑ વેદ॒યિતે । ન હિ શેકુમિવ મહામે॑રુ-ઙ્ગ॒ન્તુમ્ । અપશ્યમહમેત-થ્સૂર્યમણ્ડલ-મ્પરિવ॑ર્તમા॒નમ્ । ગા॒ર્ગ્યઃ પ્રા॑ણત્રા॒તઃ । ગચ્છન્ત મ॑હામે॒રુમ્ । એક॑ઞ્ચાજ॒હતમ્ । ભ્રાજપટર પત॑ઙ્ગા નિ॒હને । તિષ્ઠન્ના॑તપ॒ન્તિ । તસ્મા॑દિ॒હ તપ્ત્રિ॑ તપાઃ ॥ 22 ॥
અ॒મુત્રે॒તરે । તસ્મા॑દિ॒હા તપ્ત્રિ॑ તપાઃ । તેષા॑મેષા॒ ભવ॑તિ । સ॒પ્ત સૂર્યા॒ દિવ॒-મનુ॒ પ્રવિ॑ષ્ટાઃ । તાન॒ન્વેતિ॑ પ॒થિભિ॑-ર્દક્ષિ॒ણાવાન્॑ । તે અસ્મૈ સર્વે ઘૃતમા॑તપ॒ન્તિ । ઊર્જ-ન્દુહાના અનપસ્ફુર॑ન્ત ઇ॒તિ ॥ સપ્તર્ત્વિજ-સ્સૂર્યા ઇ॑ત્યાચા॒ર્યાઃ । તેષા॑મેષા॒ ભવ॑તિ । સ॒પ્ત દિશો॒ નાના॑ સૂર્યાઃ ॥ 23 ॥
સ॒પ્ત હોતા॑ર ઋ॒ત્વિજઃ॑ । દેવા આદિત્યા॑ યે સ॒પ્ત । તેભિ-સ્સોમાભી રક્ષ॑ણ ઇ॒તિ । તદ॑પ્યામ્ના॒યઃ । દિગ્ભ્રાજ ઋતૂ᳚ન્ કરો॒તિ । એત॑યૈવા॒વૃતા ઽઽસહસ્રસૂર્યતાયા ઇતિ વૈ॑શમ્પા॒યનઃ । તસ્યૈ॒ષા ભવ॑તિ । યદ્દ્યાવ॑ ઇન્દ્ર તે શ॒તગ્મ્ શ॒ત-મ્ભૂમીઃ᳚ । ઉ॒ત સ્યુઃ । ન ત્વા॑ વજ્રિન્-થ્સ॒હસ્ર॒ગ્મ્॒ સૂર્યાઃ᳚ । 24 ॥
અનુ ન જાતમષ્ટ રોદ॑સી ઇ॒તિ । નાના લિઙ્ગત્વા-દૃતૂના-ન્નાના॑ સૂર્ય॒ત્વમ્ ॥ અષ્ટૌ તુ વ્યવસિ॑તા ઇ॒તિ । સૂર્યમણ્ડલા-ન્યષ્ટા॑ત ઊ॒ર્ધ્વમ્ । તેષા॑મેષા॒ ભવ॑તિ ॥ ચિ॒ત્ર-ન્દે॒વાના॒-મુદ॑ગા॒દની॑કમ્ । ચક્ષુ॑-ર્મિ॒ત્રસ્ય॒ વરુ॑ણસ્યા॒ગ્નેઃ । આ-ઽપ્રા॒ દ્યાવા॑ પૃથિ॒વી અ॒ન્તરિ॑ક્ષમ્ । સૂર્ય આત્મા જગતસ્તસ્થુ॑ષશ્ચે॒તિ ॥ 25 ॥
(સા॒કં – પ્લા॒ક્ષિ – સ્તપ્ત્રિ॑તપા॒ – નાના॑સૂર્યાઃ॒ – સૂર્યા॒ – +નવ॑ ચ)
અનુવાકઃ 8
ક્વેદમભ્ર॑-ન્નિવિ॒શતે । ક્વાયગ્મ્॑ સંવઁથ્સ॒રો મિ॑થઃ । ક્વાહઃ ક્વેય-ન્દે॑વ રા॒ત્રી । ક્વ માસા ઋ॑તવ॒-શ્શ્રિતાઃ ॥ અર્ધમાસા॑ મુહૂ॒ર્તાઃ । નિમેષાસ્તુ॑ટિભિઃ॒ (નિમેષાસ્ત્ર॑ટિભિઃ॒) સહ । ક્વેમા આપો નિ॑વિશ॒ન્તે । ય॒દીતો॑ યાન્તિ॒ સમ્પ્ર॑તિ ॥ કાલા અફ્સુ નિ॑વિશ॒ન્તે । આ॒પ-સ્સૂર્યે॑ સ॒માહિ॑તાઃ । 26 ।
અભ્રા᳚ણ્ય॒પઃ પ્ર॑પદ્ય॒ન્તે । વિ॒દ્યુથ્સૂર્યે॑ સ॒માહિ॑તા । અનવર્ણે ઇ॑મે ભૂ॒મી । ઇ॒યઞ્ચા॑સૌ ચ॒ રોદ॑સી । કિગ્ગ્ સ્વિદત્રાન્ત॑રા ભૂ॒તમ્ । યે॒નેમે વિ॑ધૃતે॒ ઉભે । વિ॒ષ્ણુના॑ વિધૃ॑તે ભૂ॒મી । ઇ॒તિ વ॑થ્સસ્ય॒ વેદ॑ના । ઇરા॑વતી ધેનુ॒મતી॒ હિ ભૂ॒તમ્ । સૂ॒ય॒વ॒સિની॒ મનુ॑ષે દશ॒સ્યે᳚ । 27 ।
વ્ય॑ષ્ટભ્ના॒-દ્રોદ॑સી॒ વિષ્ણ॑વે॒તે । દા॒ધર્થ॑ પૃથિ॒વી-મ॒ભિતો॑ મ॒યૂખૈઃ᳚ । કિન્ત-દ્વિષ્ણો ર્બલ॑મા॒હુઃ । કા॒ દીપ્તિઃ॑ કિ-મ્પ॒રાય॑ણમ્ । એકો॑ ય॒દ્ધા-ર॑ય દ્દે॒વઃ । રે॒જતી॑ રોદ॒સી ઉ॑ભે । વાતાદ્વિષ્ણો-ર્બ॑લ મા॒હુઃ । અ॒ક્ષરા᳚-દ્દીપ્તિ॒ રુચ્ય॑તે । ત્રિ॒પદા॒દ્ધાર॑ય-દ્દે॒વઃ । યદ્વિષ્ણો॑રેક॒-મુત્ત॑મમ્ ॥ 28 ॥
અ॒ગ્નયો॑ વાય॑વશ્ચૈ॒વ । એ॒તદ॑સ્ય પ॒રાય॑ણમ્ । પૃચ્છામિ ત્વા પ॑ર-મ્મૃ॒ત્યુમ્ । અ॒વમ॑-મ્મદ્ધ્ય॒મઞ્ચ॑તુમ્ । લો॒કઞ્ચ॒ પુણ્ય॑પાપા॒નામ્ । એ॒ત-ત્પૃ॑ચ્છામિ॒ સમ્પ્ર॑તિ ॥ અ॒મુમા॑હુઃ પ॑ર-મ્મૃ॒ત્યુમ્ । પ॒વમા॑ન-ન્તુ॒ મદ્ધ્ય॑મમ્ । અ॒ગ્નિરે॒વાવ॑મો મૃ॒ત્યુઃ । ચ॒ન્દ્રમા᳚-શ્ચતુ॒રુચ્ય॑તે ॥ 29 ॥
અ॒ના॒ભો॒ગાઃ પ॑ર-મ્મૃ॒ત્યુમ્ । પા॒પા-સ્સં॑યઁન્તિ॒ સર્વ॑દા । આભોગાસ્ત્વેવ॑ સંયઁ॒ન્તિ । ય॒ત્ર પુ॑ણ્યકૃ॒તો જ॑નાઃ । તતો॑ મ॒દ્ધ્યમ॑માય॒ન્તિ । ચ॒તુમ॑ગ્નિઞ્ચ॒ સમ્પ્ર॑તિ । પૃચ્છામિ ત્વા॑ પાપ॒કૃતઃ । ય॒ત્ર યા॑તય॒તે ય॑મઃ । ત્વન્નસ્ત–દ્બ્રહ્મ॑-ન્પ્રબ્રૂ॒હિ । ય॒દિ વે᳚ત્થા-ઽસ॒તો ગૃ॑હાન્ ॥ 30 ॥
ક॒શ્યપા॑ દુદિ॑તા-સ્સૂ॒ર્યાઃ । પા॒પાન્નિ॑ર્ઘ્નન્તિ॒ સર્વ॑દા । રોદસ્યોરન્ત॑-ર્દેશે॒ષુ । તત્ર ન્યસ્યન્તે॑ વાસ॒વૈઃ । તે ઽશરીરાઃ પ્ર॑પદ્ય॒ન્તે । ય॒થા ઽપુ॑ણ્યસ્ય॒ કર્મ॑ણઃ । અપા᳚ણ્ય॒પાદ॑ કેશા॒સઃ । ત॒ત્ર તે॑-ઽયોનિ॒જા જ॑નાઃ । મૃત્વા પુનર્મૃત્યુ-મા॑પદ્ય॒ન્તે । અ॒દ્યમા॑ના-સ્સ્વ॒કર્મ॑ભિઃ । 31 ।
આશાતિકાઃ ક્રિમ॑ય ઇ॒વ । તતઃ પૂયન્તે॑ વાસ॒વૈઃ । અપૈ॑ત-મ્મૃ॒ત્યુ-ઞ્જ॑યતિ । ય એ॒વં-વેઁદ॑ । સ ખલ્વૈવં॑-વિઁદ્બ્રા॒હ્મણઃ । દી॒ર્ઘશ્રુ॑ત્તમો॒ ભવ॑તિ । કશ્ય॑પ॒સ્યાતિ॑થિ॒-સ્સિદ્ધગ॑મન॒-સ્સિદ્ધાગ॑મનઃ । તસ્યૈ॒ષા ભવ॑તિ ॥ આયસ્મિન્᳚-થ્સ॒પ્ત વા॑સ॒વાઃ । રોહ॑ન્તિ પૂ॒ર્વ્યા॑ રુહઃ॑ । 32 ।
ઋષિ॑ર્હ દીર્ઘ॒શ્રુત્ત॑મઃ । ઇન્દ્રસ્ય ઘર્મો અતિ॑થિરિ॒તિ । કશ્યપઃ પશ્ય॑કો ભ॒વતિ । યથ્સર્વ-મ્પરિપશ્યતી॑તિ સૌ॒ક્ષ્મ્યાત્ । અથાગ્ને॑રષ્ટપુ॑રુષ॒સ્ય । તસ્યૈ॒ષા ભવ॑તિ । અગ્ને॒ નય॑ સુ॒પથા॑ રા॒યે અ॒સ્માન્ । વિશ્વા॑નિ દેવ વ॒યુના॑નિ વિ॒દ્વાન્ । યુ॒યો॒દ્ધ્ય॑સ્મ-જ્જુ॑હુરા॒ણમેનઃ॑ । ભૂયિષ્ઠાન્તે નમ ઉક્તિં-વિઁ॑ધેમે॒તિ ॥ 33 ॥
(સ॒માહિ॑તા – દશ॒સ્યે॑ – ઉત્ત॑મ॒-મુચ્ય॑તે-ગૃહાન્-થ્સ્વ॒કર્મ॑ભિઃ-પૂ॒ર્વ્યા॑ રુહ॑-ઇ॒તિ)
અનુવાકઃ 9
અગ્નિશ્ચ જાત॑વેદા॒શ્ચ । સહોજા અ॑જિરા॒પ્રભુઃ । વૈશ્વાનરો ન॑ર્યાપા॒શ્ચ । પ॒ઙ્ક્તિરા॑ધાશ્ચ॒ સપ્ત॑મઃ । વિસર્પેવા-ઽષ્ટ॑મો-ઽગ્ની॒નામ્ । એતે-ઽષ્ટૌ વસવઃ, ક્ષિ॑તા ઇ॒તિ । યથર્ત્વે-વાગ્ને-રર્ચિર્વર્ણ॑ વિશે॒ષાઃ । નીલાર્ચિશ્ચ પીતકા᳚ર્ચિશ્ચે॒તિ । અથ વાયો-રેકાદશ-પુરુષસ્યૈકાદશ॑સ્ત્રીક॒સ્ય । પ્રભ્રાજમાના વ્ય॑વદા॒તાઃ ॥ 34 ॥
યાશ્ચ વાસુ॑કિ વૈ॒દ્યુતાઃ । રજતાઃ પરુ॑ષા-શ્શ્યા॒માઃ । કપિલા અ॑તિલો॒હિતાઃ । ઊર્ધ્વા અવપ॑તન્તા॒શ્ચ । વૈદ્યુત ઇ॑ત્યેકા॒દશ । નૈનં-વૈઁદ્યુતો॑ હિન॒સ્તિ । ય એ॑વં-વેઁ॒દ । સ હોવાચ વ્યાસઃ પા॑રાશ॒ર્યઃ । વિદ્યુદ્વધમેવાહ-મ્મૃત્યુમૈ᳚ચ્છમિ॒તિ । ન ત્વકા॑મગ્મ્ હ॒ન્તિ ॥ 35 ॥
ય એ॑વં-વેઁ॒દ । અથ ગ॑ન્ધર્વ॒ગણાઃ । સ્વાન॒ ભ્રાટ્ । અઙ્ઘા॑રિ॒-ર્બમ્ભા॑રિઃ । હસ્ત॒-સ્સુહ॑સ્તઃ । કૃશા॑નુર્વિ॒શ્વાવ॑સુઃ । મૂર્ધન્વાન્-થ્સૂ᳚ર્યવ॒ર્ચાઃ । કૃતિરિત્યેકાદશ ગ॑ન્ધર્વ॒ગણાઃ । દેવાશ્ચ મ॑હાદે॒વાઃ । રશ્મયશ્ચ દેવા॑ ગર॒ગિરઃ ॥ 36 ॥
નૈન-ઙ્ગરો॑ હિન॒સ્તિ । ય એ॑વં-વેઁ॒દ । ગૌ॒રી મિ॑માય સલિ॒લાનિ॒ તક્ષ॑તી । એક॑પદી દ્વિ॒પદી॒ સા ચતુ॑ષ્પદી । અ॒ષ્ટાપ॑દી॒ નવ॑પદી બભૂ॒વુષી᳚ । સહસ્રાક્ષરા પરમે વ્યો॑મન્નિ॒તિ । વાચો॑ વિશે॒ષણમ્ । અથ નિગદ॑વ્યાખ્યા॒તાઃ । તાનનુક્ર॑મિષ્યા॒મઃ । વ॒રાહવઃ॑-સ્વત॒પસઃ ॥ 37 ॥
વિ॒દ્યુ-ન્મ॑હસો॒ ધૂપ॑યઃ । શ્વાપયો ગૃહમેધા᳚શ્ચેત્યે॒તે । યે॒ ચેમે-ઽશિ॑મિવિ॒દ્વિષઃ । પર્જન્યા-સ્સપ્ત પૃથિવીમભિવ॑ર્ષ॒ન્તિ । વૃષ્ટિ॑ભિરિ॒તિ । એતયૈવ વિભક્તિ વિ॑પરી॒તાઃ । સ॒પ્તભિ॒ર્વાતૈ॑ રુદી॒રિતાઃ । અમૂં-લોઁકા-નભિવ॑ર્ષ॒ન્તિ । તેષા॑મેષા॒ ભવ॑તિ । સ॒મા॒ન-મે॒તદુદ॑કમ્ ॥ 38 ॥
ઉ॒ચ્ચૈત્ય॑વ॒ ચાહ॑ભિઃ । ભૂમિ॑-મ્પ॒ર્જન્યા॒ જિન્વ॑ન્તિ । દિવ-ઞ્જિન્વન્-ત્યગ્ન॑ય ઇ॒તિ । યદક્ષ॑ર-મ્ભૂ॒તકૃ॑તમ્ । વિશ્વે॑ દેવા ઉ॒પાસ॑તે । મ॒હર્ષિ॑મસ્ય ગો॒પ્તાર᳚મ્ । જ॒મદ॑ગ્નિ॒-મકુ॑ર્વત । જ॒મદ॑ગ્નિ॒-રાપ્યા॑યતે । છન્દો॑ભિ-શ્ચતુરુત્ત॒રૈઃ । રાજ્ઞ॒-સ્સોમ॑સ્ય તૃ॒પ્તાસઃ॑ ॥ 39 ॥
બ્રહ્મ॑ણા વી॒ર્યા॑વતા । શિ॒વા નઃ॑ પ્ર॒દિશો॒ દિશઃ॑ ॥ તચ્છં॒યોઁરા વૃ॑ણીમહે । ગા॒તું-યઁ॒જ્ઞાય॑ । ગા॒તું-યઁ॒જ્ઞપ॑તયે । દૈવી᳚ સ્વ॒સ્તિર॑સ્તુ નઃ । સ્વ॒સ્તિ-ર્માનુ॑ષેભ્યઃ । ઊ॒ર્ધ્વ-ઞ્જિ॑ગાતુ ભેષ॒જમ્ । શન્નો॑ અસ્તુ દ્વિ॒પદે᳚ । શઞ્ચતુ॑ષ્પદે । સોમપા(3) અસોમપા(3) ઇતિ નિગદ॑વ્યાખ્યા॒તાઃ ॥ 40 ॥
(વ્ય॒વ॒દા॒તા – હ॒ન્તિ-ગ॑ર॒ગિર – સ્ત॒પસ – ઉદ॑કં – તૃપ્તાસ॒ – શ્વતુ॑ષ્પદ॒ એક॑-ઞ્ચ)
અનુવાકઃ 10
સ॒હ॒સ્ર॒વૃદિ॑ય-મ્ભૂ॒મિઃ । પ॒રં-વ્યોઁ॑મ સ॒હસ્ર॑વૃત્ । અ॒શ્વિના॑ ભુજ્યૂ॑ નાસ॒ત્યા । વિ॒શ્વસ્ય॑ જગ॒તસ્પ॑તી ॥ જાયા ભૂમિઃ પ॑તિર્વ્યો॒મ । મિ॒થુન॑ન્તા અ॒તુર્ય॑થુઃ । પુત્રો બૃહસ્પ॑તી રુ॒દ્રઃ । સ॒રમા॑ ઇતિ॑ સ્ત્રીપુ॒મમ્ ॥ શુ॒ક્રં-વાઁ॑મ॒ન્યદ્ય॑જ॒તં-વાઁ॑મ॒ન્યત્ । વિષુ॑રૂપે॒ અહ॑ની॒ દ્યૌરિ॑વ સ્થઃ ॥ 41 ॥
વિશ્વા॒ હિ મા॒યા અવ॑થ-સ્સ્વધાવન્તૌ । ભ॒દ્રા વા᳚-મ્પૂષણાવિ॒હ રા॒તિર॑સ્તુ । વાસા᳚ત્યૌ ચિ॒ત્રૌ જગ॑તો નિ॒ધાનૌ᳚ । દ્યાવા॑ભૂમી ચ॒રથ॑-સ્સ॒ગ્મ્॒ સખા॑યૌ । તાવ॒શ્વિના॑ રા॒સભા᳚શ્વા॒ હવ॑-મ્મે । શુ॒ભ॒સ્પ॒તી॒ આ॒ગતગ્મ્॑ સૂ॒ર્યયા॑ સ॒હ । ત્યુગ્રો॑ હ ભુ॒જ્યુ-મ॑શ્વિનોદ મે॒ઘે । ર॒યિન્ન કશ્ચિ॑-ન્મમૃ॒વા(2) અવા॑હાઃ । તમૂ॑હથુ-ર્નૌ॒ભિરા᳚ત્મ॒ન્-વતી॑ભિઃ । અ॒ન્ત॒રિ॒ક્ષ॒ પ્રુડ્ભિ॒ર-પો॑દકાભિઃ ॥ 42 ॥
તિ॒સ્રઃ, ક્ષપ॒સ્ત્રિરહા॑ ઽતિ॒વ્રજ॑દ્ભિઃ । નાસ॑ત્યા ભુ॒જ્યુમૂ॑હથુઃ પત॒ઙ્ગૈઃ । સ॒મુ॒દ્રસ્ય॒ ધન્વ॑ન્ના॒ર્દ્રસ્ય॑ પા॒રે । ત્રિ॒ભી રથૈ᳚-શ્શ॒તપ॑દ્ભિ॒-ષ્ષડ॑શ્વૈઃ । સ॒વિ॒તારં॒-વિઁત॑ન્વન્તમ્ । અનુ॑બદ્ધ્નાતિ શામ્બ॒રઃ । આપપૂર્ષં-બ॑રશ્ચૈ॒વ । સ॒વિતા॑ ઽરેપ॒સો॑ ઽભવત્ । ત્યગ્મ્ સુતૃપ્તં-વિઁ॑દિત્વૈ॒વ । બ॒હુસો॑મ ગિ॒રં-વઁ॑શી ॥ 43 ॥
અન્વેતિ તુગ્રો વ॑ક્રિયા॒ન્તમ્ । આયસૂયાન્-થ્સોમ॑તૃફ્સુ॒ષુ । સ સઙ્ગ્રામ-સ્તમો᳚દ્યો-ઽત્યો॒તઃ । વાચો ગાઃ પિ॑પાતિ॒ તત્ । સ તદ્ગોભિ-સ્સ્તવા᳚ ઽત્યેત્ય॒ન્યે । ર॒ક્ષસા॑ ઽનન્વિ॒તાશ્ચ॑ યે । અ॒ન્વેતિ॒ પરિ॑વૃત્ત્યા॒-ઽસ્તઃ । એ॒વમે॒તૌ સ્થો॑ અશ્વિના । તે એ॒તે દ્યુઃ॑ પૃથિ॒વ્યોઃ । અહ॑રહ॒-ર્ગર્ભ॑ન્દધાથે ॥ 44 ॥
તયો॑ રે॒તૌ વ॒થ્સા વ॑હોરા॒ત્રે । પૃ॒થિ॒વ્યા અહઃ॑ । દિ॒વો રાત્રિઃ॑ । તા અવિ॑સૃષ્ટૌ । દમ્પ॑તી એ॒વ ભ॑વતઃ ॥ તયો॑ રે॒તૌ વ॒થ્સૌ । અ॒ગ્નિશ્ચા॑-દિ॒ત્યશ્ચ॑ । રા॒ત્રેર્વ॒થ્સઃ । શ્વે॒ત આ॑દિ॒ત્યઃ । અહ્નો॒-ઽગ્નિઃ ॥ 45 ॥
તા॒મ્રો અ॑રુ॒ણઃ । તા અવિ॑સૃષ્ટૌ । દમ્પ॑તી એ॒વ ભ॑વતઃ ॥ તયો॑ રે॒તૌ વ॒થ્સૌ । વૃ॒ત્રશ્ચ॑ વૈદ્યુ॒તશ્ચ॑ । અ॒ગ્નેર્વૃ॒ત્રઃ । વૈ॒દ્યુત॑ આદિ॒ત્યસ્ય॑ । તા અવિ॑સૃષ્ટૌ । દમ્પ॑તી એ॒વ ભ॑વતઃ ॥ તયો॑ રે॒તૌ વ॒થ્સૌ ॥ 46 ॥
ઉ॒ષ્મા ચ॑ નીહા॒રશ્ચ॑ । વૃ॒ત્રસ્યો॒ષ્મા । વૈ॒દ્યુ॒તસ્ય॑ નીહા॒રઃ । તૌ તાવે॒વ પ્રતિ॑પદ્યેતે ॥ સેયગ્મ્ રાત્રી॑ ગ॒ર્ભિણી॑ પુ॒ત્રેણ॒ સંવઁ॑સતિ । તસ્યા॒ વા એ॒તદુ॒લ્બણ᳚મ્ । યદ્રાત્રૌ॑ ર॒શ્મયઃ॑ । યથા॒ ગોર્ગ॒ર્ભિણ્યા॑ ઉ॒લ્બણ᳚મ્ । એ॒વમે॒તસ્યા॑ ઉ॒લ્બણ᳚મ્ । પ્રજયિષ્ણુઃ પ્રજયા ચ પશુભિ॑શ્ચ ભ॒વતિ । ય એ॑વં-વેઁ॒દ । એતમુદ્યન્ત-મપિય॑ન્તઞ્ચે॒તિ । આદિત્યઃ પુણ્ય॑સ્ય વ॒થ્સઃ । અથ પવિ॑ત્રાઙ્ગિ॒રસઃ ॥ 47 ॥
(સ્થો – ઽપો॑દકાભિ–ર્ વશી – દધાથે – અ॒ગ્નિ – સ્તયો॑ રે॒તૌ વ॒થ્સૌ – ભ॒વતિ ચ॒ત્વારિ॑ ચ)
અનુવાકઃ 11
પ॒વિત્ર॑વન્તઃ॒ પરિ॒વાજ॒માસ॑તે । પિ॒તૈષા᳚-મ્પ્ર॒ત્નો અ॒ભિર॑ક્ષતિ વ્ર॒તમ્ । મ॒હસ્સ॑મુ॒દ્રં-વઁરુ॑ણ સ્તિ॒રોદ॑ધે । ધીરા॑ ઇચ્છેકુ॒ર્દ્ધરુ॑ણેષ્વા॒રભ᳚મ્ । પ॒વિત્ર॑-ન્તે॒ વિત॑ત॒-મ્બ્રહ્મ॑ણ॒સ્પતે᳚ । પ્રભુ॒ર્ગાત્રા॑ણિ॒ પર્યે॑ષિ વિ॒શ્વતઃ॑ । અત॑પ્તતનૂ॒-ર્ન તદા॒મો અ॑શ્નુતે । શૃ॒તાસ॒ ઇદ્વહ॑ન્-ત॒સ્ત-થ્સમા॑શત । બ્ર॒હ્મા દે॒વાના᳚મ્ । અસ॑ત-સ્સ॒દ્યે તત॑ક્ષુઃ ॥ 48 ॥
ઋષ॑ય-સ્સ॒પ્તાત્રિ॑શ્ચ॒ યત્ । સર્વે-ઽત્રયો અ॑ગસ્ત્ય॒શ્ચ । નક્ષ॑ત્રૈ॒-શ્શઙ્કૃ॑તો ઽવસન્ન્ । અથ॑ સવિતુ॒-શ્શ્યાવાશ્વ॒સ્યા ઽવર્તિ॑કામસ્ય । અ॒મી ય ઋક્ષા॒ નિહિ॑તા સ ઉ॒ચ્ચા । નક્ત॒-ન્દદૃ॑શ્રે॒ કુહ॑ચિ॒દ્દિવે॑યુઃ । અદ॑બ્ધાનિ॒ વરુ॑ણસ્ય વ્ર॒તાનિ॑ । વિ॒ચા॒કશ॑-ચ્ચ॒ન્દ્રમા॒ નક્ષ॑ત્રમેતિ । ત-થ્સ॑વિ॒તુ-ર્વરે᳚ણ્યમ્ । ભર્ગો॑ દે॒વસ્ય॑ ધીમહિ ॥ 49 ।
ધિયો॒ યો નઃ॑ પ્રચો॒દયા᳚ત્ ॥ તથ્સ॑વિ॒તુ-ર્વૃ॑ણીમહે । વ॒ય-ન્દે॒વસ્ય॒ ભોજ॑નમ્ । શ્રેષ્ઠગ્મ્॑ સર્વ॒ધાત॑મમ્ । તુર॒-મ્ભગ॑સ્ય ધીમહિ । અપા॑ગૂહત સવિતા॒ તૃભીન્॑ । સર્વા᳚-ન્દિ॒વો અન્ધ॑સઃ । નક્ત॑ન્ત;॒તાન્ય॑ભવ-ન્દૃ॒શે । અસ્થ્ય॒સ્થ્ના સમ્ભ॑વિષ્યામઃ ॥ નામ॒ નામૈ॒વ ના॒મ મે᳚ ॥ 50 ॥
નપુગ્મ્સ॑ક॒-મ્પુમા॒ગ્॒સ્ત્ર્ય॑સ્મિ । સ્થાવ॑રો-ઽસ્મ્યથ॒ જઙ્ગ॑મઃ । ય॒જે-ઽયક્ષિ॒ યષ્ટા॒હે ચ॑ । મયા॑ ભૂ॒તાન્ય॑યક્ષત । પ॒શવો॑ મમ॑ ભૂતા॒નિ । અનૂબન્ધ્યો ઽસ્મ્ય॑હં-વિઁ॒ભુઃ । સ્ત્રિય॑-સ્સ॒તીઃ । તા ઉ॑ મે પુ॒ગ્મ્॒સ આ॑હુઃ । પશ્ય॑દક્ષ॒ણ્વાન્ન-વિચે॑તદ॒ન્ધઃ । ક॒વિર્યઃ પુ॒ત્ર-સ્સ ઇ॒મા ચિ॑કેત ॥ 51 ॥
યસ્તા વિ॑જા॒ના-થ્સ॑વિ॒તુઃ પિ॒તા-ઽસ॑ત્ । અ॒ન્ધો મણિમ॑વિન્દત્ । તમ॑નઙ્ગુલિ॒-રાવ॑યત્ । અ॒ગ્રી॒વઃ પ્રત્ય॑મુઞ્ચત્ । તમજિ॑હ્વ અ॒સશ્ચ॑ત । ઊર્ધ્વમૂલ-મ॑વાક્છા॒ખમ્ । વૃ॒ક્ષં-યાઁ॑ વેદ॒ સમ્પ્ર॑તિ । ન સ જાતુ જન॑-શ્શ્રદ્દ॒દ્ધ્યાત્ । મૃ॒ત્યુર્મા॑ માર॒યાદિ॑તિઃ । હસિતગ્મ્ રુદિ॑તઙ્ગી॒તમ્ ॥ 52 ॥
વીણા॑ પણ વ॒લાસિ॑તમ્ । મૃ॒તઞ્જી॒વઞ્ચ॑ યત્કિ॒ઞ્ચિત્ । અ॒ઙ્ગાનિ॑ સ્નેવ॒ વિદ્ધિ॑ તત્ । અતૃ॑ષ્ય॒ગ્ગ્॒સ્તૃષ્ય॑ ધ્યાયત્ । અ॒સ્માજ્જા॒તા મે॑ મિથૂ॒ ચરન્ન્॑ । પુત્રો નિર્-ઋત્યા॑ વૈદે॒હઃ । અ॒ચેતા॑ યશ્ચ॒ ચેત॑નઃ । સ॒ ત-મ્મણિમ॑વિન્દત્ । સો॑-ઽનઙ્ગુલિ॒રાવ॑યત્ । સો॒-ઽગ્રી॒વઃ પ્રત્ય॑મુન્ચત્ ॥ 53 ।
સો-ઽજિ॑હ્વો અ॒સશ્ચ॑ત । નૈતમૃષિં-વિઁદિત્વા નગ॑ર-મ્પ્ર॒વિશેત્ । ય॑દિ પ્ર॒વિશેત્ । મિ॒થૌ ચરિ॑ત્વા પ્ર॒વિશેત્ । તથ્સમ્ભવ॑સ્ય વ્ર॒તમ્ । આ॒ તમ॑ગ્ને ર॒થન્તિ॑ષ્ઠ । એકા᳚શ્વમેક॒ યોજ॑નમ્ । એકચક્ર॑-મેક॒ધુરમ્ । વા॒ત ધ્રા॑જિ ગ॒તિં-વિઁ॑ભો । ન॒ રિ॒ષ્યતિ॑ ન વ્ય॒થતે ॥ 54 ॥
ના॒સ્યાક્ષો॑ યાતુ॒ સજ્જ॑તિ । યચ્છ્વેતા᳚-ન્રોહિ॑તાગ્શ્ચા॒ગ્નેઃ । ર॒થે યુ॑ક્ત્વા-ઽધિ॒તિષ્ઠ॑તિ । એકયા ચ દશભિશ્ચ॑ સ્વભૂ॒તે । દ્વાભ્યા મિષ્ટયે વિગ્મ્॑શત્યા॒ ચ । તિસૃભિશ્ચ વહસે ત્રિગ્મ્॑શતા॒ ચ । નિયુદ્ભિ-ર્વાયવિહ તા॑ વિમુ॒ઞ્ચ ॥ 55 ॥
(તત॑ક્ષુ–ર્ ધીમહિ – ના॒મ મે॑ – ચિકેત – ગી॒તં – પ્રત્ય॑મુઞ્ચ-દ્- વ્ય॒થતે – +સ॒પ્ત ચ॑)
અનુવાકઃ 12
આત॑નુષ્વ॒ પ્રત॑નુષ્વ । ઉ॒દ્ધમાધ॑મ॒ સન્ધ॑મ । આદિત્યે ચન્દ્ર॑વર્ણા॒નામ્ । ગર્ભ॒ મા ધે॑હિ॒ યઃ પુમાન્॑ । ઇ॒ત-સ્સિ॒ક્તગ્મ્ સૂર્ય॑ગતમ્ । ચ॒ન્દ્રમ॑સે॒ રસ॑ઙ્કૃધિ । વારાદ-ઞ્જન॑યા-ગ્રે॒-ઽગ્નિમ્ । ય એકો॑ રુદ્ર॒ ઉચ્ય॑તે । અ॒સ॒-ઙ્ખ્યા॒તા-સ્સ॑હસ્રા॒ણિ । સ્મ॒ર્યતે॑ ન ચ॒ દૃશ્ય॑તે ॥ 56 ॥
એ॒વમે॒તન્નિ॑બોધત । આ મ॒ન્દ્રૈ-રિ॑ન્દ્ર॒ હરિ॑ભિઃ । યા॒ હિ મ॒યૂર॑-રોમભિઃ । માત્વા કેચિન્નિયે મુરિ॑ન્ન પા॒શિનઃ । દ॒ધ॒ન્વેવ॒ તા ઇ॑હિ । મા મ॒ન્દ્રૈ-રિ॑ન્દ્ર॒ હરિ॑ભિઃ । યા॒મિ મ॒યૂર॑ રોમભિઃ । મા મા કેચિન્નિયે મુરિ॑ન્ન પા॒શિનઃ । નિ॒ધ॒ન્વેવ॒ તા(2) ઇ॑મિ । અણુભિશ્ચ મ॑હદ્ભિ॒શ્ચ ॥ 57 ॥
નિ॒ઘૃષ્વૈ॑ રસ॒માયુ॑તૈઃ । કાલૈર્-હરિત્વ॑માપ॒ન્નૈઃ । ઇન્દ્રાયા॑હિ સ॒હસ્ર॑ યુક્ । અ॒ગ્નિ-ર્વિ॒ભ્રાષ્ટિ॑ વસનઃ । વા॒યુ-શ્શ્વેત॑સિકદ્રુ॒કઃ । સં॒વઁ॒થ્સ॒રો વિ॑ષૂ॒ વર્ણૈઃ᳚ । નિત્યા॒સ્તે ઽનુચ॑રાસ્ત॒વ । સુબ્રહ્મણ્યોગ્મ્ સુબ્રહ્મણ્યોગ્મ્ સુ॑બ્રહ્મ॒ણ્યોમ્ । ઇન્દ્રાગચ્છ હરિવ આગચ્છ મે॑ધાતિ॒થેઃ । મેષ વૃષણશ્વ॑સ્ય મે॒ને ॥ 58 ॥
ગૌરાવસ્કન્દિન્ન-હલ્યા॑યૈ જા॒ર । કૌશિક-બ્રાહ્મણ ગૌતમ॑બ્રુવા॒ણ । અ॒રુ॒ણાશ્વા॑ ઇ॒હાગ॑તાઃ । વસ॑વઃ પૃથિવિ॒ ક્ષિતઃ॑ । અ॒ષ્ટૌ દિ॒ગ્વાસ॑સો॒ ઽગ્નયઃ॑ । અગ્નિશ્ચ જાતવેદા᳚શ્ચેત્યે॒તે । તામ્રાશ્વા᳚-સ્તામ્ર॒રથાઃ । તામ્રવર્ણા᳚ સ્તથા॒-ઽસિતાઃ । દણ્ડહસ્તાઃ᳚ ખાદ॒ગ્દતઃ । ઇતો રુદ્રાઃ᳚ પરા॒ઙ્ગતાઃ । 59 ।
ઉક્તગ્ગ્ સ્થાન-મ્પ્રમાણઞ્ચ॑ પુર॒ ઇત । બૃહ॒સ્પતિ॑શ્ચ સવિ॒તા ચ॑ । વિ॒શ્વરૂ॑પૈ-રિ॒હાગ॑તામ્ । રથે॑નોદક॒વર્ત્મ॑ના । અ॒ફ્સુષા॑ ઇતિ॒ તદ્દ્વ॑યોઃ । ઉક્તો વેષો॑ વાસા॒ગ્મ્॒સિ ચ । કાલાવયવાના-મિતઃ॑ પ્રતી॒જ્યા । વાસાત્યા॑ ઇત્ય॒શ્વિનોઃ । કો-ઽન્તરિક્ષે શબ્દઙ્ક॑રોતી॒તિ । વાસિષ્ઠ રૌહિણો મીમાગ્મ્॑સા-ઞ્ચ॒ક્રે । તસ્યૈ॒ષા ભવ॑તિ ॥ વા॒શ્રેવ॑ વિ॒દ્યુદિતિ॑ ॥ બ્રહ્મ॑ણ ઉ॒દર॑ણમસિ । બ્રહ્મ॑ણ ઉદી॒રણ॑મસિ ।બ્રહ્મ॑ણ આ॒સ્તર॑ણમસિ । બ્રહ્મ॑ણ ઉપ॒સ્તર॑ણમસિ ॥ 60 ॥
(દૃશ્ય॑તે॒ – ચ – મે॒ને – પ॑રા॒-ઙ્ગતા – શ્ચ॒ક્રે ષટ્ ચ॑)
અનુવાકઃ 13 [અપ॑ક્રામત ગર્ભિ॒ણ્યઃ॑ ]
અ॒ષ્ટયો॑ની-મ॒ષ્ટપુ॑ત્રામ્ । અ॒ષ્ટપ॑ત્ની-મિ॒મા-મ્મહી᳚મ્ । અ॒હં-વેઁદ॒ ન મે॑ મૃત્યુઃ । ન ચામૃ॑ત્યુર॒ઘાહ॑રત્ । અ॒ષ્ટયો᳚ન્ય॒ષ્ટ પુ॑ત્રમ્ । અ॒ષ્ટપ॑દિ॒દ-મ॒ન્તરિ॑ક્ષમ્ । અ॒હં-વેઁદ॒ ન મે॑ મૃત્યુઃ । ન ચામૃ॑ત્યુર॒ઘાહ॑રત્ । અ॒ષ્ટયો॑ની-મ॒ષ્ટપુ॑ત્રામ્ । અ॒ષ્ટપ॑ત્ની-મ॒મૂન્દિવ᳚મ્ ॥ 61 ॥
અ॒હં-વેઁદ॒ ન મે॑ મૃત્યુઃ । ન ચામૃ॑ત્યુર॒ઘાહ॑રત્ । સુ॒ત્રામા॑ણ-મ્મ॒હીમૂ॒ષુ । અદિ॑તિ॒ર્દ્યૌ-રદિ॑તિ-ર॒ન્તરિ॑ક્ષમ્ । અદિ॑તિ ર્મા॒તા સ પિ॒તા સ પુ॒ત્રઃ । વિશ્વે॑ દે॒વા અદિ॑તિઃ॒ પઞ્ચ॒ જનાઃ᳚ । અદિ॑તિ-ર્જા॒ત-મદિ॑તિ॒-ર્જનિ॑ત્વમ્ । અ॒ષ્ટૌ પુ॒ત્રાસો॒ અદિ॑તેઃ । યે જા॒તા સ્ત॒ન્વઃ॑ પરિ॑ । દે॒વા (2) ઉપ॑પ્રૈ-થ્સ॒પ્તભિઃ॑ ॥ 62 ॥
પ॒રા॒ મા॒ર્તા॒ણ્ડમાસ્ય॑ત્ । સ॒પ્તભિઃ॑ પુ॒ત્રૈ-રદિ॑તિઃ । ઉપ॒ પ્રૈ-ત્પૂ॒ર્વ્યં॑-યુઁગ᳚મ્ । પ્ર॒જાયૈ॑ મૃ॒ત્યવે ત॑ત્ । પ॒રા॒ મા॒ર્તા॒ણ્ડ-માભ॑ર॒દિતિ॑ । તાનનુક્ર॑મિષ્યા॒મઃ । મિ॒ત્રશ્ચ॒ વરુ॑ણશ્ચ । ધા॒તા ચા᳚ર્ય॒મા ચ॑ । અગ્મ્શ॑શ્ચ॒ ભગ॑શ્ચ । ઇન્દ્રશ્ચ વિવસ્વાગ્॑શ્ચેત્યે॒તે । હિ॒ર॒ણ્ય॒ગ॒ર્ભો હ॒ગ્મ્॒સસ્શુ॑ચિ॒ષત્ । બ્રહ્મ॑ જજ્ઞા॒ન-ન્તદિ-ત્પ॒દમિતિ॑ । ગ॒ર્ભઃ પ્રા॑જાપ॒ત્યઃ । અથ॒ પુરુ॑ષ-સ્સ॒પ્તપુરુ॑ષઃ ॥ 63 ॥
[ ય॒થા॒સ્થા॒ન-ઙ્ગ॑ર્ભિ॒ણ્યઃ॑ ]
(અ॒મૂ-ન્દિવગ્મ્॑ – સ॒પ્તભિ॑ – રે॒તે ચ॒ત્વારિ॑ ચ)
અનુવાકઃ 14
યો-ઽસૌ॑ ત॒પન્નુ॒દેતિ॑ । સ સર્વે॑ષા-મ્ભૂ॒તાના᳚-મ્પ્રા॒ણાના॒દાયો॒દેતિ॑ । મા મે᳚ પ્ર॒જાયા॒ મા પ॑શૂ॒નામ્ । મા મમ॑ પ્રા॒ણાના॒દાયોદ॑ગાઃ । અ॒સૌ યો᳚ ઽસ્ત॒મેતિ॑ । સ સર્વે॑ષા-મ્ભૂ॒તાના᳚-મ્પ્રા॒ણાના॒દાયા॒સ્તમેતિ॑ । મા મે᳚ પ્ર॒જાયા॒ મા પ॑શૂ॒નામ્ । મા મમ॑ પ્રા॒ણાના॒દાયા સ્ત॑ઙ્ગાઃ । અ॒સૌ ય આ॒પૂર્ય॑તિ । સ સર્વે॑ષા-મ્ભૂ॒તાના᳚-મ્પ્રા॒ણૈ રા॒પૂર્ય॑તિ । 64 ।
મા મે᳚ પ્ર॒જાયા॒ મા પ॑શૂ॒નામ્ । મા મમ॑ પ્રા॒ણૈ-રા॒પૂરિ॑ષ્ઠાઃ । અ॒સૌ યો॑-ઽપ॒ક્ષીય॑તિ । સ સર્વે॑ષા-મ્ભૂ॒તાના᳚-મ્પ્રા॒ણૈ-રપ॑ક્ષીયતિ । મા મે᳚ પ્ર॒જાયા॒ મા પ॑શૂ॒નામ્ । મા મમ॑ પ્રા॒ણૈ-રપ॑ક્ષેષ્ઠાઃ । અ॒મૂનિ॒ નક્ષ॑ત્રાણિ । સર્વે॑ષા-મ્ભૂ॒તાના᳚-મ્પ્રા॒ણૈરપ॑ પ્રસર્પન્તિ॒ ચોથ્સ॑ર્પન્તિ ચ । મા મે᳚ પ્ર॒જાયા॒ મા પ॑શૂ॒નામ્ । મા મમ॑ પ્રા॒ણૈરપ॑ પ્રસૃપત॒ મોથ્સૃ॑પત ॥ 65 ॥
ઇ॒મે માસા᳚-શ્ચાર્ધમા॒સાશ્ચ॑ । સર્વે॑ષા-મ્ભૂ॒તાના᳚-મ્પ્રા॒ણૈરપ॑ પ્રસર્પન્તિ॒ ચોથ્સ॑ર્પન્તિ ચ । મા મે᳚ પ્ર॒જાયા॒ મા પ॑શૂ॒નામ્ । મા મમ॑ પ્રા॒ણૈરપ॑ પ્રસૃપત॒ મોથ્સૃ॑પત । ઇ॒મ ઋ॒તવઃ॑ । સર્વે॑ષા-મ્ભૂ॒તાના᳚-મ્પ્રા॒ણૈરપ॑ પ્રસર્પન્તિ॒ ચોથ્સ॑ર્પન્તિ ચ । મા મે᳚ પ્ર॒જાયા॒ મા પ॑શૂ॒નામ્ । મા મમ॑ પ્રા॒ણૈરપ॑ પ્રસૃપત॒ મોથ્સૃ॑પત । અ॒યગ્મ્ સં॑વઁથ્સ॒રઃ । સર્વે॑ષા-મ્ભૂ॒તાના᳚-મ્પ્રા॒ણૈરપ॑ પ્રસર્પતિ॒ ચોથ્સ॑ર્પતિ ચ ॥ 66 ॥
મા મે᳚ પ્ર॒જાયા॒ મા પ॑શૂ॒નામ્ । મા મમ॑ પ્રા॒ણૈરપ॑ પ્રસૃપ॒ મોથ્સૃ॑પ । ઇ॒દમહઃ॑ । સર્વે॑ષા-મ્ભૂ॒તાના᳚-મ્પ્રા॒ણૈ-રપ॑ પ્રસર્પતિ॒ ચોથ્સ॑ર્પતિ ચ । મા મે᳚ પ્ર॒જાયા॒ મા પ॑શૂ॒નામ્ । મા મમ॑ પ્રા॒ણૈરપ॑ પ્રસૃપ॒ મોથ્સૃ॑પ । ઇ॒યગ્મ્ રાત્રિઃ॑ । સર્વે॑ષા-મ્ભૂ॒તાના᳚-મ્પ્રા॒ણૈ-રપ॑ પ્રસર્પતિ॒ ચોથ્સ॑ર્પતિ ચ । મા મે᳚ પ્ર॒જાયા॒ મા પ॑શૂ॒નામ્ । મા મમ॑ પ્રા॒ણૈરપ॑ પ્રસૃપ॒ મોથ્સૃ॑પ । ઔ-મ્ભૂર્ભુવ॒સ્સ્વઃ॑ । એતદ્વો મિથુન-મ્મા નો મિથુ॑નગ્મ્ રી॒ઢ્વમ્ ॥ 67 ॥
(પ્રા॒ણૈરા॒પૂર્ય॑તિ॒-મોથ્સૃ॑પત॒-ચોથ્સ॑ર્પતિ ચ॒ – મોથ્સૃ॑પ॒ દ્વે ચ॑)
અનુવાકઃ 15
અથાદિત્યસ્યાષ્ટ પુ॑રુષ॒સ્ય । વસૂના માદિત્યાનાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ । રુદ્રાણા-માદિત્યાનાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ । આદિત્યાના-માદિત્યાનાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ । સતાગ્મ્॑સત્યા॒નામ્ । આદિત્યાનાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ । અભિધૂન્વતા॑-મભિ॒ઘ્નતામ્ । વાતવ॑તા-મ્મ॒રુતામ્ । આદિત્યાનાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ । ઋભૂણા-માદિત્યાનાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ । વિશ્વેષા᳚-ન્દેવા॒નામ્ । આદિત્યાનાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ । સંવઁથ્સર॑સ્ય સ॒વિતુઃ । આદિત્યસ્ય સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ । ઔ-મ્ભૂર્ભુવ॒સ્સ્વઃ॑ । રશ્મયો વો મિથુન-મ્મા નો મિથુ॑નગ્મ્ રી॒ઢ્વમ્ ॥ 68 ॥
(ઋભૂણામાદિત્યાનાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ષટ્ચ॑)
અનુવાકઃ 16
આરોગસ્ય સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ । ભ્રાજસ્ય સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ । પટરસ્ય સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ । પતઙ્ગસ્ય સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ । સ્વર્ણરસ્ય સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ । જ્યોતિષીમતસ્ય સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ । વિભાસસ્ય સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ । કશ્યપસ્ય સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ । ઔ-મ્ભૂર્ભુવ॒સ્સ્વઃ॑ । આપો વો મિથુન-મ્મા નો મિથુ॑નગ્મ્ રી॒ઢ્વમ્ ॥ 69 ॥
(આરોગસ્ય દશ॑)
અનુવાકઃ 17
અથ વાયો-રેકાદશ-પુરુષસ્યૈકાદશ॑-સ્ત્રીક॒સ્ય ।
પ્રભ્રાજમાનાનાગ્મ્ રુદ્રાણાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
વ્યવદાતાનાગ્મ્ રુદ્રાણાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
વાસુકિવૈદ્યુતાનાગ્મ્ રુદ્રાણાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
રજતાનાગ્મ્ રુદ્રાણાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
પરુષાણાગ્મ્ રુદ્રાણાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
શ્યામાનાગ્મ્ રુદ્રાણાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
કપિલાનાગ્મ્ રુદ્રાણાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
અતિલોહિતાનાગ્મ્ રુદ્રાણાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
ઊર્ધ્વાનાગ્મ્ રુદ્રાણાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ॥ 70 ॥
અવપતન્તાનાગ્મ્ રુદ્રાણાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
વૈદ્યુતાનાગ્મ્ રુદ્રાણાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
પ્રભ્રાજમાનીનાગ્મ્ રુદ્રાણીનાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
વ્યવદાતીનાગ્મ્ રુદ્રાણીનાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
વાસુકિવૈદ્યુતીનાગ્મ્ રુદ્રાણીનાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
રજતાનાગ્મ્ રુદ્રાણીનાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
પરુષાણાગ્મ્ રુદ્રાણીનાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
શ્યામાનાગ્મ્ રુદ્રાણીનાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
કપિલાનાગ્મ્ રુદ્રાણીનાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
અતિલોહિતીનાગ્મ્ રુદ્રાણીનાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
ઊર્ધ્વાનાગ્મ્ રુદ્રાણીનાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
અવપતન્તીનાગ્મ્ રુદ્રાણીનાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
વૈદ્યુતીનાગ્મ્ રુદ્રાણીનાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
ઔ-મ્ભૂર્ભુવ॒સ્સ્વઃ॑ ।
રૂપાણિ વો મિથુન-મ્મા નો મિથુ॑નગ્મ્ રી॒ઢ્વમ્ ॥ 71 ॥
(ઊર્ધ્વાનાગ્મ્ રુદ્રાણાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒ – ન્યતિલોહિતીનાગ્મ્ રુદ્રાણીનાગ્ સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ પઞ્ચ॑ ચ)
અનુવાકઃ 18
અથાગ્ને॑રષ્ટ પુ॑રુષ॒સ્ય ॥ અગ્નેઃ પૂર્વ-દિશ્યસ્ય સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
જાતવેદસ ઉપદિશ્યસ્ય સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
સહોજસો દક્ષિણ-દિશ્યસ્ય સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
અજિરાપ્રભવ ઉપદિશ્યસ્ય સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
વૈશ્વાનરસ્યાપરદિશ્યસ્ય સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
નર્યાપસ ઉપદિશ્યસ્ય સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
પઙ્ક્તિરાધસ ઉદગ્દિશ્યસ્ય સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
વિસર્પિણ ઉપદિશ્યસ્ય સ્થાને સ્વતેજ॑સા ભા॒નિ ।
ઔ-મ્ભૂર્ભુવ॒સ્સ્વઃ॑ ।
દિશો વો મિથુન-મ્મા નો મિથુ॑નગ્મ્ રી॒ઢ્વમ્ ॥ 72 ॥
(સ્વ॑રેક॑-ઞ્ચ)
અનુવાકઃ 19
દક્ષિણપૂર્વ-સ્યાન્દિશિ વિસ॑ર્પી ન॒રકઃ । તસ્માન્નઃ પ॑રિપા॒હિ । દક્ષિણા-પરસ્યા-ન્દિશ્ય વિસ॑ર્પી ન॒રકઃ । તસ્માન્નઃ પ॑રિપા॒હિ । ઉત્તર-પૂર્વસ્યા-ન્દિશિ વિષા॑દી ન॒રકઃ । તસ્માન્નઃ પ॑રિપા॒હિ । ઉત્તરા-પરસ્યા-ન્દિશ્ય વિષા॑દી ન॒રકઃ । તસ્માન્નઃ પ॑રિપા॒હિ । આ યસ્મિન્થ્સપ્ત વાસવા ઇન્દ્રિયાણિ શતક્રત॑ વિત્યે॒તે ॥ 73 ॥
(દક્ષિણપૂર્વસ્યા-ન્નવ॑)
અનુવાકઃ 20
ઇ॒ન્દ્ર॒ ઘો॒ષા વો॒ વસુ॑ભિઃ પુ॒રસ્તા॒-દુપ॑દધતામ્ ।
મનો॑જવસો વઃ પિ॒તૃભિ॑-ર્દક્ષિણ॒ત ઉપ॑દધતામ્ ।
પ્રચે॑તા વો રુ॒દ્રૈઃ પ॒શ્ચા-દુપ॑દધતામ્ ।
વિ॒શ્વક॑ર્મા વ આદિ॒ત્યૈ-રુ॑ત્તર॒ત ઉપ॑દધતામ્ ।
ત્વષ્ટા॑ વો રૂ॒પૈ-રુ॒પરિ॑ષ્ટા॒-દુપ॑દધતામ્ । સ્
અઞ્જ્ઞાનં-વઃ ઁપ॑શ્ચાદિ॒તિ । આ॒દિ॒ત્ય-સ્સર્વો॒-ઽગ્નિઃ પૃ॑થિ॒વ્યામ્ । વા॒યુર॒ન્તરિ॑ક્ષે । સૂર્યો॑ દિ॒વિ । ચ॒ન્દ્રમા॑ દિ॒ક્ષુ । નક્ષ॑ત્રાણિ॒ સ્વલો॒કે । એ॒વા હ્યે॑વ । એ॒વા હ્ય॑ગ્ને । એ॒વા હિ વા॑યો । એ॒વા હી᳚ન્દ્ર । એ॒વા હિ પૂ॑ષન્ન્ । એ॒વા હિ દે॑વાઃ ॥ 74 ॥
(દિ॒ક્ષુ સ॒પ્ત ચ॑)
અનુવાકઃ 21
આપ॑માપામ॒પ-સ્સર્વાઃ᳚ । અ॒સ્મા-દ॒સ્માદિ॒તો-ઽમુતઃ॑ । અ॒ગ્નિર્વા॒યુશ્ચ॒ સૂર્ય॑શ્ચ । સ॒હ સ॑ઞ્ચસ્ક॒રર્ધિ॑યા । વા॒ય્વશ્વા॑ રશ્મિ॒ પત॑યઃ । મરી᳚ચ્યાત્માનો॒ અદ્રુ॑હઃ । દે॒વી ર્ભુ॑વન॒ સૂવ॑રીઃ । પુ॒ત્ર॒વ॒વાય॑ મે સુત । મહાનામ્ની-ર્મ॑હામા॒નાઃ । મ॒હ॒સો મ॑હસ॒સ્સ્વઃ॑ ॥ 75 ॥
દે॒વીઃ પ॑ર્જન્ય॒ સૂવ॑રીઃ । પુ॒ત્ર॒વ॒વાય॑ મે સુત । અ॒પાશ્ન્યુ॑ષ્ણિ-મ॒પા રક્ષઃ॑ । અ॒પાશ્ન્યુ॑ષ્ણિ-મ॒પા રઘ᳚મ્ । અપા᳚ઘ્રા॒મપ॑ ચા॒વર્તિ᳚મ્ । અપ॑ દે॒વીરિ॒તો હિ॑ત । વજ્ર॑-ન્દે॒વીરજી॑તાગ્શ્ચ । ભુવ॑ન-ન્દેવ॒ સૂવ॑રીઃ । આ॒દિ॒ત્યાનદિ॑તિ-ન્દે॒વીમ્ । યોનિ॑નોર્ધ્વ-મુ॒દીષ॑ત ॥ 76 ॥
ભ॒દ્ર-ઙ્કર્ણે॑ભિ-શ્શૃણુ॒યામ॑ દેવાઃ । ભ॒દ્ર-મ્પ॑શ્યેમા॒ક્ષભિ॒-ર્યજ॑ત્રાઃ । સ્થિ॒રૈરઙ્ગૈ᳚ સ્તુષ્ટુ॒વાગ્મ્ સ॑સ્ત॒નૂભિઃ॑ । વ્યશે॑મ દે॒વહિ॑તં॒-યઁદાયુઃ॑ । સ્વ॒સ્તિ ન॒ ઇન્દ્રો॑ વૃ॒દ્ધશ્ર॑વાઃ । સ્વ॒સ્તિ નઃ॑ પૂ॒ષા વિ॒શ્વવે॑દાઃ । સ્વ॒સ્તિ ન॒સ્તાર્ક્ષ્યો॒ અરિ॑ષ્ટનેમિઃ । સ્વ॒સ્તિ નો॒ બૃહ॒સ્પતિ॑-ર્દધાતુ । કે॒તવો॒ અરુ॑ણાસશ્ચ । ઋ॒ષ॒યો વાત॑રશ॒નાઃ। પ્ર॒તિ॒ષ્ઠાગ્મ્ શ॒તધા॑ હિ । સ॒માહિ॑તાસો સહસ્ર॒ધાય॑સમ્ ॥ શિ॒વા ન॒-શ્શન્ત॑મા ભવન્તુ । દિ॒વ્યા આપ॒ ઓષ॑ધયઃ ॥ સુ॒મૃ॒ડી॒કા સર॑સ્વતિ । માતે॒ વ્યો॑મ સ॒ન્દૃશિ॑ ॥ 77 ॥
(સ્વ॑ – રુ॒દીષ॑ત॒ – વાત॑રશ॒ના-ષ્ષટ્ચ॑)
અનુવાકઃ 22
યો॑-ઽપા-મ્પુષ્પં॒-વેઁદ॑ । પુષ્પ॑વા-ન્પ્ર॒જાવા᳚-ન્પશુ॒મા-ન્ભ॑વતિ । ચ॒ન્દ્રમા॒ વા અ॒પા-મ્પુષ્પ᳚મ્ । પુષ્પ॑વા-ન્પ્ર॒જાવા᳚-ન્પશુ॒મા-ન્ભ॑વતિ । ય એ॒વં-વેઁદ॑ ॥ યો॑-ઽપામા॒યત॑નં॒-વેઁદ॑ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । અ॒ગ્નિર્વા અ॒પામા॒યત॑નમ્ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । યો᳚-ઽગ્નેરા॒યત॑નં॒-વેઁદ॑ ॥ 78 ॥
આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । આપો॒ વા અ॒ગ્નેરા॒યત॑નમ્ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । ય એ॒વં-વેઁદ॑ । યો॑-ઽપામા॒યત॑નં॒-વેઁદ॑ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । વા॒યુર્વા અ॒પામા॒યત॑નમ્ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । યો વા॒યોરા॒યત॑નં॒-વેઁદ॑ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ ॥ 79 ॥
આપો॒ વૈ વા॒યોરા॒યત॑નમ્ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । ય એ॒વં-વેઁદ॑ ॥ યો॑-ઽપામા॒યત॑નં॒-વેઁદ॑ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । અ॒સૌ વૈ તપ॑ન્ન॒પા-મા॒યત॑નમ્ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । યો॑-ઽમુષ્ય॒-તપ॑ત આ॒યત॑નં॒-વેઁદ॑ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । આપો॒વા અ॒મુષ્ય॒-તપ॑ત આ॒યત॑નમ્ ॥ 80 ॥
આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । ય એ॒વં-વેઁદ॑ । યો॑-ઽપામા॒યત॑નં॒-વેઁદ॑ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । ચ॒ન્દ્રમા॒ વા અ॒પામા॒યત॑નમ્ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । યશ્ચ॒ન્દ્રમ॑સ આ॒યત॑નં॒-વેઁદ॑ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । આપો॒ વૈ ચ॒ન્દ્રમ॑સ આ॒યત॑નમ્ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ ॥ 81 ॥
ય એ॒વં-વેઁદ॑ ॥ યો॑-ઽપામા॒યત॑નં॒-વેઁદ॑ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । નક્ષ॑ત્રાણિ॒ વા અ॒પામા॒યત॑નમ્ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । યો નક્ષ॑ત્રાણા-મા॒યત॑નં॒-વેઁદ॑ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । આપો॒ વૈ નક્ષ॑ત્રાણા-મા॒યત॑નમ્ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । ય એ॒વં-વેઁદ॑ ॥ 82 ॥
યો॑-ઽપામા॒યત॑નં॒-વેઁદ॑ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । પ॒ર્જન્યો॒ વા અ॒પામા॒યત॑નમ્ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । યઃ પ॒ર્જન્ય॑-સ્યા॒યત॑નં॒-વેઁદ॑ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । આપો॒ વૈ પ॒ર્જન્ય॑-સ્યા॒યત॑નમ્ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । ય એ॒વં-વેઁદ॑ । યો॑-ઽપામા॒યત॑નં॒-વેઁદ॑ ॥ 83 ॥
આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । સં॒વઁ॒થ્સ॒રો વા અ॒પામા॒યત॑નમ્ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । ય-સ્સં॑વઁથ્સ॒ર-સ્યા॒યત॑નં॒-વેઁદ॑ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । આપો॒ વૈ સં॑વઁથ્સ॒ર-સ્યા॒યત॑નમ્ । આ॒યત॑નવા-ન્ભવતિ । ય એ॒વં-વેઁદ॑ । યો᳚-ઽફ્સુ નાવ॒-મ્પ્રતિ॑ષ્ઠિતાં॒-વેઁદ॑ । પ્રત્યે॒વ તિ॑ષ્ઠતિ । 84 ।
ઇ॒મે વૈ લો॒કા અ॒ફ્સુ પ્રતિ॑ષ્ઠિતાઃ । તદે॒ષા-ઽભ્યનૂ᳚ક્તા ।
અ॒પાગ્મ્ રસ॒મુદ॑યગ્મ્સન્ન્ । સૂર્યે॑ શુ॒ક્રગ્મ્ સ॒માભૃ॑તમ્ । અ॒પાગ્મ્ રસ॑સ્ય॒ યો રસઃ॑ । તં-વોઁ॑ ગૃહ્ણા-મ્યુત્ત॒મમિતિ॑ । ઇ॒મે વૈ લો॒કા અ॒પાગ્મ્ રસઃ॑ । તે॑-ઽમુષ્મિ॑-ન્નાદિ॒ત્યે સ॒માભ॑તાઃ । જા॒નુ॒દ॒ઘ્ની-મુ॑ત્તર-વે॒દીઙ્ખા॒ત્વા । અ॒પા-મ્પૂ॑રયિ॒ત્વા ગુ॑લ્ફદ॒ઘ્નમ્ ॥ 85 ।
પુષ્કરપર્ણૈઃ પુષ્કરદણ્ડૈઃ પુષ્કરૈશ્ચ॑ સગ્ગ્સ્તી॒ર્ય । તસ્મિ॑ન્. વિહા॒યસે । અ॒ગ્નિ-મ્પ્ર॒ણીયો॑પ-સમા॒ધાય॑ । બ્ર॒હ્મ॒વા॒દિનો॑ વદન્તિ । કસ્મા᳚-ત્પ્રણી॒તે-ઽય-મ॒ગ્નિશ્ચી॒યતે᳚ । સાપ્પ્ર॑ણી॒તે-ઽયમ॒ફ્સુ હ્યય॑ઞ્ચી॒યતે᳚ । અ॒સૌ ભુવ॑ને॒-ઽપ્ય-ના॑હિતાગ્નિ-રે॒તાઃ । તમ॒ભિત॑ એ॒તા અ॒ભીષ્ટ॑કા॒ ઉપ॑દધાતિ । અ॒ગ્નિ॒હો॒ત્રે દ॑ર્શપૂર્ણ-મા॒સયોઃ᳚ । પ॒શુ॒બ॒ન્ધે ચા॑તુર્મા॒સ્યેષુ॑ ॥ 86 ॥
અથો॑ આહુઃ । સર્વે॑ષુ યજ્ઞક્ર॒તુષ્વિતિ॑ । એ॒તદ્ધ॑ સ્મ॒ વા આ॑હુ-શ્શણ્ડિ॒લાઃ । કમ॒ગ્નિઞ્ચિ॑નુતે । સ॒ત્રિ॒ય-મ॒ગ્નિઞ્ચિ॑ન્વા॒નઃ । સં॒વઁ॒થ્સ॒ર-મ્પ્ર॒ત્યક્ષે॑ણ । કમ॒ગ્નિઞ્ચિ॑નુતે । સા॒વિ॒ત્ર-મ॒ગ્નિઞ્ચિ॑ન્વા॒નઃ । અ॒મુમા॑દિ॒ત્ય-મ્પ્ર॒ત્યક્ષે॑ણ ॥ કમ॒ગ્નિઞ્ચિ॑નુતે ॥ 87 ।
ના॒ચિ॒કે॒ત-મ॒ગ્નિઞ્ચિ॑ન્વા॒નઃ । પ્રા॒ણા-ન્પ્ર॒ત્યક્ષે॑ણ । કમ॒ગ્નિઞ્ચિ॑નુતે । ચા॒તુ॒ર્॒હો॒ત્રિ॒ય-મ॒ગ્નિઞ્ચિ॑ન્વા॒નઃ । બ્રહ્મ॑ પ્ર॒ત્યક્ષે॑ણ ॥ કમ॒ગ્નિઞ્ચિ॑નુતે । વૈ॒શ્વ॒સૃ॒જ-મ॒ગ્નિઞ્ચિ॑ન્વા॒નઃ । શરી॑ર-મ્પ્ર॒ત્યક્ષે॑ણ । કમ॒ગ્નિઞ્ચિ॑નુતે । ઉ॒પા॒નુ॒વા॒ક્ય॑મા॒શુ-મ॒ગ્નિઞ્ચિ॑ન્વા॒નઃ ॥ 88 ॥
ઇ॒મા-લ્લોઁ॒કા-ન્પ્ર॒ત્યક્ષે॑ણ ॥ કમ॒ગ્નિઞ્ચિ॑નુતે । ઇ॒મમા॑રુણ-કેતુક-મ॒ગ્નિઞ્ચિ॑ન્વા॒ન ઇતિ॑ । ય એ॒વાસૌ । ઇ॒તશ્ચા॒-મુત॑શ્ચા-વ્યતીપા॒તી । તમિતિ॑ ॥ યો᳚-ઽગ્નેર્મિ॑થૂ॒યા વેદ॑ । મિ॒થુ॒ન॒વા-ન્ભ॑વતિ । આપો॒ વા અ॒ગ્નેર્મિ॑થૂ॒યાઃ । મિ॒થુ॒ન॒વા-ન્ભ॑વતિ । ય એ॒વં-વેઁદ॑ ॥ 89 ॥
(વેદ॑ – ભવ – ત્યા॒યત॑નં – ભવતિ॒ – વેદ॒ – વેદ॑ – તિષ્ઠતિ – ગુલ્ફદ॒ઘ્નં – ચા॑તુર્મા॒સ્યે – ષ્વ॒મુમા॑દિ॒ત્ય-મ્પ્ર॒ત્યક્ષે॑ણ॒ કમ॒ગ્નિ-ઞ્ચિ॑નુત – ઉપાનુવા॒ક્ય॑મા॒શુમ॒ગ્નિ-ઞ્ચિ॑ન્વા॒નો – મિ॑થૂ॒યા મિ॑થુન॒વા-ન્ભ॑વ॒ત્યેક॑-ઞ્ચ)
અનુવાકઃ 23
આપો॒ વા ઇ॒દમા॑સન્-થ્સલિ॒લમે॒વ । સ પ્ર॒જાપ॑તિ॒રેકઃ॑ પુષ્કરપ॒ર્ણે સમ॑ભવત્ । તસ્યાન્ત॒-ર્મન॑સિ કામ॒-સ્સમ॑વર્તત । ઇ॒દગ્મ્ સૃ॑જેય॒મિતિ॑ । તસ્મા॒દ્ય-ત્પુરુ॑ષો॒ મન॑સા-ઽભિ॒ગચ્છ॑તિ । તદ્વા॒ચા વ॑દતિ । તત્કર્મ॑ણા કરોતિ । તદે॒ષા ઽભ્યનૂ᳚ક્તા । કામ॒સ્તદગ્રે॒ સમ॑વર્ત॒તાધિ॑ । મન॑સો॒ રેતઃ॑ પ્રથ॒મં-યઁદાસી᳚ત્ ॥ 90 ॥
સ॒તો બન્ધુ॒મસ॑તિ॒ નિર॑વિન્દન્ન્ । હૃ॒દિ પ્ર॒તીષ્યા॑ ક॒વયો॑ મની॒ષેતિ॑ । ઉપૈ॑ન॒ન્તદુપ॑નમતિ । ય-ત્કા॑મો॒ ભવ॑તિ । ય એ॒વં-વેઁદ॑ । સ તપો॑-ઽતપ્યત । સ તપ॑સ્ત॒પ્ત્વા । શરી॑રમધૂનુત । તસ્ય॒ ય-ન્મા॒ગ્મ્॒સમાસી᳚ત્ । તતો॑-ઽરુ॒ણાઃ કે॒તવો॒ વાત॑રશ॒ના ઋષ॑ય॒ ઉદ॑તિષ્ઠન્ન્ ॥ 91 ॥
યે નખાઃ᳚ । તે વૈ॑ખાન॒સાઃ । યે વાલાઃ᳚ । તે વા॑લખિ॒લ્યાઃ । યો રસઃ॑ । સો॑-ઽપામ્ । અ॒ન્ત॒ર॒તઃ કૂ॒ર્મ-મ્ભૂ॒તગ્મ્ સર્પ॑ન્તમ્ । તમ॑બ્રવીત્ । મમ॒ વૈ ત્વં-મા॒ગ્મ્॒સા । સમ॑ભૂત્ ॥ 92 ॥
નેત્ય॑બ્રવીત્ । પૂર્વ॑મે॒વાહ-મિ॒હાસ॒મિતિ॑ । તત્પુરુ॑ષસ્ય પુરુષ॒ત્વમ્ । સ સ॒હસ્ર॑શીર્ષા॒ પુરુ॑ષઃ । સ॒હ॒સ્રા॒ક્ષ-સ્સ॒હસ્ર॑પાત્ । ભૂ॒ત્વોદ॑તિષ્ઠત્ । તમ॑બ્રવીત્ । ત્વં-વૈઁ પૂર્વગ્મ્॑ સમ॑ભૂઃ । ત્વમિ॒દ-મ્પૂર્વઃ॑ કુરુ॒ષ્વેતિ॑ । સ ઇ॒ત આ॒દાયાપઃ॑ ॥ 93 ॥
અ॒ઞ્જ॒લિના॑ પુ॒રસ્તા॑-દુ॒પાદ॑ધાત્ । એ॒વા હ્યે॒વેતિ॑ । તત॑ આદિ॒ત્ય ઉદ॑તિષ્ઠત્ । સા પ્રાચી॒ દિક્ । અથા॑રુ॒ણઃ કે॒તુ-ર્દ॑ક્ષિણ॒ત ઉ॒પાદ॑ધાત્ । એ॒વા હ્યગ્ન॒ ઇતિ॑ । તતો॒ વા અ॒ગ્નિરુદ॑તિષ્ઠત્ । સા દ॑ક્ષિ॒ણા દિક્ । અથા॑રુ॒ણઃ કે॒તુઃ પ॒શ્ચાદુ॒પાદ॑ધાત્ । એ॒વા હિ વાયો॒ ઇતિ॑ ॥ 94 ॥
તતો॑ વા॒યુરુદ॑તિષ્ઠત્ । સા પ્ર॒તીચી॒ દિક્ । અથા॑રુ॒ણઃ કે॒તુ-રુ॑ત્તર॒ત ઉ॒પાદ॑ધાત્ । એ॒વા હીન્દ્રેતિ॑ । તતો॒ વા ઇન્દ્ર॒ ઉદ॑તિષ્ઠત્ । સોદી॑ચી॒ દિક્ । અથા॑રુ॒ણઃ કે॒તુ-ર્મદ્ધ્ય॑ ઉ॒પાદ॑ધાત્ । એ॒વા હિ પૂષ॒ન્નિતિ॑ । તતો॒ વૈ પૂ॒ષોદ॑તિષ્ઠત્ । સેયન્દિક્ । 95 ।
અથા॑રુ॒ણઃ કે॒તુરુ॒પરિ॑ષ્ટા-દુ॒પાદ॑ધાત્ । એ॒વા હિ દેવા॒ ઇતિ॑ । તતો॑ દેવ મનુ॒ષ્યાઃ પિ॒તરઃ॑ । ગ॒ન્ધ॒ર્વા॒-ફ્સ॒રસ॒ શ્ચોદ॑-તિષ્ઠન્ન્ । સોર્ધ્વા દિક્ । યા વિ॒પ્રુષો॑ વિ॒પરા॑પતન્ન્ । તાભ્યો-ઽસુ॑રા॒ રક્ષાગ્મ્॑સિ પિશા॒ચાશ્ચો-દ॑તિષ્ઠન્ન્ । તસ્મા॒ત્તે પરા॑ભવન્ન્ । વિ॒પ્રુડ્ભ્યો॒ હિ તે સમ॑ભવન્ન્ । તદે॒ષા-ઽભ્યનૂ᳚ક્તા ॥ 96 ॥
આપો॑ હ॒ ય-દ્બૃ॑હ॒તી-ર્ગર્ભ॒માયન્ન્॑ । દક્ષ॒-ન્દધા॑ના જ॒નય॑ન્તી-સ્સ્વય॒મ્ભુમ્ । તત॑ ઇ॒મે-ઽદ્ધ્ય-સૃ॑જ્યન્ત॒ સર્ગાઃ᳚ । અદ્ભ્યો॒ વા ઇ॒દગ્મ્ સમ॑ભૂત્ । તસ્મા॑દિ॒દગ્મ્ સર્વ॒-મ્બ્રહ્મ॑ સ્વય॒ભ્વિન્તિ॑ । તસ્મા॑દિ॒દગ્મ્ સર્વ॒ગ્મ્॒ શિથિ॑લ-મિ॒વા ધ્રુવ॑-મિવાભવત્ । પ્ર॒જાપ॑તિ॒-ર્વાવ તત્ । આ॒ત્મના॒-ઽઽત્માનં॑-વિઁ॒ધાય॑ । તદે॒વાનુ॒ પ્રાવિ॑શત્ ॥ તદે॒ષા-ઽભ્યનૂ᳚ક્તા ॥ 97 ॥
વિ॒ધાય॑ લો॒કાન્. વિ॒ધાય॑ ભૂ॒તાનિ॑ । વિ॒ધાય॒ સર્વાઃ᳚ પ્ર॒દિશો॒ દિશ॑શ્ચ । પ્ર॒જાપ॑તિઃ પ્રથમ॒જા ઋ॒તસ્ય॑ । આ॒ત્મના॒-ઽઽત્મા-ન॑મ॒ભિ-સંવિઁ॑વે॒શેતિ॑ । સર્વ॑મે॒વેદમા॒પ્ત્વા । સર્વ॑-મવ॒રુદ્ધ્ય॑ । તદે॒વાનુ॒ પ્રવિ॑શતિ । ય એ॒વં-વેઁદ॑ ॥ 98 ॥
(આસી॑ – દતિષ્ઠન્ – નભૂ॒ – દપો॒ – વાયો॒ ઇતિ – સેય-ન્દિગ॒ – ભ્યનૂ᳚ક્તા॒ – ઽભ્યનૂ᳚ક્તા॒ -+-ઽષ્ટૌ ચ॑)
અનુવાકઃ 24
ચતુ॑ષ્ટય્ય॒ આપો॑ ગૃહ્ણાતિ । ચ॒ત્વારિ॒ વા અ॒પાગ્મ્ રૂ॒પાણિ॑ । મેઘો॑ વિ॒દ્યુત્ । સ્ત॒ન॒યિ॒ત્નુ-ર્વૃ॒ષ્ટિઃ । તાન્યે॒વા વ॑રુન્ધે । આ॒તપ॑તિ॒ વર્ષ્યા॑ ગૃહ્ણાતિ । તાઃ પુ॒રસ્તા॒-દુપ॑દધાતિ । એ॒તા વૈ બ્ર॑હ્મવર્ચ॒સ્યા આપઃ॑ । મુ॒ખ॒ત એ॒વ બ્ર॑હ્મવર્ચ॒સ-મવ॑રુન્ધે । તસ્મા᳚-ન્મુખ॒તો બ્ર॑હ્મવર્ચ॒સિત॑રઃ ॥ 99 ॥
કૂપ્યા॑ ગૃહ્ણાતિ । તા દ॑ક્ષિણ॒ત ઉપ॑દધાતિ । એ॒તા વૈ તે॑જ॒સ્વિની॒રાપઃ॑ । તેજ॑ એ॒વાસ્ય॑ દક્ષિણ॒તો દ॑ધાતિ । તસ્મા॒-દ્દક્ષિ॒ણોર્ધ॑ ઽસ્તેજ॒સ્વિત॑રઃ । સ્થા॒વ॒રા ગૃ॑હ્ણાતિ । તાઃ પ॒શ્ચાદુપ॑દધાતિ । પ્રતિ॑ષ્ઠિતા॒ વૈ સ્થા॑વ॒રાઃ । પ॒શ્ચાદે॒વ પ્રતિ॑તિષ્ઠતિ । વહ॑ન્તી-ર્ગૃહ્ણાતિ ॥ 100 ॥
તા ઉ॑ત્તર॒ત ઉપ॑દધાતિ । ઓજ॑સા॒ વા એ॒તા વહ॑ન્તીરિ॒વો-દ્ગ॑તીરિ॒વ આકૂજ॑તીરિ॒વ ધાવ॑ન્તીઃ । ઓજ॑ એ॒વાસ્યો᳚ત્તર॒તો દ॑ધાતિ । તસ્મા॒દુત્ત॒રો-ઽદ્ધ॑ ઓજ॒સ્વિત॑રઃ ॥ સ॒ભાં॒ર્યા ગૃ॑હ્ણાતિ । તા મદ્ધ્ય॒ ઉપ॑દધાતિ । ઇ॒યં-વૈઁ સ॑ભાં॒ર્યાઃ । અ॒સ્યામે॒વ પ્રતિ॑તિષ્ઠતિ । પ॒લ્વ॒લ્યા ગૃ॑હ્ણાતિ । તા ઉ॒પરિ॑ષ્ટા-દુ॒પાદ॑ધાતિ ॥ 101 ।
અ॒સૌ વૈ પ॑લ્વ॒લ્યાઃ । અ॒મુષ્યા॑મે॒વ પ્રતિ॑તિષ્ઠતિ । દિ॒ક્ષૂપ॑દધાતિ । દિ॒ક્ષુ વા આપઃ॑ । અન્નં॒-વાઁ આપઃ॑ । અ॒દ્ભ્યો વા અન્ન॑ઞ્જાયતે । યદે॒વાદ્ભ્યો-ઽન્ન॒-ઞ્જાય॑તે । તદવ॑રુન્ધે । તં-વાઁ એ॒તમ॑રુ॒ણાઃ કે॒તવો॒ વાત॑રશ॒ના ઋષ॑યો-ઽચિન્વન્ન્ । તસ્મા॑-દારુણ કે॒તુકઃ॑ ॥તદે॒ષા-ઽભ્યનૂ᳚ક્તા ॥ કે॒તવો॒ અરુ॑ણાસશ્ચ । ઋ॒ષ॒યો વાત॑રશ॒નાઃ । પ્ર॒તિ॒ષ્ઠાગ્મ્ શ॒તધા॑ હિ । સ॒માહિ॑તાસો સહસ્ર॒ધાય॑સ॒મિતિ॑ । શ॒તશ॑શ્ચૈ॒વ ઽસ॒હસ્ર॑શશ્ચ॒ પ્રતિ॑તિષ્ઠતિ । ય એ॒તમ॒ગ્નિઞ્ચિ॑નુ॒તે । ય ઉ॑ચૈનમે॒વં-વેઁદ॑ ॥ 102 ॥
(બ્ર॒હ્મ॒વ॒ર્ચ॒સિત॑રો॒ – વહ॑ન્તી-ર્ગૃહ્ણાતિ॒ – તા ઉ॒પરિ॑ષ્ટાદુ॒પાદ॑ધા – ત્યારુણકે॒તુકો॒-ઽષ્ટૌ ચ॑)
અનુવાકઃ 25
જા॒નુ॒દ॒ઘ્ની-મુ॑ત્તરવે॒દીઙ્ખા॒ત્વા । અ॒પા-મ્પૂ॑રયતિ । અ॒પાગ્મ્ સ॑ર્વ॒ત્વાય॑ । પુ॒ષ્ક॒ર॒પ॒ર્ણગ્મ્ રુ॒ક્મ-મ્પુરુ॑ષ॒-મિત્યુપ॑દધાતિ । તપો॒ વૈ પુ॑ષ્કરપ॒ર્ણમ્ । સ॒ત્યગ્મ્ રુ॒ક્મઃ । અ॒મૃત॒-મ્પુરુ॑ષઃ । એ॒તાવ॒દ્વા વા᳚સ્તિ । યાવ॑દે॒તત્ । યાવ॑દે॒વાસ્તિ॑ ॥ 103 ॥
તદવ॑રુન્ધે । કૂ॒ર્મમુપ॑દધાતિ । અ॒પામે॒વ મેધ॒મવ॑રુન્ધે । અથો᳚ સ્વ॒ર્ગસ્ય॑ લો॒કસ્ય॒ સમ॑ષ્ટ્યૈ । આપ॑માપામ॒પ-સ્સર્વાઃ᳚ । અ॒સ્માદ॒સ્મા દિ॒તો-ઽમુતઃ॑ । અ॒ગ્નિર્વા॒યુશ્ચ॒ સૂર્ય॑શ્ચ । સ॒હ સ॑ઞ્ચસ્ક॒રર્ધિ॑યા॒ ઇતિ॑ । વા॒ય્વશ્વ॑ રશ્મિ॒પત॑યઃ । લો॒ક-મ્પૃ॑ણચ્છિ॒દ્ર-મ્પૃ॑ણ ॥ 104 ॥
યાસ્તિ॒સ્રઃ પ॑રમ॒જાઃ । ઇ॒ન્દ્ર॒ઘો॒ષા વો॒ વસુ॑ભિરે॒વા હ્યે॒વેતિ॑ । પઞ્ચ॒ ચિત॑ય॒ ઉપ॑દધાતિ । પાઙ્ક્ત॒-ઽગ્નિઃ । યાવા॑ને॒વાગ્નિઃ । તઞ્ચિ॑નુતે । લો॒ક-મ્પૃ॑ણયા દ્વિ॒તીયા॒-મુપ॑દધાતિ । પઞ્ચ॑પદા॒ વૈ વિ॒રાટ્ । તસ્યા॒ વા ઇ॒ય-મ્પાદઃ॑ । અ॒ન્તરિ॑ક્ષ॒-મ્પાદઃ॑ । દ્યૌઃ પાદઃ॑ । દિશઃ॒ પાદઃ॑ । પ॒રોર॑જાઃ॒ પાદઃ॑ । વિ॒રાજ્યે॒વ પ્રતિ॑તિષ્ઠતિ । ય એ॒તમ॒ગ્નિઞ્ચિ॑નુ॒તે । ય ઉ॑ચૈનમે॒વં-વેઁદ॑ ॥ 105 ॥
(અસ્તિ॑ – પૃણા॒ – ન્તરિ॑ક્ષ॒-મ્પાદ॒-ષ્ષટ્ચ॑)
અનુવાકઃ 26
અ॒ગ્નિ-મ્પ્ર॒ણીયો॑પ-સમા॒ધાય॑ । તમ॒ભિત॑ એ॒તા અ॒ભીષ્ટ॑કા॒ ઉપ॑દધાતિ । અ॒ગ્નિ॒હો॒ત્રે દ॑ર્શપૂર્ણ-મા॒સયોઃ᳚ । પ॒શુ॒બ॒ન્ધે ચા॑તુર્મા॒સ્યેષુ॑ । અથો॑ આહુઃ । સર્વે॑ષુ યજ્ઞક્ર॒તુષ્વિતિ॑ । અથ॑ હસ્મા હારુ॒ણ-સ્સ્વા॑ય॒મ્ભુવઃ॑ । સા॒વિ॒ત્ર-સ્સર્વો॒-ઽગ્નિ-રિત્યન॑નુષઙ્ગ-મ્મન્યામહે । નાના॒ વા એ॒તેષાં᳚-વીઁ॒ર્યા॑ણિ ॥ કમ॒ગ્નિઞ્ચિ॑નુતે ॥ 106 ॥
સ॒ત્રિ॒ય મ॒ગ્નિઞ્ચિ॑ન્વા॒નઃ । કમ॒ગ્નિઞ્ચિ॑નુતે । સા॒વિ॒ત્ર મ॒ગ્નિઞ્ચિ॑ન્વા॒નઃ । કમ॒ગ્નિઞ્ચિ॑નુતે । ના॒ચિ॒કે॒ત મ॒ગ્નિઞ્ચિ॑ન્વા॒નઃ । કમ॒ગ્નિઞ્ચિ॑નુતે । ચા॒તુ॒ર્॒ હો॒ત્રિ॒ય-મ॒ગ્નિઞ્ચિ॑ન્વા॒નઃ । કમ॒ગ્નિઞ્ચિ॑નુતે । વૈ॒શ્વ॒સૃ॒જ મ॒ગ્નિઞ્ચિ॑ન્વા॒નઃ । કમ॒ગ્નિઞ્ચિ॑નુતે ॥ 107 ॥
ઉ॒પા॒નુ॒વા॒ક્ય॑-મા॒શુ મ॒ગ્નિઞ્ચિ॑ન્વા॒નઃ । કમ॒ગ્નિઞ્ચિ॑નુતે । ઇ॒મમા॑રુણ-કેતુક મ॒ગ્નિઞ્ચિ॑ન્વા॒ન ઇતિ॑ ॥ વૃષા॒ વા અ॒ગ્નિઃ । વૃષા॑ણૌ॒ સગ્ગ્સ્ફા॑લયેત્ । હ॒ન્યેતા᳚સ્ય ય॒જ્ઞઃ । તસ્મા॒ન્નાનુ॒ષજ્યઃ॑ ॥ સોત્ત॑રવે॒દિષુ॑ ક્ર॒તુષુ॑ ચિન્વીત । ઉ॒ત્ત॒ર॒વે॒દ્યાગ્ હ્ય॑ગ્નિશ્ચી॒યતે᳚ ॥ પ્ર॒જાકા॑મશ્ચિન્વીત । 108 ।
પ્રા॒જા॒પ॒ત્યો વા એ॒ષો᳚-ઽગ્નિઃ । પ્રા॒જા॒પ॒ત્યાઃ પ્ર॒જાઃ । પ્ર॒જાવા᳚-ન્ભવતિ । ય એ॒વં-વેઁદ॑ । પ॒શુકા॑મશ્ચિન્વીત । સ॒ઞ્જ્ઞાનં॒-વાઁ એ॒ત-ત્પ॑શૂ॒નામ્ । યદાપઃ॑ । પ॒શૂ॒નામે॒વ સ॒જ્ઞાન્ને॒ ઽગ્નિઞ્ચિ॑નુતે । પ॒શુ॒મા-ન્ભ॑વતિ । ય એ॒વં-વેઁદ॑ ॥ 109 ॥
વૃષ્ટિ॑કામશ્ચિન્વીત । આપો॒ વૈ વૃષ્ટિઃ॑ । પ॒ર્જન્યો॒ વર્ષુ॑કો ભવતિ । ય એ॒વં-વેઁદ॑ । આ॒મ॒યા॒વી ચિ॑ન્વીત । આપો॒ વૈ ભે॑ષ॒જમ્ । ભે॒ષ॒જ-મે॒વાસ્મૈ॑ કરોતિ । સર્વ॒માયુ॑રેતિ । અ॒ભિ॒ચરગ્ગ્॑ શ્ચિન્વીત । વજ્રો॒ વા આપઃ॑ ॥ 110 ॥
વજ્ર॑મે॒વ ભ્રાતૃ॑વ્યેભ્યઃ॒ પ્રહ॑રતિ । સ્તૃ॒ણુ॒ત એ॑નમ્ । તેજ॑સ્કામો॒ યશ॑સ્કામઃ । બ્ર॒હ્મ॒વ॒ર્ચ॒સકા॑મ-સ્સ્વ॒ર્ગકા॑મશ્ચિન્વીત । એ॒તા વ॒દ્વા વા᳚સ્તિ । યાવ॑દે॒તત્ । યાવ॑દે॒વાસ્તિ॑ । તદવ॑રુન્ધે । તસ્યૈ॒ તદ્વ્ર॒તમ્ । વર્ષ॑તિ॒ ન ધા॑વેત્ ॥ 111 ॥
અ॒મૃતં॒-વાઁ આપઃ॑ । અ॒મૃત॒સ્યા-ન॑ન્તરિત્યૈ ॥ નાફ્સુ-મૂત્ર॑પુરી॒ષઙ્કુ॑ર્યાત્ । ન નિષ્ઠી॑વેત્ । ન વિ॒વસ॑ન-સ્સ્નાયાત્ । ગુહ્યો॒ વા એ॒ષો᳚-ઽગ્નિઃ । એ॒તસ્યા॒ગ્ને રન॑તિ દાહાય ॥ ન પુ॑ષ્કરપ॒ર્ણાનિ॒ હિર॑ણ્યં॒-વાઁ-ઽધિ॒તિષ્ઠે᳚ત્ । એ॒તસ્યા॒ગ્ને-રન॑ભ્યારોહાય ॥ ન કૂર્મ॒સ્યાશ્ઞી॑યાત્ । નોદ॒કસ્યા॒-ઘાતુ॑કા॒ન્યેન॑-મોદ॒કાનિ॑ ભવન્તિ । અ॒ઘાતુ॑કા॒ આપઃ॑ । ય એ॒તમ॒ગ્નિઞ્ચિ॑નુ॒તે । ય ઉ॑ચૈનમે॒વં-વેઁદ॑ ॥ 112 ॥
(ચિ॒નુ॒તે॒ – ચિ॒નુ॒તે॒ – પ્ર॒જાકા॑મશ્ચિન્વીત॒-ય એ॒વં-વેઁદા-પો॑-ધાવે॒-દશ્ઞી॑યાચ્ચ॒ત્વારિ॑ ચ)
અનુવાકઃ 27
ઇ॒મા નુ॑ક॒-મ્ભુવ॑ના સીષધેમ । ઇન્દ્ર॑શ્ચ॒ વિશ્વે॑ચ દે॒વાઃ । ય॒જ્ઞઞ્ચ॑ નસ્ત॒ન્વઞ્ચ॑ પ્ર॒જાઞ્ચ॑ । આ॒દિ॒ત્યૈરિન્દ॑-સ્સ॒હ સી॑ષધાતુ । આ॒દિ॒ત્યૈરિન્દ્ર॒-સ્સગ॑ણો-મ॒રુદ્ભિઃ॑ । અ॒સ્માક॑-મ્ભૂત્વવિ॒તા ત॒નૂના᳚મ્ ॥ આપ્લ॑વસ્વ॒ પ્રપ્લ॑વસ્વ । આ॒ણ્ડી ભ॑વ જ॒ મા મુ॒હુઃ । સુખાદીન્દુઃ॑ ખનિ॒ધનામ્ । પ્રતિ॑મુઞ્ચસ્વ॒ સ્વા-મ્પુ॒રમ્ ॥ 113 ॥
મરી॑ચય-સ્સ્વાયમ્ભુ॒વાઃ । યે શ॑રી॒રાણ્ય॑ કલ્પયન્ન્ । તે તે॑ દે॒હઙ્ક॑લ્પયન્તુ । મા ચ॑ તે॒ ખ્યા સ્મ॑ તીરિષત્ । ઉત્તિ॑ષ્ઠત॒ મા સ્વ॑પ્ત । અ॒ગ્નિ-મિ॑ચ્છદ્ધ્વ॒-મ્ભાર॑તાઃ । રાજ્ઞ॒-સ્સોમ॑સ્ય તૃ॒પ્તાસઃ॑ । સૂર્યે॑ણ સ॒યુજો॑ષસઃ ॥ યુવા॑ સુ॒વાસાઃ᳚ । અ॒ષ્ટાચ॑ક્રા॒ નવ॑દ્વારા ॥ 114 ॥
દે॒વાના॒-મ્પૂર॑યો॒દ્ધ્યા । તસ્યાગ્મ્॑ હિરણ્મ॑યઃ કો॒શઃ । સ્વ॒ર્ગો લો॒કો જ્યોતિ॒ષા ઽઽવૃ॑તઃ । યો વૈ તા᳚-મ્બ્રહ્મ॑ણો વે॒દ । અ॒મૃતે॑નાવૃ॒તા-મ્પુ॑રીમ્ । તસ્મૈ᳚ બ્રહ્મ ચ॑ બ્રહ્મા॒ ચ । આ॒યુઃ કીર્તિ॑-મ્પ્ર॒જાન્દ॑દુઃ ॥ વિ॒ભ્રાજ॑માના॒ગ્મ્॒ હરિ॑ણીમ્ । ય॒શસા॑ સમ્પ॒રીવૃ॑તામ્ । પુરગ્મ્॑ હિરણ્મ॑યી-મ્બ્ર॒હ્મા ॥ 115 ॥
વિ॒વેશા॑પ॒રાજિ॑તા ॥ પરાઙ્ગેત્ય॑ (પરાંઅત્ય॑) જ્યામ॒યી । પરાઙ્ગેત્ય॑ (પરાંઅત્ય॑) નાશ॒કી । ઇ॒હ ચા॑મુત્ર॑ ચાન્વે॒તિ । વિ॒દ્વા-ન્દે॑વાસુ॒રાનુ॑ભ॒યાન્ । યત્કુ॑મા॒રી મ॒ન્દ્રય॑તે । ય॒દ્યો॒ષિદ્ય-ત્પ॑તિ॒વ્રતા᳚ । અરિ॑ષ્ટં॒-યઁત્કિઞ્ચ॑ ક્રિ॒યતે᳚ । અ॒ગ્નિ-સ્તદનુ॑ વેધતિ । અ॒શૃતા॑સ-શ્શૃ॑તાસ॒શ્ચ ॥ 116 ॥
ય॒જ્વાનો॒ યે-ઽપ્ય॑ય॒જ્વનઃ॑ । સ્વ॑ર્યન્તો॒ નાપે᳚ક્ષન્તે । ઇન્દ્ર॑-મ॒ગ્નિઞ્ચ॑ યે વિ॒દુઃ । સિક॑તા ઇવ સં॒યઁન્તિ॑ । ર॒શ્મિભિઃ॑-સમુ॒દીરિ॑તાઃ । અ॒સ્મા-લ્લો॒કાદ॑-મુષ્મા॒ચ્ચ । ઋ॒ષિભિ॑-રદાત્-પૃ॒શ્નિભિઃ॑ । અપે॑ત॒ વીત॒ વિ ચ॑ સર્પ॒તાતઃ॑ । યે-ઽત્ર॒ સ્થ પુ॑રા॒ણા યે ચ॒ નૂત॑નાઃ । અહો॑ભિ-ર॒દ્ભિ-ર॒ક્તુભિ॒-ર્વ્ય॑ક્તમ્ ॥ 117 ॥
ય॒મો દ॑દાત્વ-વ॒સાન॑મસ્મૈ । નૃ મુ॑ણન્તુ નૃ પા॒ત્વર્યઃ॑ । અ॒કૃ॒ષ્ટા યે ચ॒ કૃષ્ટ॑જાઃ । કુ॒મારી॑ષુ ક॒નીની॑ષુ । જા॒રિણી॑ષુ ચ॒ યે હિ॒તાઃ । રેતઃ॑ પીતા॒ આણ્ડ॑પીતાઃ । અઙ્ગા॑રેષુ ચ॒ યે હુ॒તાઃ । ઉ॒ભયા᳚-ન્પુત્ર॑ પૌત્ર॒કાન્ । યુ॒વે॒-ઽહં-યઁ॒મરાજ॑ગાન્ । શ॒તમિન્નુ શ॒રદઃ॑ । અદો॒ યદ્બ્રહ્મ॑ વિલ॒બમ્ । પિ॒તૃ॒ણાઞ્ચ॑ ય॒મસ્ય॑ ચ । વરુ॑ણ॒-સ્યાશ્વિ॑નો-ર॒ગ્નેઃ । મ॒રુતા᳚ઞ્ચ વિ॒હાય॑સામ્ । કા॒મ॒પ્ર॒યવ॑ણ-મ્મે અસ્તુ । સ હ્યે॑વાસ્મિ॑ સ॒નાત॑નઃ । ઇતિ નાકો બ્રહ્મિશ્રવો॑ રાયો॒ ધનમ્ । પુ॒ત્રાનાપો॑ દે॒વીરિ॒હાહિ॑તા ॥ 118 ॥
(પુ॒રં – નવ॑દ્વારા – બ્ર॒હ્મા – ચ – વ્ય॑ક્તગ્મ્ – શ॒રદો॒-ઽષ્ટૌ ચ॑)
અનુવાકઃ 28
વિશી᳚ર્ષ્ણી॒-ઙ્ગૃદ્ધ્ર॑-શીર્ષ્ણીઞ્ચ । અપેતો॑ નિર્-ઋ॒તિગ્મ્ હ॑થઃ । પરિબાધગ્ગ્ શ્વે॑તકુ॒ક્ષમ્ । નિ॒જઙ્ઘગ્મ્॑ શબ॒લોદ॑રમ્ । સ॒ તાન્. વા॒ચ્યાય॑યા સ॒હ । અગ્ને॒ નાશ॑ય સ॒ન્દૃશઃ॑ । ઈ॒ર્ષ્યા॒સૂ॒યે બુ॑ભુ॒ક્ષામ્ । મ॒ન્યુ-ઙ્કૃ॒ત્યા-ઞ્ચ॑ દીધિરે । રથે॑ન કિગ્મ્શુ॒કાવ॑તા । અગ્ને॒ નાશ॑ય સ॒ન્દૃશઃ॑ ॥ 119 ॥
(વિશી᳚ર્ષ્ણી॒-ન્દશ॑)
અનુવાકઃ 29
પ॒ર્જન્યા॑ય॒ પ્રગા॑યત । દિ॒વસ્પુ॒ત્રાય॑ મી॒ઢુષે᳚ । સ નો॑ ય॒વસ॑મિચ્છતુ । ઇ॒દં-વઁચઃ॑ પ॒ર્જન્યા॑ય સ્વ॒રાજે᳚ । હૃ॒દો અ॒સ્ત્વન્ત॑ર॒ન્ત-દ્યુ॑યોત । મ॒યો॒ભૂર્વાતો॑ વિ॒શ્વકૃ॑ષ્ટય-સ્સન્ત્વ॒સ્મે । સુ॒પિ॒પ્પ॒લા ઓષ॑ધી-ર્દે॒વગો॑પાઃ । યો ગર્ભ॒-મોષ॑ધીનામ્ । ગવા᳚ઙ્કૃ॒ણોત્યર્વ॑તામ્ । પ॒ર્જન્યઃ॑ પુરુ॒ષીણા᳚મ્ ॥ 120 ॥
(પ॒ર્જન્યા॑ય॒ દશ॑)
અનુવાકઃ 30
પુન॑ર્મામૈત્વિન્દ્રિ॒યમ્ । પુન॒રાયુઃ॒ પુન॒ર્ભગઃ॑ । પુન॒-ર્બ્રાહ્મ॑ણ-મૈતુ મા । પુન॒-ર્દ્રવિ॑ણ મૈતુ મા । યન્મે॒-ઽદ્ય રેતઃ॑ પૃથિ॒વીમસ્કાન્॑ । યદોષ॑ધીર॒પ્યસ॑ર॒-દ્યદાપઃ॑ । ઇ॒દન્ત-ત્પુન॒રાદ॑દે । દી॒ર્ઘા॒યુ॒ત્વાય॒ વર્ચ॑સે । યન્મે॒ રેતઃ॒ પ્રસિ॑ચ્યતે । યન્મ॒ આજા॑યતે॒ પુનઃ॑ । તેન॑ મામ॒મૃત॑-ઙ્કુરુ । તેન॑ સુપ્ર॒જસ॑ઙ્કુરુ ॥ 121 ॥
(પુન॒ર્દ્વે ચ॑)
અનુવાકઃ 31
અ॒દ્ભય-સ્તિરો॒ધા જા॑યત । તવ॑ વૈશ્રવ॒ણ-સ્સ॑દા । તિરો॑ ધેહિ સપ॒ત્નાન્નઃ॑ । યે અપો॒-ઽશ્નન્તિ॑ કેચ॒ન । ત્વા॒ષ્ટ્રી-મ્મા॒યાં-વઁ᳚શ્રવ॒ણઃ । રથગ્મ્॑ સહસ્ર॒ વન્ધુ॑રમ્ । પુ॒રુ॒શ્ચ॒ક્રગ્મ્ સહ॑સ્રાશ્વમ્ । આસ્થા॒ યાયા॑હિ નો બ॒લિમ્ । યસ્મૈ॑ ભૂ॒તાનિ॑ બ॒લિમાવ॑હન્તિ । ધન॒ઙ્ગાવો॒ હસ્તિ॒ હિર॑ણ્ય॒મશ્વાન્॑ ॥ 122 ॥
અસા॑મ સુમ॒તૌ ય॒જ્ઞિય॑સ્ય । શ્રિય॒-મ્બિભ્ર॒તો ઽન્ન॑મુખીં-વિઁ॒રાજ᳚મ્ । સુ॒દ॒ર્॒શ॒ને ચ॑ ક્રૌ॒ઞ્ચે ચ॑ । મૈ॒ના॒ગે ચ॑ મ॒હાગિ॑રૌ । શ॒તદ્વા॒ટ્ટર॑ગમ॒ન્તા (સ॒તદ્વા॒ટ્ટર॑ગમ॒ન્તા) । સ॒ગ્મ્॒હાર્ય॒-ન્નગ॑ર॒-ન્તવ॑ । ઇતિ મન્ત્રાઃ᳚ । કલ્પો॑-ઽત ઊ॒ર્ધ્વમ્ ॥ યદિ॒ બલિ॒ગ્મ્॒ હરે᳚ત્ । હિ॒ર॒ણ્ય॒ના॒ભયે॑ વિતુ॒દયે॑ કૌબે॒રાયા॒ય-મ્બ॑લિઃ ॥ 123 ॥
સર્વભૂતાધિપતયે ન॑મ ઇ॒તિ । અથ બલિગ્મ્ હૃત્વોપ॑તિષ્ઠે॒ત । ક્ષ॒ત્ર-ઙ્ક્ષ॒ત્રં-વૈઁ᳚શ્રવ॒ણઃ । બ્રાહ્મણા॑ વય॒ગ્ગ્॒ સ્મઃ । નમ॑સ્તે અસ્તુ॒ મા મા॑ હિગ્મ્સીઃ । અસ્મા-ત્પ્રવિશ્યાન્ન॑મદ્ધી॒તિ । અથ તમગ્નિ-મા॑દધી॒ત । યસ્મિન્ને તત્કર્મ પ્ર॑યુઞ્જી॒ત । તિ॒રોધા॒ ભૂઃ । તિ॒રોધા॒ ભુવઃ॑ ॥ 124 ॥
તિ॒રોધા॒-સ્સ્વઃ॑ । તિ॒રોધા॒ ભૂર્ભુવ॒સ્સ્વઃ॑ । સર્વેષાં-લોઁકાના-માધિપત્યે॑ સીદે॒તિ । અથ તમગ્નિ॑-મિન્ધી॒ત । યસ્મિન્ને તત્કર્મ પ્ર॑યુઞ્જી॒ત । તિ॒રોધા॒ ભૂ-સ્સ્વાહા᳚ । તિ॒રોધા॒ ભુવ॒-સ્સ્વાહા᳚ । તિ॒રોધા॒-સ્સ્વ॑-સ્સ્વાહા᳚ । તિ॒રોધા॒ ભૂર્ભુવ॒સ્સ્વ॑સ્સ્વાહા᳚ । યસ્મિન્નસ્ય કાલે સર્વા આહુતીર્-હુતા॑ ભવે॒યુઃ ॥ 125 ॥
અપિ બ્રાહ્મણ॑મુખી॒નાઃ । તસ્મિન્નહ્નઃ કાલે પ્ર॑યુઞ્જી॒ત । પર॑-સ્સુ॒પ્તજ॑નાદ્વે॒પિ । મા સ્મ પ્રમાદ્યન્ત॑ માદ્ધ્યા॒પયેત્ । સર્વાર્થા᳚-સ્સિદ્ધ્ય॒ન્તે । ય એ॑વં-વેઁ॒દ । ક્ષુદ્ધ્ય-ન્નિદ॑મજા॒નતામ્ । સર્વાર્થા ન॑ સિદ્ધ્ય॒ન્તે । યસ્તે॑ વિ॒ઘાતુ॑કો ભ્રા॒તા । મમાન્તર્-હૃ॑દયે॒ શ્રિતઃ ॥ 126 ॥
તસ્મા॑ ઇ॒મમગ્ર॒ પિણ્ડ॑ઞ્જુહોમિ । સ મે᳚-ઽર્થા॒-ન્મા વિવ॑ધીત્ । મયિ॒ સ્વાહા᳚ ॥ રા॒જા॒ધિ॒રા॒જાય॑ પ્રસહ્ય સા॒હિને᳚ । નમો॑ વ॒યં-વૈઁ᳚શ્રવ॒ણાય॑ કુર્મહે । સ મે॒ કામા॒ન્ કામ॒ કામા॑ય॒ મહ્ય᳚મ્ । કા॒મે॒શ્વ॒રો વૈ᳚શ્રવ॒ણો દ॑દાતુ । કુ॒બે॒રાય॑ વૈશ્રવ॒ણાય॑ । મ॒હા॒રા॒જાય॒ નમઃ॑ । કે॒તવો॒ અરુ॑ણાસશ્ચ । ઋ॒ષ॒યો વાત॑રશ॒નાઃ । પ્ર॒તિ॒ષ્ઠાગ્મ્ શ॒તધા॑ હિ । સ॒માહિ॑તાસો સહસ્ર॒ધાય॑સમ્ । શિ॒વા ન॒-શ્શન્ત॑મા ભવન્તુ । દિ॒વ્યા આપ॒ ઓષ॑ધયઃ । સુ॒મૃ॒ડી॒કા સર॑સ્વતિ । મા તે॒ વ્યો॑મ સ॒ન્દૃશિ॑ ॥ 127 ॥
(અશ્વા᳚ન્-બલિ॒-ર્ભુવો॑ – ભવે॒યુઃ – શ્રિત – શ્ચ॑ સ॒પ્ત ચ॑)
અનુવાકઃ 32
સંવઁથ્સરમેત॑-દ્વ્રત॒ઞ્ચરેત્ । દ્વૌ॑ વા મા॒સૌ । નિયમ-સ્સ॑માસે॒ન । તસ્મિ-ન્નિયમ॑ વિશે॒ષાઃ । ત્રિષવણ-મુદકો॑પસ્પ॒ર્॒શી । ચતુર્થ કાલપાન॑ભક્ત॒-સ્સ્યાત્ । અહરહર્વા ભૈક્ષ॑મશ્ન॒યાત્ । ઔદુમ્બરીભિ-સ્સમિદ્ભિ-રગ્નિ॑-મ્પરિ॒ચરેત્ । પુનર્મા મૈત્વિન્દ્રિય-મિત્યેતેના-ઽનુ॑વાકે॒ન । ઉદ્ધૃત પરિપૂતાભિરદ્ભિઃ કાર્ય॑-ઙ્કુર્વી॒ત ॥ 128 ॥
અ॑સઞ્ચ॒યવાન્ । અગ્નયે વાયવે॑ સૂર્યા॒ય । બ્રહ્મણે પ્ર॑જાપ॒તયે । ચન્દ્રમસે ન॑ક્ષત્રે॒ભ્યઃ । ઋતુભ્ય-સ્સંવઁ॑થ્સરા॒ય । વરુણા-યારુણાયેતિ વ્ર॑તહો॒માઃ । પ્ર॒વ॒ર્ગ્યવ॑દાદે॒શઃ । અરુણાઃ કા᳚ણ્ડ ઋ॒ષયઃ ॥ અરણ્યે॑-ઽધીયી॒રન્ન્ । ભદ્રઙ્કર્ણેભિરિતિ દ્વે॑ જપિ॒ત્વા ॥ 129 ॥
મહાનામ્નીભિ-રુદકગ્મ્ સગ્ગ્॑સ્પ॒ર્શ્ય । તમાચા᳚ર્યો દ॒દ્યાત્ । શિવાન-શ્શન્તમે-ત્યોષધી॑રાલ॒ભતે । સુમૃડીકે॑તિ ભૂ॒મિમ્ । એવમ॑પવ॒ર્ગે । ધે॑નુ-ર્દ॒ક્ષિણા । કગ્મ્ સંવાઁસ॑શ્ચ ક્ષૌ॒મમ્ । અન્ય॑દ્વા શુ॒ક્લમ્ । ય॑થા શ॒ક્તિ વા । એવગ્ગ્ સ્વાદ્ધ્યાય॑ ધર્મે॒ણ । અરણ્યે॑-ઽધીયી॒ત । તપસ્વી પુણ્યો ભવતિ તપસ્વી પુ॑ણ્યો ભ॒વતિ ॥ 130 ॥
(કુ॒ર્વી॒ત – જ॑પિ॒ત્વા – સ્વાદ્ધ્યાય॑ધર્મે॒ણ દ્વે ચ॑)
અનુવાકાનિ
(ભ॒દ્રગ્ગ્ – સ્મૃતિઃ॑ – સાક॒જાન્ના॒ – મક્ષ્ય- તિ॑તા॒મ્રા – ણ્ય॑ત્યુર્ધ્વા॒ક્ષ – આરોગઃ – ક્વેદ – મગ્નિશ્ચ – સ॑હસ્ર॒વૃત્ – પ॒વિત્ર॑વન્ત॒ -આત॑નુષ્વા॒ -ષ્ટયો॑નીં॒ – યોઁ-ઽસા॒ – વથાદિત્ય – સ્યારોગ-સ્યાથ વાયો- રથાગ્ને॒–ર્ દક્ષિણપૂર્વસ્યા – મિ॑ન્દ્રઘો॒ષા વ॒-આપ॑માપાં॒યોઁ॑-ઽપા – માપો॒ વૈ – ચતુ॑ષ્ટય્યો – જાનુદ॒ઘ્ની – મ॒ગ્નિ-મ્પ્ર॒ણીયે॒ – મા નુ॑ કં॒ – વિઁશી᳚ર્ષ્ણીં – પ॒ર્જન્યા॑ય॒ – પુન॑ – ર॒દ્ભ્યઃ -સંવઁથ્સર-ન્દ્વાત્રિગ્મ્॑શત્)
(ભદ્રં – તપસ્વી પુણ્યો ભવતિ તપસ્વી પુ॑ણ્યો ભ॒વતિ)
॥ હરિઃ॑ ઓમ્ ॥
॥ કૃષ્ણ યજુર્વેદીય તૈત્તિરીય આરણ્યકે પ્રથમઃ પ્રપાઠકઃ (અરુણપ્રશ્નઃ) સમાપ્તઃ ॥