અષ્ટાવક્ર ઉવાચ ॥

યસ્ય બોધોદયે તાવત્સ્વપ્નવદ્ ભવતિ ભ્રમઃ ।
તસ્મૈ સુખૈકરૂપાય નમઃ શાંતાય તેજસે ॥ 18-1॥

અર્જયિત્વાખિલાન્ અર્થાન્ ભોગાનાપ્નોતિ પુષ્કલાન્ ।
ન હિ સર્વપરિત્યાગમંતરેણ સુખી ભવેત્ ॥ 18-2॥

કર્તવ્યદુઃખમાર્તંડજ્વાલાદગ્ધાંતરાત્મનઃ ।
કુતઃ પ્રશમપીયૂષધારાસારમૃતે સુખમ્ ॥ 18-3॥

ભવોઽયં ભાવનામાત્રો ન કિંચિત્ પરમાર્થતઃ ।
નાસ્ત્યભાવઃ સ્વભાવાનાં ભાવાભાવવિભાવિનામ્ ॥ 18-4॥

ન દૂરં ન ચ સંકોચાલ્લબ્ધમેવાત્મનઃ પદમ્ ।
નિર્વિકલ્પં નિરાયાસં નિર્વિકારં નિરંજનમ્ ॥ 18-5॥

વ્યામોહમાત્રવિરતૌ સ્વરૂપાદાનમાત્રતઃ ।
વીતશોકા વિરાજંતે નિરાવરણદૃષ્ટયઃ ॥ 18-6॥

સમસ્તં કલ્પનામાત્રમાત્મા મુક્તઃ સનાતનઃ ।
ઇતિ વિજ્ઞાય ધીરો હિ કિમભ્યસ્યતિ બાલવત્ ॥ 18-7॥

આત્મા બ્રહ્મેતિ નિશ્ચિત્ય ભાવાભાવૌ ચ કલ્પિતૌ ।
નિષ્કામઃ કિં વિજાનાતિ કિં બ્રૂતે ચ કરોતિ કિમ્ ॥ 18-8॥

અયં સોઽહમયં નાહમિતિ ક્ષીણા વિકલ્પના ।
સર્વમાત્મેતિ નિશ્ચિત્ય તૂષ્ણીંભૂતસ્ય યોગિનઃ ॥ 18-9॥

ન વિક્ષેપો ન ચૈકાગ્ર્યં નાતિબોધો ન મૂઢતા ।
ન સુખં ન ચ વા દુઃખમુપશાંતસ્ય યોગિનઃ ॥ 18-10॥

સ્વારાજ્યે ભૈક્ષવૃત્તૌ ચ લાભાલાભે જને વને ।
નિર્વિકલ્પસ્વભાવસ્ય ન વિશેષોઽસ્તિ યોગિનઃ ॥ 18-11॥

ક્વ ધર્મઃ ક્વ ચ વા કામઃ ક્વ ચાર્થઃ ક્વ વિવેકિતા ।
ઇદં કૃતમિદં નેતિ દ્વંદ્વૈર્મુક્તસ્ય યોગિનઃ ॥ 18-12॥

કૃત્યં કિમપિ નૈવાસ્તિ ન કાપિ હૃદિ રંજના ।
યથા જીવનમેવેહ જીવન્મુક્તસ્ય યોગિનઃ ॥ 18-13॥

ક્વ મોહઃ ક્વ ચ વા વિશ્વં ક્વ તદ્ ધ્યાનં ક્વ મુક્તતા ।
સર્વસંકલ્પસીમાયાં વિશ્રાંતસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 18-14॥

યેન વિશ્વમિદં દૃષ્ટં સ નાસ્તીતિ કરોતુ વૈ ।
નિર્વાસનઃ કિં કુરુતે પશ્યન્નપિ ન પશ્યતિ ॥ 18-15॥

યેન દૃષ્ટં પરં બ્રહ્મ સોઽહં બ્રહ્મેતિ ચિંતયેત્ ।
કિં ચિંતયતિ નિશ્ચિંતો દ્વિતીયં યો ન પશ્યતિ ॥ 18-16॥

દૃષ્ટો યેનાત્મવિક્ષેપો નિરોધં કુરુતે ત્વસૌ ।
ઉદારસ્તુ ન વિક્ષિપ્તઃ સાધ્યાભાવાત્કરોતિ કિમ્ ॥ 18-17॥

ધીરો લોકવિપર્યસ્તો વર્તમાનોઽપિ લોકવત્ ।
ન સમાધિં ન વિક્ષેપં ન લોપં સ્વસ્ય પશ્યતિ ॥ 18-18॥

ભાવાભાવવિહીનો યસ્તૃપ્તો નિર્વાસનો બુધઃ ।
નૈવ કિંચિત્કૃતં તેન લોકદૃષ્ટ્યા વિકુર્વતા ॥ 18-19॥

પ્રવૃત્તૌ વા નિવૃત્તૌ વા નૈવ ધીરસ્ય દુર્ગ્રહઃ ।
યદા યત્કર્તુમાયાતિ તત્કૃત્વા તિષ્ઠતઃ સુખમ્ ॥ 18-20॥

નિર્વાસનો નિરાલંબઃ સ્વચ્છંદો મુક્તબંધનઃ ।
ક્ષિપ્તઃ સંસ્કારવાતેન ચેષ્ટતે શુષ્કપર્ણવત્ ॥ 18-21॥

અસંસારસ્ય તુ ક્વાપિ ન હર્ષો ન વિષાદતા ।
સ શીતલમના નિત્યં વિદેહ ઇવ રાજયે ॥ 18-22॥

કુત્રાપિ ન જિહાસાસ્તિ નાશો વાપિ ન કુત્રચિત્ ।
આત્મારામસ્ય ધીરસ્ય શીતલાચ્છતરાત્મનઃ ॥ 18-23॥

પ્રકૃત્યા શૂન્યચિત્તસ્ય કુર્વતોઽસ્ય યદૃચ્છયા ।
પ્રાકૃતસ્યેવ ધીરસ્ય ન માનો નાવમાનતા ॥ 18-24॥

કૃતં દેહેન કર્મેદં ન મયા શુદ્ધરૂપિણા ।
ઇતિ ચિંતાનુરોધી યઃ કુર્વન્નપિ કરોતિ ન ॥ 18-25॥

અતદ્વાદીવ કુરુતે ન ભવેદપિ બાલિશઃ ।
જીવન્મુક્તઃ સુખી શ્રીમાન્ સંસરન્નપિ શોભતે ॥ 18-26॥

નાનાવિચારસુશ્રાંતો ધીરો વિશ્રાંતિમાગતઃ ।
ન કલ્પતે ન જાનાતિ ન શ‍ઋણોતિ ન પશ્યતિ ॥ 18-27॥

અસમાધેરવિક્ષેપાન્ ન મુમુક્ષુર્ન ચેતરઃ ।
નિશ્ચિત્ય કલ્પિતં પશ્યન્ બ્રહ્મૈવાસ્તે મહાશયઃ ॥ 18-28॥

યસ્યાંતઃ સ્યાદહંકારો ન કરોતિ કરોતિ સઃ ।
નિરહંકારધીરેણ ન કિંચિદકૃતં કૃતમ્ ॥ 18-29॥

નોદ્વિગ્નં ન ચ સંતુષ્ટમકર્તૃ સ્પંદવર્જિતમ્ ।
નિરાશં ગતસંદેહં ચિત્તં મુક્તસ્ય રાજતે ॥ 18-30॥

નિર્ધ્યાતું ચેષ્ટિતું વાપિ યચ્ચિત્તં ન પ્રવર્તતે ।
નિર્નિમિત્તમિદં કિંતુ નિર્ધ્યાયેતિ વિચેષ્ટતે ॥ 18-31॥

તત્ત્વં યથાર્થમાકર્ણ્ય મંદઃ પ્રાપ્નોતિ મૂઢતામ્ ।
અથવા યાતિ સંકોચમમૂઢઃ કોઽપિ મૂઢવત્ ॥ 18-32॥

એકાગ્રતા નિરોધો વા મૂઢૈરભ્યસ્યતે ભૃશમ્ ।
ધીરાઃ કૃત્યં ન પશ્યંતિ સુપ્તવત્સ્વપદે સ્થિતાઃ ॥ 18-33॥

અપ્રયત્નાત્ પ્રયત્નાદ્ વા મૂઢો નાપ્નોતિ નિર્વૃતિમ્ ।
તત્ત્વનિશ્ચયમાત્રેણ પ્રાજ્ઞો ભવતિ નિર્વૃતઃ ॥ 18-34॥

શુદ્ધં બુદ્ધં પ્રિયં પૂર્ણં નિષ્પ્રપંચં નિરામયમ્ ।
આત્માનં તં ન જાનંતિ તત્રાભ્યાસપરા જનાઃ ॥ 18-35॥

નાપ્નોતિ કર્મણા મોક્ષં વિમૂઢોઽભ્યાસરૂપિણા ।
ધન્યો વિજ્ઞાનમાત્રેણ મુક્તસ્તિષ્ઠત્યવિક્રિયઃ ॥ 18-36॥

મૂઢો નાપ્નોતિ તદ્ બ્રહ્મ યતો ભવિતુમિચ્છતિ ।
અનિચ્છન્નપિ ધીરો હિ પરબ્રહ્મસ્વરૂપભાક્ ॥ 18-37॥

નિરાધારા ગ્રહવ્યગ્રા મૂઢાઃ સંસારપોષકાઃ ।
એતસ્યાનર્થમૂલસ્ય મૂલચ્છેદઃ કૃતો બુધૈઃ ॥ 18-38॥

ન શાંતિં લભતે મૂઢો યતઃ શમિતુમિચ્છતિ ।
ધીરસ્તત્ત્વં વિનિશ્ચિત્ય સર્વદા શાંતમાનસઃ ॥ 18-39॥

ક્વાત્મનો દર્શનં તસ્ય યદ્ દૃષ્ટમવલંબતે ।
ધીરાસ્તં તં ન પશ્યંતિ પશ્યંત્યાત્માનમવ્યયમ્ ॥ 18-40॥

ક્વ નિરોધો વિમૂઢસ્ય યો નિર્બંધં કરોતિ વૈ ।
સ્વારામસ્યૈવ ધીરસ્ય સર્વદાસાવકૃત્રિમઃ ॥ 18-41॥

ભાવસ્ય ભાવકઃ કશ્ચિન્ ન કિંચિદ્ ભાવકોપરઃ ।
ઉભયાભાવકઃ કશ્ચિદ્ એવમેવ નિરાકુલઃ ॥ 18-42॥

શુદ્ધમદ્વયમાત્માનં ભાવયંતિ કુબુદ્ધયઃ ।
ન તુ જાનંતિ સંમોહાદ્યાવજ્જીવમનિર્વૃતાઃ ॥ 18-43॥

મુમુક્ષોર્બુદ્ધિરાલંબમંતરેણ ન વિદ્યતે ।
નિરાલંબૈવ નિષ્કામા બુદ્ધિર્મુક્તસ્ય સર્વદા ॥ 18-44॥

વિષયદ્વીપિનો વીક્ષ્ય ચકિતાઃ શરણાર્થિનઃ ।
વિશંતિ ઝટિતિ ક્રોડં નિરોધૈકાગ્રસિદ્ધયે ॥ 18-45॥

નિર્વાસનં હરિં દૃષ્ટ્વા તૂષ્ણીં વિષયદંતિનઃ ।
પલાયંતે ન શક્તાસ્તે સેવંતે કૃતચાટવઃ ॥ 18-46॥

ન મુક્તિકારિકાં ધત્તે નિઃશંકો યુક્તમાનસઃ ।
પશ્યન્ શ‍ઋણ્વન્ સ્પૃશન્ જિઘ્રન્નશ્નન્નાસ્તે યથાસુખમ્ ॥ 18-47॥

વસ્તુશ્રવણમાત્રેણ શુદ્ધબુદ્ધિર્નિરાકુલઃ ।
નૈવાચારમનાચારમૌદાસ્યં વા પ્રપશ્યતિ ॥ 18-48॥

યદા યત્કર્તુમાયાતિ તદા તત્કુરુતે ઋજુઃ ।
શુભં વાપ્યશુભં વાપિ તસ્ય ચેષ્ટા હિ બાલવત્ ॥ 18-49॥

સ્વાતંત્ર્યાત્સુખમાપ્નોતિ સ્વાતંત્ર્યાલ્લભતે પરમ્ ।
સ્વાતંત્ર્યાન્નિર્વૃતિં ગચ્છેત્સ્વાતંત્ર્યાત્ પરમં પદમ્ ॥ 18-50॥

અકર્તૃત્વમભોક્તૃત્વં સ્વાત્મનો મન્યતે યદા ।
તદા ક્ષીણા ભવંત્યેવ સમસ્તાશ્ચિત્તવૃત્તયઃ ॥ 18-51॥

ઉચ્છૃંખલાપ્યકૃતિકા સ્થિતિર્ધીરસ્ય રાજતે ।
ન તુ સસ્પૃહચિત્તસ્ય શાંતિર્મૂઢસ્ય કૃત્રિમા ॥ 18-52॥

વિલસંતિ મહાભોગૈર્વિશંતિ ગિરિગહ્વરાન્ ।
નિરસ્તકલ્પના ધીરા અબદ્ધા મુક્તબુદ્ધયઃ ॥ 18-53॥

શ્રોત્રિયં દેવતાં તીર્થમંગનાં ભૂપતિં પ્રિયમ્ ।
દૃષ્ટ્વા સંપૂજ્ય ધીરસ્ય ન કાપિ હૃદિ વાસના ॥ 18-54॥

ભૃત્યૈઃ પુત્રૈઃ કલત્રૈશ્ચ દૌહિત્રૈશ્ચાપિ ગોત્રજૈઃ ।
વિહસ્ય ધિક્કૃતો યોગી ન યાતિ વિકૃતિં મનાક્ ॥ 18-55॥

સંતુષ્ટોઽપિ ન સંતુષ્ટઃ ખિન્નોઽપિ ન ચ ખિદ્યતે ।
તસ્યાશ્ચર્યદશાં તાં તાં તાદૃશા એવ જાનતે ॥ 18-56॥

કર્તવ્યતૈવ સંસારો ન તાં પશ્યંતિ સૂરયઃ ।
શૂન્યાકારા નિરાકારા નિર્વિકારા નિરામયાઃ ॥ 18-57॥

અકુર્વન્નપિ સંક્ષોભાદ્ વ્યગ્રઃ સર્વત્ર મૂઢધીઃ ।
કુર્વન્નપિ તુ કૃત્યાનિ કુશલો હિ નિરાકુલઃ ॥ 18-58॥

સુખમાસ્તે સુખં શેતે સુખમાયાતિ યાતિ ચ ।
સુખં વક્તિ સુખં ભુંક્તે વ્યવહારેઽપિ શાંતધીઃ ॥ 18-59॥

સ્વભાવાદ્યસ્ય નૈવાર્તિર્લોકવદ્ વ્યવહારિણઃ ।
મહાહ્રદ ઇવાક્ષોભ્યો ગતક્લેશઃ સુશોભતે ॥ 18-60॥

નિવૃત્તિરપિ મૂઢસ્ય પ્રવૃત્તિ રુપજાયતે ।
પ્રવૃત્તિરપિ ધીરસ્ય નિવૃત્તિફલભાગિની ॥ 18-61॥

પરિગ્રહેષુ વૈરાગ્યં પ્રાયો મૂઢસ્ય દૃશ્યતે ।
દેહે વિગલિતાશસ્ય ક્વ રાગઃ ક્વ વિરાગતા ॥ 18-62॥

ભાવનાભાવનાસક્તા દૃષ્ટિર્મૂઢસ્ય સર્વદા ।
ભાવ્યભાવનયા સા તુ સ્વસ્થસ્યાદૃષ્ટિરૂપિણી ॥ 18-63॥

સર્વારંભેષુ નિષ્કામો યશ્ચરેદ્ બાલવન્ મુનિઃ ।
ન લેપસ્તસ્ય શુદ્ધસ્ય ક્રિયમાણેઽપિ કર્મણિ ॥ 18-64॥

સ એવ ધન્ય આત્મજ્ઞઃ સર્વભાવેષુ યઃ સમઃ ।
પશ્યન્ શ‍ઋણ્વન્ સ્પૃશન્ જિઘ્રન્ન્ અશ્નન્નિસ્તર્ષમાનસઃ ॥ 18-65॥

ક્વ સંસારઃ ક્વ ચાભાસઃ ક્વ સાધ્યં ક્વ ચ સાધનમ્ ।
આકાશસ્યેવ ધીરસ્ય નિર્વિકલ્પસ્ય સર્વદા ॥ 18-66॥

સ જયત્યર્થસંન્યાસી પૂર્ણસ્વરસવિગ્રહઃ ।
અકૃત્રિમોઽનવચ્છિન્ને સમાધિર્યસ્ય વર્તતે ॥ 18-67॥

બહુનાત્ર કિમુક્તેન જ્ઞાતતત્ત્વો મહાશયઃ ।
ભોગમોક્ષનિરાકાંક્ષી સદા સર્વત્ર નીરસઃ ॥ 18-68॥

મહદાદિ જગદ્દ્વૈતં નામમાત્રવિજૃંભિતમ્ ।
વિહાય શુદ્ધબોધસ્ય કિં કૃત્યમવશિષ્યતે ॥ 18-69॥

ભ્રમભૂતમિદં સર્વં કિંચિન્નાસ્તીતિ નિશ્ચયી ।
અલક્ષ્યસ્ફુરણઃ શુદ્ધઃ સ્વભાવેનૈવ શામ્યતિ ॥ 18-70॥

શુદ્ધસ્ફુરણરૂપસ્ય દૃશ્યભાવમપશ્યતઃ ।
ક્વ વિધિઃ ક્વ ચ વૈરાગ્યં ક્વ ત્યાગઃ ક્વ શમોઽપિ વા ॥ 18-71॥

સ્ફુરતોઽનંતરૂપેણ પ્રકૃતિં ચ ન પશ્યતઃ ।
ક્વ બંધઃ ક્વ ચ વા મોક્ષઃ ક્વ હર્ષઃ ક્વ વિષાદિતા ॥ 18-72॥

બુદ્ધિપર્યંતસંસારે માયામાત્રં વિવર્તતે ।
નિર્મમો નિરહંકારો નિષ્કામઃ શોભતે બુધઃ ॥ 18-73॥

અક્ષયં ગતસંતાપમાત્માનં પશ્યતો મુનેઃ ।
ક્વ વિદ્યા ચ ક્વ વા વિશ્વં ક્વ દેહોઽહં મમેતિ વા ॥ 18-74॥

નિરોધાદીનિ કર્માણિ જહાતિ જડધીર્યદિ ।
મનોરથાન્ પ્રલાપાંશ્ચ કર્તુમાપ્નોત્યતત્ક્ષણાત્ ॥ 18-75॥

મંદઃ શ્રુત્વાપિ તદ્વસ્તુ ન જહાતિ વિમૂઢતામ્ ।
નિર્વિકલ્પો બહિર્યત્નાદંતર્વિષયલાલસઃ ॥ 18-76॥

જ્ઞાનાદ્ ગલિતકર્મા યો લોકદૃષ્ટ્યાપિ કર્મકૃત્ ।
નાપ્નોત્યવસરં કર્તું વક્તુમેવ ન કિંચન ॥ 18-77॥

ક્વ તમઃ ક્વ પ્રકાશો વા હાનં ક્વ ચ ન કિંચન ।
નિર્વિકારસ્ય ધીરસ્ય નિરાતંકસ્ય સર્વદા ॥ 18-78॥

ક્વ ધૈર્યં ક્વ વિવેકિત્વં ક્વ નિરાતંકતાપિ વા ।
અનિર્વાચ્યસ્વભાવસ્ય નિઃસ્વભાવસ્ય યોગિનઃ ॥ 18-79॥

ન સ્વર્ગો નૈવ નરકો જીવન્મુક્તિર્ન ચૈવ હિ ।
બહુનાત્ર કિમુક્તેન યોગદૃષ્ટ્યા ન કિંચન ॥ 18-80॥

નૈવ પ્રાર્થયતે લાભં નાલાભેનાનુશોચતિ ।
ધીરસ્ય શીતલં ચિત્તમમૃતેનૈવ પૂરિતમ્ ॥ 18-81॥

ન શાંતં સ્તૌતિ નિષ્કામો ન દુષ્ટમપિ નિંદતિ ।
સમદુઃખસુખસ્તૃપ્તઃ કિંચિત્ કૃત્યં ન પશ્યતિ ॥ 18-82॥

ધીરો ન દ્વેષ્ટિ સંસારમાત્માનં ન દિદૃક્ષતિ ।
હર્ષામર્ષવિનિર્મુક્તો ન મૃતો ન ચ જીવતિ ॥ 18-83॥

નિઃસ્નેહઃ પુત્રદારાદૌ નિષ્કામો વિષયેષુ ચ ।
નિશ્ચિંતઃ સ્વશરીરેઽપિ નિરાશઃ શોભતે બુધઃ ॥ 18-84॥

તુષ્ટિઃ સર્વત્ર ધીરસ્ય યથાપતિતવર્તિનઃ ।
સ્વચ્છંદં ચરતો દેશાન્ યત્રસ્તમિતશાયિનઃ ॥ 18-85॥

પતતૂદેતુ વા દેહો નાસ્ય ચિંતા મહાત્મનઃ ।
સ્વભાવભૂમિવિશ્રાંતિવિસ્મૃતાશેષસંસૃતેઃ ॥ 18-86॥

અકિંચનઃ કામચારો નિર્દ્વંદ્વશ્છિન્નસંશયઃ ।
અસક્તઃ સર્વભાવેષુ કેવલો રમતે બુધઃ ॥ 18-87॥

નિર્મમઃ શોભતે ધીરઃ સમલોષ્ટાશ્મકાંચનઃ ।
સુભિન્નહૃદયગ્રંથિર્વિનિર્ધૂતરજસ્તમઃ ॥ 18-88॥

સર્વત્રાનવધાનસ્ય ન કિંચિદ્ વાસના હૃદિ ।
મુક્તાત્મનો વિતૃપ્તસ્ય તુલના કેન જાયતે ॥ 18-89॥

જાનન્નપિ ન જાનાતિ પશ્યન્નપિ ન પશ્યતિ ।
બ્રુવન્ન્ અપિ ન ચ બ્રૂતે કોઽન્યો નિર્વાસનાદૃતે ॥ 18-90॥

ભિક્ષુર્વા ભૂપતિર્વાપિ યો નિષ્કામઃ સ શોભતે ।
ભાવેષુ ગલિતા યસ્ય શોભનાશોભના મતિઃ ॥ 18-91॥

ક્વ સ્વાચ્છંદ્યં ક્વ સંકોચઃ ક્વ વા તત્ત્વવિનિશ્ચયઃ ।
નિર્વ્યાજાર્જવભૂતસ્ય ચરિતાર્થસ્ય યોગિનઃ ॥ 18-92॥

આત્મવિશ્રાંતિતૃપ્તેન નિરાશેન ગતાર્તિના ।
અંતર્યદનુભૂયેત તત્ કથં કસ્ય કથ્યતે ॥ 18-93॥

સુપ્તોઽપિ ન સુષુપ્તૌ ચ સ્વપ્નેઽપિ શયિતો ન ચ ।
જાગરેઽપિ ન જાગર્તિ ધીરસ્તૃપ્તઃ પદે પદે ॥ 18-94॥

જ્ઞઃ સચિંતોઽપિ નિશ્ચિંતઃ સેંદ્રિયોઽપિ નિરિંદ્રિયઃ ।
સુબુદ્ધિરપિ નિર્બુદ્ધિઃ સાહંકારોઽનહંકૃતિઃ ॥ 18-95॥

ન સુખી ન ચ વા દુઃખી ન વિરક્તો ન સંગવાન્ ।
ન મુમુક્ષુર્ન વા મુક્તા ન કિંચિન્ન ચ કિંચન ॥ 18-96॥

વિક્ષેપેઽપિ ન વિક્ષિપ્તઃ સમાધૌ ન સમાધિમાન્ ।
જાડ્યેઽપિ ન જડો ધન્યઃ પાંડિત્યેઽપિ ન પંડિતઃ ॥ 18-97॥

મુક્તો યથાસ્થિતિસ્વસ્થઃ કૃતકર્તવ્યનિર્વૃતઃ ।
સમઃ સર્વત્ર વૈતૃષ્ણ્યાન્ન સ્મરત્યકૃતં કૃતમ્ ॥ 18-98॥

ન પ્રીયતે વંદ્યમાનો નિંદ્યમાનો ન કુપ્યતિ ।
નૈવોદ્વિજતિ મરણે જીવને નાભિનંદતિ ॥ 18-99॥

ન ધાવતિ જનાકીર્ણં નારણ્યમુપશાંતધીઃ ।
યથાતથા યત્રતત્ર સમ એવાવતિષ્ઠતે ॥ 18-100॥