અથ ચતુર્થોઽધ્યાયઃ ।
રાજા ઉવાચ ।
યાનિ યાનિ ઇહ કર્માણિ યૈઃ યૈઃ સ્વચ્છંદજન્મભિઃ ।
ચક્રે કરોતિ કર્તા વા હરિઃ તાનિ બ્રુવંતુ નઃ ॥ 1॥
દ્રુમિલઃ ઉવાચ ।
યઃ વા અનંતસ્ય ગુણાન્ અનંતાન્
અનુક્રમિષ્યન્ સઃ તુ બાલબુદ્ધિઃ ।
રજાંસિ ભૂમેઃ ગણયેત્ કથંચિત્
કાલેન ન એવ અખિલશક્તિધામ્નઃ ॥ 2॥
ભૂતૈઃ યદા પંચભિઃ આત્મસૃષ્ટૈઃ
પુરં વિરાજં વિરચય્ય તસ્મિન્ ।
સ્વાંશેન વિષ્ટઃ પુરુષાભિધાન
મવાપ નારાયણઃ આદિદેવઃ ॥ 3॥
યત્ કાયઃ એષઃ ભુવનત્રયસંનિવેશઃ
યસ્ય ઇંદ્રિયૈઃ તનુભૃતાં ઉભયૈંદ્રિયાણિ ।
જ્ઞાનં સ્વતઃ શ્વસનતઃ બલં ઓજઃ ઈહા
સત્ત્વાદિભિઃ સ્થિતિલયૌદ્ભવઃ આદિકર્તા ॥ 4॥
આદૌ અભૂત્ શતધૃતી રજસ અસ્ય સર્ગે
વિષ્ણુ સ્થિતૌ ક્રતુપતિઃ દ્વિજધર્મસેતુઃ ।
રુદ્રઃ અપિ અયાય તમસા પુરુષઃ સઃ આદ્યઃ
ઇતિ ઉદ્ભવસ્થિતિલયાઃ સતતં પ્રજાસુ ॥ 5॥
ધર્મસ્ય દક્ષદુહિતર્યજનિષ્ટઃ મૂર્ત્યા
નારાયણઃ નરઃ ઋષિપ્રવરઃ પ્રશાંતઃ ।
નૈષ્કર્મ્યલક્ષણં ઉવાચ ચચાર કર્મ
યઃ અદ્ય અપિ ચ આસ્ત ઋષિવર્યનિષેવિતાંઘ્રિઃ ॥ 6॥
ઇંદ્રઃ વિશંક્ય મમ ધામ જિઘૃક્ષતિ ઇતિ
કામં ન્યયુંક્ત સગણં સઃ બદરિઉપાખ્યમ્ ।
ગત્વા અપ્સરોગણવસંતસુમંદવાતૈઃ
સ્ત્રીપ્રેક્ષણ ઇષુભિઃ અવિધ્યતત્ મહિજ્ઞઃ ॥ 7॥
વિજ્ઞાય શક્રકૃતં અક્રમં આદિદેવઃ
પ્રાહ પ્રહસ્ય ગતવિસ્મયઃ એજમાનાન્ ।
મા ભૈષ્ટ ભો મદન મારુત દેવવધ્વઃ
ગૃહ્ણીત નઃ બલિં અશૂન્યં ઇમં કુરુધ્વમ્ ॥ 8॥
ઇત્થં બ્રુવતિ અભયદે નરદેવ દેવાઃ
સવ્રીડનમ્રશિરસઃ સઘૃણં તં ઊચુઃ ।
ન એતત્ વિભો ત્વયિ પરે અવિકૃતે વિચિત્રમ્
સ્વારામધીઃ અનિકરાનતપાદપદ્મે ॥ 9॥
ત્વાં સેવતાં સુરકૃતા બહવઃ અંતરાયાઃ
સ્વૌકો વિલંઘ્ય પરમં વ્રજતાં પદં તે ।
ન અન્યસ્ય બર્હિષિ બલીન્ દદતઃ સ્વભાગાન્
ધત્તે પદં ત્વં અવિતા યદિ વિઘ્નમૂર્ધ્નિ ॥ 10॥
ક્ષુત્ તૃટ્ત્રિકાલગુણમારુતજૈવ્હ્યશૈશ્ન્યાન્
અસ્માન્ અપારજલધીન્ અતિતીર્ય કેચિત્ ।
ક્રોધસ્ય યાંતિ વિફલસ્ય વશ પદે ગોઃ
મજ્જંતિ દુશ્ચરતપઃ ચ વૃથા ઉત્સૃજંતિ ॥ 11॥
ઇતિ પ્રગૃણતાં તેષાં સ્ત્રિયઃ અતિ અદ્ભુતદર્શનાઃ ।
દર્શયામાસ શુશ્રૂષાં સ્વર્ચિતાઃ કુર્વતીઃ વિભુઃ ॥ 12॥
તે દેવ અનુચરાઃ દૃષ્ટ્વા સ્ત્રિયઃ શ્રીઃ ઇવ રૂપિણીઃ ।
ગંધેન મુમુહુઃ તાસાં રૂપ ઔદાર્યહતશ્રિયઃ ॥ 13॥
તાન્ આહ દેવદેવ ઈશઃ પ્રણતાન્ પ્રહસન્ ઇવ ।
આસાં એકતમાં વૃંગ્ધ્વં સવર્ણાં સ્વર્ગભૂષણામ્ ॥
14॥
ઓં ઇતિ આદેશં આદાય નત્વા તં સુરવંદિનઃ ।
ઉર્વશીં અપ્સરઃશ્રેષ્ઠાં પુરસ્કૃત્ય દિવં યયુઃ ॥ 15॥
ઇંદ્રાય આનમ્ય સદસિ શ્રુણ્વતાં ત્રિદિવૌકસામ્ ।
ઊચુઃ નારાયણબલં શક્રઃ તત્ર આસ વિસ્મિતઃ ॥ 16॥
હંસસ્વરૂપી અવદદત્ અચ્યુતઃ આત્મયોગમ્
દત્તઃ કુમાર ઋષભઃ ભગવાન્ પિતા નઃ ।
વિષ્ણુઃ શિવાય જગતાં કલયા અવતીર્ણઃ
તેન આહૃતાઃ મધુભિદા શ્રુતયઃ હયાસ્યે ॥ 17॥
ગુપ્તઃ અપિ અયે મનુઃ ઇલા ઓષધયઃ ચ માત્સ્યે
ક્રૌડે હતઃ દિતિજઃ ઉદ્ધરતા અંભસઃ ક્ષ્મામ્ ।
કૌર્મે ધૃતઃ અદ્રિઃ અમૃત ઉન્મથને સ્વપૃષ્ઠે
ગ્રાહાત્ પ્રપન્નમિભરાજં અમુંચત્ આર્તમ્ ॥ 18॥
સંસ્તુન્વતઃ અબ્ધિપતિતાન્ શ્રમણાન્ ઋષીં ચ
શક્રં ચ વૃત્રવધતઃ તમસિ પ્રવિષ્ટમ્ ।
દેવસ્ત્રિયઃ અસુરગૃહે પિહિતાઃ અનાથાઃ
જઘ્ને અસુરેંદ્રં અભયાય સતાં નૃસિંહે ॥ 19॥
દેવ અસુરે યુધિ ચ દૈત્યપતીન્ સુરાર્થે
હત્વા અંતરેષુ ભુવનાનિ અદધાત્ કલાભિઃ ।
ભૂત્વા અથ વામનઃ ઇમાં અહરત્ બલેઃ ક્ષ્મામ્
યાંચાચ્છલેન સમદાત્ અદિતેઃ સુતેભ્યઃ ॥ 20॥
નિઃક્ષત્રિયાં અકૃત ગાં ચ ત્રિઃસપ્તકૃત્વઃ
રામઃ તુ હૈહયકુલ અપિ અયભાર્ગવ અગ્નિઃ ।
સઃ અબ્ધિં બબંધ દશવક્ત્રં અહન્ સલંકમ્
સીતાપતિઃ જયતિ લોકં અલઘ્નકીર્તિઃ ॥ 21॥
ભૂમેઃ ભર અવતરણાય યદુષિ અજન્મા જાતઃ
કરિષ્યતિ સુરૈઃ અપિ દુષ્કરાણિ ।
વાદૈઃ વિમોહયતિ યજ્ઞકૃતઃ અતદર્હાન્
શૂદ્રાં કલૌ ક્ષિતિભુજઃ ન્યહનિષ્યદંતે ॥ 22॥
એવંવિધાનિ કર્માણિ જન્માનિ ચ જગત્ પતેઃ ।
ભૂરીણિ ભૂરિયશસઃ વર્ણિતાનિ મહાભુજ ॥ 23॥
ઇતિ શ્રીમદ્ભગવતે મહાપુરાણે પારમહંસ્યાં
સંહિતાયામેકાદશસ્કંધે નિમિજાયંતસંવાદે
ચતુર્થોઽધ્યાયઃ ॥