અથ સપ્તમોઽધ્યાયઃ ।

શ્રી ભગવાન્ ઉવાચ ।
યત્ આત્થ માં મહાભાગ તત્ ચિકીર્ષિતં એવ મે ।
બ્રહ્મા ભવઃ લોકપાલાઃ સ્વર્વાસં મે અભિકાંક્ષિણઃ ॥ 1॥

મયા નિષ્પાદિતં હિ અત્ર દેવકાર્યં અશેષતઃ ।
યદર્થં અવતીર્ણઃ અહં અંશેન બ્રહ્મણાર્થિતઃ ॥ 2॥

કુલં વૈ શાપનિર્દગ્ધં નંક્ષ્યતિ અન્યોન્યવિગ્રહાત્ ।
સમુદ્રઃ સપ્તમે અહ્ન્હ્યેતાં પુરીં ચ પ્લાવયિષ્યતિ ॥ 3॥

યઃ હિ એવ અયં મયા ત્યક્તઃ લોકઃ અયં નષ્ટમંગલઃ ।
ભવિષ્યતિ અચિરાત્ સાધો કલિનાઽપિ નિરાકૃતઃ ॥ 4॥

ન વસ્તવ્યં ત્વયા એવ ઇહ મયા ત્યક્તે મહીતલે ।
જનઃ અધર્મરુચિઃ ભદ્રઃ ભવિષ્યતિ કલૌ યુગે ॥ 5॥

ત્વં તુ સર્વં પરિત્યજ્ય સ્નેહં સ્વજનબંધુષુ ।
મયિ આવેશ્ય મનઃ સમ્યક્ સમદૃક્ વિચરસ્વ ગામ્ ॥ 6॥

યત્ ઇદં મનસા વાચા ચક્ષુર્ભ્યાં શ્રવણાદિભિઃ ।
નશ્વરં ગૃહ્યમાણં ચ વિદ્ધિ માયામનોમયમ્ ॥ 7॥

પુંસઃ અયુક્તસ્ય નાનાર્થઃ ભ્રમઃ સઃ ગુણદોષભાક્ ।
કર્માકર્મવિકર્મ ઇતિ ગુણદોષધિયઃ ભિદા ॥ 8॥

તસ્માત્ યુક્તૈંદ્રિયગ્રામઃ યુક્તચિત્તઃ ઇદં જગત્ ।
આત્મનિ ઈક્ષસ્વ વિતતં આત્માનં મયિ અધીશ્વરે ॥ 9॥

જ્ઞાનવિજ્ઞાનસંયુક્તઃ આત્મભૂતઃ શરીરિણામ્ ।
આત્માનુભવતુષ્ટાત્મા ન અંતરાયૈઃ વિહન્યસે ॥ 10॥

દોષબુદ્ધ્યા ઉભયાતીતઃ નિષેધાત્ ન નિવર્તતે ।
ગુણબુદ્ધ્યા ચ વિહિતં ન કરોતિ યથા અર્ભકઃ ॥ 11॥

સર્વભૂતસુહૃત્ શાંતઃ જ્ઞાનવિજ્ઞાનનિશ્ચયઃ ।
પશ્યન્ મદાત્મકં વિશ્વં ન વિપદ્યેત વૈ પુનઃ ॥ 12॥

શ્રી શુકઃ ઉવાચ ।
ઇતિ આદિષ્ટઃ ભગવતા મહાભાગવતઃ નૃપ ।
ઉદ્ધવઃ પ્રણિપત્ય આહ તત્ત્વજિજ્ઞાસુઃ અચ્યુતમ્ ॥ 13॥

ઉદ્ધવઃ ઉવાચ ।
યોગેશ યોગવિન્ન્યાસ યોગાત્મ યોગસંભવ ।
નિઃશ્રેયસાય મે પ્રોક્તઃ ત્યાગઃ સંન્યાસલક્ષણઃ ॥ 14॥

ત્યાગઃ અયં દુષ્કરઃ ભૂમન્ કામાનાં વિષયાત્મભિઃ ।
સુતરાં ત્વયિ સર્વાત્મન્ ન અભક્તૈઃ ઇતિ મે મતિઃ ॥ 15॥

સઃ અહં મમ અહં ઇતિ મૂઢમતિઃ વિગાઢઃ
ત્વત્ માયયા વિરચિત આત્મનિ સાનુબંધે ।
તત્ તુ અંજસા નિગદિતં ભવતા યથા અહમ્
સંસાધયામિ ભગવન્ અનુશાધિ ભૃત્યમ્ ॥ 16॥

સત્યસ્ય તે સ્વદૃશઃ આત્મનઃ આત્મનઃ અન્યમ્
વક્તારં ઈશ વિબુધેષુ અપિ ન અનુચક્ષે ।
સર્વે વિમોહિતધિયઃ તવ માયયા ઇમે
બ્રહ્માદયઃ તનુભૃતઃ બહિઃ અર્થભાવઃ ॥ 17॥

તસ્માત્ ભવંતં અનવદ્યં અનંતપારમ્
સર્વજ્ઞં ઈશ્વરં અકુંઠવિકુંઠધિષ્ણિ અયમ્ ।
નિર્વિણ્ણધીઃ અહં ઉ હ વૃજનાભિતપ્તઃ
નારાયણં નરસખં શરણં પ્રપદ્યે ॥ 18॥

શ્રી ભગવાન્ ઉવાચ ।
પ્રાયેણ મનુજા લોકે લોકતત્ત્વવિચક્ષણાઃ ।
સમુદ્ધરંતિ હિ આત્માનં આત્મના એવ અશુભાશયાત્ ॥ 19॥

આત્મનઃ ગુરુઃ આત્મા એવ પુરુષસ્ય વિશેષતઃ ।
યત્ પ્રત્યક્ષ અનુમાનાભ્યાં શ્રેયઃ અસૌ અનુવિંદતે ॥ 20॥

પુરુષત્વે ચ માં ધીરાઃ સાંખ્યયોગવિશારદાઃ ।
આવિસ્તરાં પ્રપશ્યંતિ સર્વશક્તિ ઉપબૃંહિતમ્ ॥ 21॥

એકદ્વિત્રિચતુષ્પાદઃ બહુપાદઃ તથા અપદઃ ।
બહ્વ્યઃ સંતિ પુરઃ સૃષ્ટાઃ તાસાં મે પૌરુષી પ્રિયા ॥ 22॥

અત્ર માં માર્ગયંત્યદ્ધાઃ યુક્તાઃ હેતુભિઃ ઈશ્વરમ્ ।
ગૃહ્યમાણૈઃ ગુણૈઃ લિંગૈઃ અગ્રાહ્યં અનુમાનતઃ ॥ 23॥

અત્ર અપિ ઉદાહરંતિ ઇમં ઇતિહાસં પુરાતનમ્ ।
અવધૂતસ્ય સંવાદં યદોઃ અમિતતેજસઃ ॥ 24॥

(અથ અવધૂતગીતમ્ ।)
અવધૂતં દ્વિજં કંચિત્ ચરંતં અકુતોભયમ્ ।
કવિં નિરીક્ષ્ય તરુણં યદુઃ પપ્રચ્છ ધર્મવિત્ ॥ 25॥

યદુઃ ઉવાચ ।
કુતઃ બુદ્ધિઃ ઇયં બ્રહ્મન્ અકર્તુઃ સુવિશારદા ।
યાં આસાદ્ય ભવાન્ લોકં વિદ્વાન્ ચરતિ બાલવત્ ॥ 26॥

પ્રાયઃ ધર્માર્થકામેષુ વિવિત્સાયાં ચ માનવાઃ ।
હેતુના એવ સમીહંતે આયુષઃ યશસઃ શ્રિયઃ ॥ 27॥

ત્વં તુ કલ્પઃ કવિઃ દક્ષઃ સુભગઃ અમૃતભાષણઃ ।
ન કર્તા નેહસે કિંચિત્ જડૌન્મત્તપિશાચવત્ ॥ 28॥

જનેષુ દહ્યમાનેષુ કામલોભદવાગ્નિના ।
ન તપ્યસે અગ્નિના મુક્તઃ ગંગાંભસ્થઃ ઇવ દ્વિપઃ ॥ 29॥

ત્વં હિ નઃ પૃચ્છતાં બ્રહ્મન્ આત્મનિ આનંદકારણમ્ ।
બ્રૂહિ સ્પર્શવિહીનસ્ય ભવતઃ કેવલ આત્મનઃ ॥ 30॥

શ્રી ભગવાન્ ઉવાચ ।
યદુના એવં મહાભાગઃ બ્રહ્મણ્યેન સુમેધસા ।
પૃષ્ટઃ સભાજિતઃ પ્રાહ પ્રશ્રય અવનતં દ્વિજઃ ॥ 31॥

બ્રાહ્મણઃ ઉવાચ ।
સંતિ મે ગુરવઃ રાજન્ બહવઃ બુદ્ધ્યા ઉપાશ્રિતાઃ ।
યતઃ બુદ્ધિં ઉપાદાય મુક્તઃ અટામિ ઇહ તાન્ શ્રુણુ ॥ 32॥

પૃથિવી વાયુઃ આકાશં આપઃ અગ્નિઃ ચંદ્રમા રવિઃ ।
કપોતઃ અજગરઃ સિંધુઃ પતંગઃ મધુકૃદ્ ગજઃ ॥ 33॥

મધુહા હરિણઃ મીનઃ પિંગલા કુરરઃ અર્ભકઃ ।
કુમારી શરકૃત્ સર્પઃ ઊર્ણનાભિઃ સુપેશકૃત્ ॥ 34॥

એતે મે ગુરવઃ રાજન્ ચતુર્વિંશતિઃ આશ્રિતાઃ ।
શિક્ષા વૃત્તિભિઃ એતેષાં અન્વશિક્ષં ઇહ આત્મનઃ ॥ 35॥

યતઃ યત્ અનુશિક્ષામિ યથા વા નાહુષાત્મજ ।
તત્ તથા પુરુષવ્યાઘ્ર નિબોધ કથયામિ તે ॥ 36॥

ભૂતૈઃ આક્રમાણઃ અપિ ધીરઃ દૈવવશાનુગૈઃ ।
તત્ વિદ્વાન્ ન ચલેત્ માર્ગાત્ અન્વશિક્ષં ક્ષિતેઃ વ્રતમ્ ॥ 37॥

શશ્વત્ પરાર્થસર્વેહઃ પરાર્થ એકાંતસંભવઃ ।
સાધુઃ શિક્ષેત ભૂભૃત્તઃ નગશિષ્યઃ પરાત્મતામ્ ॥

38॥

પ્રાણવૃત્ત્યા એવ સંતુષ્યેત્ મુનિઃ ન એવ ઇંદ્રિયપ્રિયૈઃ ।
જ્ઞાનં યથા ન નશ્યેત ન અવકીર્યેત વાઙ્મનઃ ॥ 39॥

વિષયેષુ આવિશન્ યોગી નાનાધર્મેષુ સર્વતઃ ।
ગુણદોષવ્યપેત આત્મા ન વિષજ્જેત વાયુવત્ ॥ 40॥

પાર્થિવેષુ ઇહ દેહેષુ પ્રવિષ્ટઃ તત્ ગુણાશ્રયઃ ।
ગુણૈઃ ન યુજ્યતે યોગી ગંધૈઃ વાયુઃ ઇવ આત્મદૃક્ ॥ 41॥

અંતઃ હિતઃ ચ સ્થિરજંગમેષુ
બ્રહ્મ આત્મભાવેન સમન્વયેન ।
વ્યાપ્ત્ય અવચ્છેદં અસંગં આત્મનઃ
મુનિઃ નભઃ ત્વં વિતતસ્ય ભાવયેત્ ॥ 42॥

તેજઃ અબન્નમયૈઃ ભાવૈઃ મેઘ આદ્યૈઃ વાયુના ઈરિતૈઃ ।
ન સ્પૃશ્યતે નભઃ તદ્વત્ કાલસૃષ્ટૈઃ ગુણૈઃ પુમાન્ ॥

43॥

સ્વચ્છઃ પ્રકૃતિતઃ સ્નિગ્ધઃ માધુર્યઃ તીર્થભૂઃ નૃણામ્ ।
મુનિઃ પુનાતિ અપાં મિત્રં ઈક્ષ ઉપસ્પર્શકીર્તનૈઃ ॥ 44॥

તેજસ્વી તપસા દીપ્તઃ દુર્ધર્ષૌદરભાજનઃ ।
સર્વભક્ષઃ અપિ યુક્ત આત્મા ન આદત્તે મલં અગ્નિવત્ ॥ 45॥

ક્વચિત્ શન્નઃ ક્વચિત્ સ્પષ્ટઃ ઉપાસ્યઃ શ્રેયઃ ઇચ્છતામ્ ।
ભુંક્તે સર્વત્ર દાતૄણાં દહન્ પ્રાક્ ઉત્તર અશુભમ્ ॥

46॥

સ્વમાયયા સૃષ્ટં ઇદં સત્ અસત્ લક્ષણં વિભુઃ ।
પ્રવિષ્ટઃ ઈયતે તત્ તત્ સ્વરૂપઃ અગ્નિઃ ઇવ એધસિ ॥ 47॥

વિસર્ગાદ્યાઃ શ્મશાનાંતાઃ ભાવાઃ દેહસ્ય ન આત્મનઃ ।
કલાનાં ઇવ ચંદ્રસ્ય કાલેન અવ્યક્તવર્ત્મના ॥ 48॥

કાલેન હિ ઓઘવેગેન ભૂતાનાં પ્રભવ અપિ અયૌ ।
નિત્યૌ અપિ ન દૃશ્યેતે આત્મનઃ અગ્નેઃ યથા અર્ચિષામ્ ॥ 49॥

ગુણૈઃ ગુણાન્ ઉપાદત્તે યથાકાલં વિમુંચતિ ।
ન તેષુ યુજ્યતે યોગી ગોભિઃ ગાઃ ઇવ ગોપતિઃ ॥ 50॥

બુધ્યતે સ્વેન ભેદેન વ્યક્તિસ્થઃ ઇવ તત્ ગતઃ ।
લક્ષ્યતે સ્થૂલમતિભિઃ આત્મા ચ અવસ્થિતઃ અર્કવત્ ॥ 51॥

ન અતિસ્નેહઃ પ્રસંગઃ વા કર્તવ્યઃ ક્વ અપિ કેનચિત્ ।
કુર્વન્ વિંદેત સંતાપં કપોતઃ ઇવ દીનધીઃ ॥ 52॥

કપોતઃ કશ્ચન અરણ્યે કૃતનીડઃ વનસ્પતૌ ।
કપોત્યા ભાર્યયા સાર્ધં ઉવાસ કતિચિત્ સમાઃ ॥ 53॥

કપોતૌ સ્નેહગુણિતહૃદયૌ ગૃહધર્મિણૌ ।
દૃષ્ટિં દૃષ્ટ્યાંગં અંગેન બુદ્ધિં બુદ્ધ્યા બબંધતુઃ ॥

54॥

શય્યાસનાટનસ્થાનવાર્તાક્રીડાશનાદિકમ્ ।
મિથુનીભૂય વિસ્રબ્ધૌ ચેરતુઃ વનરાજિષુ ॥ 55॥

યં યં વાંછતિ સા રાજન્ તર્પયંતિ અનુકંપિતા ।
તં તં સમનયત્ કામં કૃચ્છ્રેણ અપિ અજિતૈંદ્રિયઃ ॥ 56॥

કપોતી પ્રથમં ગર્ભં ગૃહ્ણતિ કાલઃ આગતે ।
અંડાનિ સુષુવે નીડે સ્વપત્યુઃ સંનિધૌ સતી ॥ 57॥

તેષૂ કાલે વ્યજાયંત રચિતાવયવા હરેઃ ।
શક્તિભિઃ દુર્વિભાવ્યાભિઃ કોમલાંગતનૂરુહાઃ ॥ 58॥

પ્રજાઃ પુપુષતુઃ પ્રીતૌ દંપતી પુત્રવત્સલૌ ।
શ‍ઋણ્વંતૌ કૂજિતં તાસાં નિર્વૃતૌ કલભાષિતૈઃ ॥ 59॥

તાસાં પતત્રૈઃ સુસ્પર્શૈઃ કૂજિતૈઃ મુગ્ધચેષ્ટિતૈઃ ।
પ્રત્યુદ્ગમૈઃ અદીનાનાં પિતરૌ મુદં આપતુઃ ॥ 60॥

સ્નેહાનુબદ્ધહૃદયૌ અન્યોન્યં વિષ્ણુમાયયા ।
વિમોહિતૌ દીનધિયૌ શિશૂન્ પુપુષતુઃ પ્રજાઃ ॥ 61॥

એકદા જગ્મતુઃ તાસાં અન્નાર્થં તૌ કુટુંબિનૌ ।
પરિતઃ કાનને તસ્મિન્ અર્થિનૌ ચેરતુઃ ચિરમ્ ॥ 62॥

દૃષ્ટ્વા તાન્ લુબ્ધકઃ કશ્ચિત્ યદૃચ્છ અતઃ વનેચરઃ ।
જગૃહે જાલં આતત્ય ચરતઃ સ્વાલયાંતિકે ॥ 63॥

કપોતઃ ચ કપોતી ચ પ્રજાપોષે સદા ઉત્સુકૌ ।
ગતૌ પોષણં આદાય સ્વનીડં ઉપજગ્મતુઃ ॥ 64॥

કપોતી સ્વાત્મજાન્ વીક્ષ્ય બાલકાન્ જાલસંવૃતાન્ ।
તાન્ અભ્યધાવત્ ક્રોશંતી ક્રોશતઃ ભૃશદુઃખિતા ॥ 65॥

સા અસકૃત્ સ્નેહગુણિતા દીનચિત્તા અજમાયયા ।
સ્વયં ચ અબધ્યત શિચા બદ્ધાન્ પશ્યંતિ અપસ્મૃતિઃ ॥ 66॥

કપોતઃ ચ આત્મજાન્ બદ્ધાન્ આત્મનઃ અપિ અધિકાન્ પ્રિયાન્ ।
ભાર્યાં ચ આત્મસમાં દીનઃ વિલલાપ અતિદુઃખિતઃ ॥ 67॥

અહો મે પશ્યત અપાયં અલ્પપુણ્યસ્ય દુર્મતેઃ ।
અતૃપ્તસ્ય અકૃતાર્થસ્ય ગૃહઃ ત્રૈવર્ગિકઃ હતઃ ॥ 68॥

અનુરૂપા અનુકૂલા ચ યસ્ય મે પતિદેવતા ।
શૂન્યે ગૃહે માં સંત્યજ્ય પુત્રૈઃ સ્વર્યાતિ સાધુભિઃ ॥ 69॥

સઃ અહં શૂન્યે ગૃહે દીનઃ મૃતદારઃ મૃતપ્રજઃ ।
જિજીવિષે કિમર્થં વા વિધુરઃ દુઃખજીવિતઃ ॥ 70॥

તાન્ તથા એવ આવૃતાન્ શિગ્ભિઃ મૃત્યુગ્રસ્તાન્ વિચેષ્ટતઃ ।
સ્વયં ચ કૃપણઃ શિક્ષુ પશ્યન્ અપિ અબુધઃ અપતત્ ॥ 71॥

તં લબ્ધ્વા લુબ્ધકઃ ક્રૂરઃ કપોતં ગૃહમેધિનમ્ ।
કપોતકાન્ કપોતીં ચ સિદ્ધાર્થઃ પ્રયયૌ ગૃહમ્ ॥ 72॥

એવં કુટુંબી અશાંત આત્મા દ્વંદ્વ આરામઃ પતત્ ત્રિવત્ ।
પુષ્ણન્ કુટુંબં કૃપણઃ સાનુબંધઃ અવસીદતિ ॥ 73॥

યઃ પ્રાપ્ય માનુષં લોકં મુક્તિદ્વારં અપાવૃતમ્ ।
ગૃહેષુ ખગવત્ સક્તઃ તં આરૂઢચ્યુતં વિદુઃ ॥ 74॥

ઇતિ શ્રીમદ્ભાગવતે મહાપુરાણે પારમહંસ્યાં
સંહિતાયામેકાદશસ્કંધે શ્રીકૃષ્ણોદ્ધવસંવાદે
યદ્વધૂતેતિહાસે સપ્તમોઽધ્યાયઃ ॥