દિક્કાલાદ્યનવચ્છિન્નાનંતચિન્માત્રમૂર્તયે ।
સ્વાનુભૂત્યેકમાનાય નમઃ શાંતાય તેજસે ॥ 1.1 ॥
બોદ્ધારો મત્સરગ્રસ્તાઃ
પ્રભવઃ સ્મયદૂષિતાઃ ।
અબોધોપહતાઃ ચાન્યે
જીર્ણં અંગે સુભાષિતમ્ ॥ 1.2 ॥
અજ્ઞઃ સુખં આરાધ્યઃ
સુખતરં આરાધ્યતે વિશેષજ્ઞઃ ।
જ્ઞાનલવદુર્વિદગ્ધં
બ્રહ્માપિ તં નરં ન રંજયતિ ॥ 1.3 ॥
પ્રસહ્ય મણિં ઉદ્ધરેન્મકરવક્ત્રદંષ્ટ્રાંતરાત્
સમુદ્રં અપિ સંતરેત્પ્રચલદૂર્મિમાલાકુલમ્ ।
ભુજંગં અપિ કોપિતં શિરસિ પુષ્પવદ્ધારયેત્
ન તુ પ્રતિનિવિષ્ટમૂઋખજનચિત્તં આરાધયેથ્ ॥ 1.4 ॥
લભેત સિકતાસુ તૈલં અપિ યત્નતઃ પીડયન્
પિબેચ્ચ મૃગતૃષ્ણિકાસુ સલિલં પિપાસાર્દિતઃ ।
ક્વચિદપિ પર્યટન્શશવિષાણં આસાદયેત્
ન તુ પ્રતિનિવિષ્ટમૂર્ખચિત્તં આરાધયેથ્ ॥ 1.5 ॥
વ્યાલં બાલમૃણાલતંતુભિરસૌ રોદ્ધું સમુજ્જૃંભતે
છેત્તું વજ્રમણિં શિરીષકુસુમપ્રાંતેન સન્નહ્યતિ ।
માધુર્યં મધુબિંદુના રચયિતું ક્ષારામુધેરીહતે
નેતું વાંછંતિ યઃ ખલાન્પથિ સતાં સૂક્તૈઃ સુધાસ્યંદિભિઃ ॥ 1.6 ॥
સ્વાયત્તં એકાંતગુણં વિધાત્રા
વિનિર્મિતં છાદનં અજ્ઞતાયાઃ ।
વિશેષાઅતઃ સર્વવિદાં સમાજે
વિભૂષણં મૌનં અપંડિતાનામ્ ॥ 1.7 ॥
યદા કિંચિજ્જ્ઞોઽહં દ્વિપ ઇવ મદાંધઃ સમભવં
તદા સર્વજ્ઞોઽસ્મીત્યભવદવલિપ્તં મમ મનઃ
યદા કિંચિત્કિંચિદ્બુધજનસકાશાદવગતં
તદા મૂર્ખોઽસ્મીતિ જ્વર ઇવ મદો મે વ્યપગતઃ ॥ 1.8 ॥
કૃમિકુલચિત્તં લાલાક્લિન્નં વિગંધિજુગુપ્સિતં
નિરુપમરસં પ્રીત્યા ખાદન્નરાસ્થિ નિરામિષમ્ ।
સુરપતિં અપિ શ્વા પાર્શ્વસ્થં વિલોક્ય ન શંકતે
ન હિ ગણયતિ ક્ષુદ્રો જંતુઃ પરિગ્રહફલ્ગુતામ્ ॥ 1.9 ॥
શિરઃ શાર્વં સ્વર્ગાત્પશુપતિશિરસ્તઃ ક્ષિતિધરં
મ્હીધ્રાદુત્તુંગાદવનિં અવનેશ્ચાપિ જલધિમ્ ।
અધોઽધો ગંગેયં પદં ઉપગતા સ્તોકમ્
અથવાવિવેકભ્રષ્ટાનાં ભવતિ વિનિપાતઃ શતમુખઃ ॥ 1.10 ॥
શક્યો વારયિતું જલેન હુતભુક્ચ્છત્રેણ સૂર્યાતપો
નાગેંદ્રો નિશિતાગ્કુશેન સમદો દંડેન ગોગર્દભૌ ।
વ્યાધિર્ભેષજસંગ્રહૈશ્ચ વિવિધૈર્મંત્રપ્રયોગૈર્વિષં
સર્વસ્યૌષધં અસ્તિ શાસ્ત્રવિહિતં મૂર્ખસ્ય નસ્ત્યૌષધિમ્ ॥ 1.11 ॥
સાહિત્યસંગીતકલાવિહીનઃ
સાક્ષાત્પશુઃ પુચ્છવિષાણહીનઃ ।
તૃણં ન ખાદન્નપિ જીવમાનસ્
તદ્ભાગધેયં પરમં પશૂનામ્ ॥ 1.12 ॥
યેષાં ન વિદ્યા ન તપો ન દાનં
જ્ઞાનં ન શીલં ન ગુણો ન ધર્મઃ ।
તે મર્ત્યલોકે ભુવિ ભારભૂતા
મનુષ્યરૂપેણ મૃગાશ્ચરંતિ ॥ 1.13 ॥
વરં પર્વતદુર્ગેષુ
ભ્રાંતં વનચરૈઃ સહ
ન મૂર્ખજનસંપર્કઃ
સુરેંદ્રભવનેષ્વપિ ॥ 1.14 ॥
શાસ્ત્રોપસ્કૃતશબ્દસુંદરગિરઃ શિષ્યપ્રદેયાગમા
વિખ્યાતાઃ કવયો વસંતિ વિષયે યસ્ય પ્રભોર્નિર્ધનાઃ ।
તજ્જાડ્યં વસુધાદિપસ્ય કવયસ્ત્વર્થં વિનાપીશ્વરાઃ
કુત્સ્યાઃ સ્યુઃ કુપરીક્ષકા હિ મણયો યૈરર્ઘતઃ પાતિતાઃ ॥ 1.15 ॥
હર્તુર્યાતિ ન ગોચરં કિં અપિ શં પુષ્ણાતિ યત્સર્વદાઽપ્ય્
અર્થિભ્યઃ પ્રતિપાદ્યમાનં અનિશં પ્રાપ્નોતિ વૃદ્ધિં પરામ્ ।
કલ્પાંતેષ્વપિ ન પ્રયાતિ નિધનં વિદ્યાખ્યં અંતર્ધનં
યેષાં તાન્પ્રતિ માનં ઉજ્ઝત નૃપાઃ કસ્તૈઃ સહ સ્પર્ધતે ॥ 1.16 ॥
અધિગતપરમાર્થાન્પંડિતાન્માવમંસ્થાસ્
તૃણં ઇવ લઘુ લક્ષ્મીર્નૈવ તાન્સંરુણદ્ધિ ।
અભિનવમદલેખાશ્યામગંડસ્થલાનાં
ન ભવતિ બિસતંતુર્વારણં વારણાનામ્ ॥ 1.17 ॥
અંભોજિનીવનવિહારવિલાસં એવ
હંસસ્ય હંતિ નિતરાં કુપિતો વિધાતા ।
ન ત્વસ્ય દુગ્ધજલભેદવિધૌ પ્રસિદ્ધાં
વૈદગ્ધીકીર્તિં અપહર્તું અસૌ સમર્થઃ ॥ 1.18 ॥
કેયૂરાણિ ન ભૂષયંતિ પુરુષં હારા ન ચંદ્રોજ્જ્વલા
ન સ્નાનં ન વિલેપનં ન કુસુમં નાલંકૃતા મૂર્ધજાઃ ।
વાણ્યેકા સમલંકરોતિ પુરુષં યા સંસ્કૃતા ધાર્યતે
ક્ષીયંતે ખલુ ભૂષણાનિ સતતં વાગ્ભૂષણં ભૂષણમ્ ॥ 1.19 ॥
વિદ્યા નામ નરસ્ય રૂપં અધિકં પ્રચ્છન્નગુપ્તં ધનં
વિદ્યા ભોગકરી યશઃસુખકરી વિદ્યા ગુરૂણાં ગુરુઃ ।
વિદ્યા બંધુજનો વિદેશગમને વિદ્યા પરા દેવતા
વિદ્યા રાજસુ પૂજ્યતે ન તુ ધનં વિદ્યાવિહીનઃ પશુઃ ॥ 1.20 ॥
ક્ષાંતિશ્ચેત્કવચેન કિં કિં અરિભિઃ ક્રોધોઽસ્તિ ચેદ્દેહિનાં
જ્ઞાતિશ્ચેદનલેન કિં યદિ સુહૃદ્દિવ્યૌષધં કિં ફલમ્ ।
કિં સર્પૈર્યદિ દુર્જનાઃ કિં ઉ ધનૈર્વિદ્યાઽનવદ્યા યદિ
વ્રીડા ચેત્કિં ઉ ભૂષણૈઃ સુકવિતા યદ્યસ્તિ રાજ્યેન કિમ્ ॥ 1.21 ॥
દાક્ષિણ્યં સ્વજને દયા પરિજને શાઠ્યં સદા દુર્જને
પ્રીતિઃ સાધુજને નયો નૃપજને વિદ્વજ્જને ચાર્જવમ્ ।
શૌર્યં શત્રુજને ક્ષમા ગુરુજને કાંતાજને ધૃષ્ટતા
યે ચૈવં પુરુષાઃ કલાસુ કુશલાસ્તેષ્વેવ લોકસ્થિતિઃ ॥ 1.22 ॥
જાડ્યં ધિયો હરતિ સિંચતિ વાચિ સત્યં
માનોન્નતિં દિશતિ પાપં અપાકરોતિ ।
ચેતઃ પ્રસાદયતિ દિક્ષુ તનોતિ કીર્તિં
સત્સંગતિઃ કથય કિં ન કરોતિ પુંસામ્ ॥ 1.23 ॥
જયંતિ તે સુકૃતિનો
રસસિદ્ધાઃ કવીશ્વરાઃ ।
નાસ્તિ યેષાં યશઃકાયે
જરામરણજં ભયમ્ ॥ 1.24 ॥
સૂનુઃ સચ્ચરિતઃ સતી પ્રિયતમા સ્વામી પ્રસાદોન્મુખઃ
સ્નિગ્ધં મિત્રં અવંચકઃ પરિજનો નિઃક્લેશલેશં મનઃ ।
આકારો રુચિરઃ સ્થિરશ્ચ વિભવો વિદ્યાવદાતં મુખં
તુષ્ટે વિષ્ટપકષ્ટહારિણિ હરૌ સંપ્રાપ્યતે દેહિના ॥ 1.25 ॥
પ્રાણાઘાતાન્નિવૃત્તિઃ પરધનહરણે સંયમઃ સત્યવાક્યં
કાલે શક્ત્યા પ્રદાનં યુવતિજનકથામૂકભાવઃ પરેષામ્ ।
તૃષ્ણાસ્રોતો વિભંગો ગુરુષુ ચ વિનયઃ સર્વભૂતાનુકંપા
સામાન્યઃ સર્વશાસ્ત્રેષ્વનુપહતવિધિઃ શ્રેયસાં એષ પંથાઃ ॥ 1.26 ॥
પ્રારભ્યતે ન ખલુ વિઘ્નભયેન નીચૈઃ
પ્રારભ્ય વિઘ્નવિહતા વિરમંતિ મધ્યાઃ ।
વિઘ્નૈઃ પુનઃ પુનરપિ પ્રતિહન્યમાનાઃ
પ્રારબ્ધં ઉત્તમજના ન પરિત્યજંતિ ॥ 1.27 ॥
અસંતો નાભ્યર્થ્યાઃ સુહૃદપિ ન યાચ્યઃ કૃશધનઃ
પ્રિયા ન્યાય્યા વૃત્તિર્મલિનં અસુભંગેઽપ્યસુકરમ્ ।
વિપદ્યુચ્ચૈઃ સ્થેયં પદં અનુવિધેયં ચ મહતાં
સતાં કેનોદ્દિષ્ટં વિષમં અસિધારાવ્રતં ઇદમ્ ॥ 1.28 ॥
ક્ષુત્ક્ષામોઽપિ જરાકૃશોઽપિ શિથિલપ્રાણોઽપિ કષ્ટાં દશામ્
આપન્નોઽપિ વિપન્નદીધિતિરિતિ પ્રાણેષુ નશ્યત્સ્વપિ ।
મત્તેભેંદ્રવિભિન્નકુંભપિશિતગ્રાસૈકબદ્ધસ્પૃહઃ
કિં જીર્ણં તૃણં અત્તિ માનમહતાં અગ્રેસરઃ કેસરી ॥ 1.29 ॥
સ્વલ્પસ્નાયુવસાવશેષમલિનં નિર્માંસં અપ્યસ્થિ ગોઃ
શ્વા લબ્ધ્વા પરિતોષં એતિ ન તુ તત્તસ્ય ક્ષુધાશાંતયે ।
સિંહો જંબુકં અંકં આગતં અપિ ત્યક્ત્વા નિહંતિ દ્વિપં
સર્વઃ કૃચ્છ્રગતોઽપિ વાંછંતિ જનઃ સત્ત્વાનુરૂપં ફલમ્ ॥ 1.30 ॥
લાંગૂલચાલનં અધશ્ચરણાવપાતં
ભૂમૌ નિપત્ય વદનોદરદર્શનં ચ ।
શ્વા પિંડદસ્ય કુરુતે ગજપુંગવસ્તુ
ધીરં વિલોકયતિ ચાટુશતૈશ્ચ ભુંક્તે ॥ 1.31 ॥
પરિવર્તિનિ સંસારે
મૃતઃ કો વા ન જાયતે ।
સ જાતો યેન જાતેન
યાતિ વંશઃ સમુન્નતિમ્ ॥ 1.32 ॥
કુસુમસ્તવકસ્યેવ
દ્વયી વૃત્તિર્મનસ્વિનઃ ।
મૂર્ધ્નિ વા સર્વલોકસ્ય
શીર્યતે વન એવ વા ॥ 1.33 ॥
સંત્યન્યેઽપિ બૃહસ્પતિપ્રભૃતયઃ સંભાવિતાઃ પંચષાસ્
તાન્પ્રત્યેષ વિશેષવિક્રમરુચી રાહુર્ન વૈરાયતે ।
દ્વાવેવ ગ્રસતે દિવાકરનિશાપ્રાણેશ્વરૌ ભાસ્કરૌ
ભ્રાતઃ પર્વણિ પશ્ય દાનવપતિઃ શીર્ષાવશેષાકૃતિઃ ॥ 1.34 ॥
વહતિ ભુવનશ્રેણિં શેષઃ ફણાફલકસ્થિતાં
કમઠપતિના મધ્યેપૃષ્ઠં સદા સ ચ ધાર્યતે ।
તં અપિ કુરુતે ક્રોડાધીનં પયોધિરનાદરાદ્
અહહ મહતાં નિઃસીમાનશ્ચરિત્રવિભૂતયઃ ॥ 1.35 ॥
વરં પક્ષચ્છેદઃ સમદમઘવન્મુક્તકુલિશપ્રહારૈર્
ઉદ્ગચ્છદ્બહુલદહનોદ્ગારગુરુભિઃ ।
તુષારાદ્રેઃ સૂનોરહહ પિતરિ ક્લેશવિવશે
ન ચાસૌ સંપાતઃ પયસિ પયસાં પત્યુરુચિતઃ ॥ 1.36 ॥
સિંહઃ શિશુરપિ નિપતતિ
મદમલિનકપોલભિત્તિષુ ગજેષુ ।
પ્રકૃતિરિયં સત્ત્વવતાં
ન ખલુ વયસ્તેજસો હેતુઃ ॥ 1.37 ॥
જાતિર્યાતુ રસાતલં ગુણગણૈસ્તત્રાપ્યધો ગમ્યતાં
શીલં શૈલતટાત્પતત્વભિજનઃ સંદહ્યતાં વહ્નિના ।
શૌર્યે વૈરિણિ વજ્રં આશુ નિપતત્વર્થોઽસ્તુ નઃ કેવલં
યેનૈકેન વિના ગુણસ્તૃણલવપ્રાયાઃ સમસ્તા ઇમે ॥ 1.38 ॥
ધનં અર્જય કાકુત્સ્થ
ધનમૂલં ઇદં જગત્ ।
અંતરં નાભિજાનામિ
નિર્ધનસ્ય મૃતસ્ય ચ ॥ 1.39 ॥
તાનીંદ્રિયાણ્યવિકલાનિ તદેવ નામ
સા બુદ્ધિરપ્રતિહતા વચનં તદેવ ।
અર્થોષ્મણા વિરહિતઃ પુરુષઃ ક્ષણેન
સોઽપ્યન્ય એવ ભવતીતિ વિચિત્રં એતથ્ ॥ 1.40 ॥
યસ્યાસ્તિ વિત્તં સ નરઃ કુલીનઃ
સ પંડિતઃ સ શ્રુતવાન્ગુણજ્ઞઃ ।
સ એવ વક્તા સ ચ દર્શનીયઃ
સર્વે ગુણાઃ કાંચનં આશ્રયંતિ ॥ 1.41 ॥
દૌર્મંત્ર્યાન્નૃપતિર્વિનશ્યતિ યતિઃ સંગાત્સુતો લાલનાત્
વિપ્રોઽનધ્યયનાત્કુલં કુતનયાચ્છીલં ખલોપાસનાત્ ।
હ્રીર્મદ્યાદનવેક્ષણાદપિ કૃષિઃ સ્નેહઃ પ્રવાસાશ્રયાન્
મૈત્રી ચાપ્રણયાત્સમૃદ્ધિરનયાત્ત્યાગપ્રમાદાદ્ધનમ્ ॥ 1.42 ॥
દાનં ભોગો નાશસ્તિસ્રો
ગતયો ભવંતિ વિત્તસ્ય ।
યો ન દદાતિ ન ભુંક્તે
તસ્ય તૃતીયા ગતિર્ભવતિ ॥ 1.43 ॥
મણિઃ શાણોલ્લીઢઃ સમરવિજયી હેતિદલિતો
મદક્ષીણો નાગઃ શરદિ સરિતઃ શ્યાનપુલિનાઃ ।
કલાશેષશ્ચંદ્રઃ સુરતમૃદિતા બાલવનિતા
તન્નિમ્ના શોભંતે ગલિતવિભવાશ્ચાર્થિષુ નરાઃ ॥ 1.44 ॥
પરિક્ષીણઃ કશ્ચિત્સ્પૃહયતિ યવાનાં પ્રસૃતયે
સ પશ્ચાત્સંપૂર્ણઃ કલયતિ ધરિત્રીં તૃણસમામ્ ।
અતશ્ચાનૈકાંત્યાદ્ગુરુલઘુતયાઽર્થેષુ ધનિનામ્
અવસ્થા વસ્તૂનિ પ્રથયતિ ચ સંકોચયતિ ચ ॥ 1.45 ॥
રાજંદુધુક્ષસિ યદિ ક્ષિતિધેનું એતાં
તેનાદ્ય વત્સં ઇવ લોકં અમું પુષાણ
તસ્મિંશ્ચ સમ્યગનિશં પરિપોષ્યમાણે
નાનાફલૈઃ ફલતિ કલ્પલતેવ ભૂમિઃ ॥ 1.46 ॥
સત્યાનૃતા ચ પરુષા પ્રિયવાદિની ચ
હિંસ્રા દયાલુરપિ ચાર્થપરા વદાન્યા ।
નિત્યવ્યયા પ્રચુરનિત્યધનાગમા ચ
વારાંગનેવ નૃપનીતિરનેકરૂપા ॥ 1.47 ॥
આજ્ઞા કીર્તિઃ પાલનં બ્રાહ્મણાનાં
દાનં ભોગો મિત્રસંરક્ષણં ચ
યેષાં એતે ષડ્ગુણા ન પ્રવૃત્તાઃ
કોઽર્થસ્તેષાં પાર્થિવોપાશ્રયેણ ॥ 1.48 ॥
યદ્ધાત્રા નિજભાલપટ્ટલિખિતં સ્તોકં મહદ્વા ધનં
તત્પ્રાપ્નોતિ મરુસ્થલેઽપિ નિતરાં મેરૌ તતો નાધિકમ્ ।
તદ્ધીરો ભવ વિત્તવત્સુ કૃપણાં વૃત્તિં વૃથા સા કૃથાઃ
કૂપે પશ્ય પયોનિધાવપિ ઘટો ગૃહ્ણાતિ તુલ્યં જલમ્ ॥ 1.49 ॥
ત્વં એવ ચાતકાધારોઽ
સીતિ કેષાં ન ગોચરઃ ।
કિં અંભોદવરાસ્માકં
કાર્પણ્યોક્તં પ્રતીક્ષસે ॥ 1.50 ॥
રે રે ચાતક સાવધાનમનસા મિત્ર ક્ષણં શ્રૂયતામ્
અંભોદા બહવો વસંતિ ગગને સર્વેઽપિ નૈતાદૃશાઃ ।
કેચિદ્વૃષ્ટિભિરાર્દ્રયંતિ વસુધાં ગર્જંતિ કેચિદ્વૃથા
યં યં પશ્યસિ તસ્ય તસ્ય પુરતો મા બ્રૂહિ દીનં વચઃ ॥ 1.51 ॥
અકરુણત્વં અકારણવિગ્રહઃ
પરધને પરયોષિતિ ચ સ્પૃહા ।
સુજનબંધુજનેષ્વસહિષ્ણુતા
પ્રકૃતિસિદ્ધં ઇદં હિ દુરાત્મનામ્ ॥ 1.52 ॥
દુર્જનઃ પરિહર્તવ્યો
વિદ્યયાઽલકૃતોઽપિ સન્ ।
મણિના ભૂષિતઃ સર્પઃ
કિં અસૌ ન ભયંકરઃ ॥ 1.53 ॥
જાડ્યં હ્રીમતિ ગણ્યતે વ્રતરુચૌ દંભઃ શુચૌ કૈતવં
શૂરે નિર્ઘૃણતા મુનૌ વિમતિતા દૈન્યં પ્રિયાલાપિનિ ।
તેજસ્વિન્યવલિપ્તતા મુખરતા વક્તર્યશક્તિઃ સ્થિરે
તત્કો નામ ગુણો ભવેત્સ ગુણિનાં યો દુર્જનૈર્નાંકિતઃ ॥ 1.54 ॥
લોભશ્ચેદગુણેન કિં પિશુનતા યદ્યસ્તિ કિં પાતકૈઃ
સત્યં ચેત્તપસા ચ કિં શુચિ મનો યદ્યસ્તિ તીર્થેન કિમ્ ।
સૌજન્યં યદિ કિં ગુણૈઃ સુમહિમા યદ્યસ્તિ કિં મંડનૈઃ
સદ્વિદ્યા યદિ કિં ધનૈરપયશો યદ્યસ્તિ કિં મૃત્યુના ॥ 1.55 ॥
શશી દિવસધૂસરો ગલિતયૌવના કામિની
સરો વિગતવારિજં મુખં અનક્ષરં સ્વાકૃતેઃ ।
પ્રભુર્ધનપરાયણઃ સતતદુર્ગતઃ સજ્જનો
નૃપાંગણગતઃ ખલો મનસિ સપ્ત શલ્યાનિ મે ॥ 1.56 ॥
ન કશ્ચિચ્ચંડકોપાનામ્
આત્મીયો નામ ભૂભુજામ્ ।
હોતારં અપિ જુહ્વાનં
સ્પૃષ્ટો વહતિ પાવકઃ ॥ 1.57 ॥
મૌનૌમૂકઃ પ્રવચનપટુર્બાટુલો જલ્પકો વા
ધૃષ્ટઃ પાર્શ્વે વસતિ ચ સદા દૂરતશ્ચાપ્રગલ્ભઃ ।
ક્ષાંત્યા ભીરુર્યદિ ન સહતે પ્રાયશો નાભિજાતઃ
સેવાધર્મઃ પરમગહનો યોગિનાં અપ્યગમ્યઃ ॥ 1.58 ॥
ઉદ્ભાસિતાખિલખલસ્ય વિશૃંખલસ્ય
પ્રાગ્જાતવિસ્તૃતનિજાધમકર્મવૃત્તેઃ ।
દૈવાદવાપ્તવિભવસ્ય ગુણદ્વિષોઽસ્ય
નીચસ્ય ગોચરગતૈઃ સુખં આપ્યતે ॥ 1.59 ॥
આરંભગુર્વી ક્ષયિણી ક્રમેણ
લઘ્વી પુરા વૃદ્ધિમતી ચ પશ્ચાત્ ।
દિનસ્ય પૂર્વાર્ધપરાર્ધભિન્ના
છાયેવ મૈત્રી ખલસજ્જનાનામ્ ॥ 1.60 ॥
મૃગમીનસજ્જનાનાં તૃણજલસંતોષવિહિતવૃત્તીનામ્ ।
લુબ્ધકધીવરપિશુના નિષ્કારણવૈરિણો જગતિ ॥ 1.61 ॥
વાંછા સજ્જનસંગમે પરગુણે પ્રીતિર્ગુરૌ નમ્રતા
વિદ્યાયાં વ્યસનં સ્વયોષિતિ રતિર્લોકાપવાદાદ્ભયમ્ ।
ભક્તિઃ શૂલિનિ શક્તિરાત્મદમને સંસર્ગમુક્તિઃ ખલે
યેષ્વેતે નિવસંતિ નિર્મલગુણાસ્તેભ્યો નરેભ્યો નમઃ ॥ 1.62 ॥
વિપદિ ધૈર્યં અથાભ્યુદયે ક્ષમા
સદસિ વાક્યપટુતા યુધિ વિક્રમઃ ।
યશસિ ચાભિરુચિર્વ્યસનં શ્રુતૌ
પ્રકૃતિસિદ્ધં ઇદં હિ મહાત્મનામ્ ॥ 1.63 ॥
પ્રદાનં પ્રચ્છન્નં ગૃહં ઉપગતે સંભ્રમવિધિઃ
પ્રિયં કૃત્વા મૌનં સદસિ કથનં ચાપ્યુપકૃતેઃ ।
અનુત્સેકો લક્ષ્મ્યાં અનભિભવગંધાઃ પરકથાઃ
સતાં કેનોદ્દિષ્ટં વિષમં અસિધારાવ્રતં ઇદમ્ ॥ 1.64 ॥
કરે શ્લાઘ્યસ્ત્યાગઃ શિરસિ ગુરુપાદપ્રણયિતા
મુખે સત્યા વાણી વિજયિ ભુજયોર્વીર્યં અતુલમ્ ।
હૃદિ સ્વચ્છા વૃત્તિઃ શ્રુતિં અધિગતં ચ શ્રવણયોર્
વિનાપ્યૈશ્વર્યેણ પ્રકૃતિમહતાં મંડનં ઇદમ્ ॥ 1.65 ॥
સંપત્સુ મહતાં ચિત્તં
ભવત્યુત્પલકૌમલમ્ ।આપત્સુ ચ મહાશૈલશિલા
સંઘાતકર્કશમ્ ॥ 1.66 ॥
સંતપ્તાયસિ સંસ્થિતસ્ય પયસો નામાપિ ન જ્ઞાયતે
મુક્તાકારતયા તદેવ નલિનીપત્રસ્થિતં રાજતે ।
સ્વાત્યાં સાગરશુક્તિમધ્યપતિતં તન્મૌક્તિકં જાયતે
પ્રાયેણાધમમધ્યમોત્તમગુણઃ સંસર્ગતો જાયતે ॥ 1.67 ॥
પ્રીણાતિ યઃ સુચરિતૈઃ પિતરં સ પુત્રો
યદ્ભર્તુરેવ હિતં ઇચ્છતિ તત્કલત્રમ્ ।
તન્મિત્રં આપદિ સુખે ચ સમક્રિયં યદ્
એતત્ત્રયં જગતિ પુણ્યકૃતો લભંતે ॥ 1.68 ॥
એકો દેવઃ કેશવો વા શિવો વા
હ્યેકં મિત્રં ભૂપતિર્વા યતિર્વા ।
એકો વાસઃ પત્તને વા વને વા
હ્યેકા ભાર્યા સુંદરી વા દરી વા ॥ 1.69 ॥
નમ્રત્વેનોન્નમંતઃ પરગુણકથનૈઃ સ્વાન્ગુણાન્ખ્યાપયંતઃ
સ્વાર્થાન્સંપાદયંતો વિતતપૃથુતરારંભયત્નાઃ પરાર્થે ।
ક્ષાંત્યૈવાક્ષેપરુક્ષાક્ષરમુખરમુખાંદુર્જનાંદૂષયંતઃ
સંતઃ સાશ્ચર્યચર્યા જગતિ બહુમતાઃ કસ્ય નાભ્યર્ચનીયાઃ ॥ 1.70 ॥
ભવંતિ નમ્રાસ્તરવઃ ફલોદ્ગમૈર્
નવાંબુભિર્દૂરાવલંબિનો ઘનાઃ ।
અનુદ્ધતાઃ સત્પુરુષાઃ સમૃદ્ધિભિઃ
સ્વભાવ એષ પરોપકારિણામ્ ॥ 1.71 ॥
શ્રોત્રં શ્રુતેનૈવ ન કુંડલેન
દાનેન પાણિર્ન તુ કંકણેન ।
વિભાતિ કાયઃ કરુણપરાણાં
પરોપકારૈર્ન તુ ચંદનેન ॥ 1.72 ॥
પાપાન્નિવારયતિ યોજયતે હિતાય
ગુહ્યં નિગૂહતિ ગુણાન્પ્રકટીકરોતિ ।
આપદ્ગતં ચ ન જહાતિ દદાતિ કાલે
સન્મિત્રલક્ષણં ઇદં પ્રવદંતિ સંતઃ ॥ 1.73 ॥
પદ્માકરં દિનકરો વિકચીકરોતિ
ચમ્દ્ર્પ્વોલાસયતિ કૈરવચક્રવાલમ્ ।
નાભ્યર્થિતો જલધરોઽપિ જલં દદાતિ
સંતઃ સ્વયં પરહિતે વિહિતાભિયોગાઃ ॥ 1.74 ॥
એકે સત્પુરુષાઃ પરાર્થઘટકાઃ સ્વાર્થં પરિત્યજંતિ યે
સામાન્યાસ્તુ પરાર્થં ઉદ્યમભૃતઃ સ્વાર્થાવિરોધેન યે ।
તેઽમી માનુષરાક્ષસાઃ પરહિતં સ્વાર્થાય નિઘ્નંતિ યે
યે તુ ઘ્નંતિ નિરર્થકં પરહિતં તે કે ન જાનીમહે ॥ 1.75 ॥
ક્ષીરેણાત્મગતોદકાય હિ ગુણા દત્તા પુરા તેઽખિલા
ક્ષીરોત્તાપં અવેક્ષ્ય તેન પયસા સ્વાત્મા કૃશાનૌ હુતઃ ।
ગંતું પાવકં ઉન્મનસ્તદભવદ્દૃષ્ટ્વા તુ મિત્રાપદં
યુક્તં તેન જલેન શામ્યતિ સતાં મૈત્રી પુનસ્ત્વીદૃશી ॥ 1.76 ॥
ઇતઃ સ્વપિતિ કેશવઃ કુલં ઇતસ્તદીયદ્વિષામ્
ઇતશ્ચ શરણાર્થિનાં શિખરિણાં ગણાઃ શેરતે ।
ઇતોઽપિ બડવાનલઃ સહ સમસ્તસંવર્તકૈઋ
અહો વિતતં ઊર્જિતં ભરસહં સિંધોર્વપુઃ ॥ 1.77 ॥
તૃષ્ણાં છિંધિ ભજ ક્ષમાં જહિ મદં પાપે રતિં મા કૃથાઃ
સત્યં બ્રૂહ્યનુયાહિ સાધુપદવીં સેવસ્વ વિદ્વજ્જનમ્ ।
માન્યાન્માનય વિદ્વિષોઽપ્યનુનય પ્રખ્યાપય પ્રશ્રયં
કીર્તિં પાલય દુઃખિતે કુરુ દયાં એતત્સતાં ચેષ્ટિતમ્ ॥ 1.78 ॥
મનસિ વચસિ કાયે પુણ્યપીયૂષપૂર્ણાસ્
ત્રિભુવનં ઉપકારશ્રેણિભિઃ પ્રીણયંતઃ ।
પરગુણપરમાણૂન્પર્વતીકૃત્ય નિત્યં
નિજહૃદિ વિકસંતઃ સંત સંતઃ કિયંતઃ ॥ 1.79 ॥
કિં તેન હેમગિરિણા રજતાદ્રિણા વા
યત્રાશ્રિતાશ્ચ તરવસ્તરવસ્ત એવ ।
મન્યામહે મલયં એવ યદાશ્રયેણ
કંકોલનિંબકટુજા અપિ ચંદનાઃ સ્યુઃ ॥ 1.80 ॥
રત્નૈર્મહાર્હૈસ્તુતુષુર્ન દેવા
ન ભેજિરે ભીમવિષેણ ભીતિમ્ ।
સુધાં વિના ન પરયુર્વિરામં
ન નિશ્ચિતાર્થાદ્વિરમંતિ ધીરાઃ ॥ 1.81 ॥
ક્વચિત્પૃથ્વીશય્યઃ ક્વચિદપિ ચ પરંકશયનઃ
ક્વચિચ્છાકાહારઃ ક્વચિદપિ ચ શાલ્યોદનરુચિઃ ।
ક્વચિત્કંથાધારી ક્વચિદપિ ચ દિવ્યાંબરધરો
મનસ્વી કાર્યાર્થી ન ગણયતિ દુઃખં ન ચ સુખમ્ ॥ 1.82 ॥
ઐશ્વર્યસ્ય વિભૂષણં સુજનતા શૌર્યસ્ય વાક્સંયમો
જ્ઞાનસ્યોપશમઃ શ્રુતસ્ય વિનયો વિત્તસ્ય પાત્રે વ્યયઃ ।
અક્રોધસ્તપસઃ ક્ષમા પ્રભવિતુર્ધર્મસ્ય નિર્વાજતા
સર્વેષાં અપિ સર્વકારણં ઇદં શીલં પરં ભૂષણમ્ ॥ 1.83 ॥
નિંદંતુ નીતિનિપુણા યદિ વા સ્તુવંતુ
લક્ષ્મીઃ સમાવિશતુ ગચ્છતુ વા યથેષ્ઠમ્ ।
અદ્યૈવ વા મરણં અસ્તુ યુગાંતરે વા
ન્યાય્યાત્પથઃ પ્રવિચલંતિ પદં ન ધીરાઃ ॥ 1.84 ॥
ભગ્નાશસ્ય કરંડપિંડિતતનોર્મ્લાનેંદ્રિયસ્ય ક્ષુધા
કૃત્વાખુર્વિવરં સ્વયં નિપતિતો નક્તં મુખે ભોગિનઃ ।
તૃપ્તસ્તત્પિશિતેન સત્વરં અસૌ તેનૈવ યાતઃ યથા
લોકાઃ પશ્યત દૈવં એવ હિ નૃણાં વૃદ્ધૌ ક્ષયે કારણમ્ ॥ 1.85 ॥
આલસ્યં હિ મનુષ્યાણાં
શરીરસ્થો મહાન્રિપુઃ ।
નાસ્ત્યુદ્યમસમો બંધુઃ
કુર્વાણો નાવસીદતિ ॥ 1.86 ॥
છિન્નોઽપિ રોહતિ તર્ક્ષીણોઽપ્યુપચીયતે પુનશ્ચંદ્રઃ ।
ઇતિ વિમૃશંતઃ સંતઃ સંતપ્યંતે ન દુઃખેષુ ॥ 1.87 ॥
નેતા યસ્ય બૃહસ્પતિઃ પ્રહરણં વજ્રં સુરાઃ સૈનિકાઃ
સ્વર્ગો દુર્ગં અનુગ્રહઃ કિલ હરેરૈરાવતો વારણઃ ।
ઇત્યૈશ્વર્યબલાન્વિતોઽપિ બલભિદ્ભગ્નઃ પરૈઃ સંગરે
તદ્વ્યક્તં નનુ દૈવં એવ શરણં ધિગ્ધિગ્વૃથા પૌરુષમ્ ॥ 1.88 ॥
કર્માયત્તં ફલં પુંસાં
બુદ્ધિઃ કર્માનુસારિણી ।
તથાપિ સુધિયા ભાવ્યં
સુવિચાર્યૈવ કુર્વતા ॥ 1.89 ॥
ખલ્વાતો દિવસેશ્વરસ્ય કિરણૈઃ સંતાડિતો મસ્તકે
વાંછંદેશં અનાતપં વિધિવશાત્તાલસ્ય મૂલં ગતઃ ।
તત્રાપ્યસ્ય મહાફલેન પતતા ભગ્નં સશબ્દં શિરઃ
પ્રાયો ગચ્છતિ યત્ર ભાગ્યરહિતસ્તત્રૈવ યાંત્યાપદઃ ॥ 1.90 ॥
રવિનિશાકરયોર્ગ્રહપીડનં
ગજભુજંગમયોરપિ બંધનમ્ ।
મતિમતાં ચ વિલોક્ય દરિદ્રતાં
વિધિરહો બલવાનિતિ મે મતિઃ ॥ 1.91 ॥
સૃજતિ તાવદશેષગુણકરં
પુરુષરત્નં અલંકરણં ભુવઃ ।
તદપિ તત્ક્ષણભંગિ કરોતિ
ચેદહહ કષ્ટં અપંડિતતા વિધેઃ ॥ 1.92 ॥
પત્રં નૈવ યદા કરીરવિટપે દોષો વસંતસ્ય કિમ્
નોલૂકોઽપ્યવઓકતે યદિ દિવા સૂર્યસ્ય કિં દૂષણમ્ ।
ધારા નૈવ પતંતિ ચાતકમુખે મેઘસ્ય કિં દૂષણમ્
યત્પૂર્વં વિધિના લલાટલિખિતં તન્માર્જિતું કઃ ક્ષમઃ ॥ 1.93 ॥
નમસ્યામો દેવાન્નનુ હતવિધેસ્તેઽપિ વશગા
વિધિર્વંદ્યઃ સોઽપિ પ્રતિનિયતકર્મૈકફલદઃ ।
ફલં કર્માયત્તં યદિ કિં અમરૈઃ કિં ચ વિધિના
નમસ્તત્કર્મભ્યો વિધિરપિ ન યેભ્યઃ પ્રભવતિ ॥ 1.94 ॥
બ્રહ્મા યેન કુલાલવન્નિયમિતો બ્રહ્માડભાંડોદરે
વિષ્ણુર્યેન દશાવતારગહને ક્ષિપ્તો મહાસંકટે ।
રુદ્રો યેન કપાલપાણિપુટકે ભિક્ષાટનં કારિતઃ
સૂર્યો ભ્રામ્યતિ નિત્યં એવ ગગને તસ્મૈ નમઃ કર્મણે ॥ 1.95 ॥
નૈવાકૃતિઃ ફલતિ નૈવા કુલં ન શીલં
વિદ્યાપિ નૈવ ન ચ યત્નકૃતાપિ સેવા ।
ભાગ્યાનિ પૂર્વતપસા ખલુ સંચિતાનિ
કાલે ફલંતિ પુરુષસ્ય યથૈવ વૃક્ષાઃ ॥ 1.96 ॥
વને રણે શત્રુજલાગ્નિમધ્યે
મહાર્ણવે પર્વતમસ્તકે વા ।
સુપ્તં પ્રમત્તં વિષમસ્થિતં વા
રક્ષંતિ પુણ્યાનિ પુરાકૃતાનિ ॥ 1.97 ॥
યા સાધૂંશ્ચ ખલાન્કરોતિ વિદુષો મૂર્ખાન્હિતાંદ્વેષિણઃ
પ્રત્યક્ષં કુરુતે પરીક્ષં અમૃતં હાલાહલં તત્ક્ષણાત્ ।
તાં આરાધય સત્ક્રિયાં ભગવતીં ભોક્તું ફલં વાંછિતં
હે સાધો વ્યસનૈર્ગુણેષુ વિપુલેષ્વાસ્થાં વૃથા મા કૃથાઃ ॥ 1.98 ॥
ગુણવદગુણવદ્વા કુર્વતા કાર્યજાતં
પરિણતિરવધાર્યા યત્નતઃ પંડિતેન ।
અતિરભસકૃતાનાં કર્મણાં આવિપત્તેર્
ભવતિ હૃદયદાહી શલ્યતુલ્યો વિપાકઃ ॥ 1.99 ॥
સ્થાલ્યાં વૈદૂર્યમય્યાં પચતિ તિલકણાંશ્ચંદનૈરિંધનૌઘૈઃ
સૌવર્ણૈર્લાંગલાગ્રૈર્વિલિખતિ વસુધાં અર્કમૂલસ્ય હેતોઃ ।
કૃત્વા કર્પૂરખંડાન્વૃત્તિં ઇહ કુરુતે કોદ્રવાણાં સમંતાત્
પ્રાપ્યેમાં કરંભૂમિં ન ચરતિ મનુજો યસ્તોપ મંદભાગ્યઃ ॥ 1.100 ॥
મજ્જત્વંભસિ યાતુ મેરુશિખરં શત્રું જયત્વાહવે
વાણિજ્યં કૃષિસેવને ચ સકલા વિદ્યાઃ કલાઃ શિક્ષતામ્ ।
આકાશં વિપુલં પ્રયાતુ ખગવત્કૃત્વા પ્રયત્નં પરં
નાભાવ્યં ભવતીહ કર્મવશતો ભાવ્યસ્ય નાશઃ કુતઃ ॥ 1.101 ॥
ભીમં વનં ભવતિ તસ્ય પુરં પ્રધાનં
સર્વો જનઃ સ્વજનતાં ઉપયાતિ તસ્ય ।
કૃત્સ્ના ચ ભૂર્ભવતિ સન્નિધિરત્નપૂર્ણા
યસ્યાસ્તિ પૂર્વસુકૃતં વિપુલં નરસ્ય ॥ 1.102 ॥
કો લાભો ગુણિસંગમઃ કિં અસુખં પ્રાજ્ઞેતરૈઃ સંગતિઃ
કા હાનિઃ સમયચ્યુતિર્નિપુણતા કા ધર્મતત્ત્વે રતિઃ ।
કઃ શૂરો વિજિતેંદ્રિયઃ પ્રિયતમા કાઽનુવ્રતા કિં ધનં
વિદ્યા કિં સુખં અપ્રવાસગમનં રાજ્યં કિં આજ્ઞાફલમ્ ॥ 1.103 ॥
અપ્રિયવચનદરિદ્રૈઃ પ્રિયવચનધનાઢ્યૈઃ સ્વદારપરિતુષ્ટૈઃ ।
પરપરિવાદનિવૃત્તૈઃ ક્વચિત્ક્વચિન્મંડિતા વસુધા ॥ 1.104 ॥
કદર્થિતસ્યાપિ હિ ધૈર્યવૃત્તેર્
ન શક્યતે ધૈર્યગુણઃ પ્રમાર્ષ્ટુમ્ ।
અધૌમુખસ્યાપિ કૃતસ્ય વહ્નેર્
નાધઃ શિખા યાતિ કદાચિદેવ ॥ 1.105 ॥
કાંતાકટાક્ષવિશિખા ન લુનંતિ યસ્ય
ચિત્તં ન નિર્દહતિ કિપકૃશાનુતાપઃ ।
કર્ષંતિ ભૂરિવિષયાશ્ચ ન લોભપાશૈર્
લોકત્રયં જયતિ કૃત્સ્નં ઇદં સ ધીરઃ ॥ 1.106 ॥
એકેનાપિ હિ શૂરેણ
પાદાક્રાંતં મહીતલમ્ ।
ક્રિયતે ભાસ્કરેણૈવ
સ્ફારસ્ફુરિતતેજસા ॥ 1.107 ॥
વહ્નિસ્તસ્ય જલાયતે જલનિધિઃ કુલ્યાયતે તત્ક્ષણાન્
મેરુઃ સ્વલ્પશિલાયતે મૃગપતિઃ સદ્યઃ કુરંગાયતે ।
વ્યાલો માલ્યગુણાયતે વિષરસઃ પીયૂષવર્ષાયતે
યસ્યાંગેઽખિલલોકવલ્લભતમં શીલં સમુન્મીલતિ ॥ 1.108 ॥
લજ્જાગુણૌઘજનનીં જનનીં ઇવ સ્વામ્
અત્યંતશુદ્ધહૃદયાં અનુવર્તમાનામ્ ।
તેજસ્વિનઃ સુખં અસૂનપિ સંત્યજનતિ
સત્યવ્રતવ્યસનિનો ન પુનઃ પ્રતિજ્ઞામ્ ॥ 1.109 ॥