ઓં શ્રી પરમાત્મને નમઃ
અથ તૃતીયોઽધ્યાયઃ
કર્મયોગઃ
અર્જુન ઉવાચ
જ્યાયસી ચેત્કર્મણસ્તે મતા બુદ્ધિર્જનાર્દન ।
તત્કિં કર્મણિ ઘોરે માં નિયોજયસિ કેશવ ॥1॥
વ્યામિશ્રેણેવ વાક્યેન બુદ્ધિં મોહયસીવ મે ।
તદેકં વદ નિશ્ચિત્ય યેન શ્રેયોઽહમાપ્નુયામ્ ॥2॥
શ્રી ભગવાનુવાચ
લોકેઽસ્મિન્દ્વિવિધા નિષ્ઠા પુરા પ્રોક્તા મયાઽનઘ ।
જ્ઞાનયોગેન સાંખ્યાનાં કર્મયોગેન યોગિનામ્ ॥3॥
ન કર્મણામનારંભાત્ નૈષ્કર્મ્યં પુરુષોઽશ્નુતે ।
ન ચ સન્ન્યસનાદેવ સિદ્ધિં સમધિગચ્છતિ ॥4॥
ન હિ કશ્ચિત્ક્ષણમપિ જાતુ તિષ્ઠત્યકર્મકૃત્ ।
કાર્યતે હ્યવશઃ કર્મ સર્વઃ પ્રકૃતિજૈર્ગુણૈઃ ॥5॥
કર્મેંદ્રિયાણિ સંયમ્ય ય આસ્તે મનસા સ્મરન્ ।
ઇંદ્રિયાર્થાન્વિમૂઢાત્મા મિથ્યાચારઃ સ ઉચ્યતે ॥6॥
યસ્ત્વિંદ્રિયાણિ મનસા નિયમ્યારભતેઽર્જુન ।
કર્મેંદ્રિયૈઃ કર્મયોગમ્ અસક્તઃ સ વિશિષ્યતે ॥7॥
નિયતં કુરુ કર્મ ત્વં કર્મ જ્યાયો હ્યકર્મણઃ ।
શરીરયાત્રાઽપિ ચ તે ન પ્રસિદ્ધ્યેદકર્મણઃ ॥8॥
યજ્ઞાર્થાત્કર્મણોઽન્યત્ર લોકોઽયં કર્મબંધનઃ ।
તદર્થં કર્મ કૌંતેય મુક્તસંગઃ સમાચર ॥9॥
સહયજ્ઞાઃ પ્રજાઃ સૃષ્ટ્વા પુરોવાચ પ્રજાપતિઃ ।
અનેન પ્રસવિષ્યધ્વં એષ વોઽસ્ત્વિષ્ટકામધુક્ ॥10॥
દેવાન્ભાવયતાઽનેન તે દેવા ભાવયંતુ વઃ ।
પરસ્પરં ભાવયંતઃ શ્રેયઃ પરમવાપ્સ્યથ ॥11॥
ઇષ્ટાન્ભોગાન્હિ વો દેવાઃ દાસ્યંતે યજ્ઞભાવિતાઃ ।
તૈર્દત્તાનપ્રદાયૈભ્યઃ યો ભુંક્તે સ્તેન એવ સઃ ॥12॥
યજ્ઞશિષ્ટાશિનઃ સંતઃ મુચ્યંતે સર્વકિલ્બિષૈઃ ।
ભુંજતે તે ત્વઘં પાપાઃ યે પચંત્યાત્મકારણાત્ ॥13॥
અન્નાદ્ભવંતિ ભૂતાનિ પર્જન્યાદન્નસંભવઃ ।
યજ્ઞાદ્ભવતિ પર્જન્યઃ યજ્ઞઃ કર્મસમુદ્ભવઃ ॥14॥
કર્મ બ્રહ્મોદ્ભવં વિદ્ધિ બ્રહ્માક્ષરસમુદ્ભવમ્ ।
તસ્માત્સર્વગતં બ્રહ્મ નિત્યં યજ્ઞે પ્રતિષ્ઠિતમ્ ॥15॥
એવં પ્રવર્તિતં ચક્રં નાનુવર્તયતીહ યઃ ।
અઘાયુરિંદ્રિયારામઃ મોઘં પાર્થ સ જીવતિ ॥16॥
યસ્ત્વાત્મરતિરેવ સ્યાત્ આત્મતૃપ્તશ્ચ માનવઃ ।
આત્મન્યેવ ચ સંતુષ્ટઃ તસ્ય કાર્યં ન વિદ્યતે ॥17॥
નૈવ તસ્ય કૃતેનાર્થઃ નાકૃતેનેહ કશ્ચન ।
ન ચાસ્ય સર્વભૂતેષુ કશ્ચિદર્થવ્યપાશ્રયઃ ॥18॥
તસ્માદસક્તઃ સતતં કાર્યં કર્મ સમાચર ।
અસક્તો હ્યાચરન્કર્મ પરમાપ્નોતિ પૂરુષઃ ॥19॥
કર્મણૈવ હિ સંસિદ્ધિં આસ્થિતા જનકાદયઃ ।
લોકસંગ્રહમેવાપિ સંપશ્યન્કર્તુમર્હસિ ॥20॥
યદ્યદાચરતિ શ્રેષ્ઠઃ તત્તદેવેતરો જનઃ ।
સ યત્પ્રમાણં કુરુતે લોકસ્તદનુવર્તતે ॥21॥
ન મે પાર્થાસ્તિ કર્તવ્યં ત્રિષુ લોકેષુ કિંચન ।
નાનવાપ્તમવાપ્તવ્યં વર્ત એવ ચ કર્મણિ ॥22॥
યદિ હ્યહં ન વર્તેય જાતુ કર્મણ્યતંદ્રિતઃ ।
મમ વર્ત્માનુવર્તંતે મનુષ્યાઃ પાર્થ સર્વશઃ ॥23॥
ઉત્સીદેયુરિમે લોકાઃ ન કુર્યાં કર્મ ચેદહમ્ ।
સંકરસ્ય ચ કર્તા સ્યામ્ ઉપહન્યામિમાઃ પ્રજાઃ ॥24॥
સક્તાઃ કર્મણ્યવિદ્વાંસઃ યથા કુર્વંતિ ભારત ।
કુર્યાદ્વિદ્વાંસ્તથાઽસક્તઃ ચિકીર્ષુર્લોકસંગ્રહમ્ ॥25॥
ન બુદ્ધિભેદં જનયેત્ અજ્ઞાનાં કર્મસંગિનામ્ ।
જોષયેત્સર્વકર્માણિ વિદ્વાન્યુક્તઃ સમાચરન્ ॥26॥
પ્રકૃતેઃ ક્રિયમાણાનિ ગુણૈઃ કર્માણિ સર્વશઃ ।
અહંકારવિમૂઢાત્મા કર્તાઽહમિતિ મન્યતે ॥27॥
તત્ત્વવિત્તુ મહાબાહો ગુણકર્મવિભાગયોઃ ।
ગુણા ગુણેષુ વર્તંતે ઇતિ મત્વા ન સજ્જતે ॥28॥
પ્રકૃતેર્ગુણસમ્મૂઢાઃ સજ્જંતે ગુણકર્મસુ ।
તાનકૃત્સ્નવિદો મંદાન્ કૃત્સ્નવિન્ન વિચાલયેત્ ॥29॥
મયિ સર્વાણિ કર્માણિ સન્ન્યસ્યાધ્યાત્મચેતસા ।
નિરાશીર્નિર્મમો ભૂત્વા યુધ્યસ્વ વિગતજ્વરઃ ॥30॥
યે મે મતમિદં નિત્યમ્ અનુતિષ્ઠંતિ માનવાઃ ।
શ્રદ્ધાવંતોઽનસૂયંતઃ મુચ્યંતે તેઽપિ કર્મભિઃ ॥31॥
યે ત્વેતદભ્યસૂયંતઃ નાનુતિષ્ઠંતિ મે મતમ્ ।
સર્વજ્ઞાનવિમૂઢાંસ્તાન્ વિદ્ધિ નષ્ટાનચેતસઃ ॥32॥
સદૃશં ચેષ્ટતે સ્વસ્યાઃ પ્રકૃતેર્જ્ઞાનવાનપિ ।
પ્રકૃતિં યાંતિ ભૂતાનિ નિગ્રહઃ કિં કરિષ્યતિ ॥33॥
ઇંદ્રિયસ્યેંદ્રિયસ્યાર્થે રાગદ્વેષૌ વ્યવસ્થિતૌ ।
તયોર્ન વશમાગચ્છેત્ તૌ હ્યસ્ય પરિપંથિનૌ ॥34॥
શ્રેયાન્સ્વધર્મો વિગુણઃ પરધર્માત્સ્વનુષ્ઠિતાત્ ।
સ્વધર્મે નિધનં શ્રેયઃ પરધર્મો ભયાવહઃ ॥35॥
અર્જુન ઉવાચ
અથ કેન પ્રયુક્તોઽયં પાપં ચરતિ પૂરુષઃ ।
અનિચ્છન્નપિ વાર્ષ્ણેય બલાદિવ નિયોજિતઃ ॥36॥
શ્રી ભગવાનુવાચ
કામ એષ ક્રોધ એષઃ રજોગુણસમુદ્ભવઃ ।
મહાશનો મહાપાપ્મા વિદ્ધ્યેનમિહ વૈરિણમ્ ॥37॥
ધૂમેનાવ્રિયતે વહ્નિઃ યથાઽઽદર્શો મલેન ચ ।
યથોલ્બેનાવૃતો ગર્ભઃ તથા તેનેદમાવૃતમ્ ॥38॥
આવૃતં જ્ઞાનમેતેન જ્ઞાનિનો નિત્યવૈરિણા ।
કામરૂપેણ કૌંતેય દુષ્પૂરેણાનલેન ચ ॥39॥
ઇંદ્રિયાણિ મનો બુદ્ધિઃ અસ્યાધિષ્ઠાનમુચ્યતે ।
એતૈર્વિમોહયત્યેષઃ જ્ઞાનમાવૃત્ય દેહિનમ્ ॥40॥
તસ્માત્ત્વમિંદ્રિયાણ્યાદૌ નિયમ્ય ભરતર્ષભ ।
પાપ્માનં પ્રજહિ હ્યેનં જ્ઞાનવિજ્ઞાનનાશનમ્ ॥41॥
ઇંદ્રિયાણિ પરાણ્યાહુઃ ઇંદ્રિયેભ્યઃ પરં મનઃ ।
મનસસ્તુ પરાબુદ્ધિઃ યો બુદ્ધેઃ પરતસ્તુ સઃ ॥42॥
એવં બુદ્ધેઃ પરં બુદ્ધ્વા સંસ્તભ્યાત્માનમાત્મના ।
જહિ શત્રું મહાબાહો કામરૂપં દુરાસદમ્ ॥43॥
॥ ઓં તત્સદિતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસુ ઉપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં
યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે કર્મયોગો નામ તૃતીયોઽધ્યાયઃ ॥