શ્રી રામ ચરિત માનસ – અયોધ્યાકાંડ

શ્રીગણેશાયનમઃ
શ્રીજાનકીવલ્લભો વિજયતે
શ્રીરામચરિતમાનસ
દ્વિતીય સોપાન (અયોધ્યા-કાંડ)

યસ્યાંકે ચ વિભાતિ ભૂધરસુતા દેવાપગા મસ્તકે
ભાલે બાલવિધુર્ગલે ચ ગરલં યસ્યોરસિ વ્યાલરાટ્।
સોઽયં ભૂતિવિભૂષણઃ સુરવરઃ સર્વાધિપઃ સર્વદા
શર્વઃ સર્વગતઃ શિવઃ શશિનિભઃ શ્રીશંકરઃ પાતુ મામ્ ॥ 1 ॥

પ્રસન્નતાં યા ન ગતાભિષેકતસ્તથા ન મમ્લે વનવાસદુઃખતઃ।
મુખાંબુજશ્રી રઘુનંદનસ્ય મે સદાસ્તુ સા મંજુલમંગલપ્રદા ॥ 2 ॥

નીલાંબુજશ્યામલકોમલાંગં સીતાસમારોપિતવામભાગમ્।
પાણૌ મહાસાયકચારુચાપં નમામિ રામં રઘુવંશનાથમ્ ॥ 3 ॥

દો. શ્રીગુરુ ચરન સરોજ રજ નિજ મનુ મુકુરુ સુધારિ।
બરનુઁ રઘુબર બિમલ જસુ જો દાયકુ ફલ ચારિ ॥
જબ તેં રામુ બ્યાહિ ઘર આએ। નિત નવ મંગલ મોદ બધાએ ॥
ભુવન ચારિદસ ભૂધર ભારી। સુકૃત મેઘ બરષહિ સુખ બારી ॥

રિધિ સિધિ સંપતિ નદીં સુહાઈ। ઉમગિ અવધ અંબુધિ કહુઁ આઈ ॥
મનિગન પુર નર નારિ સુજાતી। સુચિ અમોલ સુંદર સબ ભાઁતી ॥
કહિ ન જાઇ કછુ નગર બિભૂતી। જનુ એતનિઅ બિરંચિ કરતૂતી ॥
સબ બિધિ સબ પુર લોગ સુખારી। રામચંદ મુખ ચંદુ નિહારી ॥
મુદિત માતુ સબ સખીં સહેલી। ફલિત બિલોકિ મનોરથ બેલી ॥
રામ રૂપુ ગુનસીલુ સુભ્AU। પ્રમુદિત હોઇ દેખિ સુનિ ર્AU ॥

દો. સબ કેં ઉર અભિલાષુ અસ કહહિં મનાઇ મહેસુ।
આપ અછત જુબરાજ પદ રામહિ દેઉ નરેસુ ॥ 1 ॥

એક સમય સબ સહિત સમાજા। રાજસભાઁ રઘુરાજુ બિરાજા ॥
સકલ સુકૃત મૂરતિ નરનાહૂ। રામ સુજસુ સુનિ અતિહિ ઉછાહૂ ॥
નૃપ સબ રહહિં કૃપા અભિલાષેં। લોકપ કરહિં પ્રીતિ રુખ રાખેમ્ ॥
તિભુવન તીનિ કાલ જગ માહીં। ભૂરિ ભાગ દસરથ સમ નાહીમ્ ॥
મંગલમૂલ રામુ સુત જાસૂ। જો કછુ કહિજ થોર સબુ તાસૂ ॥
રાયઁ સુભાયઁ મુકુરુ કર લીન્હા। બદનુ બિલોકિ મુકુટ સમ કીન્હા ॥
શ્રવન સમીપ ભે સિત કેસા। મનહુઁ જરઠપનુ અસ ઉપદેસા ॥
નૃપ જુબરાજ રામ કહુઁ દેહૂ। જીવન જનમ લાહુ કિન લેહૂ ॥

દો. યહ બિચારુ ઉર આનિ નૃપ સુદિનુ સુઅવસરુ પાઇ।
પ્રેમ પુલકિ તન મુદિત મન ગુરહિ સુનાયુ જાઇ ॥ 2 ॥

કહિ ભુઆલુ સુનિઅ મુનિનાયક। ભે રામ સબ બિધિ સબ લાયક ॥
સેવક સચિવ સકલ પુરબાસી। જે હમારે અરિ મિત્ર ઉદાસી ॥
સબહિ રામુ પ્રિય જેહિ બિધિ મોહી। પ્રભુ અસીસ જનુ તનુ ધરિ સોહી ॥
બિપ્ર સહિત પરિવાર ગોસાઈં। કરહિં છોહુ સબ રૌરિહિ નાઈ ॥
જે ગુર ચરન રેનુ સિર ધરહીં। તે જનુ સકલ બિભવ બસ કરહીમ્ ॥
મોહિ સમ યહુ અનુભયુ ન દૂજેં। સબુ પાયુઁ રજ પાવનિ પૂજેમ્ ॥
અબ અભિલાષુ એકુ મન મોરેં। પૂજહિ નાથ અનુગ્રહ તોરેમ્ ॥
મુનિ પ્રસન્ન લખિ સહજ સનેહૂ। કહેઉ નરેસ રજાયસુ દેહૂ ॥

દો. રાજન રાઉર નામુ જસુ સબ અભિમત દાતાર।
ફલ અનુગામી મહિપ મનિ મન અભિલાષુ તુમ્હાર ॥ 3 ॥

સબ બિધિ ગુરુ પ્રસન્ન જિયઁ જાની। બોલેઉ રાઉ રહઁસિ મૃદુ બાની ॥
નાથ રામુ કરિઅહિં જુબરાજૂ। કહિઅ કૃપા કરિ કરિઅ સમાજૂ ॥
મોહિ અછત યહુ હોઇ ઉછાહૂ। લહહિં લોગ સબ લોચન લાહૂ ॥
પ્રભુ પ્રસાદ સિવ સબિ નિબાહીં। યહ લાલસા એક મન માહીમ્ ॥
પુનિ ન સોચ તનુ રહુ કિ જ્AU। જેહિં ન હોઇ પાછેં પછિત્AU ॥
સુનિ મુનિ દસરથ બચન સુહાએ। મંગલ મોદ મૂલ મન ભાએ ॥
સુનુ નૃપ જાસુ બિમુખ પછિતાહીં। જાસુ ભજન બિનુ જરનિ ન જાહીમ્ ॥
ભયુ તુમ્હાર તનય સોઇ સ્વામી। રામુ પુનીત પ્રેમ અનુગામી ॥

દો. બેગિ બિલંબુ ન કરિઅ નૃપ સાજિઅ સબુઇ સમાજુ।
સુદિન સુમંગલુ તબહિં જબ રામુ હોહિં જુબરાજુ ॥ 4 ॥

મુદિત મહિપતિ મંદિર આએ। સેવક સચિવ સુમંત્રુ બોલાએ ॥
કહિ જયજીવ સીસ તિન્હ નાએ। ભૂપ સુમંગલ બચન સુનાએ ॥
જૌં પાઁચહિ મત લાગૈ નીકા। કરહુ હરષિ હિયઁ રામહિ ટીકા ॥
મંત્રી મુદિત સુનત પ્રિય બાની। અભિમત બિરવઁ પરેઉ જનુ પાની ॥
બિનતી સચિવ કરહિ કર જોરી। જિઅહુ જગતપતિ બરિસ કરોરી ॥
જગ મંગલ ભલ કાજુ બિચારા। બેગિઅ નાથ ન લાઇઅ બારા ॥
નૃપહિ મોદુ સુનિ સચિવ સુભાષા। બઢ઼ત બૌંડ઼ જનુ લહી સુસાખા ॥

દો. કહેઉ ભૂપ મુનિરાજ કર જોઇ જોઇ આયસુ હોઇ।
રામ રાજ અભિષેક હિત બેગિ કરહુ સોઇ સોઇ ॥ 5 ॥

હરષિ મુનીસ કહેઉ મૃદુ બાની। આનહુ સકલ સુતીરથ પાની ॥
ઔષધ મૂલ ફૂલ ફલ પાના। કહે નામ ગનિ મંગલ નાના ॥
ચામર ચરમ બસન બહુ ભાઁતી। રોમ પાટ પટ અગનિત જાતી ॥
મનિગન મંગલ બસ્તુ અનેકા। જો જગ જોગુ ભૂપ અભિષેકા ॥
બેદ બિદિત કહિ સકલ બિધાના। કહેઉ રચહુ પુર બિબિધ બિતાના ॥
સફલ રસાલ પૂગફલ કેરા। રોપહુ બીથિન્હ પુર ચહુઁ ફેરા ॥
રચહુ મંજુ મનિ ચૌકેં ચારૂ। કહહુ બનાવન બેગિ બજારૂ ॥
પૂજહુ ગનપતિ ગુર કુલદેવા। સબ બિધિ કરહુ ભૂમિસુર સેવા ॥

દો. ધ્વજ પતાક તોરન કલસ સજહુ તુરગ રથ નાગ।
સિર ધરિ મુનિબર બચન સબુ નિજ નિજ કાજહિં લાગ ॥ 6 ॥

જો મુનીસ જેહિ આયસુ દીન્હા। સો તેહિં કાજુ પ્રથમ જનુ કીન્હા ॥
બિપ્ર સાધુ સુર પૂજત રાજા। કરત રામ હિત મંગલ કાજા ॥
સુનત રામ અભિષેક સુહાવા। બાજ ગહાગહ અવધ બધાવા ॥
રામ સીય તન સગુન જનાએ। ફરકહિં મંગલ અંગ સુહાએ ॥
પુલકિ સપ્રેમ પરસપર કહહીં। ભરત આગમનુ સૂચક અહહીમ્ ॥
ભે બહુત દિન અતિ અવસેરી। સગુન પ્રતીતિ ભેંટ પ્રિય કેરી ॥
ભરત સરિસ પ્રિય કો જગ માહીં। ઇહિ સગુન ફલુ દૂસર નાહીમ્ ॥
રામહિ બંધુ સોચ દિન રાતી। અંડન્હિ કમઠ હ્રદુ જેહિ ભાઁતી ॥

દો. એહિ અવસર મંગલુ પરમ સુનિ રહઁસેઉ રનિવાસુ।
સોભત લખિ બિધુ બઢ઼ત જનુ બારિધિ બીચિ બિલાસુ ॥ 7 ॥

પ્રથમ જાઇ જિન્હ બચન સુનાએ। ભૂષન બસન ભૂરિ તિન્હ પાએ ॥
પ્રેમ પુલકિ તન મન અનુરાગીં। મંગલ કલસ સજન સબ લાગીમ્ ॥
ચૌકેં ચારુ સુમિત્રાઁ પુરી। મનિમય બિબિધ ભાઁતિ અતિ રુરી ॥
આનઁદ મગન રામ મહતારી। દિએ દાન બહુ બિપ્ર હઁકારી ॥
પૂજીં ગ્રામદેબિ સુર નાગા। કહેઉ બહોરિ દેન બલિભાગા ॥
જેહિ બિધિ હોઇ રામ કલ્યાનૂ। દેહુ દયા કરિ સો બરદાનૂ ॥
ગાવહિં મંગલ કોકિલબયનીં। બિધુબદનીં મૃગસાવકનયનીમ્ ॥

દો. રામ રાજ અભિષેકુ સુનિ હિયઁ હરષે નર નારિ।
લગે સુમંગલ સજન સબ બિધિ અનુકૂલ બિચારિ ॥ 8 ॥

તબ નરનાહઁ બસિષ્ઠુ બોલાએ। રામધામ સિખ દેન પઠાએ ॥
ગુર આગમનુ સુનત રઘુનાથા। દ્વાર આઇ પદ નાયુ માથા ॥
સાદર અરઘ દેઇ ઘર આને। સોરહ ભાઁતિ પૂજિ સનમાને ॥
ગહે ચરન સિય સહિત બહોરી। બોલે રામુ કમલ કર જોરી ॥
સેવક સદન સ્વામિ આગમનૂ। મંગલ મૂલ અમંગલ દમનૂ ॥
તદપિ ઉચિત જનુ બોલિ સપ્રીતી। પઠિઅ કાજ નાથ અસિ નીતી ॥
પ્રભુતા તજિ પ્રભુ કીન્હ સનેહૂ। ભયુ પુનીત આજુ યહુ ગેહૂ ॥
આયસુ હોઇ સો કરૌં ગોસાઈ। સેવક લહિ સ્વામિ સેવકાઈ ॥

દો. સુનિ સનેહ સાને બચન મુનિ રઘુબરહિ પ્રસંસ।
રામ કસ ન તુમ્હ કહહુ અસ હંસ બંસ અવતંસ ॥ 9 ॥

બરનિ રામ ગુન સીલુ સુભ્AU। બોલે પ્રેમ પુલકિ મુનિર્AU ॥
ભૂપ સજેઉ અભિષેક સમાજૂ। ચાહત દેન તુમ્હહિ જુબરાજૂ ॥
રામ કરહુ સબ સંજમ આજૂ। જૌં બિધિ કુસલ નિબાહૈ કાજૂ ॥
ગુરુ સિખ દેઇ રાય પહિં ગયુ। રામ હૃદયઁ અસ બિસમુ ભયૂ ॥
જનમે એક સંગ સબ ભાઈ। ભોજન સયન કેલિ લરિકાઈ ॥
કરનબેધ ઉપબીત બિઆહા। સંગ સંગ સબ ભે ઉછાહા ॥
બિમલ બંસ યહુ અનુચિત એકૂ। બંધુ બિહાઇ બડ઼એહિ અભિષેકૂ ॥
પ્રભુ સપ્રેમ પછિતાનિ સુહાઈ। હરુ ભગત મન કૈ કુટિલાઈ ॥

દો. તેહિ અવસર આએ લખન મગન પ્રેમ આનંદ।
સનમાને પ્રિય બચન કહિ રઘુકુલ કૈરવ ચંદ ॥ 10 ॥

બાજહિં બાજને બિબિધ બિધાના। પુર પ્રમોદુ નહિં જાઇ બખાના ॥
ભરત આગમનુ સકલ મનાવહિં। આવહુઁ બેગિ નયન ફલુ પાવહિમ્ ॥
હાટ બાટ ઘર ગલીં અથાઈ। કહહિં પરસપર લોગ લોગાઈ ॥
કાલિ લગન ભલિ કેતિક બારા। પૂજિહિ બિધિ અભિલાષુ હમારા ॥
કનક સિંઘાસન સીય સમેતા। બૈઠહિં રામુ હોઇ ચિત ચેતા ॥
સકલ કહહિં કબ હોઇહિ કાલી। બિઘન મનાવહિં દેવ કુચાલી ॥
તિન્હહિ સોહાઇ ન અવધ બધાવા। ચોરહિ ચંદિનિ રાતિ ન ભાવા ॥
સારદ બોલિ બિનય સુર કરહીં। બારહિં બાર પાય લૈ પરહીમ્ ॥

દો. બિપતિ હમારિ બિલોકિ બડ઼ઇ માતુ કરિઅ સોઇ આજુ।
રામુ જાહિં બન રાજુ તજિ હોઇ સકલ સુરકાજુ ॥ 11 ॥

સુનિ સુર બિનય ઠાઢ઼ઇ પછિતાતી। ભિઉઁ સરોજ બિપિન હિમરાતી ॥
દેખિ દેવ પુનિ કહહિં નિહોરી। માતુ તોહિ નહિં થોરિઉ ખોરી ॥
બિસમય હરષ રહિત રઘુર્AU। તુમ્હ જાનહુ સબ રામ પ્રભ્AU ॥
જીવ કરમ બસ સુખ દુખ ભાગી। જાઇઅ અવધ દેવ હિત લાગી ॥
બાર બાર ગહિ ચરન સઁકોચૌ। ચલી બિચારિ બિબુધ મતિ પોચી ॥
ઊઁચ નિવાસુ નીચિ કરતૂતી। દેખિ ન સકહિં પરાઇ બિભૂતી ॥
આગિલ કાજુ બિચારિ બહોરી। કરહહિં ચાહ કુસલ કબિ મોરી ॥
હરષિ હૃદયઁ દસરથ પુર આઈ। જનુ ગ્રહ દસા દુસહ દુખદાઈ ॥

દો. નામુ મંથરા મંદમતિ ચેરી કૈકેઇ કેરિ।
અજસ પેટારી તાહિ કરિ ગી ગિરા મતિ ફેરિ ॥ 12 ॥

દીખ મંથરા નગરુ બનાવા। મંજુલ મંગલ બાજ બધાવા ॥
પૂછેસિ લોગન્હ કાહ ઉછાહૂ। રામ તિલકુ સુનિ ભા ઉર દાહૂ ॥
કરિ બિચારુ કુબુદ્ધિ કુજાતી। હોઇ અકાજુ કવનિ બિધિ રાતી ॥
દેખિ લાગિ મધુ કુટિલ કિરાતી। જિમિ ગવઁ તકિ લેઉઁ કેહિ ભાઁતી ॥
ભરત માતુ પહિં ગિ બિલખાની। કા અનમનિ હસિ કહ હઁસિ રાની ॥
ઊતરુ દેઇ ન લેઇ ઉસાસૂ। નારિ ચરિત કરિ ઢારિ આઁસૂ ॥
હઁસિ કહ રાનિ ગાલુ બડ઼ તોરેં। દીન્હ લખન સિખ અસ મન મોરેમ્ ॥
તબહુઁ ન બોલ ચેરિ બડ઼ઇ પાપિનિ। છાડ઼ઇ સ્વાસ કારિ જનુ સાઁપિનિ ॥

દો. સભય રાનિ કહ કહસિ કિન કુસલ રામુ મહિપાલુ।
લખનુ ભરતુ રિપુદમનુ સુનિ ભા કુબરી ઉર સાલુ ॥ 13 ॥

કત સિખ દેઇ હમહિ કૌ માઈ। ગાલુ કરબ કેહિ કર બલુ પાઈ ॥
રામહિ છાડ઼ઇ કુસલ કેહિ આજૂ। જેહિ જનેસુ દેઇ જુબરાજૂ ॥
ભયુ કૌસિલહિ બિધિ અતિ દાહિન। દેખત ગરબ રહત ઉર નાહિન ॥
દેખેહુ કસ ન જાઇ સબ સોભા। જો અવલોકિ મોર મનુ છોભા ॥
પૂતુ બિદેસ ન સોચુ તુમ્હારેં। જાનતિ હહુ બસ નાહુ હમારેમ્ ॥
નીદ બહુત પ્રિય સેજ તુરાઈ। લખહુ ન ભૂપ કપટ ચતુરાઈ ॥
સુનિ પ્રિય બચન મલિન મનુ જાની। ઝુકી રાનિ અબ રહુ અરગાની ॥
પુનિ અસ કબહુઁ કહસિ ઘરફોરી। તબ ધરિ જીભ કઢ઼આવુઁ તોરી ॥

દો. કાને ખોરે કૂબરે કુટિલ કુચાલી જાનિ।
તિય બિસેષિ પુનિ ચેરિ કહિ ભરતમાતુ મુસુકાનિ ॥ 14 ॥

પ્રિયબાદિનિ સિખ દીન્હિઉઁ તોહી। સપનેહુઁ તો પર કોપુ ન મોહી ॥
સુદિનુ સુમંગલ દાયકુ સોઈ। તોર કહા ફુર જેહિ દિન હોઈ ॥
જેઠ સ્વામિ સેવક લઘુ ભાઈ। યહ દિનકર કુલ રીતિ સુહાઈ ॥
રામ તિલકુ જૌં સાઁચેહુઁ કાલી। દેઉઁ માગુ મન ભાવત આલી ॥
કૌસલ્યા સમ સબ મહતારી। રામહિ સહજ સુભાયઁ પિઆરી ॥
મો પર કરહિં સનેહુ બિસેષી। મૈં કરિ પ્રીતિ પરીછા દેખી ॥
જૌં બિધિ જનમુ દેઇ કરિ છોહૂ। હોહુઁ રામ સિય પૂત પુતોહૂ ॥
પ્રાન તેં અધિક રામુ પ્રિય મોરેં। તિન્હ કેં તિલક છોભુ કસ તોરેમ્ ॥

દો. ભરત સપથ તોહિ સત્ય કહુ પરિહરિ કપટ દુરાઉ।
હરષ સમય બિસમુ કરસિ કારન મોહિ સુનાઉ ॥ 15 ॥

એકહિં બાર આસ સબ પૂજી। અબ કછુ કહબ જીભ કરિ દૂજી ॥
ફોરૈ જોગુ કપારુ અભાગા। ભલેઉ કહત દુખ રુરેહિ લાગા ॥
કહહિં ઝૂઠિ ફુરિ બાત બનાઈ। તે પ્રિય તુમ્હહિ કરુઇ મૈં માઈ ॥
હમહુઁ કહબિ અબ ઠકુરસોહાતી। નાહિં ત મૌન રહબ દિનુ રાતી ॥
કરિ કુરૂપ બિધિ પરબસ કીન્હા। બવા સો લુનિઅ લહિઅ જો દીન્હા ॥
કૌ નૃપ હૌ હમહિ કા હાની। ચેરિ છાડ઼ઇ અબ હોબ કિ રાની ॥
જારૈ જોગુ સુભાઉ હમારા। અનભલ દેખિ ન જાઇ તુમ્હારા ॥
તાતેં કછુક બાત અનુસારી। છમિઅ દેબિ બડ઼ઇ ચૂક હમારી ॥

દો. ગૂઢ઼ કપટ પ્રિય બચન સુનિ તીય અધરબુધિ રાનિ।
સુરમાયા બસ બૈરિનિહિ સુહ્દ જાનિ પતિઆનિ ॥ 16 ॥

સાદર પુનિ પુનિ પૂઁછતિ ઓહી। સબરી ગાન મૃગી જનુ મોહી ॥
તસિ મતિ ફિરી અહિ જસિ ભાબી। રહસી ચેરિ ઘાત જનુ ફાબી ॥
તુમ્હ પૂઁછહુ મૈં કહત ડેર્AUઁ। ધરેઉ મોર ઘરફોરી ન્AUઁ ॥
સજિ પ્રતીતિ બહુબિધિ ગઢ઼ઇ છોલી। અવધ સાઢ઼સાતી તબ બોલી ॥
પ્રિય સિય રામુ કહા તુમ્હ રાની। રામહિ તુમ્હ પ્રિય સો ફુરિ બાની ॥
રહા પ્રથમ અબ તે દિન બીતે। સમુ ફિરેં રિપુ હોહિં પિંરીતે ॥
ભાનુ કમલ કુલ પોષનિહારા। બિનુ જલ જારિ કરિ સોઇ છારા ॥
જરિ તુમ્હારિ ચહ સવતિ ઉખારી। રૂઁધહુ કરિ ઉપાઉ બર બારી ॥

દો. તુમ્હહિ ન સોચુ સોહાગ બલ નિજ બસ જાનહુ રાઉ।
મન મલીન મુહ મીઠ નૃપ રાઉર સરલ સુભાઉ ॥ 17 ॥

ચતુર ગઁભીર રામ મહતારી। બીચુ પાઇ નિજ બાત સઁવારી ॥
પઠે ભરતુ ભૂપ નનિઔરેં। રામ માતુ મત જાનવ રુરેમ્ ॥
સેવહિં સકલ સવતિ મોહિ નીકેં। ગરબિત ભરત માતુ બલ પી કેમ્ ॥
સાલુ તુમ્હાર કૌસિલહિ માઈ। કપટ ચતુર નહિં હોઇ જનાઈ ॥
રાજહિ તુમ્હ પર પ્રેમુ બિસેષી। સવતિ સુભાઉ સકિ નહિં દેખી ॥
રચી પ્રંપચુ ભૂપહિ અપનાઈ। રામ તિલક હિત લગન ધરાઈ ॥
યહ કુલ ઉચિત રામ કહુઁ ટીકા। સબહિ સોહાઇ મોહિ સુઠિ નીકા ॥
આગિલિ બાત સમુઝિ ડરુ મોહી। દેઉ દૈઉ ફિરિ સો ફલુ ઓહી ॥

દો. રચિ પચિ કોટિક કુટિલપન કીન્હેસિ કપટ પ્રબોધુ ॥
કહિસિ કથા સત સવતિ કૈ જેહિ બિધિ બાઢ઼ બિરોધુ ॥ 18 ॥

ભાવી બસ પ્રતીતિ ઉર આઈ। પૂઁછ રાનિ પુનિ સપથ દેવાઈ ॥
કા પૂછહુઁ તુમ્હ અબહુઁ ન જાના। નિજ હિત અનહિત પસુ પહિચાના ॥
ભયુ પાખુ દિન સજત સમાજૂ। તુમ્હ પાઈ સુધિ મોહિ સન આજૂ ॥
ખાઇઅ પહિરિઅ રાજ તુમ્હારેં। સત્ય કહેં નહિં દોષુ હમારેમ્ ॥
જૌં અસત્ય કછુ કહબ બનાઈ। તૌ બિધિ દેઇહિ હમહિ સજાઈ ॥
રામહિ તિલક કાલિ જૌં ભયૂ।þ તુમ્હ કહુઁ બિપતિ બીજુ બિધિ બયૂ ॥
રેખ ખઁચાઇ કહુઁ બલુ ભાષી। ભામિનિ ભિહુ દૂધ કિ માખી ॥
જૌં સુત સહિત કરહુ સેવકાઈ। તૌ ઘર રહહુ ન આન ઉપાઈ ॥

દો. કદ્રૂઁ બિનતહિ દીન્હ દુખુ તુમ્હહિ કૌસિલાઁ દેબ।
ભરતુ બંદિગૃહ સેઇહહિં લખનુ રામ કે નેબ ॥ 19 ॥

કૈકયસુતા સુનત કટુ બાની। કહિ ન સકિ કછુ સહમિ સુખાની ॥
તન પસેઉ કદલી જિમિ કાઁપી। કુબરીં દસન જીભ તબ ચાઁપી ॥
કહિ કહિ કોટિક કપટ કહાની। ધીરજુ ધરહુ પ્રબોધિસિ રાની ॥
ફિરા કરમુ પ્રિય લાગિ કુચાલી। બકિહિ સરાહિ માનિ મરાલી ॥
સુનુ મંથરા બાત ફુરિ તોરી। દહિનિ આઁખિ નિત ફરકિ મોરી ॥
દિન પ્રતિ દેખુઁ રાતિ કુસપને। કહુઁ ન તોહિ મોહ બસ અપને ॥
કાહ કરૌ સખિ સૂધ સુભ્AU। દાહિન બામ ન જાનુઁ ક્AU ॥

દો. અપને ચલત ન આજુ લગિ અનભલ કાહુક કીન્હ।
કેહિં અઘ એકહિ બાર મોહિ દૈઅઁ દુસહ દુખુ દીન્હ ॥ 20 ॥

નૈહર જનમુ ભરબ બરુ જાઇ। જિઅત ન કરબિ સવતિ સેવકાઈ ॥
અરિ બસ દૈઉ જિઆવત જાહી। મરનુ નીક તેહિ જીવન ચાહી ॥
દીન બચન કહ બહુબિધિ રાની। સુનિ કુબરીં તિયમાયા ઠાની ॥
અસ કસ કહહુ માનિ મન ઊના। સુખુ સોહાગુ તુમ્હ કહુઁ દિન દૂના ॥
જેહિં રાઉર અતિ અનભલ તાકા। સોઇ પાઇહિ યહુ ફલુ પરિપાકા ॥
જબ તેં કુમત સુના મૈં સ્વામિનિ। ભૂખ ન બાસર નીંદ ન જામિનિ ॥
પૂઁછેઉ ગુનિન્હ રેખ તિન્હ ખાઁચી। ભરત ભુઆલ હોહિં યહ સાઁચી ॥
ભામિનિ કરહુ ત કહૌં ઉપ્AU। હૈ તુમ્હરીં સેવા બસ ર્AU ॥

દો. પરુઁ કૂપ તુઅ બચન પર સકુઁ પૂત પતિ ત્યાગિ।
કહસિ મોર દુખુ દેખિ બડ઼ કસ ન કરબ હિત લાગિ ॥ 21 ॥

કુબરીં કરિ કબુલી કૈકેઈ। કપટ છુરી ઉર પાહન ટેઈ ॥
લખિ ન રાનિ નિકટ દુખુ કૈંસે। ચરિ હરિત તિન બલિપસુ જૈસેમ્ ॥
સુનત બાત મૃદુ અંત કઠોરી। દેતિ મનહુઁ મધુ માહુર ઘોરી ॥
કહિ ચેરિ સુધિ અહિ કિ નાહી। સ્વામિનિ કહિહુ કથા મોહિ પાહીમ્ ॥
દુઇ બરદાન ભૂપ સન થાતી। માગહુ આજુ જુડ઼આવહુ છાતી ॥
સુતહિ રાજુ રામહિ બનવાસૂ। દેહુ લેહુ સબ સવતિ હુલાસુ ॥
ભૂપતિ રામ સપથ જબ કરી। તબ માગેહુ જેહિં બચનુ ન ટરી ॥
હોઇ અકાજુ આજુ નિસિ બીતેં। બચનુ મોર પ્રિય માનેહુ જી તેમ્ ॥

દો. બડ઼ કુઘાતુ કરિ પાતકિનિ કહેસિ કોપગૃહઁ જાહુ।
કાજુ સઁવારેહુ સજગ સબુ સહસા જનિ પતિઆહુ ॥ 22 ॥

કુબરિહિ રાનિ પ્રાનપ્રિય જાની। બાર બાર બડ઼ઇ બુદ્ધિ બખાની ॥
તોહિ સમ હિત ન મોર સંસારા। બહે જાત કિ ભિસિ અધારા ॥
જૌં બિધિ પુરબ મનોરથુ કાલી। કરૌં તોહિ ચખ પૂતરિ આલી ॥
બહુબિધિ ચેરિહિ આદરુ દેઈ। કોપભવન ગવનિ કૈકેઈ ॥
બિપતિ બીજુ બરષા રિતુ ચેરી। ભુઇઁ ભિ કુમતિ કૈકેઈ કેરી ॥
પાઇ કપટ જલુ અંકુર જામા। બર દૌ દલ દુખ ફલ પરિનામા ॥
કોપ સમાજુ સાજિ સબુ સોઈ। રાજુ કરત નિજ કુમતિ બિગોઈ ॥
રાઉર નગર કોલાહલુ હોઈ। યહ કુચાલિ કછુ જાન ન કોઈ ॥

દો. પ્રમુદિત પુર નર નારિ। સબ સજહિં સુમંગલચાર।
એક પ્રબિસહિં એક નિર્ગમહિં ભીર ભૂપ દરબાર ॥ 23 ॥

બાલ સખા સુન હિયઁ હરષાહીં। મિલિ દસ પાઁચ રામ પહિં જાહીમ્ ॥
પ્રભુ આદરહિં પ્રેમુ પહિચાની। પૂઁછહિં કુસલ ખેમ મૃદુ બાની ॥
ફિરહિં ભવન પ્રિય આયસુ પાઈ। કરત પરસપર રામ બડ઼આઈ ॥
કો રઘુબીર સરિસ સંસારા। સીલુ સનેહ નિબાહનિહારા।
જેંહિ જેંહિ જોનિ કરમ બસ ભ્રમહીં। તહઁ તહઁ ઈસુ દેઉ યહ હમહીમ્ ॥
સેવક હમ સ્વામી સિયનાહૂ। હૌ નાત યહ ઓર નિબાહૂ ॥
અસ અભિલાષુ નગર સબ કાહૂ। કૈકયસુતા હ્દયઁ અતિ દાહૂ ॥
કો ન કુસંગતિ પાઇ નસાઈ। રહિ ન નીચ મતેં ચતુરાઈ ॥

દો. સાઁસ સમય સાનંદ નૃપુ ગયુ કૈકેઈ ગેહઁ।
ગવનુ નિઠુરતા નિકટ કિય જનુ ધરિ દેહ સનેહઁ ॥ 24 ॥

કોપભવન સુનિ સકુચેઉ રાઉ। ભય બસ અગહુડ઼ પરિ ન પ્AU ॥
સુરપતિ બસિ બાહઁબલ જાકે। નરપતિ સકલ રહહિં રુખ તાકેમ્ ॥
સો સુનિ તિય રિસ ગયુ સુખાઈ। દેખહુ કામ પ્રતાપ બડ઼આઈ ॥
સૂલ કુલિસ અસિ અઁગવનિહારે। તે રતિનાથ સુમન સર મારે ॥
સભય નરેસુ પ્રિયા પહિં ગયૂ। દેખિ દસા દુખુ દારુન ભયૂ ॥
ભૂમિ સયન પટુ મોટ પુરાના। દિએ ડારિ તન ભૂષણ નાના ॥
કુમતિહિ કસિ કુબેષતા ફાબી। અન અહિવાતુ સૂચ જનુ ભાબી ॥
જાઇ નિકટ નૃપુ કહ મૃદુ બાની। પ્રાનપ્રિયા કેહિ હેતુ રિસાની ॥

છં. કેહિ હેતુ રાનિ રિસાનિ પરસત પાનિ પતિહિ નેવારી।
માનહુઁ સરોષ ભુઅંગ ભામિનિ બિષમ ભાઁતિ નિહારી ॥
દૌ બાસના રસના દસન બર મરમ ઠાહરુ દેખી।
તુલસી નૃપતિ ભવતબ્યતા બસ કામ કૌતુક લેખી ॥

સો. બાર બાર કહ રાઉ સુમુખિ સુલોચિનિ પિકબચનિ।
કારન મોહિ સુનાઉ ગજગામિનિ નિજ કોપ કર ॥ 25 ॥

અનહિત તોર પ્રિયા કેઇઁ કીન્હા। કેહિ દુઇ સિર કેહિ જમુ ચહ લીન્હા ॥
કહુ કેહિ રંકહિ કરૌ નરેસૂ। કહુ કેહિ નૃપહિ નિકાસૌં દેસૂ ॥
સકુઁ તોર અરિ અમરુ મારી। કાહ કીટ બપુરે નર નારી ॥
જાનસિ મોર સુભાઉ બરોરૂ। મનુ તવ આનન ચંદ ચકોરૂ ॥
પ્રિયા પ્રાન સુત સરબસુ મોરેં। પરિજન પ્રજા સકલ બસ તોરેમ્ ॥
જૌં કછુ કહૌ કપટુ કરિ તોહી। ભામિનિ રામ સપથ સત મોહી ॥
બિહસિ માગુ મનભાવતિ બાતા। ભૂષન સજહિ મનોહર ગાતા ॥
ઘરી કુઘરી સમુઝિ જિયઁ દેખૂ। બેગિ પ્રિયા પરિહરહિ કુબેષૂ ॥

દો. યહ સુનિ મન ગુનિ સપથ બડ઼ઇ બિહસિ ઉઠી મતિમંદ।
ભૂષન સજતિ બિલોકિ મૃગુ મનહુઁ કિરાતિનિ ફંદ ॥ 26 ॥

પુનિ કહ રાઉ સુહ્રદ જિયઁ જાની। પ્રેમ પુલકિ મૃદુ મંજુલ બાની ॥
ભામિનિ ભયુ તોર મનભાવા। ઘર ઘર નગર અનંદ બધાવા ॥
રામહિ દેઉઁ કાલિ જુબરાજૂ। સજહિ સુલોચનિ મંગલ સાજૂ ॥
દલકિ ઉઠેઉ સુનિ હ્રદુ કઠોરૂ। જનુ છુઇ ગયુ પાક બરતોરૂ ॥
ઐસિઉ પીર બિહસિ તેહિ ગોઈ। ચોર નારિ જિમિ પ્રગટિ ન રોઈ ॥
લખહિં ન ભૂપ કપટ ચતુરાઈ। કોટિ કુટિલ મનિ ગુરૂ પઢ઼આઈ ॥
જદ્યપિ નીતિ નિપુન નરનાહૂ। નારિચરિત જલનિધિ અવગાહૂ ॥
કપટ સનેહુ બઢ઼આઇ બહોરી। બોલી બિહસિ નયન મુહુ મોરી ॥

દો. માગુ માગુ પૈ કહહુ પિય કબહુઁ ન દેહુ ન લેહુ।
દેન કહેહુ બરદાન દુઇ તેઉ પાવત સંદેહુ ॥ 27 ॥

જાનેઉઁ મરમુ રાઉ હઁસિ કહી। તુમ્હહિ કોહાબ પરમ પ્રિય અહી ॥
થાતિ રાખિ ન માગિહુ ક્AU। બિસરિ ગયુ મોહિ ભોર સુભ્AU ॥
ઝૂઠેહુઁ હમહિ દોષુ જનિ દેહૂ। દુઇ કૈ ચારિ માગિ મકુ લેહૂ ॥
રઘુકુલ રીતિ સદા ચલિ આઈ। પ્રાન જાહુઁ બરુ બચનુ ન જાઈ ॥
નહિં અસત્ય સમ પાતક પુંજા। ગિરિ સમ હોહિં કિ કોટિક ગુંજા ॥
સત્યમૂલ સબ સુકૃત સુહાએ। બેદ પુરાન બિદિત મનુ ગાએ ॥
તેહિ પર રામ સપથ કરિ આઈ। સુકૃત સનેહ અવધિ રઘુરાઈ ॥
બાત દૃઢ઼આઇ કુમતિ હઁસિ બોલી। કુમત કુબિહગ કુલહ જનુ ખોલી ॥

દો. ભૂપ મનોરથ સુભગ બનુ સુખ સુબિહંગ સમાજુ।
ભિલ્લનિ જિમિ છાડ઼ન ચહતિ બચનુ ભયંકરુ બાજુ ॥ 28 ॥

માસપારાયણ, તેરહવાઁ વિશ્રામ
સુનહુ પ્રાનપ્રિય ભાવત જી કા। દેહુ એક બર ભરતહિ ટીકા ॥
માગુઁ દૂસર બર કર જોરી। પુરવહુ નાથ મનોરથ મોરી ॥
તાપસ બેષ બિસેષિ ઉદાસી। ચૌદહ બરિસ રામુ બનબાસી ॥
સુનિ મૃદુ બચન ભૂપ હિયઁ સોકૂ। સસિ કર છુઅત બિકલ જિમિ કોકૂ ॥
ગયુ સહમિ નહિં કછુ કહિ આવા। જનુ સચાન બન ઝપટેઉ લાવા ॥
બિબરન ભયુ નિપટ નરપાલૂ। દામિનિ હનેઉ મનહુઁ તરુ તાલૂ ॥
માથે હાથ મૂદિ દૌ લોચન। તનુ ધરિ સોચુ લાગ જનુ સોચન ॥
મોર મનોરથુ સુરતરુ ફૂલા। ફરત કરિનિ જિમિ હતેઉ સમૂલા ॥
અવધ ઉજારિ કીન્હિ કૈકેઈં। દીન્હસિ અચલ બિપતિ કૈ નેઈમ્ ॥

દો. કવનેં અવસર કા ભયુ ગયુઁ નારિ બિસ્વાસ।
જોગ સિદ્ધિ ફલ સમય જિમિ જતિહિ અબિદ્યા નાસ ॥ 29 ॥

એહિ બિધિ રાઉ મનહિં મન ઝાઁખા। દેખિ કુભાઁતિ કુમતિ મન માખા ॥
ભરતુ કિ રાઉર પૂત ન હોહીં। આનેહુ મોલ બેસાહિ કિ મોહી ॥
જો સુનિ સરુ અસ લાગ તુમ્હારેં। કાહે ન બોલહુ બચનુ સઁભારે ॥
દેહુ ઉતરુ અનુ કરહુ કિ નાહીં। સત્યસંધ તુમ્હ રઘુકુલ માહીમ્ ॥
દેન કહેહુ અબ જનિ બરુ દેહૂ। તજહુઁ સત્ય જગ અપજસુ લેહૂ ॥
સત્ય સરાહિ કહેહુ બરુ દેના। જાનેહુ લેઇહિ માગિ ચબેના ॥
સિબિ દધીચિ બલિ જો કછુ ભાષા। તનુ ધનુ તજેઉ બચન પનુ રાખા ॥
અતિ કટુ બચન કહતિ કૈકેઈ। માનહુઁ લોન જરે પર દેઈ ॥

દો. ધરમ ધુરંધર ધીર ધરિ નયન ઉઘારે રાયઁ।
સિરુ ધુનિ લીન્હિ ઉસાસ અસિ મારેસિ મોહિ કુઠાયઁ ॥ 30 ॥

આગેં દીખિ જરત રિસ ભારી। મનહુઁ રોષ તરવારિ ઉઘારી ॥
મૂઠિ કુબુદ્ધિ ધાર નિઠુરાઈ। ધરી કૂબરીં સાન બનાઈ ॥
લખી મહીપ કરાલ કઠોરા। સત્ય કિ જીવનુ લેઇહિ મોરા ॥
બોલે રાઉ કઠિન કરિ છાતી। બાની સબિનય તાસુ સોહાતી ॥
પ્રિયા બચન કસ કહસિ કુભાઁતી। ભીર પ્રતીતિ પ્રીતિ કરિ હાઁતી ॥
મોરેં ભરતુ રામુ દુઇ આઁખી। સત્ય કહુઁ કરિ સંકરૂ સાખી ॥
અવસિ દૂતુ મૈં પઠિબ પ્રાતા। ઐહહિં બેગિ સુનત દૌ ભ્રાતા ॥
સુદિન સોધિ સબુ સાજુ સજાઈ। દેઉઁ ભરત કહુઁ રાજુ બજાઈ ॥

દો. લોભુ ન રામહિ રાજુ કર બહુત ભરત પર પ્રીતિ।
મૈં બડ઼ છોટ બિચારિ જિયઁ કરત રહેઉઁ નૃપનીતિ ॥ 31 ॥

રામ સપથ સત કહૂઁ સુભ્AU। રામમાતુ કછુ કહેઉ ન ક્AU ॥
મૈં સબુ કીન્હ તોહિ બિનુ પૂઁછેં। તેહિ તેં પરેઉ મનોરથુ છૂછેમ્ ॥
રિસ પરિહરૂ અબ મંગલ સાજૂ। કછુ દિન ગેઁ ભરત જુબરાજૂ ॥
એકહિ બાત મોહિ દુખુ લાગા। બર દૂસર અસમંજસ માગા ॥
અજહુઁ હૃદય જરત તેહિ આઁચા। રિસ પરિહાસ કિ સાઁચેહુઁ સાઁચા ॥
કહુ તજિ રોષુ રામ અપરાધૂ। સબુ કૌ કહિ રામુ સુઠિ સાધૂ ॥
તુહૂઁ સરાહસિ કરસિ સનેહૂ। અબ સુનિ મોહિ ભયુ સંદેહૂ ॥
જાસુ સુભાઉ અરિહિ અનુકૂલા। સો કિમિ કરિહિ માતુ પ્રતિકૂલા ॥

દો. પ્રિયા હાસ રિસ પરિહરહિ માગુ બિચારિ બિબેકુ।
જેહિં દેખાઁ અબ નયન ભરિ ભરત રાજ અભિષેકુ ॥ 32 ॥

જિઐ મીન બરૂ બારિ બિહીના। મનિ બિનુ ફનિકુ જિઐ દુખ દીના ॥
કહુઁ સુભાઉ ન છલુ મન માહીં। જીવનુ મોર રામ બિનુ નાહીમ્ ॥
સમુઝિ દેખુ જિયઁ પ્રિયા પ્રબીના। જીવનુ રામ દરસ આધીના ॥
સુનિ મ્રદુ બચન કુમતિ અતિ જરી। મનહુઁ અનલ આહુતિ ઘૃત પરી ॥
કહિ કરહુ કિન કોટિ ઉપાયા। ઇહાઁ ન લાગિહિ રાઉરિ માયા ॥
દેહુ કિ લેહુ અજસુ કરિ નાહીં। મોહિ ન બહુત પ્રપંચ સોહાહીં।
રામુ સાધુ તુમ્હ સાધુ સયાને। રામમાતુ ભલિ સબ પહિચાને ॥
જસ કૌસિલાઁ મોર ભલ તાકા। તસ ફલુ ઉન્હહિ દેઉઁ કરિ સાકા ॥

દો. હોત પ્રાત મુનિબેષ ધરિ જૌં ન રામુ બન જાહિં।
મોર મરનુ રાઉર અજસ નૃપ સમુઝિઅ મન માહિમ્ ॥ 33 ॥

અસ કહિ કુટિલ ભી ઉઠિ ઠાઢ઼ઈ। માનહુઁ રોષ તરંગિનિ બાઢ઼ઈ ॥
પાપ પહાર પ્રગટ ભિ સોઈ। ભરી ક્રોધ જલ જાઇ ન જોઈ ॥
દૌ બર કૂલ કઠિન હઠ ધારા। ભવઁર કૂબરી બચન પ્રચારા ॥
ઢાહત ભૂપરૂપ તરુ મૂલા। ચલી બિપતિ બારિધિ અનુકૂલા ॥
લખી નરેસ બાત ફુરિ સાઁચી। તિય મિસ મીચુ સીસ પર નાચી ॥
ગહિ પદ બિનય કીન્હ બૈઠારી। જનિ દિનકર કુલ હોસિ કુઠારી ॥
માગુ માથ અબહીં દેઉઁ તોહી। રામ બિરહઁ જનિ મારસિ મોહી ॥
રાખુ રામ કહુઁ જેહિ તેહિ ભાઁતી। નાહિં ત જરિહિ જનમ ભરિ છાતી ॥

દો. દેખી બ્યાધિ અસાધ નૃપુ પરેઉ ધરનિ ધુનિ માથ।
કહત પરમ આરત બચન રામ રામ રઘુનાથ ॥ 34 ॥

બ્યાકુલ રાઉ સિથિલ સબ ગાતા। કરિનિ કલપતરુ મનહુઁ નિપાતા ॥
કંઠુ સૂખ મુખ આવ ન બાની। જનુ પાઠીનુ દીન બિનુ પાની ॥
પુનિ કહ કટુ કઠોર કૈકેઈ। મનહુઁ ઘાય મહુઁ માહુર દેઈ ॥
જૌં અંતહુઁ અસ કરતબુ રહેઊ। માગુ માગુ તુમ્હ કેહિં બલ કહેઊ ॥
દુઇ કિ હોઇ એક સમય ભુઆલા। હઁસબ ઠઠાઇ ફુલાઉબ ગાલા ॥
દાનિ કહાઉબ અરુ કૃપનાઈ। હોઇ કિ ખેમ કુસલ રૌતાઈ ॥
છાડ઼હુ બચનુ કિ ધીરજુ ધરહૂ। જનિ અબલા જિમિ કરુના કરહૂ ॥
તનુ તિય તનય ધામુ ધનુ ધરની। સત્યસંધ કહુઁ તૃન સમ બરની ॥

દો. મરમ બચન સુનિ રાઉ કહ કહુ કછુ દોષુ ન તોર।
લાગેઉ તોહિ પિસાચ જિમિ કાલુ કહાવત મોર ॥ 35 ॥ û

ચહત ન ભરત ભૂપતહિ ભોરેં। બિધિ બસ કુમતિ બસી જિય તોરેમ્ ॥
સો સબુ મોર પાપ પરિનામૂ। ભયુ કુઠાહર જેહિં બિધિ બામૂ ॥
સુબસ બસિહિ ફિરિ અવધ સુહાઈ। સબ ગુન ધામ રામ પ્રભુતાઈ ॥
કરિહહિં ભાઇ સકલ સેવકાઈ। હોઇહિ તિહુઁ પુર રામ બડ઼આઈ ॥
તોર કલંકુ મોર પછિત્AU। મુએહુઁ ન મિટહિ ન જાઇહિ ક્AU ॥
અબ તોહિ નીક લાગ કરુ સોઈ। લોચન ઓટ બૈઠુ મુહુ ગોઈ ॥
જબ લગિ જિઔં કહુઁ કર જોરી। તબ લગિ જનિ કછુ કહસિ બહોરી ॥
ફિરિ પછિતૈહસિ અંત અભાગી। મારસિ ગાઇ નહારુ લાગી ॥

દો. પરેઉ રાઉ કહિ કોટિ બિધિ કાહે કરસિ નિદાનુ।
કપટ સયાનિ ન કહતિ કછુ જાગતિ મનહુઁ મસાનુ ॥ 36 ॥

રામ રામ રટ બિકલ ભુઆલૂ। જનુ બિનુ પંખ બિહંગ બેહાલૂ ॥
હૃદયઁ મનાવ ભોરુ જનિ હોઈ। રામહિ જાઇ કહૈ જનિ કોઈ ॥
ઉદુ કરહુ જનિ રબિ રઘુકુલ ગુર। અવધ બિલોકિ સૂલ હોઇહિ ઉર ॥
ભૂપ પ્રીતિ કૈકિ કઠિનાઈ। ઉભય અવધિ બિધિ રચી બનાઈ ॥
બિલપત નૃપહિ ભયુ ભિનુસારા। બીના બેનુ સંખ ધુનિ દ્વારા ॥
પઢ઼હિં ભાટ ગુન ગાવહિં ગાયક। સુનત નૃપહિ જનુ લાગહિં સાયક ॥
મંગલ સકલ સોહાહિં ન કૈસેં। સહગામિનિહિ બિભૂષન જૈસેમ્ ॥
તેહિં નિસિ નીદ પરી નહિ કાહૂ। રામ દરસ લાલસા ઉછાહૂ ॥

દો. દ્વાર ભીર સેવક સચિવ કહહિં ઉદિત રબિ દેખિ।
જાગેઉ અજહુઁ ન અવધપતિ કારનુ કવનુ બિસેષિ ॥ 37 ॥

પછિલે પહર ભૂપુ નિત જાગા। આજુ હમહિ બડ઼ અચરજુ લાગા ॥
જાહુ સુમંત્ર જગાવહુ જાઈ। કીજિઅ કાજુ રજાયસુ પાઈ ॥
ગે સુમંત્રુ તબ રાઉર માહી। દેખિ ભયાવન જાત ડેરાહીમ્ ॥
ધાઇ ખાઇ જનુ જાઇ ન હેરા। માનહુઁ બિપતિ બિષાદ બસેરા ॥
પૂછેં કૌ ન ઊતરુ દેઈ। ગે જેંહિં ભવન ભૂપ કૈકઈઇ ॥
કહિ જયજીવ બૈઠ સિરુ નાઈ। દૈખિ ભૂપ ગતિ ગયુ સુખાઈ ॥
સોચ બિકલ બિબરન મહિ પરેઊ। માનહુઁ કમલ મૂલુ પરિહરેઊ ॥
સચિઉ સભીત સકિ નહિં પૂઁછી। બોલી અસુભ ભરી સુભ છૂછી ॥

દો. પરી ન રાજહિ નીદ નિસિ હેતુ જાન જગદીસુ।
રામુ રામુ રટિ ભોરુ કિય કહિ ન મરમુ મહીસુ ॥ 38 ॥

આનહુ રામહિ બેગિ બોલાઈ। સમાચાર તબ પૂઁછેહુ આઈ ॥
ચલેઉ સુમંત્ર રાય રૂખ જાની। લખી કુચાલિ કીન્હિ કછુ રાની ॥
સોચ બિકલ મગ પરિ ન પ્AU। રામહિ બોલિ કહિહિ કા ર્AU ॥
ઉર ધરિ ધીરજુ ગયુ દુઆરેં। પૂછઁહિં સકલ દેખિ મનુ મારેમ્ ॥
સમાધાનુ કરિ સો સબહી કા। ગયુ જહાઁ દિનકર કુલ ટીકા ॥
રામુ સુમંત્રહિ આવત દેખા। આદરુ કીન્હ પિતા સમ લેખા ॥
નિરખિ બદનુ કહિ ભૂપ રજાઈ। રઘુકુલદીપહિ ચલેઉ લેવાઈ ॥
રામુ કુભાઁતિ સચિવ સઁગ જાહીં। દેખિ લોગ જહઁ તહઁ બિલખાહીમ્ ॥

દો. જાઇ દીખ રઘુબંસમનિ નરપતિ નિપટ કુસાજુ ॥
સહમિ પરેઉ લખિ સિંઘિનિહિ મનહુઁ બૃદ્ધ ગજરાજુ ॥ 39 ॥

સૂખહિં અધર જરિ સબુ અંગૂ। મનહુઁ દીન મનિહીન ભુઅંગૂ ॥
સરુષ સમીપ દીખિ કૈકેઈ। માનહુઁ મીચુ ઘરી ગનિ લેઈ ॥
કરુનામય મૃદુ રામ સુભ્AU। પ્રથમ દીખ દુખુ સુના ન ક્AU ॥
તદપિ ધીર ધરિ સમુ બિચારી। પૂઁછી મધુર બચન મહતારી ॥
મોહિ કહુ માતુ તાત દુખ કારન। કરિઅ જતન જેહિં હોઇ નિવારન ॥
સુનહુ રામ સબુ કારન એહૂ। રાજહિ તુમ પર બહુત સનેહૂ ॥
દેન કહેન્હિ મોહિ દુઇ બરદાના। માગેઉઁ જો કછુ મોહિ સોહાના।
સો સુનિ ભયુ ભૂપ ઉર સોચૂ। છાડ઼ઇ ન સકહિં તુમ્હાર સઁકોચૂ ॥

દો. સુત સનેહ ઇત બચનુ ઉત સંકટ પરેઉ નરેસુ।
સકહુ ન આયસુ ધરહુ સિર મેટહુ કઠિન કલેસુ ॥ 40 ॥

નિધરક બૈઠિ કહિ કટુ બાની। સુનત કઠિનતા અતિ અકુલાની ॥
જીભ કમાન બચન સર નાના। મનહુઁ મહિપ મૃદુ લચ્છ સમાના ॥
જનુ કઠોરપનુ ધરેં સરીરૂ। સિખિ ધનુષબિદ્યા બર બીરૂ ॥
સબ પ્રસંગુ રઘુપતિહિ સુનાઈ। બૈઠિ મનહુઁ તનુ ધરિ નિઠુરાઈ ॥
મન મુસકાઇ ભાનુકુલ ભાનુ। રામુ સહજ આનંદ નિધાનૂ ॥
બોલે બચન બિગત સબ દૂષન। મૃદુ મંજુલ જનુ બાગ બિભૂષન ॥
સુનુ જનની સોઇ સુતુ બડ઼ભાગી। જો પિતુ માતુ બચન અનુરાગી ॥
તનય માતુ પિતુ તોષનિહારા। દુર્લભ જનનિ સકલ સંસારા ॥

દો. મુનિગન મિલનુ બિસેષિ બન સબહિ ભાઁતિ હિત મોર।
તેહિ મહઁ પિતુ આયસુ બહુરિ સંમત જનની તોર ॥ 41 ॥

ભરત પ્રાનપ્રિય પાવહિં રાજૂ। બિધિ સબ બિધિ મોહિ સનમુખ આજુ।
જોં ન જાઉઁ બન ઐસેહુ કાજા। પ્રથમ ગનિઅ મોહિ મૂઢ઼ સમાજા ॥
સેવહિં અરઁડુ કલપતરુ ત્યાગી। પરિહરિ અમૃત લેહિં બિષુ માગી ॥
તેઉ ન પાઇ અસ સમુ ચુકાહીં। દેખુ બિચારિ માતુ મન માહીમ્ ॥
અંબ એક દુખુ મોહિ બિસેષી। નિપટ બિકલ નરનાયકુ દેખી ॥
થોરિહિં બાત પિતહિ દુખ ભારી। હોતિ પ્રતીતિ ન મોહિ મહતારી ॥
રાઉ ધીર ગુન ઉદધિ અગાધૂ। ભા મોહિ તે કછુ બડ઼ અપરાધૂ ॥
જાતેં મોહિ ન કહત કછુ ર્AU। મોરિ સપથ તોહિ કહુ સતિભ્AU ॥

દો. સહજ સરલ રઘુબર બચન કુમતિ કુટિલ કરિ જાન।
ચલિ જોંક જલ બક્રગતિ જદ્યપિ સલિલુ સમાન ॥ 42 ॥

રહસી રાનિ રામ રુખ પાઈ। બોલી કપટ સનેહુ જનાઈ ॥
સપથ તુમ્હાર ભરત કૈ આના। હેતુ ન દૂસર મૈ કછુ જાના ॥
તુમ્હ અપરાધ જોગુ નહિં તાતા। જનની જનક બંધુ સુખદાતા ॥
રામ સત્ય સબુ જો કછુ કહહૂ। તુમ્હ પિતુ માતુ બચન રત અહહૂ ॥
પિતહિ બુઝાઇ કહહુ બલિ સોઈ। ચૌથેંપન જેહિં અજસુ ન હોઈ ॥
તુમ્હ સમ સુઅન સુકૃત જેહિં દીન્હે। ઉચિત ન તાસુ નિરાદરુ કીન્હે ॥
લાગહિં કુમુખ બચન સુભ કૈસે। મગહઁ ગયાદિક તીરથ જૈસે ॥
રામહિ માતુ બચન સબ ભાએ। જિમિ સુરસરિ ગત સલિલ સુહાએ ॥

દો. ગિ મુરુછા રામહિ સુમિરિ નૃપ ફિરિ કરવટ લીન્હ।
સચિવ રામ આગમન કહિ બિનય સમય સમ કીન્હ ॥ 43 ॥

અવનિપ અકનિ રામુ પગુ ધારે। ધરિ ધીરજુ તબ નયન ઉઘારે ॥
સચિવઁ સઁભારિ રાઉ બૈઠારે। ચરન પરત નૃપ રામુ નિહારે ॥
લિએ સનેહ બિકલ ઉર લાઈ। ગૈ મનિ મનહુઁ ફનિક ફિરિ પાઈ ॥
રામહિ ચિતિ રહેઉ નરનાહૂ। ચલા બિલોચન બારિ પ્રબાહૂ ॥
સોક બિબસ કછુ કહૈ ન પારા। હૃદયઁ લગાવત બારહિં બારા ॥
બિધિહિ મનાવ રાઉ મન માહીં। જેહિં રઘુનાથ ન કાનન જાહીમ્ ॥
સુમિરિ મહેસહિ કહિ નિહોરી। બિનતી સુનહુ સદાસિવ મોરી ॥
આસુતોષ તુમ્હ અવઢર દાની। આરતિ હરહુ દીન જનુ જાની ॥

દો. તુમ્હ પ્રેરક સબ કે હૃદયઁ સો મતિ રામહિ દેહુ।
બચનુ મોર તજિ રહહિ ઘર પરિહરિ સીલુ સનેહુ ॥ 44 ॥

અજસુ હૌ જગ સુજસુ નસ્AU। નરક પરૌ બરુ સુરપુરુ જ્AU ॥
સબ દુખ દુસહ સહાવહુ મોહી। લોચન ઓટ રામુ જનિ હોંહી ॥
અસ મન ગુનિ રાઉ નહિં બોલા। પીપર પાત સરિસ મનુ ડોલા ॥
રઘુપતિ પિતહિ પ્રેમબસ જાની। પુનિ કછુ કહિહિ માતુ અનુમાની ॥
દેસ કાલ અવસર અનુસારી। બોલે બચન બિનીત બિચારી ॥
તાત કહુઁ કછુ કરુઁ ઢિઠાઈ। અનુચિતુ છમબ જાનિ લરિકાઈ ॥
અતિ લઘુ બાત લાગિ દુખુ પાવા। કાહુઁ ન મોહિ કહિ પ્રથમ જનાવા ॥
દેખિ ગોસાઇઁહિ પૂઁછિઉઁ માતા। સુનિ પ્રસંગુ ભે સીતલ ગાતા ॥

દો. મંગલ સમય સનેહ બસ સોચ પરિહરિઅ તાત।
આયસુ દેઇઅ હરષિ હિયઁ કહિ પુલકે પ્રભુ ગાત ॥ 45 ॥

ધન્ય જનમુ જગતીતલ તાસૂ। પિતહિ પ્રમોદુ ચરિત સુનિ જાસૂ ॥
ચારિ પદારથ કરતલ તાકેં। પ્રિય પિતુ માતુ પ્રાન સમ જાકેમ્ ॥
આયસુ પાલિ જનમ ફલુ પાઈ। ઐહુઁ બેગિહિં હૌ રજાઈ ॥
બિદા માતુ સન આવુઁ માગી। ચલિહુઁ બનહિ બહુરિ પગ લાગી ॥
અસ કહિ રામ ગવનુ તબ કીન્હા। ભૂપ સોક બસુ ઉતરુ ન દીન્હા ॥
નગર બ્યાપિ ગિ બાત સુતીછી। છુઅત ચઢ઼ઈ જનુ સબ તન બીછી ॥
સુનિ ભે બિકલ સકલ નર નારી। બેલિ બિટપ જિમિ દેખિ દવારી ॥
જો જહઁ સુનિ ધુનિ સિરુ સોઈ। બડ઼ બિષાદુ નહિં ધીરજુ હોઈ ॥

દો. મુખ સુખાહિં લોચન સ્ત્રવહિ સોકુ ન હૃદયઁ સમાઇ।
મનહુઁ કરુન રસ કટકી ઉતરી અવધ બજાઇ ॥ 46 ॥

મિલેહિ માઝ બિધિ બાત બેગારી। જહઁ તહઁ દેહિં કૈકેઇહિ ગારી ॥
એહિ પાપિનિહિ બૂઝિ કા પરેઊ। છાઇ ભવન પર પાવકુ ધરેઊ ॥
નિજ કર નયન કાઢ઼ઇ ચહ દીખા। ડારિ સુધા બિષુ ચાહત ચીખા ॥
કુટિલ કઠોર કુબુદ્ધિ અભાગી। ભિ રઘુબંસ બેનુ બન આગી ॥
પાલવ બૈઠિ પેડ઼ઉ એહિં કાટા। સુખ મહુઁ સોક ઠાટુ ધરિ ઠાટા ॥
સદા રામુ એહિ પ્રાન સમાના। કારન કવન કુટિલપનુ ઠાના ॥
સત્ય કહહિં કબિ નારિ સુભ્AU। સબ બિધિ અગહુ અગાધ દુર્AU ॥
નિજ પ્રતિબિંબુ બરુકુ ગહિ જાઈ। જાનિ ન જાઇ નારિ ગતિ ભાઈ ॥

દો. કાહ ન પાવકુ જારિ સક કા ન સમુદ્ર સમાઇ।
કા ન કરૈ અબલા પ્રબલ કેહિ જગ કાલુ ન ખાઇ ॥ 47 ॥

કા સુનાઇ બિધિ કાહ સુનાવા। કા દેખાઇ ચહ કાહ દેખાવા ॥
એક કહહિં ભલ ભૂપ ન કીન્હા। બરુ બિચારિ નહિં કુમતિહિ દીન્હા ॥
જો હઠિ ભયુ સકલ દુખ ભાજનુ। અબલા બિબસ ગ્યાનુ ગુનુ ગા જનુ ॥
એક ધરમ પરમિતિ પહિચાને। નૃપહિ દોસુ નહિં દેહિં સયાને ॥
સિબિ દધીચિ હરિચંદ કહાની। એક એક સન કહહિં બખાની ॥
એક ભરત કર સંમત કહહીં। એક ઉદાસ ભાયઁ સુનિ રહહીમ્ ॥
કાન મૂદિ કર રદ ગહિ જીહા। એક કહહિં યહ બાત અલીહા ॥
સુકૃત જાહિં અસ કહત તુમ્હારે। રામુ ભરત કહુઁ પ્રાનપિઆરે ॥

દો. ચંદુ ચવૈ બરુ અનલ કન સુધા હોઇ બિષતૂલ।
સપનેહુઁ કબહુઁ ન કરહિં કિછુ ભરતુ રામ પ્રતિકૂલ ॥ 48 ॥

એક બિધાતહિં દૂષનુ દેંહીં। સુધા દેખાઇ દીન્હ બિષુ જેહીમ્ ॥
ખરભરુ નગર સોચુ સબ કાહૂ। દુસહ દાહુ ઉર મિટા ઉછાહૂ ॥
બિપ્રબધૂ કુલમાન્ય જઠેરી। જે પ્રિય પરમ કૈકેઈ કેરી ॥
લગીં દેન સિખ સીલુ સરાહી। બચન બાનસમ લાગહિં તાહી ॥
ભરતુ ન મોહિ પ્રિય રામ સમાના। સદા કહહુ યહુ સબુ જગુ જાના ॥
કરહુ રામ પર સહજ સનેહૂ। કેહિં અપરાધ આજુ બનુ દેહૂ ॥
કબહુઁ ન કિયહુ સવતિ આરેસૂ। પ્રીતિ પ્રતીતિ જાન સબુ દેસૂ ॥
કૌસલ્યાઁ અબ કાહ બિગારા। તુમ્હ જેહિ લાગિ બજ્ર પુર પારા ॥

દો. સીય કિ પિય સઁગુ પરિહરિહિ લખનુ કિ રહિહહિં ધામ।
રાજુ કિ ભૂઁજબ ભરત પુર નૃપુ કિ જીહિ બિનુ રામ ॥ 49 ॥

અસ બિચારિ ઉર છાડ઼હુ કોહૂ। સોક કલંક કોઠિ જનિ હોહૂ ॥
ભરતહિ અવસિ દેહુ જુબરાજૂ। કાનન કાહ રામ કર કાજૂ ॥
નાહિન રામુ રાજ કે ભૂખે। ધરમ ધુરીન બિષય રસ રૂખે ॥
ગુર ગૃહ બસહુઁ રામુ તજિ ગેહૂ। નૃપ સન અસ બરુ દૂસર લેહૂ ॥
જૌં નહિં લગિહહુ કહેં હમારે। નહિં લાગિહિ કછુ હાથ તુમ્હારે ॥
જૌં પરિહાસ કીન્હિ કછુ હોઈ। તૌ કહિ પ્રગટ જનાવહુ સોઈ ॥
રામ સરિસ સુત કાનન જોગૂ। કાહ કહિહિ સુનિ તુમ્હ કહુઁ લોગૂ ॥
ઉઠહુ બેગિ સોઇ કરહુ ઉપાઈ। જેહિ બિધિ સોકુ કલંકુ નસાઈ ॥

છં. જેહિ ભાઁતિ સોકુ કલંકુ જાઇ ઉપાય કરિ કુલ પાલહી।
હઠિ ફેરુ રામહિ જાત બન જનિ બાત દૂસરિ ચાલહી ॥
જિમિ ભાનુ બિનુ દિનુ પ્રાન બિનુ તનુ ચંદ બિનુ જિમિ જામિની।
તિમિ અવધ તુલસીદાસ પ્રભુ બિનુ સમુઝિ ધૌં જિયઁ ભામિની ॥

સો. સખિન્હ સિખાવનુ દીન્હ સુનત મધુર પરિનામ હિત।
તેઇઁ કછુ કાન ન કીન્હ કુટિલ પ્રબોધી કૂબરી ॥ 50 ॥

ઉતરુ ન દેઇ દુસહ રિસ રૂખી। મૃગિન્હ ચિતવ જનુ બાઘિનિ ભૂખી ॥
બ્યાધિ અસાધિ જાનિ તિન્હ ત્યાગી। ચલીં કહત મતિમંદ અભાગી ॥
રાજુ કરત યહ દૈઅઁ બિગોઈ। કીન્હેસિ અસ જસ કરિ ન કોઈ ॥
એહિ બિધિ બિલપહિં પુર નર નારીં। દેહિં કુચાલિહિ કોટિક ગારીમ્ ॥
જરહિં બિષમ જર લેહિં ઉસાસા। કવનિ રામ બિનુ જીવન આસા ॥
બિપુલ બિયોગ પ્રજા અકુલાની। જનુ જલચર ગન સૂખત પાની ॥
અતિ બિષાદ બસ લોગ લોગાઈ। ગે માતુ પહિં રામુ ગોસાઈ ॥
મુખ પ્રસન્ન ચિત ચૌગુન ચ્AU। મિટા સોચુ જનિ રાખૈ ર્AU ॥
દો. નવ ગયંદુ રઘુબીર મનુ રાજુ અલાન સમાન।
છૂટ જાનિ બન ગવનુ સુનિ ઉર અનંદુ અધિકાન ॥ 51 ॥

રઘુકુલતિલક જોરિ દૌ હાથા। મુદિત માતુ પદ નાયુ માથા ॥
દીન્હિ અસીસ લાઇ ઉર લીન્હે। ભૂષન બસન નિછાવરિ કીન્હે ॥
બાર બાર મુખ ચુંબતિ માતા। નયન નેહ જલુ પુલકિત ગાતા ॥
ગોદ રાખિ પુનિ હૃદયઁ લગાએ। સ્ત્રવત પ્રેનરસ પયદ સુહાએ ॥
પ્રેમુ પ્રમોદુ ન કછુ કહિ જાઈ। રંક ધનદ પદબી જનુ પાઈ ॥
સાદર સુંદર બદનુ નિહારી। બોલી મધુર બચન મહતારી ॥
કહહુ તાત જનની બલિહારી। કબહિં લગન મુદ મંગલકારી ॥
સુકૃત સીલ સુખ સીવઁ સુહાઈ। જનમ લાભ કિ અવધિ અઘાઈ ॥

દો. જેહિ ચાહત નર નારિ સબ અતિ આરત એહિ ભાઁતિ।
જિમિ ચાતક ચાતકિ તૃષિત બૃષ્ટિ સરદ રિતુ સ્વાતિ ॥ 52 ॥

તાત જાઉઁ બલિ બેગિ નહાહૂ। જો મન ભાવ મધુર કછુ ખાહૂ ॥
પિતુ સમીપ તબ જાએહુ ભૈઆ। ભિ બડ઼ઇ બાર જાઇ બલિ મૈઆ ॥
માતુ બચન સુનિ અતિ અનુકૂલા। જનુ સનેહ સુરતરુ કે ફૂલા ॥
સુખ મકરંદ ભરે શ્રિયમૂલા। નિરખિ રામ મનુ ભવરુઁ ન ભૂલા ॥
ધરમ ધુરીન ધરમ ગતિ જાની। કહેઉ માતુ સન અતિ મૃદુ બાની ॥
પિતાઁ દીન્હ મોહિ કાનન રાજૂ। જહઁ સબ ભાઁતિ મોર બડ઼ કાજૂ ॥
આયસુ દેહિ મુદિત મન માતા। જેહિં મુદ મંગલ કાનન જાતા ॥
જનિ સનેહ બસ ડરપસિ ભોરેં। આનઁદુ અંબ અનુગ્રહ તોરેમ્ ॥

દો. બરષ ચારિદસ બિપિન બસિ કરિ પિતુ બચન પ્રમાન।
આઇ પાય પુનિ દેખિહુઁ મનુ જનિ કરસિ મલાન ॥ 53 ॥

બચન બિનીત મધુર રઘુબર કે। સર સમ લગે માતુ ઉર કરકે ॥
સહમિ સૂખિ સુનિ સીતલિ બાની। જિમિ જવાસ પરેં પાવસ પાની ॥
કહિ ન જાઇ કછુ હૃદય બિષાદૂ। મનહુઁ મૃગી સુનિ કેહરિ નાદૂ ॥
નયન સજલ તન થર થર કાઁપી। માજહિ ખાઇ મીન જનુ માપી ॥
ધરિ ધીરજુ સુત બદનુ નિહારી। ગદગદ બચન કહતિ મહતારી ॥
તાત પિતહિ તુમ્હ પ્રાનપિઆરે। દેખિ મુદિત નિત ચરિત તુમ્હારે ॥
રાજુ દેન કહુઁ સુભ દિન સાધા। કહેઉ જાન બન કેહિં અપરાધા ॥
તાત સુનાવહુ મોહિ નિદાનૂ। કો દિનકર કુલ ભયુ કૃસાનૂ ॥

દો. નિરખિ રામ રુખ સચિવસુત કારનુ કહેઉ બુઝાઇ।
સુનિ પ્રસંગુ રહિ મૂક જિમિ દસા બરનિ નહિં જાઇ ॥ 54 ॥

રાખિ ન સકિ ન કહિ સક જાહૂ। દુહૂઁ ભાઁતિ ઉર દારુન દાહૂ ॥
લિખત સુધાકર ગા લિખિ રાહૂ। બિધિ ગતિ બામ સદા સબ કાહૂ ॥
ધરમ સનેહ ઉભયઁ મતિ ઘેરી। ભિ ગતિ સાઁપ છુછુંદરિ કેરી ॥
રાખુઁ સુતહિ કરુઁ અનુરોધૂ। ધરમુ જાઇ અરુ બંધુ બિરોધૂ ॥
કહુઁ જાન બન તૌ બડ઼ઇ હાની। સંકટ સોચ બિબસ ભિ રાની ॥
બહુરિ સમુઝિ તિય ધરમુ સયાની। રામુ ભરતુ દૌ સુત સમ જાની ॥
સરલ સુભાઉ રામ મહતારી। બોલી બચન ધીર ધરિ ભારી ॥
તાત જાઉઁ બલિ કીન્હેહુ નીકા। પિતુ આયસુ સબ ધરમક ટીકા ॥

દો. રાજુ દેન કહિ દીન્હ બનુ મોહિ ન સો દુખ લેસુ।
તુમ્હ બિનુ ભરતહિ ભૂપતિહિ પ્રજહિ પ્રચંડ કલેસુ ॥ 55 ॥

જૌં કેવલ પિતુ આયસુ તાતા। તૌ જનિ જાહુ જાનિ બડ઼ઇ માતા ॥
જૌં પિતુ માતુ કહેઉ બન જાના। તૌં કાનન સત અવધ સમાના ॥
પિતુ બનદેવ માતુ બનદેવી। ખગ મૃગ ચરન સરોરુહ સેવી ॥
અંતહુઁ ઉચિત નૃપહિ બનબાસૂ। બય બિલોકિ હિયઁ હોઇ હરાઁસૂ ॥
બડ઼ભાગી બનુ અવધ અભાગી। જો રઘુબંસતિલક તુમ્હ ત્યાગી ॥
જૌં સુત કહૌ સંગ મોહિ લેહૂ। તુમ્હરે હૃદયઁ હોઇ સંદેહૂ ॥
પૂત પરમ પ્રિય તુમ્હ સબહી કે। પ્રાન પ્રાન કે જીવન જી કે ॥
તે તુમ્હ કહહુ માતુ બન જ્AUઁ। મૈં સુનિ બચન બૈઠિ પછિત્AUઁ ॥

દો. યહ બિચારિ નહિં કરુઁ હઠ ઝૂઠ સનેહુ બઢ઼આઇ।
માનિ માતુ કર નાત બલિ સુરતિ બિસરિ જનિ જાઇ ॥ 56 ॥

દેવ પિતર સબ તુન્હહિ ગોસાઈ। રાખહુઁ પલક નયન કી નાઈ ॥
અવધિ અંબુ પ્રિય પરિજન મીના। તુમ્હ કરુનાકર ધરમ ધુરીના ॥
અસ બિચારિ સોઇ કરહુ ઉપાઈ। સબહિ જિઅત જેહિં ભેંટેહુ આઈ ॥
જાહુ સુખેન બનહિ બલિ જ્AUઁ। કરિ અનાથ જન પરિજન ગ્AUઁ ॥
સબ કર આજુ સુકૃત ફલ બીતા। ભયુ કરાલ કાલુ બિપરીતા ॥
બહુબિધિ બિલપિ ચરન લપટાની। પરમ અભાગિનિ આપુહિ જાની ॥
દારુન દુસહ દાહુ ઉર બ્યાપા। બરનિ ન જાહિં બિલાપ કલાપા ॥
રામ ઉઠાઇ માતુ ઉર લાઈ। કહિ મૃદુ બચન બહુરિ સમુઝાઈ ॥

દો. સમાચાર તેહિ સમય સુનિ સીય ઉઠી અકુલાઇ।
જાઇ સાસુ પદ કમલ જુગ બંદિ બૈઠિ સિરુ નાઇ ॥ 57 ॥

દીન્હિ અસીસ સાસુ મૃદુ બાની। અતિ સુકુમારિ દેખિ અકુલાની ॥
બૈઠિ નમિતમુખ સોચતિ સીતા। રૂપ રાસિ પતિ પ્રેમ પુનીતા ॥
ચલન ચહત બન જીવનનાથૂ। કેહિ સુકૃતી સન હોઇહિ સાથૂ ॥
કી તનુ પ્રાન કિ કેવલ પ્રાના। બિધિ કરતબુ કછુ જાઇ ન જાના ॥
ચારુ ચરન નખ લેખતિ ધરની। નૂપુર મુખર મધુર કબિ બરની ॥
મનહુઁ પ્રેમ બસ બિનતી કરહીં। હમહિ સીય પદ જનિ પરિહરહીમ્ ॥
મંજુ બિલોચન મોચતિ બારી। બોલી દેખિ રામ મહતારી ॥
તાત સુનહુ સિય અતિ સુકુમારી। સાસુ સસુર પરિજનહિ પિઆરી ॥

દો. પિતા જનક ભૂપાલ મનિ સસુર ભાનુકુલ ભાનુ।
પતિ રબિકુલ કૈરવ બિપિન બિધુ ગુન રૂપ નિધાનુ ॥ 58 ॥

મૈં પુનિ પુત્રબધૂ પ્રિય પાઈ। રૂપ રાસિ ગુન સીલ સુહાઈ ॥
નયન પુતરિ કરિ પ્રીતિ બઢ઼આઈ। રાખેઉઁ પ્રાન જાનિકિહિં લાઈ ॥
કલપબેલિ જિમિ બહુબિધિ લાલી। સીંચિ સનેહ સલિલ પ્રતિપાલી ॥
ફૂલત ફલત ભયુ બિધિ બામા। જાનિ ન જાઇ કાહ પરિનામા ॥
પલઁગ પીઠ તજિ ગોદ હિંડ઼ઓરા। સિયઁ ન દીન્હ પગુ અવનિ કઠોરા ॥
જિઅનમૂરિ જિમિ જોગવત રહૂઁ। દીપ બાતિ નહિં ટારન કહૂઁ ॥
સોઇ સિય ચલન ચહતિ બન સાથા। આયસુ કાહ હોઇ રઘુનાથા।
ચંદ કિરન રસ રસિક ચકોરી। રબિ રુખ નયન સકિ કિમિ જોરી ॥

દો. કરિ કેહરિ નિસિચર ચરહિં દુષ્ટ જંતુ બન ભૂરિ।
બિષ બાટિકાઁ કિ સોહ સુત સુભગ સજીવનિ મૂરિ ॥ 59 ॥

બન હિત કોલ કિરાત કિસોરી। રચીં બિરંચિ બિષય સુખ ભોરી ॥
પાઇન કૃમિ જિમિ કઠિન સુભ્AU। તિન્હહિ કલેસુ ન કાનન ક્AU ॥
કૈ તાપસ તિય કાનન જોગૂ। જિન્હ તપ હેતુ તજા સબ ભોગૂ ॥
સિય બન બસિહિ તાત કેહિ ભાઁતી। ચિત્રલિખિત કપિ દેખિ ડેરાતી ॥
સુરસર સુભગ બનજ બન ચારી। ડાબર જોગુ કિ હંસકુમારી ॥
અસ બિચારિ જસ આયસુ હોઈ। મૈં સિખ દેઉઁ જાનકિહિ સોઈ ॥
જૌં સિય ભવન રહૈ કહ અંબા। મોહિ કહઁ હોઇ બહુત અવલંબા ॥
સુનિ રઘુબીર માતુ પ્રિય બાની। સીલ સનેહ સુધાઁ જનુ સાની ॥

દો. કહિ પ્રિય બચન બિબેકમય કીન્હિ માતુ પરિતોષ।
લગે પ્રબોધન જાનકિહિ પ્રગટિ બિપિન ગુન દોષ ॥ 60 ॥

માસપારાયણ, ચૌદહવાઁ વિશ્રામ
માતુ સમીપ કહત સકુચાહીં। બોલે સમુ સમુઝિ મન માહીમ્ ॥
રાજકુમારિ સિખાવન સુનહૂ। આન ભાઁતિ જિયઁ જનિ કછુ ગુનહૂ ॥
આપન મોર નીક જૌં ચહહૂ। બચનુ હમાર માનિ ગૃહ રહહૂ ॥
આયસુ મોર સાસુ સેવકાઈ। સબ બિધિ ભામિનિ ભવન ભલાઈ ॥
એહિ તે અધિક ધરમુ નહિં દૂજા। સાદર સાસુ સસુર પદ પૂજા ॥
જબ જબ માતુ કરિહિ સુધિ મોરી। હોઇહિ પ્રેમ બિકલ મતિ ભોરી ॥
તબ તબ તુમ્હ કહિ કથા પુરાની। સુંદરિ સમુઝાએહુ મૃદુ બાની ॥
કહુઁ સુભાયઁ સપથ સત મોહી। સુમુખિ માતુ હિત રાખુઁ તોહી ॥

દો. ગુર શ્રુતિ સંમત ધરમ ફલુ પાઇઅ બિનહિં કલેસ।
હઠ બસ સબ સંકટ સહે ગાલવ નહુષ નરેસ ॥ 61 ॥

મૈં પુનિ કરિ પ્રવાન પિતુ બાની। બેગિ ફિરબ સુનુ સુમુખિ સયાની ॥
દિવસ જાત નહિં લાગિહિ બારા। સુંદરિ સિખવનુ સુનહુ હમારા ॥
જૌ હઠ કરહુ પ્રેમ બસ બામા। તૌ તુમ્હ દુખુ પાઉબ પરિનામા ॥
કાનનુ કઠિન ભયંકરુ ભારી। ઘોર ઘામુ હિમ બારિ બયારી ॥
કુસ કંટક મગ કાઁકર નાના। ચલબ પયાદેહિં બિનુ પદત્રાના ॥
ચરન કમલ મુદુ મંજુ તુમ્હારે। મારગ અગમ ભૂમિધર ભારે ॥
કંદર ખોહ નદીં નદ નારે। અગમ અગાધ ન જાહિં નિહારે ॥
ભાલુ બાઘ બૃક કેહરિ નાગા। કરહિં નાદ સુનિ ધીરજુ ભાગા ॥

દો. ભૂમિ સયન બલકલ બસન અસનુ કંદ ફલ મૂલ।
તે કિ સદા સબ દિન મિલિહિં સબુઇ સમય અનુકૂલ ॥ 62 ॥

નર અહાર રજનીચર ચરહીં। કપટ બેષ બિધિ કોટિક કરહીમ્ ॥
લાગિ અતિ પહાર કર પાની। બિપિન બિપતિ નહિં જાઇ બખાની ॥
બ્યાલ કરાલ બિહગ બન ઘોરા। નિસિચર નિકર નારિ નર ચોરા ॥
ડરપહિં ધીર ગહન સુધિ આએઁ। મૃગલોચનિ તુમ્હ ભીરુ સુભાએઁ ॥
હંસગવનિ તુમ્હ નહિં બન જોગૂ। સુનિ અપજસુ મોહિ દેઇહિ લોગૂ ॥
માનસ સલિલ સુધાઁ પ્રતિપાલી। જિઐ કિ લવન પયોધિ મરાલી ॥
નવ રસાલ બન બિહરનસીલા। સોહ કિ કોકિલ બિપિન કરીલા ॥
રહહુ ભવન અસ હૃદયઁ બિચારી। ચંદબદનિ દુખુ કાનન ભારી ॥

દો. સહજ સુહ્દ ગુર સ્વામિ સિખ જો ન કરિ સિર માનિ ॥
સો પછિતાઇ અઘાઇ ઉર અવસિ હોઇ હિત હાનિ ॥ 63 ॥

સુનિ મૃદુ બચન મનોહર પિય કે। લોચન લલિત ભરે જલ સિય કે ॥
સીતલ સિખ દાહક ભિ કૈંસેં। ચકિહિ સરદ ચંદ નિસિ જૈંસેમ્ ॥
ઉતરુ ન આવ બિકલ બૈદેહી। તજન ચહત સુચિ સ્વામિ સનેહી ॥
બરબસ રોકિ બિલોચન બારી। ધરિ ધીરજુ ઉર અવનિકુમારી ॥
લાગિ સાસુ પગ કહ કર જોરી। છમબિ દેબિ બડ઼ઇ અબિનય મોરી ॥
દીન્હિ પ્રાનપતિ મોહિ સિખ સોઈ। જેહિ બિધિ મોર પરમ હિત હોઈ ॥
મૈં પુનિ સમુઝિ દીખિ મન માહીં। પિય બિયોગ સમ દુખુ જગ નાહીમ્ ॥

દો. પ્રાનનાથ કરુનાયતન સુંદર સુખદ સુજાન।
તુમ્હ બિનુ રઘુકુલ કુમુદ બિધુ સુરપુર નરક સમાન ॥ 64 ॥

માતુ પિતા ભગિની પ્રિય ભાઈ। પ્રિય પરિવારુ સુહ્રદ સમુદાઈ ॥
સાસુ સસુર ગુર સજન સહાઈ। સુત સુંદર સુસીલ સુખદાઈ ॥
જહઁ લગિ નાથ નેહ અરુ નાતે। પિય બિનુ તિયહિ તરનિહુ તે તાતે ॥
તનુ ધનુ ધામુ ધરનિ પુર રાજૂ। પતિ બિહીન સબુ સોક સમાજૂ ॥
ભોગ રોગસમ ભૂષન ભારૂ। જમ જાતના સરિસ સંસારૂ ॥
પ્રાનનાથ તુમ્હ બિનુ જગ માહીં। મો કહુઁ સુખદ કતહુઁ કછુ નાહીમ્ ॥
જિય બિનુ દેહ નદી બિનુ બારી। તૈસિઅ નાથ પુરુષ બિનુ નારી ॥
નાથ સકલ સુખ સાથ તુમ્હારેં। સરદ બિમલ બિધુ બદનુ નિહારેમ્ ॥

દો. ખગ મૃગ પરિજન નગરુ બનુ બલકલ બિમલ દુકૂલ।
નાથ સાથ સુરસદન સમ પરનસાલ સુખ મૂલ ॥ 65 ॥

બનદેવીં બનદેવ ઉદારા। કરિહહિં સાસુ સસુર સમ સારા ॥
કુસ કિસલય સાથરી સુહાઈ। પ્રભુ સઁગ મંજુ મનોજ તુરાઈ ॥
કંદ મૂલ ફલ અમિઅ અહારૂ। અવધ સૌધ સત સરિસ પહારૂ ॥
છિનુ છિનુ પ્રભુ પદ કમલ બિલોકિ। રહિહુઁ મુદિત દિવસ જિમિ કોકી ॥
બન દુખ નાથ કહે બહુતેરે। ભય બિષાદ પરિતાપ ઘનેરે ॥
પ્રભુ બિયોગ લવલેસ સમાના। સબ મિલિ હોહિં ન કૃપાનિધાના ॥
અસ જિયઁ જાનિ સુજાન સિરોમનિ। લેઇઅ સંગ મોહિ છાડ઼ઇઅ જનિ ॥
બિનતી બહુત કરૌં કા સ્વામી। કરુનામય ઉર અંતરજામી ॥

દો. રાખિઅ અવધ જો અવધિ લગિ રહત ન જનિઅહિં પ્રાન।
દીનબંધુ સંદર સુખદ સીલ સનેહ નિધાન ॥ 66 ॥

મોહિ મગ ચલત ન હોઇહિ હારી। છિનુ છિનુ ચરન સરોજ નિહારી ॥
સબહિ ભાઁતિ પિય સેવા કરિહૌં। મારગ જનિત સકલ શ્રમ હરિહૌમ્ ॥
પાય પખારી બૈઠિ તરુ છાહીં। કરિહુઁ બાઉ મુદિત મન માહીમ્ ॥
શ્રમ કન સહિત સ્યામ તનુ દેખેં। કહઁ દુખ સમુ પ્રાનપતિ પેખેમ્ ॥
સમ મહિ તૃન તરુપલ્લવ ડાસી। પાગ પલોટિહિ સબ નિસિ દાસી ॥
બારબાર મૃદુ મૂરતિ જોહી। લાગહિ તાત બયારિ ન મોહી।
કો પ્રભુ સઁગ મોહિ ચિતવનિહારા। સિંઘબધુહિ જિમિ સસક સિઆરા ॥
મૈં સુકુમારિ નાથ બન જોગૂ। તુમ્હહિ ઉચિત તપ મો કહુઁ ભોગૂ ॥

દો. ઐસેઉ બચન કઠોર સુનિ જૌં ન હ્રદુ બિલગાન।
તૌ પ્રભુ બિષમ બિયોગ દુખ સહિહહિં પાવઁર પ્રાન ॥ 67 ॥

અસ કહિ સીય બિકલ ભિ ભારી। બચન બિયોગુ ન સકી સઁભારી ॥
દેખિ દસા રઘુપતિ જિયઁ જાના। હઠિ રાખેં નહિં રાખિહિ પ્રાના ॥
કહેઉ કૃપાલ ભાનુકુલનાથા। પરિહરિ સોચુ ચલહુ બન સાથા ॥
નહિં બિષાદ કર અવસરુ આજૂ। બેગિ કરહુ બન ગવન સમાજૂ ॥
કહિ પ્રિય બચન પ્રિયા સમુઝાઈ। લગે માતુ પદ આસિષ પાઈ ॥
બેગિ પ્રજા દુખ મેટબ આઈ। જનની નિઠુર બિસરિ જનિ જાઈ ॥
ફિરહિ દસા બિધિ બહુરિ કિ મોરી। દેખિહુઁ નયન મનોહર જોરી ॥
સુદિન સુઘરી તાત કબ હોઇહિ। જનની જિઅત બદન બિધુ જોઇહિ ॥

દો. બહુરિ બચ્છ કહિ લાલુ કહિ રઘુપતિ રઘુબર તાત।
કબહિં બોલાઇ લગાઇ હિયઁ હરષિ નિરખિહુઁ ગાત ॥ 68 ॥

લખિ સનેહ કાતરિ મહતારી। બચનુ ન આવ બિકલ ભિ ભારી ॥
રામ પ્રબોધુ કીન્હ બિધિ નાના। સમુ સનેહુ ન જાઇ બખાના ॥
તબ જાનકી સાસુ પગ લાગી। સુનિઅ માય મૈં પરમ અભાગી ॥
સેવા સમય દૈઅઁ બનુ દીન્હા। મોર મનોરથુ સફલ ન કીન્હા ॥
તજબ છોભુ જનિ છાડ઼ઇઅ છોહૂ। કરમુ કઠિન કછુ દોસુ ન મોહૂ ॥
સુનિ સિય બચન સાસુ અકુલાની। દસા કવનિ બિધિ કહૌં બખાની ॥
બારહિ બાર લાઇ ઉર લીન્હી। ધરિ ધીરજુ સિખ આસિષ દીન્હી ॥
અચલ હૌ અહિવાતુ તુમ્હારા। જબ લગિ ગંગ જમુન જલ ધારા ॥

દો. સીતહિ સાસુ અસીસ સિખ દીન્હિ અનેક પ્રકાર।
ચલી નાઇ પદ પદુમ સિરુ અતિ હિત બારહિં બાર ॥ 69 ॥

સમાચાર જબ લછિમન પાએ। બ્યાકુલ બિલખ બદન ઉઠિ ધાએ ॥
કંપ પુલક તન નયન સનીરા। ગહે ચરન અતિ પ્રેમ અધીરા ॥
કહિ ન સકત કછુ ચિતવત ઠાઢ઼એ। મીનુ દીન જનુ જલ તેં કાઢ઼એ ॥
સોચુ હૃદયઁ બિધિ કા હોનિહારા। સબુ સુખુ સુકૃત સિરાન હમારા ॥
મો કહુઁ કાહ કહબ રઘુનાથા। રખિહહિં ભવન કિ લેહહિં સાથા ॥
રામ બિલોકિ બંધુ કર જોરેં। દેહ ગેહ સબ સન તૃનુ તોરેમ્ ॥
બોલે બચનુ રામ નય નાગર। સીલ સનેહ સરલ સુખ સાગર ॥
તાત પ્રેમ બસ જનિ કદરાહૂ। સમુઝિ હૃદયઁ પરિનામ ઉછાહૂ ॥

દો. માતુ પિતા ગુરુ સ્વામિ સિખ સિર ધરિ કરહિ સુભાયઁ।
લહેઉ લાભુ તિન્હ જનમ કર નતરુ જનમુ જગ જાયઁ ॥ 70 ॥

અસ જિયઁ જાનિ સુનહુ સિખ ભાઈ। કરહુ માતુ પિતુ પદ સેવકાઈ ॥
ભવન ભરતુ રિપુસૂદન નાહીં। રાઉ બૃદ્ધ મમ દુખુ મન માહીમ્ ॥
મૈં બન જાઉઁ તુમ્હહિ લેઇ સાથા। હોઇ સબહિ બિધિ અવધ અનાથા ॥
ગુરુ પિતુ માતુ પ્રજા પરિવારૂ। સબ કહુઁ પરિ દુસહ દુખ ભારૂ ॥
રહહુ કરહુ સબ કર પરિતોષૂ। નતરુ તાત હોઇહિ બડ઼ દોષૂ ॥
જાસુ રાજ પ્રિય પ્રજા દુખારી। સો નૃપુ અવસિ નરક અધિકારી ॥
રહહુ તાત અસિ નીતિ બિચારી। સુનત લખનુ ભે બ્યાકુલ ભારી ॥
સિઅરેં બચન સૂખિ ગે કૈંસેં। પરસત તુહિન તામરસુ જૈસેમ્ ॥

દો. ઉતરુ ન આવત પ્રેમ બસ ગહે ચરન અકુલાઇ।
નાથ દાસુ મૈં સ્વામિ તુમ્હ તજહુ ત કાહ બસાઇ ॥ 71 ॥

દીન્હિ મોહિ સિખ નીકિ ગોસાઈં। લાગિ અગમ અપની કદરાઈમ્ ॥
નરબર ધીર ધરમ ધુર ધારી। નિગમ નીતિ કહુઁ તે અધિકારી ॥
મૈં સિસુ પ્રભુ સનેહઁ પ્રતિપાલા। મંદરુ મેરુ કિ લેહિં મરાલા ॥
ગુર પિતુ માતુ ન જાનુઁ કાહૂ। કહુઁ સુભાઉ નાથ પતિઆહૂ ॥
જહઁ લગિ જગત સનેહ સગાઈ। પ્રીતિ પ્રતીતિ નિગમ નિજુ ગાઈ ॥
મોરેં સબિ એક તુમ્હ સ્વામી। દીનબંધુ ઉર અંતરજામી ॥
ધરમ નીતિ ઉપદેસિઅ તાહી। કીરતિ ભૂતિ સુગતિ પ્રિય જાહી ॥
મન ક્રમ બચન ચરન રત હોઈ। કૃપાસિંધુ પરિહરિઅ કિ સોઈ ॥

દો. કરુનાસિંધુ સુબંધ કે સુનિ મૃદુ બચન બિનીત।
સમુઝાએ ઉર લાઇ પ્રભુ જાનિ સનેહઁ સભીત ॥ 72 ॥

માગહુ બિદા માતુ સન જાઈ। આવહુ બેગિ ચલહુ બન ભાઈ ॥
મુદિત ભે સુનિ રઘુબર બાની। ભયુ લાભ બડ઼ ગિ બડ઼ઇ હાની ॥
હરષિત હ્દયઁ માતુ પહિં આએ। મનહુઁ અંધ ફિરિ લોચન પાએ।
જાઇ જનનિ પગ નાયુ માથા। મનુ રઘુનંદન જાનકિ સાથા ॥
પૂઁછે માતુ મલિન મન દેખી। લખન કહી સબ કથા બિસેષી ॥
ગી સહમિ સુનિ બચન કઠોરા। મૃગી દેખિ દવ જનુ ચહુ ઓરા ॥
લખન લખેઉ ભા અનરથ આજૂ। એહિં સનેહ બસ કરબ અકાજૂ ॥
માગત બિદા સભય સકુચાહીં। જાઇ સંગ બિધિ કહિહિ કિ નાહી ॥

દો. સમુઝિ સુમિત્રાઁ રામ સિય રૂપ સુસીલુ સુભાઉ।
નૃપ સનેહુ લખિ ધુનેઉ સિરુ પાપિનિ દીન્હ કુદાઉ ॥ 73 ॥

ધીરજુ ધરેઉ કુઅવસર જાની। સહજ સુહ્દ બોલી મૃદુ બાની ॥
તાત તુમ્હારિ માતુ બૈદેહી। પિતા રામુ સબ ભાઁતિ સનેહી ॥
અવધ તહાઁ જહઁ રામ નિવાસૂ। તહઁઇઁ દિવસુ જહઁ ભાનુ પ્રકાસૂ ॥
જૌ પૈ સીય રામુ બન જાહીં। અવધ તુમ્હાર કાજુ કછુ નાહિમ્ ॥
ગુર પિતુ માતુ બંધુ સુર સાઈ। સેઇઅહિં સકલ પ્રાન કી નાઈમ્ ॥
રામુ પ્રાનપ્રિય જીવન જી કે। સ્વારથ રહિત સખા સબહી કૈ ॥
પૂજનીય પ્રિય પરમ જહાઁ તેં। સબ માનિઅહિં રામ કે નાતેમ્ ॥
અસ જિયઁ જાનિ સંગ બન જાહૂ। લેહુ તાત જગ જીવન લાહૂ ॥

દો. ભૂરિ ભાગ ભાજનુ ભયહુ મોહિ સમેત બલિ જાઉઁ।
જૌમ તુમ્હરેં મન છાડ઼ઇ છલુ કીન્હ રામ પદ ઠાઉઁ ॥ 74 ॥

પુત્રવતી જુબતી જગ સોઈ। રઘુપતિ ભગતુ જાસુ સુતુ હોઈ ॥
નતરુ બાઁઝ ભલિ બાદિ બિઆની। રામ બિમુખ સુત તેં હિત જાની ॥
તુમ્હરેહિં ભાગ રામુ બન જાહીં। દૂસર હેતુ તાત કછુ નાહીમ્ ॥
સકલ સુકૃત કર બડ઼ ફલુ એહૂ। રામ સીય પદ સહજ સનેહૂ ॥
રાગ રોષુ ઇરિષા મદુ મોહૂ। જનિ સપનેહુઁ ઇન્હ કે બસ હોહૂ ॥
સકલ પ્રકાર બિકાર બિહાઈ। મન ક્રમ બચન કરેહુ સેવકાઈ ॥
તુમ્હ કહુઁ બન સબ ભાઁતિ સુપાસૂ। સઁગ પિતુ માતુ રામુ સિય જાસૂ ॥
જેહિં ન રામુ બન લહહિં કલેસૂ। સુત સોઇ કરેહુ ઇહિ ઉપદેસૂ ॥

છં. ઉપદેસુ યહુ જેહિં તાત તુમ્હરે રામ સિય સુખ પાવહીં।
પિતુ માતુ પ્રિય પરિવાર પુર સુખ સુરતિ બન બિસરાવહીં।
તુલસી પ્રભુહિ સિખ દેઇ આયસુ દીન્હ પુનિ આસિષ દી।
રતિ હૌ અબિરલ અમલ સિય રઘુબીર પદ નિત નિત ની ॥

સો. માતુ ચરન સિરુ નાઇ ચલે તુરત સંકિત હૃદયઁ।
બાગુર બિષમ તોરાઇ મનહુઁ ભાગ મૃગુ ભાગ બસ ॥ 75 ॥

ગે લખનુ જહઁ જાનકિનાથૂ। ભે મન મુદિત પાઇ પ્રિય સાથૂ ॥
બંદિ રામ સિય ચરન સુહાએ। ચલે સંગ નૃપમંદિર આએ ॥
કહહિં પરસપર પુર નર નારી। ભલિ બનાઇ બિધિ બાત બિગારી ॥
તન કૃસ દુખુ બદન મલીને। બિકલ મનહુઁ માખી મધુ છીને ॥
કર મીજહિં સિરુ ધુનિ પછિતાહીં। જનુ બિન પંખ બિહગ અકુલાહીમ્ ॥
ભિ બડ઼ઇ ભીર ભૂપ દરબારા। બરનિ ન જાઇ બિષાદુ અપારા ॥
સચિવઁ ઉઠાઇ રાઉ બૈઠારે। કહિ પ્રિય બચન રામુ પગુ ધારે ॥
સિય સમેત દૌ તનય નિહારી। બ્યાકુલ ભયુ ભૂમિપતિ ભારી ॥

દો. સીય સહિત સુત સુભગ દૌ દેખિ દેખિ અકુલાઇ।
બારહિં બાર સનેહ બસ રાઉ લેઇ ઉર લાઇ ॥ 76 ॥

સકિ ન બોલિ બિકલ નરનાહૂ। સોક જનિત ઉર દારુન દાહૂ ॥
નાઇ સીસુ પદ અતિ અનુરાગા। ઉઠિ રઘુબીર બિદા તબ માગા ॥
પિતુ અસીસ આયસુ મોહિ દીજૈ। હરષ સમય બિસમુ કત કીજૈ ॥
તાત કિએઁ પ્રિય પ્રેમ પ્રમાદૂ। જસુ જગ જાઇ હોઇ અપબાદૂ ॥
સુનિ સનેહ બસ ઉઠિ નરનાહાઁ। બૈઠારે રઘુપતિ ગહિ બાહાઁ ॥
સુનહુ તાત તુમ્હ કહુઁ મુનિ કહહીં। રામુ ચરાચર નાયક અહહીમ્ ॥
સુભ અરુ અસુભ કરમ અનુહારી। ઈસ દેઇ ફલુ હ્દયઁ બિચારી ॥
કરિ જો કરમ પાવ ફલ સોઈ। નિગમ નીતિ અસિ કહ સબુ કોઈ ॥

દો. -ઔરુ કરૈ અપરાધુ કૌ ઔર પાવ ફલ ભોગુ।
અતિ બિચિત્ર ભગવંત ગતિ કો જગ જાનૈ જોગુ ॥ 77 ॥

રાયઁ રામ રાખન હિત લાગી। બહુત ઉપાય કિએ છલુ ત્યાગી ॥
લખી રામ રુખ રહત ન જાને। ધરમ ધુરંધર ધીર સયાને ॥
તબ નૃપ સીય લાઇ ઉર લીન્હી। અતિ હિત બહુત ભાઁતિ સિખ દીન્હી ॥
કહિ બન કે દુખ દુસહ સુનાએ। સાસુ સસુર પિતુ સુખ સમુઝાએ ॥
સિય મનુ રામ ચરન અનુરાગા। ઘરુ ન સુગમુ બનુ બિષમુ ન લાગા ॥
ઔરુ સબહિં સીય સમુઝાઈ। કહિ કહિ બિપિન બિપતિ અધિકાઈ ॥
સચિવ નારિ ગુર નારિ સયાની। સહિત સનેહ કહહિં મૃદુ બાની ॥
તુમ્હ કહુઁ તૌ ન દીન્હ બનબાસૂ। કરહુ જો કહહિં સસુર ગુર સાસૂ ॥

દો. -સિખ સીતલિ હિત મધુર મૃદુ સુનિ સીતહિ ન સોહાનિ।
સરદ ચંદ ચંદનિ લગત જનુ ચકી અકુલાનિ ॥ 78 ॥

સીય સકુચ બસ ઉતરુ ન દેઈ। સો સુનિ તમકિ ઉઠી કૈકેઈ ॥
મુનિ પટ ભૂષન ભાજન આની। આગેં ધરિ બોલી મૃદુ બાની ॥
નૃપહિ પ્રાન પ્રિય તુમ્હ રઘુબીરા। સીલ સનેહ ન છાડ઼ઇહિ ભીરા ॥
સુકૃત સુજસુ પરલોકુ નસ્AU। તુમ્હહિ જાન બન કહિહિ ન ક્AU ॥
અસ બિચારિ સોઇ કરહુ જો ભાવા। રામ જનનિ સિખ સુનિ સુખુ પાવા ॥
ભૂપહિ બચન બાનસમ લાગે। કરહિં ન પ્રાન પયાન અભાગે ॥
લોગ બિકલ મુરુછિત નરનાહૂ। કાહ કરિઅ કછુ સૂઝ ન કાહૂ ॥
રામુ તુરત મુનિ બેષુ બનાઈ। ચલે જનક જનનિહિ સિરુ નાઈ ॥

દો. સજિ બન સાજુ સમાજુ સબુ બનિતા બંધુ સમેત।
બંદિ બિપ્ર ગુર ચરન પ્રભુ ચલે કરિ સબહિ અચેત ॥ 79 ॥

નિકસિ બસિષ્ઠ દ્વાર ભે ઠાઢ઼એ। દેખે લોગ બિરહ દવ દાઢ઼એ ॥
કહિ પ્રિય બચન સકલ સમુઝાએ। બિપ્ર બૃંદ રઘુબીર બોલાએ ॥
ગુર સન કહિ બરષાસન દીન્હે। આદર દાન બિનય બસ કીન્હે ॥
જાચક દાન માન સંતોષે। મીત પુનીત પ્રેમ પરિતોષે ॥
દાસીં દાસ બોલાઇ બહોરી। ગુરહિ સૌંપિ બોલે કર જોરી ॥
સબ કૈ સાર સઁભાર ગોસાઈં। કરબિ જનક જનની કી નાઈ ॥
બારહિં બાર જોરિ જુગ પાની। કહત રામુ સબ સન મૃદુ બાની ॥
સોઇ સબ ભાઁતિ મોર હિતકારી। જેહિ તેં રહૈ ભુઆલ સુખારી ॥

દો. માતુ સકલ મોરે બિરહઁ જેહિં ન હોહિં દુખ દીન।
સોઇ ઉપાઉ તુમ્હ કરેહુ સબ પુર જન પરમ પ્રબીન ॥ 80 ॥

એહિ બિધિ રામ સબહિ સમુઝાવા। ગુર પદ પદુમ હરષિ સિરુ નાવા।
ગનપતી ગૌરિ ગિરીસુ મનાઈ। ચલે અસીસ પાઇ રઘુરાઈ ॥
રામ ચલત અતિ ભયુ બિષાદૂ। સુનિ ન જાઇ પુર આરત નાદૂ ॥
કુસગુન લંક અવધ અતિ સોકૂ। હહરષ બિષાદ બિબસ સુરલોકૂ ॥
ગિ મુરુછા તબ ભૂપતિ જાગે। બોલિ સુમંત્રુ કહન અસ લાગે ॥
રામુ ચલે બન પ્રાન ન જાહીં। કેહિ સુખ લાગિ રહત તન માહીં।
એહિ તેં કવન બ્યથા બલવાના। જો દુખુ પાઇ તજહિં તનુ પ્રાના ॥
પુનિ ધરિ ધીર કહિ નરનાહૂ। લૈ રથુ સંગ સખા તુમ્હ જાહૂ ॥

દો. -સુઠિ સુકુમાર કુમાર દૌ જનકસુતા સુકુમારિ।
રથ ચઢ઼આઇ દેખરાઇ બનુ ફિરેહુ ગેઁ દિન ચારિ ॥ 81 ॥

જૌ નહિં ફિરહિં ધીર દૌ ભાઈ। સત્યસંધ દૃઢ઼બ્રત રઘુરાઈ ॥
તૌ તુમ્હ બિનય કરેહુ કર જોરી। ફેરિઅ પ્રભુ મિથિલેસકિસોરી ॥
જબ સિય કાનન દેખિ ડેરાઈ। કહેહુ મોરિ સિખ અવસરુ પાઈ ॥
સાસુ સસુર અસ કહેઉ સઁદેસૂ। પુત્રિ ફિરિઅ બન બહુત કલેસૂ ॥
પિતૃગૃહ કબહુઁ કબહુઁ સસુરારી। રહેહુ જહાઁ રુચિ હોઇ તુમ્હારી ॥
એહિ બિધિ કરેહુ ઉપાય કદંબા। ફિરિ ત હોઇ પ્રાન અવલંબા ॥
નાહિં ત મોર મરનુ પરિનામા। કછુ ન બસાઇ ભેઁ બિધિ બામા ॥
અસ કહિ મુરુછિ પરા મહિ ર્AU। રામુ લખનુ સિય આનિ દેખ્AU ॥

દો. -પાઇ રજાયસુ નાઇ સિરુ રથુ અતિ બેગ બનાઇ।
ગયુ જહાઁ બાહેર નગર સીય સહિત દૌ ભાઇ ॥ 82 ॥

તબ સુમંત્ર નૃપ બચન સુનાએ। કરિ બિનતી રથ રામુ ચઢ઼આએ ॥
ચઢ઼ઇ રથ સીય સહિત દૌ ભાઈ। ચલે હૃદયઁ અવધહિ સિરુ નાઈ ॥
ચલત રામુ લખિ અવધ અનાથા। બિકલ લોગ સબ લાગે સાથા ॥
કૃપાસિંધુ બહુબિધિ સમુઝાવહિં। ફિરહિં પ્રેમ બસ પુનિ ફિરિ આવહિમ્ ॥
લાગતિ અવધ ભયાવનિ ભારી। માનહુઁ કાલરાતિ અઁધિઆરી ॥
ઘોર જંતુ સમ પુર નર નારી। ડરપહિં એકહિ એક નિહારી ॥
ઘર મસાન પરિજન જનુ ભૂતા। સુત હિત મીત મનહુઁ જમદૂતા ॥
બાગન્હ બિટપ બેલિ કુમ્હિલાહીં। સરિત સરોવર દેખિ ન જાહીમ્ ॥

દો. હય ગય કોટિન્હ કેલિમૃગ પુરપસુ ચાતક મોર।
પિક રથાંગ સુક સારિકા સારસ હંસ ચકોર ॥ 83 ॥

રામ બિયોગ બિકલ સબ ઠાઢ઼એ। જહઁ તહઁ મનહુઁ ચિત્ર લિખિ કાઢ઼એ ॥
નગરુ સફલ બનુ ગહબર ભારી। ખગ મૃગ બિપુલ સકલ નર નારી ॥
બિધિ કૈકેઈ કિરાતિનિ કીન્હી। જેંહિ દવ દુસહ દસહુઁ દિસિ દીન્હી ॥
સહિ ન સકે રઘુબર બિરહાગી। ચલે લોગ સબ બ્યાકુલ ભાગી ॥
સબહિં બિચાર કીન્હ મન માહીં। રામ લખન સિય બિનુ સુખુ નાહીમ્ ॥
જહાઁ રામુ તહઁ સબુઇ સમાજૂ। બિનુ રઘુબીર અવધ નહિં કાજૂ ॥
ચલે સાથ અસ મંત્રુ દૃઢ઼આઈ। સુર દુર્લભ સુખ સદન બિહાઈ ॥
રામ ચરન પંકજ પ્રિય જિન્હહી। બિષય ભોગ બસ કરહિં કિ તિન્હહી ॥

દો. બાલક બૃદ્ધ બિહાઇ ગૃઁહ લગે લોગ સબ સાથ।
તમસા તીર નિવાસુ કિય પ્રથમ દિવસ રઘુનાથ ॥ 84 ॥

રઘુપતિ પ્રજા પ્રેમબસ દેખી। સદય હૃદયઁ દુખુ ભયુ બિસેષી ॥
કરુનામય રઘુનાથ ગોસાઁઈ। બેગિ પાઇઅહિં પીર પરાઈ ॥
કહિ સપ્રેમ મૃદુ બચન સુહાએ। બહુબિધિ રામ લોગ સમુઝાએ ॥
કિએ ધરમ ઉપદેસ ઘનેરે। લોગ પ્રેમ બસ ફિરહિં ન ફેરે ॥
સીલુ સનેહુ છાડ઼ઇ નહિં જાઈ। અસમંજસ બસ ભે રઘુરાઈ ॥
લોગ સોગ શ્રમ બસ ગે સોઈ। કછુક દેવમાયાઁ મતિ મોઈ ॥
જબહિં જામ જુગ જામિનિ બીતી। રામ સચિવ સન કહેઉ સપ્રીતી ॥
ખોજ મારિ રથુ હાઁકહુ તાતા। આન ઉપાયઁ બનિહિ નહિં બાતા ॥

દો. રામ લખન સુય જાન ચઢ઼ઇ સંભુ ચરન સિરુ નાઇ ॥
સચિવઁ ચલાયુ તુરત રથુ ઇત ઉત ખોજ દુરાઇ ॥ 85 ॥

જાગે સકલ લોગ ભેઁ ભોરૂ। ગે રઘુનાથ ભયુ અતિ સોરૂ ॥
રથ કર ખોજ કતહહુઁ નહિં પાવહિં। રામ રામ કહિ ચહુ દિસિ ધાવહિમ્ ॥
મનહુઁ બારિનિધિ બૂડ઼ જહાજૂ। ભયુ બિકલ બડ઼ બનિક સમાજૂ ॥
એકહિ એક દેંહિં ઉપદેસૂ। તજે રામ હમ જાનિ કલેસૂ ॥
નિંદહિં આપુ સરાહહિં મીના। ધિગ જીવનુ રઘુબીર બિહીના ॥
જૌં પૈ પ્રિય બિયોગુ બિધિ કીન્હા। તૌ કસ મરનુ ન માગેં દીન્હા ॥
એહિ બિધિ કરત પ્રલાપ કલાપા। આએ અવધ ભરે પરિતાપા ॥
બિષમ બિયોગુ ન જાઇ બખાના। અવધિ આસ સબ રાખહિં પ્રાના ॥

દો. રામ દરસ હિત નેમ બ્રત લગે કરન નર નારિ।
મનહુઁ કોક કોકી કમલ દીન બિહીન તમારિ ॥ 86 ॥

સીતા સચિવ સહિત દૌ ભાઈ। સૃંગબેરપુર પહુઁચે જાઈ ॥
ઉતરે રામ દેવસરિ દેખી। કીન્હ દંડવત હરષુ બિસેષી ॥
લખન સચિવઁ સિયઁ કિએ પ્રનામા। સબહિ સહિત સુખુ પાયુ રામા ॥
ગંગ સકલ મુદ મંગલ મૂલા। સબ સુખ કરનિ હરનિ સબ સૂલા ॥
કહિ કહિ કોટિક કથા પ્રસંગા। રામુ બિલોકહિં ગંગ તરંગા ॥
સચિવહિ અનુજહિ પ્રિયહિ સુનાઈ। બિબુધ નદી મહિમા અધિકાઈ ॥
મજ્જનુ કીન્હ પંથ શ્રમ ગયૂ। સુચિ જલુ પિઅત મુદિત મન ભયૂ ॥
સુમિરત જાહિ મિટિ શ્રમ ભારૂ। તેહિ શ્રમ યહ લૌકિક બ્યવહારૂ ॥

દો. સુધ્દ સચિદાનંદમય કંદ ભાનુકુલ કેતુ।
ચરિત કરત નર અનુહરત સંસૃતિ સાગર સેતુ ॥ 87 ॥

યહ સુધિ ગુહઁ નિષાદ જબ પાઈ। મુદિત લિએ પ્રિય બંધુ બોલાઈ ॥
લિએ ફલ મૂલ ભેંટ ભરિ ભારા। મિલન ચલેઉ હિઁયઁ હરષુ અપારા ॥
કરિ દંડવત ભેંટ ધરિ આગેં। પ્રભુહિ બિલોકત અતિ અનુરાગેમ્ ॥
સહજ સનેહ બિબસ રઘુરાઈ। પૂઁછી કુસલ નિકટ બૈઠાઈ ॥
નાથ કુસલ પદ પંકજ દેખેં। ભયુઁ ભાગભાજન જન લેખેમ્ ॥
દેવ ધરનિ ધનુ ધામુ તુમ્હારા। મૈં જનુ નીચુ સહિત પરિવારા ॥
કૃપા કરિઅ પુર ધારિઅ પ્AU। થાપિય જનુ સબુ લોગુ સિહ્AU ॥
કહેહુ સત્ય સબુ સખા સુજાના। મોહિ દીન્હ પિતુ આયસુ આના ॥

દો. બરષ ચારિદસ બાસુ બન મુનિ બ્રત બેષુ અહારુ।
ગ્રામ બાસુ નહિં ઉચિત સુનિ ગુહહિ ભયુ દુખુ ભારુ ॥ 88 ॥

રામ લખન સિય રૂપ નિહારી। કહહિં સપ્રેમ ગ્રામ નર નારી ॥
તે પિતુ માતુ કહહુ સખિ કૈસે। જિન્હ પઠે બન બાલક ઐસે ॥
એક કહહિં ભલ ભૂપતિ કીન્હા। લોયન લાહુ હમહિ બિધિ દીન્હા ॥
તબ નિષાદપતિ ઉર અનુમાના। તરુ સિંસુપા મનોહર જાના ॥
લૈ રઘુનાથહિ ઠાઉઁ દેખાવા। કહેઉ રામ સબ ભાઁતિ સુહાવા ॥
પુરજન કરિ જોહારુ ઘર આએ। રઘુબર સંધ્યા કરન સિધાએ ॥
ગુહઁ સઁવારિ સાઁથરી ડસાઈ। કુસ કિસલયમય મૃદુલ સુહાઈ ॥
સુચિ ફલ મૂલ મધુર મૃદુ જાની। દોના ભરિ ભરિ રાખેસિ પાની ॥

દો. સિય સુમંત્ર ભ્રાતા સહિત કંદ મૂલ ફલ ખાઇ।
સયન કીન્હ રઘુબંસમનિ પાય પલોટત ભાઇ ॥ 89 ॥

ઉઠે લખનુ પ્રભુ સોવત જાની। કહિ સચિવહિ સોવન મૃદુ બાની ॥
કછુક દૂર સજિ બાન સરાસન। જાગન લગે બૈઠિ બીરાસન ॥
ગુઁહ બોલાઇ પાહરૂ પ્રતીતી। ઠાવઁ ઠાઁવ રાખે અતિ પ્રીતી ॥
આપુ લખન પહિં બૈઠેઉ જાઈ। કટિ ભાથી સર ચાપ ચઢ઼આઈ ॥
સોવત પ્રભુહિ નિહારિ નિષાદૂ। ભયુ પ્રેમ બસ હ્દયઁ બિષાદૂ ॥
તનુ પુલકિત જલુ લોચન બહી। બચન સપ્રેમ લખન સન કહી ॥
ભૂપતિ ભવન સુભાયઁ સુહાવા। સુરપતિ સદનુ ન પટતર પાવા ॥
મનિમય રચિત ચારુ ચૌબારે। જનુ રતિપતિ નિજ હાથ સઁવારે ॥

દો. સુચિ સુબિચિત્ર સુભોગમય સુમન સુગંધ સુબાસ।
પલઁગ મંજુ મનિદીપ જહઁ સબ બિધિ સકલ સુપાસ ॥ 90 ॥

બિબિધ બસન ઉપધાન તુરાઈ। છીર ફેન મૃદુ બિસદ સુહાઈ ॥
તહઁ સિય રામુ સયન નિસિ કરહીં। નિજ છબિ રતિ મનોજ મદુ હરહીમ્ ॥
તે સિય રામુ સાથરીં સોએ। શ્રમિત બસન બિનુ જાહિં ન જોએ ॥
માતુ પિતા પરિજન પુરબાસી। સખા સુસીલ દાસ અરુ દાસી ॥
જોગવહિં જિન્હહિ પ્રાન કી નાઈ। મહિ સોવત તેઇ રામ ગોસાઈમ્ ॥
પિતા જનક જગ બિદિત પ્રભ્AU। સસુર સુરેસ સખા રઘુર્AU ॥
રામચંદુ પતિ સો બૈદેહી। સોવત મહિ બિધિ બામ ન કેહી ॥
સિય રઘુબીર કિ કાનન જોગૂ। કરમ પ્રધાન સત્ય કહ લોગૂ ॥

દો. કૈકયનંદિનિ મંદમતિ કઠિન કુટિલપનુ કીન્હ।
જેહીં રઘુનંદન જાનકિહિ સુખ અવસર દુખુ દીન્હ ॥ 91 ॥

ભિ દિનકર કુલ બિટપ કુઠારી। કુમતિ કીન્હ સબ બિસ્વ દુખારી ॥
ભયુ બિષાદુ નિષાદહિ ભારી। રામ સીય મહિ સયન નિહારી ॥
બોલે લખન મધુર મૃદુ બાની। ગ્યાન બિરાગ ભગતિ રસ સાની ॥
કાહુ ન કૌ સુખ દુખ કર દાતા। નિજ કૃત કરમ ભોગ સબુ ભ્રાતા ॥
જોગ બિયોગ ભોગ ભલ મંદા। હિત અનહિત મધ્યમ ભ્રમ ફંદા ॥
જનમુ મરનુ જહઁ લગિ જગ જાલૂ। સંપતી બિપતિ કરમુ અરુ કાલૂ ॥
ધરનિ ધામુ ધનુ પુર પરિવારૂ। સરગુ નરકુ જહઁ લગિ બ્યવહારૂ ॥
દેખિઅ સુનિઅ ગુનિઅ મન માહીં। મોહ મૂલ પરમારથુ નાહીમ્ ॥

દો. સપનેં હોઇ ભિખારિ નૃપ રંકુ નાકપતિ હોઇ।
જાગેં લાભુ ન હાનિ કછુ તિમિ પ્રપંચ જિયઁ જોઇ ॥ 92 ॥

અસ બિચારિ નહિં કીજા રોસૂ। કાહુહિ બાદિ ન દેઇઅ દોસૂ ॥
મોહ નિસાઁ સબુ સોવનિહારા। દેખિઅ સપન અનેક પ્રકારા ॥
એહિં જગ જામિનિ જાગહિં જોગી। પરમારથી પ્રપંચ બિયોગી ॥
જાનિઅ તબહિં જીવ જગ જાગા। જબ જબ બિષય બિલાસ બિરાગા ॥
હોઇ બિબેકુ મોહ ભ્રમ ભાગા। તબ રઘુનાથ ચરન અનુરાગા ॥
સખા પરમ પરમારથુ એહૂ। મન ક્રમ બચન રામ પદ નેહૂ ॥
રામ બ્રહ્મ પરમારથ રૂપા। અબિગત અલખ અનાદિ અનૂપા ॥
સકલ બિકાર રહિત ગતભેદા। કહિ નિત નેતિ નિરૂપહિં બેદા।

દો. ભગત ભૂમિ ભૂસુર સુરભિ સુર હિત લાગિ કૃપાલ।
કરત ચરિત ધરિ મનુજ તનુ સુનત મિટહિ જગ જાલ ॥ 93 ॥

માસપારાયણ, પંદ્રહવા વિશ્રામ
સખા સમુઝિ અસ પરિહરિ મોહુ। સિય રઘુબીર ચરન રત હોહૂ ॥
કહત રામ ગુન ભા ભિનુસારા। જાગે જગ મંગલ સુખદારા ॥
સકલ સોચ કરિ રામ નહાવા। સુચિ સુજાન બટ છીર મગાવા ॥
અનુજ સહિત સિર જટા બનાએ। દેખિ સુમંત્ર નયન જલ છાએ ॥
હૃદયઁ દાહુ અતિ બદન મલીના। કહ કર જોરિ બચન અતિ દીના ॥
નાથ કહેઉ અસ કોસલનાથા। લૈ રથુ જાહુ રામ કેં સાથા ॥
બનુ દેખાઇ સુરસરિ અન્હવાઈ। આનેહુ ફેરિ બેગિ દૌ ભાઈ ॥
લખનુ રામુ સિય આનેહુ ફેરી। સંસય સકલ સઁકોચ નિબેરી ॥

દો. નૃપ અસ કહેઉ ગોસાઈઁ જસ કહિ કરૌં બલિ સોઇ।
કરિ બિનતી પાયન્હ પરેઉ દીન્હ બાલ જિમિ રોઇ ॥ 94 ॥

તાત કૃપા કરિ કીજિઅ સોઈ। જાતેં અવધ અનાથ ન હોઈ ॥
મંત્રહિ રામ ઉઠાઇ પ્રબોધા। તાત ધરમ મતુ તુમ્હ સબુ સોધા ॥
સિબિ દધીચિ હરિચંદ નરેસા। સહે ધરમ હિત કોટિ કલેસા ॥
રંતિદેવ બલિ ભૂપ સુજાના। ધરમુ ધરેઉ સહિ સંકટ નાના ॥
ધરમુ ન દૂસર સત્ય સમાના। આગમ નિગમ પુરાન બખાના ॥
મૈં સોઇ ધરમુ સુલભ કરિ પાવા। તજેં તિહૂઁ પુર અપજસુ છાવા ॥
સંભાવિત કહુઁ અપજસ લાહૂ। મરન કોટિ સમ દારુન દાહૂ ॥
તુમ્હ સન તાત બહુત કા કહૂઁ। દિએઁ ઉતરુ ફિરિ પાતકુ લહૂઁ ॥

દો. પિતુ પદ ગહિ કહિ કોટિ નતિ બિનય કરબ કર જોરિ।
ચિંતા કવનિહુ બાત કૈ તાત કરિઅ જનિ મોરિ ॥ 95 ॥

તુમ્હ પુનિ પિતુ સમ અતિ હિત મોરેં। બિનતી કરુઁ તાત કર જોરેમ્ ॥
સબ બિધિ સોઇ કરતબ્ય તુમ્હારેં। દુખ ન પાવ પિતુ સોચ હમારેમ્ ॥
સુનિ રઘુનાથ સચિવ સંબાદૂ। ભયુ સપરિજન બિકલ નિષાદૂ ॥
પુનિ કછુ લખન કહી કટુ બાની। પ્રભુ બરજે બડ઼ અનુચિત જાની ॥
સકુચિ રામ નિજ સપથ દેવાઈ। લખન સઁદેસુ કહિઅ જનિ જાઈ ॥
કહ સુમંત્રુ પુનિ ભૂપ સઁદેસૂ। સહિ ન સકિહિ સિય બિપિન કલેસૂ ॥
જેહિ બિધિ અવધ આવ ફિરિ સીયા। સોઇ રઘુબરહિ તુમ્હહિ કરનીયા ॥
નતરુ નિપટ અવલંબ બિહીના। મૈં ન જિઅબ જિમિ જલ બિનુ મીના ॥

દો. મિકેં સસરેં સકલ સુખ જબહિં જહાઁ મનુ માન ॥
તઁહ તબ રહિહિ સુખેન સિય જબ લગિ બિપતિ બિહાન ॥ 96 ॥

બિનતી ભૂપ કીન્હ જેહિ ભાઁતી। આરતિ પ્રીતિ ન સો કહિ જાતી ॥
પિતુ સઁદેસુ સુનિ કૃપાનિધાના। સિયહિ દીન્હ સિખ કોટિ બિધાના ॥
સાસુ સસુર ગુર પ્રિય પરિવારૂ। ફિરતુ ત સબ કર મિટૈ ખભારૂ ॥
સુનિ પતિ બચન કહતિ બૈદેહી। સુનહુ પ્રાનપતિ પરમ સનેહી ॥
પ્રભુ કરુનામય પરમ બિબેકી। તનુ તજિ રહતિ છાઁહ કિમિ છેંકી ॥
પ્રભા જાઇ કહઁ ભાનુ બિહાઈ। કહઁ ચંદ્રિકા ચંદુ તજિ જાઈ ॥
પતિહિ પ્રેમમય બિનય સુનાઈ। કહતિ સચિવ સન ગિરા સુહાઈ ॥
તુમ્હ પિતુ સસુર સરિસ હિતકારી। ઉતરુ દેઉઁ ફિરિ અનુચિત ભારી ॥

દો. આરતિ બસ સનમુખ ભિઉઁ બિલગુ ન માનબ તાત।
આરજસુત પદ કમલ બિનુ બાદિ જહાઁ લગિ નાત ॥ 97 ॥

પિતુ બૈભવ બિલાસ મૈં ડીઠા। નૃપ મનિ મુકુટ મિલિત પદ પીઠા ॥
સુખનિધાન અસ પિતુ ગૃહ મોરેં। પિય બિહીન મન ભાવ ન ભોરેમ્ ॥
સસુર ચક્કવિ કોસલર્AU। ભુવન ચારિદસ પ્રગટ પ્રભ્AU ॥
આગેં હોઇ જેહિ સુરપતિ લેઈ। અરધ સિંઘાસન આસનુ દેઈ ॥
સસુરુ એતાદૃસ અવધ નિવાસૂ। પ્રિય પરિવારુ માતુ સમ સાસૂ ॥
બિનુ રઘુપતિ પદ પદુમ પરાગા। મોહિ કેઉ સપનેહુઁ સુખદ ન લાગા ॥
અગમ પંથ બનભૂમિ પહારા। કરિ કેહરિ સર સરિત અપારા ॥
કોલ કિરાત કુરંગ બિહંગા। મોહિ સબ સુખદ પ્રાનપતિ સંગા ॥

દો. સાસુ સસુર સન મોરિ હુઁતિ બિનય કરબિ પરિ પાયઁ ॥
મોર સોચુ જનિ કરિઅ કછુ મૈં બન સુખી સુભાયઁ ॥ 98 ॥

પ્રાનનાથ પ્રિય દેવર સાથા। બીર ધુરીન ધરેં ધનુ ભાથા ॥
નહિં મગ શ્રમુ ભ્રમુ દુખ મન મોરેં। મોહિ લગિ સોચુ કરિઅ જનિ ભોરેમ્ ॥
સુનિ સુમંત્રુ સિય સીતલિ બાની। ભયુ બિકલ જનુ ફનિ મનિ હાની ॥
નયન સૂઝ નહિં સુનિ ન કાના। કહિ ન સકિ કછુ અતિ અકુલાના ॥
રામ પ્રબોધુ કીન્હ બહુ ભાઁતિ। તદપિ હોતિ નહિં સીતલિ છાતી ॥
જતન અનેક સાથ હિત કીન્હે। ઉચિત ઉતર રઘુનંદન દીન્હે ॥
મેટિ જાઇ નહિં રામ રજાઈ। કઠિન કરમ ગતિ કછુ ન બસાઈ ॥
રામ લખન સિય પદ સિરુ નાઈ। ફિરેઉ બનિક જિમિ મૂર ગવાઁઈ ॥

દો. -રથ હાઁકેઉ હય રામ તન હેરિ હેરિ હિહિનાહિં।
દેખિ નિષાદ બિષાદબસ ધુનહિં સીસ પછિતાહિમ્ ॥ 99 ॥

જાસુ બિયોગ બિકલ પસુ ઐસે। પ્રજા માતુ પિતુ જીહહિં કૈસેમ્ ॥
બરબસ રામ સુમંત્રુ પઠાએ। સુરસરિ તીર આપુ તબ આએ ॥
માગી નાવ ન કેવટુ આના। કહિ તુમ્હાર મરમુ મૈં જાના ॥
ચરન કમલ રજ કહુઁ સબુ કહી। માનુષ કરનિ મૂરિ કછુ અહી ॥
છુઅત સિલા ભિ નારિ સુહાઈ। પાહન તેં ન કાઠ કઠિનાઈ ॥
તરનિઉ મુનિ ઘરિનિ હોઇ જાઈ। બાટ પરિ મોરિ નાવ ઉડ઼આઈ ॥
એહિં પ્રતિપાલુઁ સબુ પરિવારૂ। નહિં જાનુઁ કછુ ઔર કબારૂ ॥
જૌ પ્રભુ પાર અવસિ ગા ચહહૂ। મોહિ પદ પદુમ પખારન કહહૂ ॥

છં. પદ કમલ ધોઇ ચઢ઼આઇ નાવ ન નાથ ઉતરાઈ ચહૌં।
મોહિ રામ રાઉરિ આન દસરથ સપથ સબ સાચી કહૌમ્ ॥
બરુ તીર મારહુઁ લખનુ પૈ જબ લગિ ન પાય પખારિહૌં।
તબ લગિ ન તુલસીદાસ નાથ કૃપાલ પારુ ઉતારિહૌમ્ ॥

સો. સુનિ કેબટ કે બૈન પ્રેમ લપેટે અટપટે।
બિહસે કરુનાઐન ચિતિ જાનકી લખન તન ॥ 100 ॥

કૃપાસિંધુ બોલે મુસુકાઈ। સોઇ કરુ જેંહિ તવ નાવ ન જાઈ ॥
વેગિ આનુ જલ પાય પખારૂ। હોત બિલંબુ ઉતારહિ પારૂ ॥
જાસુ નામ સુમરત એક બારા। ઉતરહિં નર ભવસિંધુ અપારા ॥
સોઇ કૃપાલુ કેવટહિ નિહોરા। જેહિં જગુ કિય તિહુ પગહુ તે થોરા ॥
પદ નખ નિરખિ દેવસરિ હરષી। સુનિ પ્રભુ બચન મોહઁ મતિ કરષી ॥
કેવટ રામ રજાયસુ પાવા। પાનિ કઠવતા ભરિ લેઇ આવા ॥
અતિ આનંદ ઉમગિ અનુરાગા। ચરન સરોજ પખારન લાગા ॥
બરષિ સુમન સુર સકલ સિહાહીં। એહિ સમ પુન્યપુંજ કૌ નાહીમ્ ॥

દો. પદ પખારિ જલુ પાન કરિ આપુ સહિત પરિવાર।
પિતર પારુ કરિ પ્રભુહિ પુનિ મુદિત ગયુ લેઇ પાર ॥ 101 ॥

ઉતરિ ઠાડ઼ ભે સુરસરિ રેતા। સીયરામ ગુહ લખન સમેતા ॥
કેવટ ઉતરિ દંડવત કીન્હા। પ્રભુહિ સકુચ એહિ નહિં કછુ દીન્હા ॥
પિય હિય કી સિય જાનનિહારી। મનિ મુદરી મન મુદિત ઉતારી ॥
કહેઉ કૃપાલ લેહિ ઉતરાઈ। કેવટ ચરન ગહે અકુલાઈ ॥
નાથ આજુ મૈં કાહ ન પાવા। મિટે દોષ દુખ દારિદ દાવા ॥
બહુત કાલ મૈં કીન્હિ મજૂરી। આજુ દીન્હ બિધિ બનિ ભલિ ભૂરી ॥
અબ કછુ નાથ ન ચાહિઅ મોરેં। દીનદયાલ અનુગ્રહ તોરેમ્ ॥
ફિરતી બાર મોહિ જે દેબા। સો પ્રસાદુ મૈં સિર ધરિ લેબા ॥

દો. બહુત કીન્હ પ્રભુ લખન સિયઁ નહિં કછુ કેવટુ લેઇ।
બિદા કીન્હ કરુનાયતન ભગતિ બિમલ બરુ દેઇ ॥ 102 ॥

તબ મજ્જનુ કરિ રઘુકુલનાથા। પૂજિ પારથિવ નાયુ માથા ॥
સિયઁ સુરસરિહિ કહેઉ કર જોરી। માતુ મનોરથ પુરુબિ મોરી ॥
પતિ દેવર સંગ કુસલ બહોરી। આઇ કરૌં જેહિં પૂજા તોરી ॥
સુનિ સિય બિનય પ્રેમ રસ સાની। ભિ તબ બિમલ બારિ બર બાની ॥
સુનુ રઘુબીર પ્રિયા બૈદેહી। તવ પ્રભાઉ જગ બિદિત ન કેહી ॥
લોકપ હોહિં બિલોકત તોરેં। તોહિ સેવહિં સબ સિધિ કર જોરેમ્ ॥
તુમ્હ જો હમહિ બડ઼ઇ બિનય સુનાઈ। કૃપા કીન્હિ મોહિ દીન્હિ બડ઼આઈ ॥
તદપિ દેબિ મૈં દેબિ અસીસા। સફલ હોપન હિત નિજ બાગીસા ॥

દો. પ્રાનનાથ દેવર સહિત કુસલ કોસલા આઇ।
પૂજહિ સબ મનકામના સુજસુ રહિહિ જગ છાઇ ॥ 103 ॥

ગંગ બચન સુનિ મંગલ મૂલા। મુદિત સીય સુરસરિ અનુકુલા ॥
તબ પ્રભુ ગુહહિ કહેઉ ઘર જાહૂ। સુનત સૂખ મુખુ ભા ઉર દાહૂ ॥
દીન બચન ગુહ કહ કર જોરી। બિનય સુનહુ રઘુકુલમનિ મોરી ॥
નાથ સાથ રહિ પંથુ દેખાઈ। કરિ દિન ચારિ ચરન સેવકાઈ ॥
જેહિં બન જાઇ રહબ રઘુરાઈ। પરનકુટી મૈં કરબિ સુહાઈ ॥
તબ મોહિ કહઁ જસિ દેબ રજાઈ। સોઇ કરિહુઁ રઘુબીર દોહાઈ ॥
સહજ સનેહ રામ લખિ તાસુ। સંગ લીન્હ ગુહ હૃદય હુલાસૂ ॥
પુનિ ગુહઁ ગ્યાતિ બોલિ સબ લીન્હે। કરિ પરિતોષુ બિદા તબ કીન્હે ॥

દો. તબ ગનપતિ સિવ સુમિરિ પ્રભુ નાઇ સુરસરિહિ માથ। ì
સખા અનુજ સિયા સહિત બન ગવનુ કીન્હ રધુનાથ ॥ 104 ॥

તેહિ દિન ભયુ બિટપ તર બાસૂ। લખન સખાઁ સબ કીન્હ સુપાસૂ ॥
પ્રાત પ્રાતકૃત કરિ રધુસાઈ। તીરથરાજુ દીખ પ્રભુ જાઈ ॥
સચિવ સત્ય શ્રધ્દા પ્રિય નારી। માધવ સરિસ મીતુ હિતકારી ॥
ચારિ પદારથ ભરા ભઁડારુ। પુન્ય પ્રદેસ દેસ અતિ ચારુ ॥
છેત્ર અગમ ગઢ઼ઉ ગાઢ઼ સુહાવા। સપનેહુઁ નહિં પ્રતિપચ્છિન્હ પાવા ॥
સેન સકલ તીરથ બર બીરા। કલુષ અનીક દલન રનધીરા ॥
સંગમુ સિંહાસનુ સુઠિ સોહા। છત્રુ અખયબટુ મુનિ મનુ મોહા ॥
ચવઁર જમુન અરુ ગંગ તરંગા। દેખિ હોહિં દુખ દારિદ ભંગા ॥

દો. સેવહિં સુકૃતિ સાધુ સુચિ પાવહિં સબ મનકામ।
બંદી બેદ પુરાન ગન કહહિં બિમલ ગુન ગ્રામ ॥ 105 ॥

કો કહિ સકિ પ્રયાગ પ્રભ્AU। કલુષ પુંજ કુંજર મૃગર્AU ॥
અસ તીરથપતિ દેખિ સુહાવા। સુખ સાગર રઘુબર સુખુ પાવા ॥
કહિ સિય લખનહિ સખહિ સુનાઈ। શ્રીમુખ તીરથરાજ બડ઼આઈ ॥
કરિ પ્રનામુ દેખત બન બાગા। કહત મહાતમ અતિ અનુરાગા ॥
એહિ બિધિ આઇ બિલોકી બેની। સુમિરત સકલ સુમંગલ દેની ॥
મુદિત નહાઇ કીન્હિ સિવ સેવા। પુજિ જથાબિધિ તીરથ દેવા ॥
તબ પ્રભુ ભરદ્વાજ પહિં આએ। કરત દંડવત મુનિ ઉર લાએ ॥
મુનિ મન મોદ ન કછુ કહિ જાઇ। બ્રહ્માનંદ રાસિ જનુ પાઈ ॥

દો. દીન્હિ અસીસ મુનીસ ઉર અતિ અનંદુ અસ જાનિ।
લોચન ગોચર સુકૃત ફલ મનહુઁ કિએ બિધિ આનિ ॥ 106 ॥

કુસલ પ્રસ્ન કરિ આસન દીન્હે। પૂજિ પ્રેમ પરિપૂરન કીન્હે ॥
કંદ મૂલ ફલ અંકુર નીકે। દિએ આનિ મુનિ મનહુઁ અમી કે ॥
સીય લખન જન સહિત સુહાએ। અતિ રુચિ રામ મૂલ ફલ ખાએ ॥
ભે બિગતશ્રમ રામુ સુખારે। ભરવ્દાજ મૃદુ બચન ઉચારે ॥
આજુ સુફલ તપુ તીરથ ત્યાગૂ। આજુ સુફલ જપ જોગ બિરાગૂ ॥
સફલ સકલ સુભ સાધન સાજૂ। રામ તુમ્હહિ અવલોકત આજૂ ॥
લાભ અવધિ સુખ અવધિ ન દૂજી। તુમ્હારેં દરસ આસ સબ પૂજી ॥
અબ કરિ કૃપા દેહુ બર એહૂ। નિજ પદ સરસિજ સહજ સનેહૂ ॥

દો. કરમ બચન મન છાડ઼ઇ છલુ જબ લગિ જનુ ન તુમ્હાર।
તબ લગિ સુખુ સપનેહુઁ નહીં કિએઁ કોટિ ઉપચાર ॥
સુનિ મુનિ બચન રામુ સકુચાને। ભાવ ભગતિ આનંદ અઘાને ॥
તબ રઘુબર મુનિ સુજસુ સુહાવા। કોટિ ભાઁતિ કહિ સબહિ સુનાવા ॥
સો બડ સો સબ ગુન ગન ગેહૂ। જેહિ મુનીસ તુમ્હ આદર દેહૂ ॥
મુનિ રઘુબીર પરસપર નવહીં। બચન અગોચર સુખુ અનુભવહીમ્ ॥
યહ સુધિ પાઇ પ્રયાગ નિવાસી। બટુ તાપસ મુનિ સિદ્ધ ઉદાસી ॥
ભરદ્વાજ આશ્રમ સબ આએ। દેખન દસરથ સુઅન સુહાએ ॥
રામ પ્રનામ કીન્હ સબ કાહૂ। મુદિત ભે લહિ લોયન લાહૂ ॥
દેહિં અસીસ પરમ સુખુ પાઈ। ફિરે સરાહત સુંદરતાઈ ॥

દો. રામ કીન્હ બિશ્રામ નિસિ પ્રાત પ્રયાગ નહાઇ।
ચલે સહિત સિય લખન જન મુદદિત મુનિહિ સિરુ નાઇ ॥ 108 ॥

રામ સપ્રેમ કહેઉ મુનિ પાહીં। નાથ કહિઅ હમ કેહિ મગ જાહીમ્ ॥
મુનિ મન બિહસિ રામ સન કહહીં। સુગમ સકલ મગ તુમ્હ કહુઁ અહહીમ્ ॥
સાથ લાગિ મુનિ સિષ્ય બોલાએ। સુનિ મન મુદિત પચાસક આએ ॥
સબન્હિ રામ પર પ્રેમ અપારા। સકલ કહહિ મગુ દીખ હમારા ॥
મુનિ બટુ ચારિ સંગ તબ દીન્હે। જિન્હ બહુ જનમ સુકૃત સબ કીન્હે ॥
કરિ પ્રનામુ રિષિ આયસુ પાઈ। પ્રમુદિત હૃદયઁ ચલે રઘુરાઈ ॥
ગ્રામ નિકટ જબ નિકસહિ જાઈ। દેખહિ દરસુ નારિ નર ધાઈ ॥
હોહિ સનાથ જનમ ફલુ પાઈ। ફિરહિ દુખિત મનુ સંગ પઠાઈ ॥

દો. બિદા કિએ બટુ બિનય કરિ ફિરે પાઇ મન કામ।
ઉતરિ નહાએ જમુન જલ જો સરીર સમ સ્યામ ॥ 109 ॥

સુનત તીરવાસી નર નારી। ધાએ નિજ નિજ કાજ બિસારી ॥
લખન રામ સિય સુંદરતાઈ। દેખિ કરહિં નિજ ભાગ્ય બડ઼આઈ ॥
અતિ લાલસા બસહિં મન માહીં। નાઉઁ ગાઉઁ બૂઝત સકુચાહીમ્ ॥
જે તિન્હ મહુઁ બયબિરિધ સયાને। તિન્હ કરિ જુગુતિ રામુ પહિચાને ॥
સકલ કથા તિન્હ સબહિ સુનાઈ। બનહિ ચલે પિતુ આયસુ પાઈ ॥
સુનિ સબિષાદ સકલ પછિતાહીં। રાની રાયઁ કીન્હ ભલ નાહીમ્ ॥
તેહિ અવસર એક તાપસુ આવા। તેજપુંજ લઘુબયસ સુહાવા ॥
કવિ અલખિત ગતિ બેષુ બિરાગી। મન ક્રમ બચન રામ અનુરાગી ॥

દો. સજલ નયન તન પુલકિ નિજ ઇષ્ટદેઉ પહિચાનિ।
પરેઉ દંડ જિમિ ધરનિતલ દસા ન જાઇ બખાનિ ॥ 110 ॥

રામ સપ્રેમ પુલકિ ઉર લાવા। પરમ રંક જનુ પારસુ પાવા ॥
મનહુઁ પ્રેમુ પરમારથુ દોઊ। મિલત ધરે તન કહ સબુ કોઊ ॥
બહુરિ લખન પાયન્હ સોઇ લાગા। લીન્હ ઉઠાઇ ઉમગિ અનુરાગા ॥
પુનિ સિય ચરન ધૂરિ ધરિ સીસા। જનનિ જાનિ સિસુ દીન્હિ અસીસા ॥
કીન્હ નિષાદ દંડવત તેહી। મિલેઉ મુદિત લખિ રામ સનેહી ॥
પિઅત નયન પુટ રૂપુ પિયૂષા। મુદિત સુઅસનુ પાઇ જિમિ ભૂખા ॥
તે પિતુ માતુ કહહુ સખિ કૈસે। જિન્હ પઠે બન બાલક ઐસે ॥
રામ લખન સિય રૂપુ નિહારી। હોહિં સનેહ બિકલ નર નારી ॥

દો. તબ રઘુબીર અનેક બિધિ સખહિ સિખાવનુ દીન્હ।
રામ રજાયસુ સીસ ધરિ ભવન ગવનુ તેઁઇઁ કીન્હ ॥ 111 ॥

પુનિ સિયઁ રામ લખન કર જોરી। જમુનહિ કીન્હ પ્રનામુ બહોરી ॥
ચલે સસીય મુદિત દૌ ભાઈ। રબિતનુજા કિ કરત બડ઼આઈ ॥
પથિક અનેક મિલહિં મગ જાતા। કહહિં સપ્રેમ દેખિ દૌ ભ્રાતા ॥
રાજ લખન સબ અંગ તુમ્હારેં। દેખિ સોચુ અતિ હૃદય હમારેમ્ ॥
મારગ ચલહુ પયાદેહિ પાએઁ। જ્યોતિષુ ઝૂઠ હમારેં ભાએઁ ॥
અગમુ પંથ ગિરિ કાનન ભારી। તેહિ મહઁ સાથ નારિ સુકુમારી ॥
કરિ કેહરિ બન જાઇ ન જોઈ। હમ સઁગ ચલહિ જો આયસુ હોઈ ॥
જાબ જહાઁ લગિ તહઁ પહુઁચાઈ। ફિરબ બહોરિ તુમ્હહિ સિરુ નાઈ ॥

દો. એહિ બિધિ પૂઁછહિં પ્રેમ બસ પુલક ગાત જલુ નૈન।
કૃપાસિંધુ ફેરહિ તિન્હહિ કહિ બિનીત મૃદુ બૈન ॥ 112 ॥

જે પુર ગાઁવ બસહિં મગ માહીં। તિન્હહિ નાગ સુર નગર સિહાહીમ્ ॥
કેહિ સુકૃતીં કેહિ ઘરીં બસાએ। ધન્ય પુન્યમય પરમ સુહાએ ॥
જહઁ જહઁ રામ ચરન ચલિ જાહીં। તિન્હ સમાન અમરાવતિ નાહીમ્ ॥
પુન્યપુંજ મગ નિકટ નિવાસી। તિન્હહિ સરાહહિં સુરપુરબાસી ॥
જે ભરિ નયન બિલોકહિં રામહિ। સીતા લખન સહિત ઘનસ્યામહિ ॥
જે સર સરિત રામ અવગાહહિં। તિન્હહિ દેવ સર સરિત સરાહહિમ્ ॥
જેહિ તરુ તર પ્રભુ બૈઠહિં જાઈ। કરહિં કલપતરુ તાસુ બડ઼આઈ ॥
પરસિ રામ પદ પદુમ પરાગા। માનતિ ભૂમિ ભૂરિ નિજ ભાગા ॥

દો. છાઁહ કરહિ ઘન બિબુધગન બરષહિ સુમન સિહાહિં।
દેખત ગિરિ બન બિહગ મૃગ રામુ ચલે મગ જાહિમ્ ॥ 113 ॥

સીતા લખન સહિત રઘુરાઈ। ગાઁવ નિકટ જબ નિકસહિં જાઈ ॥
સુનિ સબ બાલ બૃદ્ધ નર નારી। ચલહિં તુરત ગૃહકાજુ બિસારી ॥
રામ લખન સિય રૂપ નિહારી। પાઇ નયનફલુ હોહિં સુખારી ॥
સજલ બિલોચન પુલક સરીરા। સબ ભે મગન દેખિ દૌ બીરા ॥
બરનિ ન જાઇ દસા તિન્હ કેરી। લહિ જનુ રંકન્હ સુરમનિ ઢેરી ॥
એકન્હ એક બોલિ સિખ દેહીં। લોચન લાહુ લેહુ છન એહીમ્ ॥
રામહિ દેખિ એક અનુરાગે। ચિતવત ચલે જાહિં સઁગ લાગે ॥
એક નયન મગ છબિ ઉર આની। હોહિં સિથિલ તન મન બર બાની ॥

દો. એક દેખિં બટ છાઁહ ભલિ ડાસિ મૃદુલ તૃન પાત।
કહહિં ગવાઁઇઅ છિનુકુ શ્રમુ ગવનબ અબહિં કિ પ્રાત ॥ 114 ॥

એક કલસ ભરિ આનહિં પાની। અઁચિઅ નાથ કહહિં મૃદુ બાની ॥
સુનિ પ્રિય બચન પ્રીતિ અતિ દેખી। રામ કૃપાલ સુસીલ બિસેષી ॥
જાની શ્રમિત સીય મન માહીં। ઘરિક બિલંબુ કીન્હ બટ છાહીમ્ ॥
મુદિત નારિ નર દેખહિં સોભા। રૂપ અનૂપ નયન મનુ લોભા ॥
એકટક સબ સોહહિં ચહુઁ ઓરા। રામચંદ્ર મુખ ચંદ ચકોરા ॥
તરુન તમાલ બરન તનુ સોહા। દેખત કોટિ મદન મનુ મોહા ॥
દામિનિ બરન લખન સુઠિ નીકે। નખ સિખ સુભગ ભાવતે જી કે ॥
મુનિપટ કટિન્હ કસેં તૂનીરા। સોહહિં કર કમલિનિ ધનુ તીરા ॥

દો. જટા મુકુટ સીસનિ સુભગ ઉર ભુજ નયન બિસાલ।
સરદ પરબ બિધુ બદન બર લસત સ્વેદ કન જાલ ॥ 115 ॥

બરનિ ન જાઇ મનોહર જોરી। સોભા બહુત થોરિ મતિ મોરી ॥
રામ લખન સિય સુંદરતાઈ। સબ ચિતવહિં ચિત મન મતિ લાઈ ॥
થકે નારિ નર પ્રેમ પિઆસે। મનહુઁ મૃગી મૃગ દેખિ દિઆ સે ॥
સીય સમીપ ગ્રામતિય જાહીં। પૂઁછત અતિ સનેહઁ સકુચાહીમ્ ॥
બાર બાર સબ લાગહિં પાએઁ। કહહિં બચન મૃદુ સરલ સુભાએઁ ॥
રાજકુમારિ બિનય હમ કરહીં। તિય સુભાયઁ કછુ પૂઁછત ડરહીં।
સ્વામિનિ અબિનય છમબિ હમારી। બિલગુ ન માનબ જાનિ ગવાઁરી ॥
રાજકુઅઁર દૌ સહજ સલોને। ઇન્હ તેં લહી દુતિ મરકત સોને ॥

દો. સ્યામલ ગૌર કિસોર બર સુંદર સુષમા ઐન।
સરદ સર્બરીનાથ મુખુ સરદ સરોરુહ નૈન ॥ 116 ॥

માસપારાયણ, સોલહવાઁ વિશ્રામ
નવાન્હપારાયણ, ચૌથા વિશ્રામ
કોટિ મનોજ લજાવનિહારે। સુમુખિ કહહુ કો આહિં તુમ્હારે ॥
સુનિ સનેહમય મંજુલ બાની। સકુચી સિય મન મહુઁ મુસુકાની ॥
તિન્હહિ બિલોકિ બિલોકતિ ધરની। દુહુઁ સકોચ સકુચિત બરબરની ॥
સકુચિ સપ્રેમ બાલ મૃગ નયની। બોલી મધુર બચન પિકબયની ॥
સહજ સુભાય સુભગ તન ગોરે। નામુ લખનુ લઘુ દેવર મોરે ॥
બહુરિ બદનુ બિધુ અંચલ ઢાઁકી। પિય તન ચિતિ ભૌંહ કરિ બાઁકી ॥
ખંજન મંજુ તિરીછે નયનનિ। નિજ પતિ કહેઉ તિન્હહિ સિયઁ સયનનિ ॥
ભિ મુદિત સબ ગ્રામબધૂટીં। રંકન્હ રાય રાસિ જનુ લૂટીમ્ ॥

દો. અતિ સપ્રેમ સિય પાયઁ પરિ બહુબિધિ દેહિં અસીસ।
સદા સોહાગિનિ હોહુ તુમ્હ જબ લગિ મહિ અહિ સીસ ॥ 117 ॥

પારબતી સમ પતિપ્રિય હોહૂ। દેબિ ન હમ પર છાડ઼બ છોહૂ ॥
પુનિ પુનિ બિનય કરિઅ કર જોરી। જૌં એહિ મારગ ફિરિઅ બહોરી ॥
દરસનુ દેબ જાનિ નિજ દાસી। લખીં સીયઁ સબ પ્રેમ પિઆસી ॥
મધુર બચન કહિ કહિ પરિતોષીં। જનુ કુમુદિનીં કૌમુદીં પોષીમ્ ॥
તબહિં લખન રઘુબર રુખ જાની। પૂઁછેઉ મગુ લોગન્હિ મૃદુ બાની ॥
સુનત નારિ નર ભે દુખારી। પુલકિત ગાત બિલોચન બારી ॥
મિટા મોદુ મન ભે મલીને। બિધિ નિધિ દીન્હ લેત જનુ છીને ॥
સમુઝિ કરમ ગતિ ધીરજુ કીન્હા। સોધિ સુગમ મગુ તિન્હ કહિ દીન્હા ॥

દો. લખન જાનકી સહિત તબ ગવનુ કીન્હ રઘુનાથ।
ફેરે સબ પ્રિય બચન કહિ લિએ લાઇ મન સાથ ॥ 118 ॥ ý

ફિરત નારિ નર અતિ પછિતાહીં। દેઅહિ દોષુ દેહિં મન માહીમ્ ॥
સહિત બિષાદ પરસપર કહહીં। બિધિ કરતબ ઉલટે સબ અહહીમ્ ॥
નિપટ નિરંકુસ નિઠુર નિસંકૂ। જેહિં સસિ કીન્હ સરુજ સકલંકૂ ॥
રૂખ કલપતરુ સાગરુ ખારા। તેહિં પઠે બન રાજકુમારા ॥
જૌં પે ઇન્હહિ દીન્હ બનબાસૂ। કીન્હ બાદિ બિધિ ભોગ બિલાસૂ ॥
એ બિચરહિં મગ બિનુ પદત્રાના। રચે બાદિ બિધિ બાહન નાના ॥
એ મહિ પરહિં ડાસિ કુસ પાતા। સુભગ સેજ કત સૃજત બિધાતા ॥
તરુબર બાસ ઇન્હહિ બિધિ દીન્હા। ધવલ ધામ રચિ રચિ શ્રમુ કીન્હા ॥

દો. જૌં એ મુનિ પટ ધર જટિલ સુંદર સુઠિ સુકુમાર।
બિબિધ ભાઁતિ ભૂષન બસન બાદિ કિએ કરતાર ॥ 119 ॥

જૌં એ કંદ મૂલ ફલ ખાહીં। બાદિ સુધાદિ અસન જગ માહીમ્ ॥
એક કહહિં એ સહજ સુહાએ। આપુ પ્રગટ ભે બિધિ ન બનાએ ॥
જહઁ લગિ બેદ કહી બિધિ કરની। શ્રવન નયન મન ગોચર બરની ॥
દેખહુ ખોજિ ભુઅન દસ ચારી। કહઁ અસ પુરુષ કહાઁ અસિ નારી ॥
ઇન્હહિ દેખિ બિધિ મનુ અનુરાગા। પટતર જોગ બનાવૈ લાગા ॥
કીન્હ બહુત શ્રમ ઐક ન આએ। તેહિં ઇરિષા બન આનિ દુરાએ ॥
એક કહહિં હમ બહુત ન જાનહિં। આપુહિ પરમ ધન્ય કરિ માનહિમ્ ॥
તે પુનિ પુન્યપુંજ હમ લેખે। જે દેખહિં દેખિહહિં જિન્હ દેખે ॥

દો. એહિ બિધિ કહિ કહિ બચન પ્રિય લેહિં નયન ભરિ નીર।
કિમિ ચલિહહિ મારગ અગમ સુઠિ સુકુમાર સરીર ॥ 120 ॥

નારિ સનેહ બિકલ બસ હોહીં। ચકી સાઁઝ સમય જનુ સોહીમ્ ॥
મૃદુ પદ કમલ કઠિન મગુ જાની। ગહબરિ હૃદયઁ કહહિં બર બાની ॥
પરસત મૃદુલ ચરન અરુનારે। સકુચતિ મહિ જિમિ હૃદય હમારે ॥
જૌં જગદીસ ઇન્હહિ બનુ દીન્હા। કસ ન સુમનમય મારગુ કીન્હા ॥
જૌં માગા પાઇઅ બિધિ પાહીં। એ રખિઅહિં સખિ આઁખિન્હ માહીમ્ ॥
જે નર નારિ ન અવસર આએ। તિન્હ સિય રામુ ન દેખન પાએ ॥
સુનિ સુરુપ બૂઝહિં અકુલાઈ। અબ લગિ ગે કહાઁ લગિ ભાઈ ॥
સમરથ ધાઇ બિલોકહિં જાઈ। પ્રમુદિત ફિરહિં જનમફલુ પાઈ ॥

દો. અબલા બાલક બૃદ્ધ જન કર મીજહિં પછિતાહિમ્ ॥
હોહિં પ્રેમબસ લોગ ઇમિ રામુ જહાઁ જહઁ જાહિમ્ ॥ 121 ॥

ગાઁવ ગાઁવ અસ હોઇ અનંદૂ। દેખિ ભાનુકુલ કૈરવ ચંદૂ ॥
જે કછુ સમાચાર સુનિ પાવહિં। તે નૃપ રાનિહિ દોસુ લગાવહિમ્ ॥
કહહિં એક અતિ ભલ નરનાહૂ। દીન્હ હમહિ જોઇ લોચન લાહૂ ॥
કહહિં પરસ્પર લોગ લોગાઈં। બાતેં સરલ સનેહ સુહાઈમ્ ॥
તે પિતુ માતુ ધન્ય જિન્હ જાએ। ધન્ય સો નગરુ જહાઁ તેં આએ ॥
ધન્ય સો દેસુ સૈલુ બન ગ્AUઁ। જહઁ જહઁ જાહિં ધન્ય સોઇ ઠ્AUઁ ॥
સુખ પાયુ બિરંચિ રચિ તેહી। એ જેહિ કે સબ ભાઁતિ સનેહી ॥
રામ લખન પથિ કથા સુહાઈ। રહી સકલ મગ કાનન છાઈ ॥

દો. એહિ બિધિ રઘુકુલ કમલ રબિ મગ લોગન્હ સુખ દેત।
જાહિં ચલે દેખત બિપિન સિય સૌમિત્રિ સમેત ॥ 122 ॥

આગે રામુ લખનુ બને પાછેં। તાપસ બેષ બિરાજત કાછેમ્ ॥
ઉભય બીચ સિય સોહતિ કૈસે। બ્રહ્મ જીવ બિચ માયા જૈસે ॥
બહુરિ કહુઁ છબિ જસિ મન બસી। જનુ મધુ મદન મધ્ય રતિ લસી ॥
ઉપમા બહુરિ કહુઁ જિયઁ જોહી। જનુ બુધ બિધુ બિચ રોહિનિ સોહી ॥
પ્રભુ પદ રેખ બીચ બિચ સીતા। ધરતિ ચરન મગ ચલતિ સભીતા ॥
સીય રામ પદ અંક બરાએઁ। લખન ચલહિં મગુ દાહિન લાએઁ ॥
રામ લખન સિય પ્રીતિ સુહાઈ। બચન અગોચર કિમિ કહિ જાઈ ॥
ખગ મૃગ મગન દેખિ છબિ હોહીં। લિએ ચોરિ ચિત રામ બટોહીમ્ ॥

દો. જિન્હ જિન્હ દેખે પથિક પ્રિય સિય સમેત દૌ ભાઇ।
ભવ મગુ અગમુ અનંદુ તેઇ બિનુ શ્રમ રહે સિરાઇ ॥ 123 ॥

અજહુઁ જાસુ ઉર સપનેહુઁ ક્AU। બસહુઁ લખનુ સિય રામુ બટ્AU ॥
રામ ધામ પથ પાઇહિ સોઈ। જો પથ પાવ કબહુઁ મુનિ કોઈ ॥
તબ રઘુબીર શ્રમિત સિય જાની। દેખિ નિકટ બટુ સીતલ પાની ॥
તહઁ બસિ કંદ મૂલ ફલ ખાઈ। પ્રાત નહાઇ ચલે રઘુરાઈ ॥
દેખત બન સર સૈલ સુહાએ। બાલમીકિ આશ્રમ પ્રભુ આએ ॥
રામ દીખ મુનિ બાસુ સુહાવન। સુંદર ગિરિ કાનનુ જલુ પાવન ॥
સરનિ સરોજ બિટપ બન ફૂલે। ગુંજત મંજુ મધુપ રસ ભૂલે ॥
ખગ મૃગ બિપુલ કોલાહલ કરહીં। બિરહિત બૈર મુદિત મન ચરહીમ્ ॥

દો. સુચિ સુંદર આશ્રમુ નિરખિ હરષે રાજિવનેન।
સુનિ રઘુબર આગમનુ મુનિ આગેં આયુ લેન ॥ 124 ॥

મુનિ કહુઁ રામ દંડવત કીન્હા। આસિરબાદુ બિપ્રબર દીન્હા ॥
દેખિ રામ છબિ નયન જુડ઼આને। કરિ સનમાનુ આશ્રમહિં આને ॥
મુનિબર અતિથિ પ્રાનપ્રિય પાએ। કંદ મૂલ ફલ મધુર મગાએ ॥
સિય સૌમિત્રિ રામ ફલ ખાએ। તબ મુનિ આશ્રમ દિએ સુહાએ ॥
બાલમીકિ મન આનઁદુ ભારી। મંગલ મૂરતિ નયન નિહારી ॥
તબ કર કમલ જોરિ રઘુરાઈ। બોલે બચન શ્રવન સુખદાઈ ॥
તુમ્હ ત્રિકાલ દરસી મુનિનાથા। બિસ્વ બદર જિમિ તુમ્હરેં હાથા ॥
અસ કહિ પ્રભુ સબ કથા બખાની। જેહિ જેહિ ભાઁતિ દીન્હ બનુ રાની ॥

દો. તાત બચન પુનિ માતુ હિત ભાઇ ભરત અસ રાઉ।
મો કહુઁ દરસ તુમ્હાર પ્રભુ સબુ મમ પુન્ય પ્રભાઉ ॥ 125 ॥

દેખિ પાય મુનિરાય તુમ્હારે। ભે સુકૃત સબ સુફલ હમારે ॥
અબ જહઁ રાઉર આયસુ હોઈ। મુનિ ઉદબેગુ ન પાવૈ કોઈ ॥
મુનિ તાપસ જિન્હ તેં દુખુ લહહીં। તે નરેસ બિનુ પાવક દહહીમ્ ॥
મંગલ મૂલ બિપ્ર પરિતોષૂ। દહિ કોટિ કુલ ભૂસુર રોષૂ ॥
અસ જિયઁ જાનિ કહિઅ સોઇ ઠ્AUઁ। સિય સૌમિત્રિ સહિત જહઁ જ્AUઁ ॥
તહઁ રચિ રુચિર પરન તૃન સાલા। બાસુ કરૌ કછુ કાલ કૃપાલા ॥
સહજ સરલ સુનિ રઘુબર બાની। સાધુ સાધુ બોલે મુનિ ગ્યાની ॥
કસ ન કહહુ અસ રઘુકુલકેતૂ। તુમ્હ પાલક સંતત શ્રુતિ સેતૂ ॥

છં. શ્રુતિ સેતુ પાલક રામ તુમ્હ જગદીસ માયા જાનકી।
જો સૃજતિ જગુ પાલતિ હરતિ રૂખ પાઇ કૃપાનિધાન કી ॥
જો સહસસીસુ અહીસુ મહિધરુ લખનુ સચરાચર ધની।
સુર કાજ ધરિ નરરાજ તનુ ચલે દલન ખલ નિસિચર અની ॥

સો. રામ સરુપ તુમ્હાર બચન અગોચર બુદ્ધિપર।
અબિગત અકથ અપાર નેતિ નિત નિગમ કહ ॥ 126 ॥

જગુ પેખન તુમ્હ દેખનિહારે। બિધિ હરિ સંભુ નચાવનિહારે ॥
તેઉ ન જાનહિં મરમુ તુમ્હારા। ઔરુ તુમ્હહિ કો જાનનિહારા ॥
સોઇ જાનિ જેહિ દેહુ જનાઈ। જાનત તુમ્હહિ તુમ્હિ હોઇ જાઈ ॥
તુમ્હરિહિ કૃપાઁ તુમ્હહિ રઘુનંદન। જાનહિં ભગત ભગત ઉર ચંદન ॥
ચિદાનંદમય દેહ તુમ્હારી। બિગત બિકાર જાન અધિકારી ॥
નર તનુ ધરેહુ સંત સુર કાજા। કહહુ કરહુ જસ પ્રાકૃત રાજા ॥
રામ દેખિ સુનિ ચરિત તુમ્હારે। જડ઼ મોહહિં બુધ હોહિં સુખારે ॥
તુમ્હ જો કહહુ કરહુ સબુ સાઁચા। જસ કાછિઅ તસ ચાહિઅ નાચા ॥

દો. પૂઁછેહુ મોહિ કિ રહૌં કહઁ મૈં પૂઁછત સકુચાઉઁ।
જહઁ ન હોહુ તહઁ દેહુ કહિ તુમ્હહિ દેખાવૌં ઠાઉઁ ॥ 127 ॥

સુનિ મુનિ બચન પ્રેમ રસ સાને। સકુચિ રામ મન મહુઁ મુસુકાને ॥
બાલમીકિ હઁસિ કહહિં બહોરી। બાની મધુર અમિઅ રસ બોરી ॥
સુનહુ રામ અબ કહુઁ નિકેતા। જહાઁ બસહુ સિય લખન સમેતા ॥
જિન્હ કે શ્રવન સમુદ્ર સમાના। કથા તુમ્હારિ સુભગ સરિ નાના ॥
ભરહિં નિરંતર હોહિં ન પૂરે। તિન્હ કે હિય તુમ્હ કહુઁ ગૃહ રૂરે ॥
લોચન ચાતક જિન્હ કરિ રાખે। રહહિં દરસ જલધર અભિલાષે ॥
નિદરહિં સરિત સિંધુ સર ભારી। રૂપ બિંદુ જલ હોહિં સુખારી ॥
તિન્હ કે હૃદય સદન સુખદાયક। બસહુ બંધુ સિય સહ રઘુનાયક ॥

દો. જસુ તુમ્હાર માનસ બિમલ હંસિનિ જીહા જાસુ।
મુકુતાહલ ગુન ગન ચુનિ રામ બસહુ હિયઁ તાસુ ॥ 128 ॥

પ્રભુ પ્રસાદ સુચિ સુભગ સુબાસા। સાદર જાસુ લહિ નિત નાસા ॥
તુમ્હહિ નિબેદિત ભોજન કરહીં। પ્રભુ પ્રસાદ પટ ભૂષન ધરહીમ્ ॥
સીસ નવહિં સુર ગુરુ દ્વિજ દેખી। પ્રીતિ સહિત કરિ બિનય બિસેષી ॥
કર નિત કરહિં રામ પદ પૂજા। રામ ભરોસ હૃદયઁ નહિ દૂજા ॥
ચરન રામ તીરથ ચલિ જાહીં। રામ બસહુ તિન્હ કે મન માહીમ્ ॥
મંત્રરાજુ નિત જપહિં તુમ્હારા। પૂજહિં તુમ્હહિ સહિત પરિવારા ॥
તરપન હોમ કરહિં બિધિ નાના। બિપ્ર જેવાઁઇ દેહિં બહુ દાના ॥
તુમ્હ તેં અધિક ગુરહિ જિયઁ જાની। સકલ ભાયઁ સેવહિં સનમાની ॥

દો. સબુ કરિ માગહિં એક ફલુ રામ ચરન રતિ હૌ।
તિન્હ કેં મન મંદિર બસહુ સિય રઘુનંદન દૌ ॥ 129 ॥

કામ કોહ મદ માન ન મોહા। લોભ ન છોભ ન રાગ ન દ્રોહા ॥
જિન્હ કેં કપટ દંભ નહિં માયા। તિન્હ કેં હૃદય બસહુ રઘુરાયા ॥
સબ કે પ્રિય સબ કે હિતકારી। દુખ સુખ સરિસ પ્રસંસા ગારી ॥
કહહિં સત્ય પ્રિય બચન બિચારી। જાગત સોવત સરન તુમ્હારી ॥
તુમ્હહિ છાડ઼ઇ ગતિ દૂસરિ નાહીં। રામ બસહુ તિન્હ કે મન માહીમ્ ॥
જનની સમ જાનહિં પરનારી। ધનુ પરાવ બિષ તેં બિષ ભારી ॥
જે હરષહિં પર સંપતિ દેખી। દુખિત હોહિં પર બિપતિ બિસેષી ॥
જિન્હહિ રામ તુમ્હ પ્રાનપિઆરે। તિન્હ કે મન સુભ સદન તુમ્હારે ॥

દો. સ્વામિ સખા પિતુ માતુ ગુર જિન્હ કે સબ તુમ્હ તાત।
મન મંદિર તિન્હ કેં બસહુ સીય સહિત દૌ ભ્રાત ॥ 130 ॥

અવગુન તજિ સબ કે ગુન ગહહીં। બિપ્ર ધેનુ હિત સંકટ સહહીમ્ ॥
નીતિ નિપુન જિન્હ કિ જગ લીકા। ઘર તુમ્હાર તિન્હ કર મનુ નીકા ॥
ગુન તુમ્હાર સમુઝિ નિજ દોસા। જેહિ સબ ભાઁતિ તુમ્હાર ભરોસા ॥
રામ ભગત પ્રિય લાગહિં જેહી। તેહિ ઉર બસહુ સહિત બૈદેહી ॥
જાતિ પાઁતિ ધનુ ધરમ બડ઼આઈ। પ્રિય પરિવાર સદન સુખદાઈ ॥
સબ તજિ તુમ્હહિ રહિ ઉર લાઈ। તેહિ કે હૃદયઁ રહહુ રઘુરાઈ ॥
સરગુ નરકુ અપબરગુ સમાના। જહઁ તહઁ દેખ ધરેં ધનુ બાના ॥
કરમ બચન મન રાઉર ચેરા। રામ કરહુ તેહિ કેં ઉર ડેરા ॥

દો. જાહિ ન ચાહિઅ કબહુઁ કછુ તુમ્હ સન સહજ સનેહુ।
બસહુ નિરંતર તાસુ મન સો રાઉર નિજ ગેહુ ॥ 131 ॥

એહિ બિધિ મુનિબર ભવન દેખાએ। બચન સપ્રેમ રામ મન ભાએ ॥
કહ મુનિ સુનહુ ભાનુકુલનાયક। આશ્રમ કહુઁ સમય સુખદાયક ॥
ચિત્રકૂટ ગિરિ કરહુ નિવાસૂ। તહઁ તુમ્હાર સબ ભાઁતિ સુપાસૂ ॥
સૈલુ સુહાવન કાનન ચારૂ। કરિ કેહરિ મૃગ બિહગ બિહારૂ ॥
નદી પુનીત પુરાન બખાની। અત્રિપ્રિયા નિજ તપબલ આની ॥
સુરસરિ ધાર નાઉઁ મંદાકિનિ। જો સબ પાતક પોતક ડાકિનિ ॥
અત્રિ આદિ મુનિબર બહુ બસહીં। કરહિં જોગ જપ તપ તન કસહીમ્ ॥
ચલહુ સફલ શ્રમ સબ કર કરહૂ। રામ દેહુ ગૌરવ ગિરિબરહૂ ॥

દો. ચિત્રકૂટ મહિમા અમિત કહીં મહામુનિ ગાઇ।
આએ નહાએ સરિત બર સિય સમેત દૌ ભાઇ ॥ 132 ॥

રઘુબર કહેઉ લખન ભલ ઘાટૂ। કરહુ કતહુઁ અબ ઠાહર ઠાટૂ ॥
લખન દીખ પય ઉતર કરારા। ચહુઁ દિસિ ફિરેઉ ધનુષ જિમિ નારા ॥
નદી પનચ સર સમ દમ દાના। સકલ કલુષ કલિ સાઉજ નાના ॥
ચિત્રકૂટ જનુ અચલ અહેરી। ચુકિ ન ઘાત માર મુઠભેરી ॥
અસ કહિ લખન ઠાઉઁ દેખરાવા। થલુ બિલોકિ રઘુબર સુખુ પાવા ॥
રમેઉ રામ મનુ દેવન્હ જાના। ચલે સહિત સુર થપતિ પ્રધાના ॥
કોલ કિરાત બેષ સબ આએ। રચે પરન તૃન સદન સુહાએ ॥
બરનિ ન જાહિ મંજુ દુઇ સાલા। એક લલિત લઘુ એક બિસાલા ॥

દો. લખન જાનકી સહિત પ્રભુ રાજત રુચિર નિકેત।
સોહ મદનુ મુનિ બેષ જનુ રતિ રિતુરાજ સમેત ॥ 133 ॥

માસપારાયણ, સત્રહઁવા વિશ્રામ
અમર નાગ કિંનર દિસિપાલા। ચિત્રકૂટ આએ તેહિ કાલા ॥
રામ પ્રનામુ કીન્હ સબ કાહૂ। મુદિત દેવ લહિ લોચન લાહૂ ॥
બરષિ સુમન કહ દેવ સમાજૂ। નાથ સનાથ ભે હમ આજૂ ॥
કરિ બિનતી દુખ દુસહ સુનાએ। હરષિત નિજ નિજ સદન સિધાએ ॥
ચિત્રકૂટ રઘુનંદનુ છાએ। સમાચાર સુનિ સુનિ મુનિ આએ ॥
આવત દેખિ મુદિત મુનિબૃંદા। કીન્હ દંડવત રઘુકુલ ચંદા ॥
મુનિ રઘુબરહિ લાઇ ઉર લેહીં। સુફલ હોન હિત આસિષ દેહીમ્ ॥
સિય સૌમિત્ર રામ છબિ દેખહિં। સાધન સકલ સફલ કરિ લેખહિમ્ ॥

દો. જથાજોગ સનમાનિ પ્રભુ બિદા કિએ મુનિબૃંદ।
કરહિ જોગ જપ જાગ તપ નિજ આશ્રમન્હિ સુછંદ ॥ 134 ॥

યહ સુધિ કોલ કિરાતન્હ પાઈ। હરષે જનુ નવ નિધિ ઘર આઈ ॥
કંદ મૂલ ફલ ભરિ ભરિ દોના। ચલે રંક જનુ લૂટન સોના ॥
તિન્હ મહઁ જિન્હ દેખે દૌ ભ્રાતા। અપર તિન્હહિ પૂઁછહિ મગુ જાતા ॥
કહત સુનત રઘુબીર નિકાઈ। આઇ સબન્હિ દેખે રઘુરાઈ ॥
કરહિં જોહારુ ભેંટ ધરિ આગે। પ્રભુહિ બિલોકહિં અતિ અનુરાગે ॥
ચિત્ર લિખે જનુ જહઁ તહઁ ઠાઢ઼એ। પુલક સરીર નયન જલ બાઢ઼એ ॥
રામ સનેહ મગન સબ જાને। કહિ પ્રિય બચન સકલ સનમાને ॥
પ્રભુહિ જોહારિ બહોરિ બહોરી। બચન બિનીત કહહિં કર જોરી ॥

દો. અબ હમ નાથ સનાથ સબ ભે દેખિ પ્રભુ પાય।
ભાગ હમારે આગમનુ રાઉર કોસલરાય ॥ 135 ॥

ધન્ય ભૂમિ બન પંથ પહારા। જહઁ જહઁ નાથ પાઉ તુમ્હ ધારા ॥
ધન્ય બિહગ મૃગ કાનનચારી। સફલ જનમ ભે તુમ્હહિ નિહારી ॥
હમ સબ ધન્ય સહિત પરિવારા। દીખ દરસુ ભરિ નયન તુમ્હારા ॥
કીન્હ બાસુ ભલ ઠાઉઁ બિચારી। ઇહાઁ સકલ રિતુ રહબ સુખારી ॥
હમ સબ ભાઁતિ કરબ સેવકાઈ। કરિ કેહરિ અહિ બાઘ બરાઈ ॥
બન બેહડ઼ ગિરિ કંદર ખોહા। સબ હમાર પ્રભુ પગ પગ જોહા ॥
તહઁ તહઁ તુમ્હહિ અહેર ખેલાઉબ। સર નિરઝર જલઠાઉઁ દેખાઉબ ॥
હમ સેવક પરિવાર સમેતા। નાથ ન સકુચબ આયસુ દેતા ॥

દો. બેદ બચન મુનિ મન અગમ તે પ્રભુ કરુના ઐન।
બચન કિરાતન્હ કે સુનત જિમિ પિતુ બાલક બૈન ॥ 136 ॥

રામહિ કેવલ પ્રેમુ પિઆરા। જાનિ લેઉ જો જાનનિહારા ॥
રામ સકલ બનચર તબ તોષે। કહિ મૃદુ બચન પ્રેમ પરિપોષે ॥
બિદા કિએ સિર નાઇ સિધાએ। પ્રભુ ગુન કહત સુનત ઘર આએ ॥
એહિ બિધિ સિય સમેત દૌ ભાઈ। બસહિં બિપિન સુર મુનિ સુખદાઈ ॥
જબ તે આઇ રહે રઘુનાયકુ। તબ તેં ભયુ બનુ મંગલદાયકુ ॥
ફૂલહિં ફલહિં બિટપ બિધિ નાના ॥ મંજુ બલિત બર બેલિ બિતાના ॥
સુરતરુ સરિસ સુભાયઁ સુહાએ। મનહુઁ બિબુધ બન પરિહરિ આએ ॥
ગંજ મંજુતર મધુકર શ્રેની। ત્રિબિધ બયારિ બહિ સુખ દેની ॥

દો. નીલકંઠ કલકંઠ સુક ચાતક ચક્ક ચકોર।
ભાઁતિ ભાઁતિ બોલહિં બિહગ શ્રવન સુખદ ચિત ચોર ॥ 137 ॥

કેરિ કેહરિ કપિ કોલ કુરંગા। બિગતબૈર બિચરહિં સબ સંગા ॥
ફિરત અહેર રામ છબિ દેખી। હોહિં મુદિત મૃગબંદ બિસેષી ॥
બિબુધ બિપિન જહઁ લગિ જગ માહીં। દેખિ રામ બનુ સકલ સિહાહીમ્ ॥
સુરસરિ સરસિ દિનકર કન્યા। મેકલસુતા ગોદાવરિ ધન્યા ॥
સબ સર સિંધુ નદી નદ નાના। મંદાકિનિ કર કરહિં બખાના ॥
ઉદય અસ્ત ગિરિ અરુ કૈલાસૂ। મંદર મેરુ સકલ સુરબાસૂ ॥
સૈલ હિમાચલ આદિક જેતે। ચિત્રકૂટ જસુ ગાવહિં તેતે ॥
બિંધિ મુદિત મન સુખુ ન સમાઈ। શ્રમ બિનુ બિપુલ બડ઼આઈ પાઈ ॥

દો. ચિત્રકૂટ કે બિહગ મૃગ બેલિ બિટપ તૃન જાતિ।
પુન્ય પુંજ સબ ધન્ય અસ કહહિં દેવ દિન રાતિ ॥ 138 ॥

નયનવંત રઘુબરહિ બિલોકી। પાઇ જનમ ફલ હોહિં બિસોકી ॥
પરસિ ચરન રજ અચર સુખારી। ભે પરમ પદ કે અધિકારી ॥
સો બનુ સૈલુ સુભાયઁ સુહાવન। મંગલમય અતિ પાવન પાવન ॥
મહિમા કહિઅ કવનિ બિધિ તાસૂ। સુખસાગર જહઁ કીન્હ નિવાસૂ ॥
પય પયોધિ તજિ અવધ બિહાઈ। જહઁ સિય લખનુ રામુ રહે આઈ ॥
કહિ ન સકહિં સુષમા જસિ કાનન। જૌં સત સહસ હોંહિં સહસાનન ॥
સો મૈં બરનિ કહૌં બિધિ કેહીં। ડાબર કમઠ કિ મંદર લેહીમ્ ॥
સેવહિં લખનુ કરમ મન બાની। જાઇ ન સીલુ સનેહુ બખાની ॥

દો. -છિનુ છિનુ લખિ સિય રામ પદ જાનિ આપુ પર નેહુ।
કરત ન સપનેહુઁ લખનુ ચિતુ બંધુ માતુ પિતુ ગેહુ ॥ 139 ॥

રામ સંગ સિય રહતિ સુખારી। પુર પરિજન ગૃહ સુરતિ બિસારી ॥
છિનુ છિનુ પિય બિધુ બદનુ નિહારી। પ્રમુદિત મનહુઁ ચકોરકુમારી ॥
નાહ નેહુ નિત બઢ઼ત બિલોકી। હરષિત રહતિ દિવસ જિમિ કોકી ॥
સિય મનુ રામ ચરન અનુરાગા। અવધ સહસ સમ બનુ પ્રિય લાગા ॥
પરનકુટી પ્રિય પ્રિયતમ સંગા। પ્રિય પરિવારુ કુરંગ બિહંગા ॥
સાસુ સસુર સમ મુનિતિય મુનિબર। અસનુ અમિઅ સમ કંદ મૂલ ફર ॥
નાથ સાથ સાઁથરી સુહાઈ। મયન સયન સય સમ સુખદાઈ ॥
લોકપ હોહિં બિલોકત જાસૂ। તેહિ કિ મોહિ સક બિષય બિલાસૂ ॥

દો. -સુમિરત રામહિ તજહિં જન તૃન સમ બિષય બિલાસુ।
રામપ્રિયા જગ જનનિ સિય કછુ ન આચરજુ તાસુ ॥ 140 ॥

સીય લખન જેહિ બિધિ સુખુ લહહીં। સોઇ રઘુનાથ કરહિ સોઇ કહહીમ્ ॥
કહહિં પુરાતન કથા કહાની। સુનહિં લખનુ સિય અતિ સુખુ માની।
જબ જબ રામુ અવધ સુધિ કરહીં। તબ તબ બારિ બિલોચન ભરહીમ્ ॥
સુમિરિ માતુ પિતુ પરિજન ભાઈ। ભરત સનેહુ સીલુ સેવકાઈ ॥
કૃપાસિંધુ પ્રભુ હોહિં દુખારી। ધીરજુ ધરહિં કુસમુ બિચારી ॥
લખિ સિય લખનુ બિકલ હોઇ જાહીં। જિમિ પુરુષહિ અનુસર પરિછાહીમ્ ॥
પ્રિયા બંધુ ગતિ લખિ રઘુનંદનુ। ધીર કૃપાલ ભગત ઉર ચંદનુ ॥
લગે કહન કછુ કથા પુનીતા। સુનિ સુખુ લહહિં લખનુ અરુ સીતા ॥

દો. રામુ લખન સીતા સહિત સોહત પરન નિકેત।
જિમિ બાસવ બસ અમરપુર સચી જયંત સમેત ॥ 141 ॥

જોગવહિં પ્રભુ સિય લખનહિં કૈસેં। પલક બિલોચન ગોલક જૈસેમ્ ॥
સેવહિં લખનુ સીય રઘુબીરહિ। જિમિ અબિબેકી પુરુષ સરીરહિ ॥
એહિ બિધિ પ્રભુ બન બસહિં સુખારી। ખગ મૃગ સુર તાપસ હિતકારી ॥
કહેઉઁ રામ બન ગવનુ સુહાવા। સુનહુ સુમંત્ર અવધ જિમિ આવા ॥
ફિરેઉ નિષાદુ પ્રભુહિ પહુઁચાઈ। સચિવ સહિત રથ દેખેસિ આઈ ॥
મંત્રી બિકલ બિલોકિ નિષાદૂ। કહિ ન જાઇ જસ ભયુ બિષાદૂ ॥
રામ રામ સિય લખન પુકારી। પરેઉ ધરનિતલ બ્યાકુલ ભારી ॥
દેખિ દખિન દિસિ હય હિહિનાહીં। જનુ બિનુ પંખ બિહગ અકુલાહીમ્ ॥

દો. નહિં તૃન ચરહિં પિઅહિં જલુ મોચહિં લોચન બારિ।
બ્યાકુલ ભે નિષાદ સબ રઘુબર બાજિ નિહારિ ॥ 142 ॥

ધરિ ધીરજ તબ કહિ નિષાદૂ। અબ સુમંત્ર પરિહરહુ બિષાદૂ ॥
તુમ્હ પંડિત પરમારથ ગ્યાતા। ધરહુ ધીર લખિ બિમુખ બિધાતા
બિબિધ કથા કહિ કહિ મૃદુ બાની। રથ બૈઠારેઉ બરબસ આની ॥
સોક સિથિલ રથ સકિ ન હાઁકી। રઘુબર બિરહ પીર ઉર બાઁકી ॥
ચરફરાહિઁ મગ ચલહિં ન ઘોરે। બન મૃગ મનહુઁ આનિ રથ જોરે ॥
અઢ઼ઉકિ પરહિં ફિરિ હેરહિં પીછેં। રામ બિયોગિ બિકલ દુખ તીછેમ્ ॥
જો કહ રામુ લખનુ બૈદેહી। હિંકરિ હિંકરિ હિત હેરહિં તેહી ॥
બાજિ બિરહ ગતિ કહિ કિમિ જાતી। બિનુ મનિ ફનિક બિકલ જેહિ ભાઁતી ॥

દો. ભયુ નિષાદ બિષાદબસ દેખત સચિવ તુરંગ।
બોલિ સુસેવક ચારિ તબ દિએ સારથી સંગ ॥ 143 ॥

ગુહ સારથિહિ ફિરેઉ પહુઁચાઈ। બિરહુ બિષાદુ બરનિ નહિં જાઈ ॥
ચલે અવધ લેઇ રથહિ નિષાદા। હોહિ છનહિં છન મગન બિષાદા ॥
સોચ સુમંત્ર બિકલ દુખ દીના। ધિગ જીવન રઘુબીર બિહીના ॥
રહિહિ ન અંતહુઁ અધમ સરીરૂ। જસુ ન લહેઉ બિછુરત રઘુબીરૂ ॥
ભે અજસ અઘ ભાજન પ્રાના। કવન હેતુ નહિં કરત પયાના ॥
અહહ મંદ મનુ અવસર ચૂકા। અજહુઁ ન હૃદય હોત દુઇ ટૂકા ॥
મીજિ હાથ સિરુ ધુનિ પછિતાઈ। મનહઁ કૃપન ધન રાસિ ગવાઁઈ ॥
બિરિદ બાઁધિ બર બીરુ કહાઈ। ચલેઉ સમર જનુ સુભટ પરાઈ ॥

દો. બિપ્ર બિબેકી બેદબિદ સંમત સાધુ સુજાતિ।
જિમિ ધોખેં મદપાન કર સચિવ સોચ તેહિ ભાઁતિ ॥ 144 ॥

જિમિ કુલીન તિય સાધુ સયાની। પતિદેવતા કરમ મન બાની ॥
રહૈ કરમ બસ પરિહરિ નાહૂ। સચિવ હૃદયઁ તિમિ દારુન દાહુ ॥
લોચન સજલ ડીઠિ ભિ થોરી। સુનિ ન શ્રવન બિકલ મતિ ભોરી ॥
સૂખહિં અધર લાગિ મુહઁ લાટી। જિઉ ન જાઇ ઉર અવધિ કપાટી ॥
બિબરન ભયુ ન જાઇ નિહારી। મારેસિ મનહુઁ પિતા મહતારી ॥
હાનિ ગલાનિ બિપુલ મન બ્યાપી। જમપુર પંથ સોચ જિમિ પાપી ॥
બચનુ ન આવ હૃદયઁ પછિતાઈ। અવધ કાહ મૈં દેખબ જાઈ ॥
રામ રહિત રથ દેખિહિ જોઈ। સકુચિહિ મોહિ બિલોકત સોઈ ॥

દો. -ધાઇ પૂઁછિહહિં મોહિ જબ બિકલ નગર નર નારિ।
ઉતરુ દેબ મૈં સબહિ તબ હૃદયઁ બજ્રુ બૈઠારિ ॥ 145 ॥

પુછિહહિં દીન દુખિત સબ માતા। કહબ કાહ મૈં તિન્હહિ બિધાતા ॥
પૂછિહિ જબહિં લખન મહતારી। કહિહુઁ કવન સઁદેસ સુખારી ॥
રામ જનનિ જબ આઇહિ ધાઈ। સુમિરિ બચ્છુ જિમિ ધેનુ લવાઈ ॥
પૂઁછત ઉતરુ દેબ મૈં તેહી। ગે બનુ રામ લખનુ બૈદેહી ॥
જોઇ પૂઁછિહિ તેહિ ઊતરુ દેબા।જાઇ અવધ અબ યહુ સુખુ લેબા ॥
પૂઁછિહિ જબહિં રાઉ દુખ દીના। જિવનુ જાસુ રઘુનાથ અધીના ॥
દેહુઁ ઉતરુ કૌનુ મુહુ લાઈ। આયુઁ કુસલ કુઅઁર પહુઁચાઈ ॥
સુનત લખન સિય રામ સઁદેસૂ। તૃન જિમિ તનુ પરિહરિહિ નરેસૂ ॥

દો. -હ્રદુ ન બિદરેઉ પંક જિમિ બિછુરત પ્રીતમુ નીરુ ॥
જાનત હૌં મોહિ દીન્હ બિધિ યહુ જાતના સરીરુ ॥ 146 ॥

એહિ બિધિ કરત પંથ પછિતાવા। તમસા તીર તુરત રથુ આવા ॥
બિદા કિએ કરિ બિનય નિષાદા। ફિરે પાયઁ પરિ બિકલ બિષાદા ॥
પૈઠત નગર સચિવ સકુચાઈ। જનુ મારેસિ ગુર બાઁભન ગાઈ ॥
બૈઠિ બિટપ તર દિવસુ ગવાઁવા। સાઁઝ સમય તબ અવસરુ પાવા ॥
અવધ પ્રબેસુ કીન્હ અઁધિઆરેં। પૈઠ ભવન રથુ રાખિ દુઆરેમ્ ॥
જિન્હ જિન્હ સમાચાર સુનિ પાએ। ભૂપ દ્વાર રથુ દેખન આએ ॥
રથુ પહિચાનિ બિકલ લખિ ઘોરે। ગરહિં ગાત જિમિ આતપ ઓરે ॥
નગર નારિ નર બ્યાકુલ કૈંસેં। નિઘટત નીર મીનગન જૈંસેમ્ ॥

દો. -સચિવ આગમનુ સુનત સબુ બિકલ ભયુ રનિવાસુ।
ભવન ભયંકરુ લાગ તેહિ માનહુઁ પ્રેત નિવાસુ ॥ 147 ॥

અતિ આરતિ સબ પૂઁછહિં રાની। ઉતરુ ન આવ બિકલ ભિ બાની ॥
સુનિ ન શ્રવન નયન નહિં સૂઝા। કહહુ કહાઁ નૃપ તેહિ તેહિ બૂઝા ॥
દાસિન્હ દીખ સચિવ બિકલાઈ। કૌસલ્યા ગૃહઁ ગીં લવાઈ ॥
જાઇ સુમંત્ર દીખ કસ રાજા। અમિઅ રહિત જનુ ચંદુ બિરાજા ॥
આસન સયન બિભૂષન હીના। પરેઉ ભૂમિતલ નિપટ મલીના ॥
લેઇ ઉસાસુ સોચ એહિ ભાઁતી। સુરપુર તેં જનુ ખઁસેઉ જજાતી ॥
લેત સોચ ભરિ છિનુ છિનુ છાતી। જનુ જરિ પંખ પરેઉ સંપાતી ॥
રામ રામ કહ રામ સનેહી। પુનિ કહ રામ લખન બૈદેહી ॥

દો. દેખિ સચિવઁ જય જીવ કહિ કીન્હેઉ દંડ પ્રનામુ।
સુનત ઉઠેઉ બ્યાકુલ નૃપતિ કહુ સુમંત્ર કહઁ રામુ ॥ 148 ॥

ભૂપ સુમંત્રુ લીન્હ ઉર લાઈ। બૂડ઼ત કછુ અધાર જનુ પાઈ ॥
સહિત સનેહ નિકટ બૈઠારી। પૂઁછત રાઉ નયન ભરિ બારી ॥
રામ કુસલ કહુ સખા સનેહી। કહઁ રઘુનાથુ લખનુ બૈદેહી ॥
આને ફેરિ કિ બનહિ સિધાએ। સુનત સચિવ લોચન જલ છાએ ॥
સોક બિકલ પુનિ પૂઁછ નરેસૂ। કહુ સિય રામ લખન સંદેસૂ ॥
રામ રૂપ ગુન સીલ સુભ્AU। સુમિરિ સુમિરિ ઉર સોચત ર્AU ॥
રાઉ સુનાઇ દીન્હ બનબાસૂ। સુનિ મન ભયુ ન હરષુ હરાઁસૂ ॥
સો સુત બિછુરત ગે ન પ્રાના। કો પાપી બડ઼ મોહિ સમાના ॥

દો. સખા રામુ સિય લખનુ જહઁ તહાઁ મોહિ પહુઁચાઉ।
નાહિં ત ચાહત ચલન અબ પ્રાન કહુઁ સતિભાઉ ॥ 149 ॥

પુનિ પુનિ પૂઁછત મંત્રહિ ર્AU। પ્રિયતમ સુઅન સઁદેસ સુન્AU ॥
કરહિ સખા સોઇ બેગિ ઉપ્AU। રામુ લખનુ સિય નયન દેખ્AU ॥
સચિવ ધીર ધરિ કહ મુદુ બાની। મહારાજ તુમ્હ પંડિત ગ્યાની ॥
બીર સુધીર ધુરંધર દેવા। સાધુ સમાજુ સદા તુમ્હ સેવા ॥
જનમ મરન સબ દુખ ભોગા। હાનિ લાભ પ્રિય મિલન બિયોગા ॥
કાલ કરમ બસ હૌહિં ગોસાઈં। બરબસ રાતિ દિવસ કી નાઈમ્ ॥
સુખ હરષહિં જડ઼ દુખ બિલખાહીં। દૌ સમ ધીર ધરહિં મન માહીમ્ ॥
ધીરજ ધરહુ બિબેકુ બિચારી। છાડ઼ઇઅ સોચ સકલ હિતકારી ॥

દો. પ્રથમ બાસુ તમસા ભયુ દૂસર સુરસરિ તીર।
ન્હાઈ રહે જલપાનુ કરિ સિય સમેત દૌ બીર ॥ 150 ॥

કેવટ કીન્હિ બહુત સેવકાઈ। સો જામિનિ સિંગરૌર ગવાઁઈ ॥
હોત પ્રાત બટ છીરુ મગાવા। જટા મુકુટ નિજ સીસ બનાવા ॥
રામ સખાઁ તબ નાવ મગાઈ। પ્રિયા ચઢ઼આઇ ચઢ઼એ રઘુરાઈ ॥
લખન બાન ધનુ ધરે બનાઈ। આપુ ચઢ઼એ પ્રભુ આયસુ પાઈ ॥
બિકલ બિલોકિ મોહિ રઘુબીરા। બોલે મધુર બચન ધરિ ધીરા ॥
તાત પ્રનામુ તાત સન કહેહુ। બાર બાર પદ પંકજ ગહેહૂ ॥
કરબિ પાયઁ પરિ બિનય બહોરી। તાત કરિઅ જનિ ચિંતા મોરી ॥
બન મગ મંગલ કુસલ હમારેં। કૃપા અનુગ્રહ પુન્ય તુમ્હારેમ્ ॥

છં. તુમ્હરે અનુગ્રહ તાત કાનન જાત સબ સુખુ પાઇહૌં।
પ્રતિપાલિ આયસુ કુસલ દેખન પાય પુનિ ફિરિ આઇહૌમ્ ॥
જનનીં સકલ પરિતોષિ પરિ પરિ પાયઁ કરિ બિનતી ઘની।
તુલસી કરેહુ સોઇ જતનુ જેહિં કુસલી રહહિં કોસલ ધની ॥

સો. ગુર સન કહબ સઁદેસુ બાર બાર પદ પદુમ ગહિ।
કરબ સોઇ ઉપદેસુ જેહિં ન સોચ મોહિ અવધપતિ ॥ 151 ॥

પુરજન પરિજન સકલ નિહોરી। તાત સુનાએહુ બિનતી મોરી ॥
સોઇ સબ ભાઁતિ મોર હિતકારી। જાતેં રહ નરનાહુ સુખારી ॥
કહબ સઁદેસુ ભરત કે આએઁ। નીતિ ન તજિઅ રાજપદુ પાએઁ ॥
પાલેહુ પ્રજહિ કરમ મન બાની। સીહુ માતુ સકલ સમ જાની ॥
ઓર નિબાહેહુ ભાયપ ભાઈ। કરિ પિતુ માતુ સુજન સેવકાઈ ॥
તાત ભાઁતિ તેહિ રાખબ ર્AU। સોચ મોર જેહિં કરૈ ન ક્AU ॥
લખન કહે કછુ બચન કઠોરા। બરજિ રામ પુનિ મોહિ નિહોરા ॥
બાર બાર નિજ સપથ દેવાઈ। કહબિ ન તાત લખન લરિકાઈ ॥

દો. કહિ પ્રનામ કછુ કહન લિય સિય ભિ સિથિલ સનેહ।
થકિત બચન લોચન સજલ પુલક પલ્લવિત દેહ ॥ 152 ॥

તેહિ અવસર રઘુબર રૂખ પાઈ। કેવટ પારહિ નાવ ચલાઈ ॥
રઘુકુલતિલક ચલે એહિ ભાઁતી। દેખુઁ ઠાઢ઼ કુલિસ ધરિ છાતી ॥
મૈં આપન કિમિ કહૌં કલેસૂ। જિઅત ફિરેઉઁ લેઇ રામ સઁદેસૂ ॥
અસ કહિ સચિવ બચન રહિ ગયૂ। હાનિ ગલાનિ સોચ બસ ભયૂ ॥
સુત બચન સુનતહિં નરનાહૂ। પરેઉ ધરનિ ઉર દારુન દાહૂ ॥
તલફત બિષમ મોહ મન માપા। માજા મનહુઁ મીન કહુઁ બ્યાપા ॥
કરિ બિલાપ સબ રોવહિં રાની। મહા બિપતિ કિમિ જાઇ બખાની ॥
સુનિ બિલાપ દુખહૂ દુખુ લાગા। ધીરજહૂ કર ધીરજુ ભાગા ॥

દો. ભયુ કોલાહલુ અવધ અતિ સુનિ નૃપ રાઉર સોરુ।
બિપુલ બિહગ બન પરેઉ નિસિ માનહુઁ કુલિસ કઠોરુ ॥ 153 ॥

પ્રાન કંઠગત ભયુ ભુઆલૂ। મનિ બિહીન જનુ બ્યાકુલ બ્યાલૂ ॥
ઇદ્રીં સકલ બિકલ ભિઁ ભારી। જનુ સર સરસિજ બનુ બિનુ બારી ॥
કૌસલ્યાઁ નૃપુ દીખ મલાના। રબિકુલ રબિ અઁથયુ જિયઁ જાના।
ઉર ધરિ ધીર રામ મહતારી। બોલી બચન સમય અનુસારી ॥
નાથ સમુઝિ મન કરિઅ બિચારૂ। રામ બિયોગ પયોધિ અપારૂ ॥
કરનધાર તુમ્હ અવધ જહાજૂ। ચઢ઼એઉ સકલ પ્રિય પથિક સમાજૂ ॥
ધીરજુ ધરિઅ ત પાઇઅ પારૂ। નાહિં ત બૂડ઼ઇહિ સબુ પરિવારૂ ॥
જૌં જિયઁ ધરિઅ બિનય પિય મોરી। રામુ લખનુ સિય મિલહિં બહોરી ॥

દો. -પ્રિયા બચન મૃદુ સુનત નૃપુ ચિતયુ આઁખિ ઉઘારિ।
તલફત મીન મલીન જનુ સીંચત સીતલ બારિ ॥ 154 ॥

ધરિ ધીરજુ ઉઠી બૈઠ ભુઆલૂ। કહુ સુમંત્ર કહઁ રામ કૃપાલૂ ॥
કહાઁ લખનુ કહઁ રામુ સનેહી। કહઁ પ્રિય પુત્રબધૂ બૈદેહી ॥
બિલપત રાઉ બિકલ બહુ ભાઁતી। ભિ જુગ સરિસ સિરાતિ ન રાતી ॥
તાપસ અંધ સાપ સુધિ આઈ। કૌસલ્યહિ સબ કથા સુનાઈ ॥
ભયુ બિકલ બરનત ઇતિહાસા। રામ રહિત ધિગ જીવન આસા ॥
સો તનુ રાખિ કરબ મૈં કાહા। જેંહિ ન પ્રેમ પનુ મોર નિબાહા ॥
હા રઘુનંદન પ્રાન પિરીતે। તુમ્હ બિનુ જિઅત બહુત દિન બીતે ॥
હા જાનકી લખન હા રઘુબર। હા પિતુ હિત ચિત ચાતક જલધર।

દો. રામ રામ કહિ રામ કહિ રામ રામ કહિ રામ।
તનુ પરિહરિ રઘુબર બિરહઁ રાઉ ગયુ સુરધામ ॥ 155 ॥

જિઅન મરન ફલુ દસરથ પાવા। અંડ અનેક અમલ જસુ છાવા ॥
જિઅત રામ બિધુ બદનુ નિહારા। રામ બિરહ કરિ મરનુ સઁવારા ॥
સોક બિકલ સબ રોવહિં રાની। રૂપુ સીલ બલુ તેજુ બખાની ॥
કરહિં બિલાપ અનેક પ્રકારા। પરહીં ભૂમિતલ બારહિં બારા ॥
બિલપહિં બિકલ દાસ અરુ દાસી। ઘર ઘર રુદનુ કરહિં પુરબાસી ॥
અઁથયુ આજુ ભાનુકુલ ભાનૂ। ધરમ અવધિ ગુન રૂપ નિધાનૂ ॥
ગારીં સકલ કૈકિહિ દેહીં। નયન બિહીન કીન્હ જગ જેહીમ્ ॥
એહિ બિધિ બિલપત રૈનિ બિહાની। આએ સકલ મહામુનિ ગ્યાની ॥

દો. તબ બસિષ્ઠ મુનિ સમય સમ કહિ અનેક ઇતિહાસ।
સોક નેવારેઉ સબહિ કર નિજ બિગ્યાન પ્રકાસ ॥ 156 ॥

તેલ નાઁવ ભરિ નૃપ તનુ રાખા। દૂત બોલાઇ બહુરિ અસ ભાષા ॥
ધાવહુ બેગિ ભરત પહિં જાહૂ। નૃપ સુધિ કતહુઁ કહહુ જનિ કાહૂ ॥
એતનેઇ કહેહુ ભરત સન જાઈ। ગુર બોલાઈ પઠયુ દૌ ભાઈ ॥
સુનિ મુનિ આયસુ ધાવન ધાએ। ચલે બેગ બર બાજિ લજાએ ॥
અનરથુ અવધ અરંભેઉ જબ તેં। કુસગુન હોહિં ભરત કહુઁ તબ તેમ્ ॥
દેખહિં રાતિ ભયાનક સપના। જાગિ કરહિં કટુ કોટિ કલપના ॥
બિપ્ર જેવાઁઇ દેહિં દિન દાના। સિવ અભિષેક કરહિં બિધિ નાના ॥
માગહિં હૃદયઁ મહેસ મનાઈ। કુસલ માતુ પિતુ પરિજન ભાઈ ॥

દો. એહિ બિધિ સોચત ભરત મન ધાવન પહુઁચે આઇ।
ગુર અનુસાસન શ્રવન સુનિ ચલે ગનેસુ મનાઇ ॥ 157 ॥

ચલે સમીર બેગ હય હાઁકે। નાઘત સરિત સૈલ બન બાઁકે ॥
હૃદયઁ સોચુ બડ઼ કછુ ન સોહાઈ। અસ જાનહિં જિયઁ જાઉઁ ઉડ઼આઈ ॥
એક નિમેષ બરસ સમ જાઈ। એહિ બિધિ ભરત નગર નિઅરાઈ ॥
અસગુન હોહિં નગર પૈઠારા। રટહિં કુભાઁતિ કુખેત કરારા ॥
ખર સિઆર બોલહિં પ્રતિકૂલા। સુનિ સુનિ હોઇ ભરત મન સૂલા ॥
શ્રીહત સર સરિતા બન બાગા। નગરુ બિસેષિ ભયાવનુ લાગા ॥
ખગ મૃગ હય ગય જાહિં ન જોએ। રામ બિયોગ કુરોગ બિગોએ ॥
નગર નારિ નર નિપટ દુખારી। મનહુઁ સબન્હિ સબ સંપતિ હારી ॥

દો. પુરજન મિલિહિં ન કહહિં કછુ ગવઁહિં જોહારહિં જાહિં।
ભરત કુસલ પૂઁછિ ન સકહિં ભય બિષાદ મન માહિમ્ ॥ 158 ॥

હાટ બાટ નહિં જાઇ નિહારી। જનુ પુર દહઁ દિસિ લાગિ દવારી ॥
આવત સુત સુનિ કૈકયનંદિનિ। હરષી રબિકુલ જલરુહ ચંદિનિ ॥
સજિ આરતી મુદિત ઉઠિ ધાઈ। દ્વારેહિં ભેંટિ ભવન લેઇ આઈ ॥
ભરત દુખિત પરિવારુ નિહારા। માનહુઁ તુહિન બનજ બનુ મારા ॥
કૈકેઈ હરષિત એહિ ભાઁતિ। મનહુઁ મુદિત દવ લાઇ કિરાતી ॥
સુતહિ સસોચ દેખિ મનુ મારેં। પૂઁછતિ નૈહર કુસલ હમારેમ્ ॥
સકલ કુસલ કહિ ભરત સુનાઈ। પૂઁછી નિજ કુલ કુસલ ભલાઈ ॥
કહુ કહઁ તાત કહાઁ સબ માતા। કહઁ સિય રામ લખન પ્રિય ભ્રાતા ॥

દો. સુનિ સુત બચન સનેહમય કપટ નીર ભરિ નૈન।
ભરત શ્રવન મન સૂલ સમ પાપિનિ બોલી બૈન ॥ 159 ॥

તાત બાત મૈં સકલ સઁવારી। ભૈ મંથરા સહાય બિચારી ॥
કછુક કાજ બિધિ બીચ બિગારેઉ। ભૂપતિ સુરપતિ પુર પગુ ધારેઉ ॥
સુનત ભરતુ ભે બિબસ બિષાદા। જનુ સહમેઉ કરિ કેહરિ નાદા ॥
તાત તાત હા તાત પુકારી। પરે ભૂમિતલ બ્યાકુલ ભારી ॥
ચલત ન દેખન પાયુઁ તોહી। તાત ન રામહિ સૌંપેહુ મોહી ॥
બહુરિ ધીર ધરિ ઉઠે સઁભારી। કહુ પિતુ મરન હેતુ મહતારી ॥
સુનિ સુત બચન કહતિ કૈકેઈ। મરમુ પાઁછિ જનુ માહુર દેઈ ॥
આદિહુ તેં સબ આપનિ કરની। કુટિલ કઠોર મુદિત મન બરની ॥

દો. ભરતહિ બિસરેઉ પિતુ મરન સુનત રામ બન ગૌનુ।
હેતુ અપનપુ જાનિ જિયઁ થકિત રહે ધરિ મૌનુ ॥ 160 ॥

બિકલ બિલોકિ સુતહિ સમુઝાવતિ। મનહુઁ જરે પર લોનુ લગાવતિ ॥
તાત રાઉ નહિં સોચે જોગૂ। બિઢ઼ઇ સુકૃત જસુ કીન્હેઉ ભોગૂ ॥
જીવત સકલ જનમ ફલ પાએ। અંત અમરપતિ સદન સિધાએ ॥
અસ અનુમાનિ સોચ પરિહરહૂ। સહિત સમાજ રાજ પુર કરહૂ ॥
સુનિ સુઠિ સહમેઉ રાજકુમારૂ। પાકેં છત જનુ લાગ અઁગારૂ ॥
ધીરજ ધરિ ભરિ લેહિં ઉસાસા। પાપનિ સબહિ ભાઁતિ કુલ નાસા ॥
જૌં પૈ કુરુચિ રહી અતિ તોહી। જનમત કાહે ન મારે મોહી ॥
પેડ઼ કાટિ તૈં પાલુ સીંચા। મીન જિઅન નિતિ બારિ ઉલીચા ॥

દો. હંસબંસુ દસરથુ જનકુ રામ લખન સે ભાઇ।
જનની તૂઁ જનની ભી બિધિ સન કછુ ન બસાઇ ॥ 161 ॥

જબ તૈં કુમતિ કુમત જિયઁ ઠયૂ। ખંડ ખંડ હોઇ હ્રદુ ન ગયૂ ॥
બર માગત મન ભિ નહિં પીરા। ગરિ ન જીહ મુહઁ પરેઉ ન કીરા ॥
ભૂપઁ પ્રતીત તોરિ કિમિ કીન્હી। મરન કાલ બિધિ મતિ હરિ લીન્હી ॥
બિધિહુઁ ન નારિ હૃદય ગતિ જાની। સકલ કપટ અઘ અવગુન ખાની ॥
સરલ સુસીલ ધરમ રત ર્AU। સો કિમિ જાનૈ તીય સુભ્AU ॥
અસ કો જીવ જંતુ જગ માહીં। જેહિ રઘુનાથ પ્રાનપ્રિય નાહીમ્ ॥
ભે અતિ અહિત રામુ તેઉ તોહી। કો તૂ અહસિ સત્ય કહુ મોહી ॥
જો હસિ સો હસિ મુહઁ મસિ લાઈ। આઁખિ ઓટ ઉઠિ બૈઠહિં જાઈ ॥

દો. રામ બિરોધી હૃદય તેં પ્રગટ કીન્હ બિધિ મોહિ।
મો સમાન કો પાતકી બાદિ કહુઁ કછુ તોહિ ॥ 162 ॥

સુનિ સત્રુઘુન માતુ કુટિલાઈ। જરહિં ગાત રિસ કછુ ન બસાઈ ॥
તેહિ અવસર કુબરી તહઁ આઈ। બસન બિભૂષન બિબિધ બનાઈ ॥
લખિ રિસ ભરેઉ લખન લઘુ ભાઈ। બરત અનલ ઘૃત આહુતિ પાઈ ॥
હુમગિ લાત તકિ કૂબર મારા। પરિ મુહ ભર મહિ કરત પુકારા ॥
કૂબર ટૂટેઉ ફૂટ કપારૂ। દલિત દસન મુખ રુધિર પ્રચારૂ ॥
આહ દિઅ મૈં કાહ નસાવા। કરત નીક ફલુ અનિસ પાવા ॥
સુનિ રિપુહન લખિ નખ સિખ ખોટી। લગે ઘસીટન ધરિ ધરિ ઝોંટી ॥
ભરત દયાનિધિ દીન્હિ છડ઼આઈ। કૌસલ્યા પહિં ગે દૌ ભાઈ ॥

દો. મલિન બસન બિબરન બિકલ કૃસ સરીર દુખ ભાર।
કનક કલપ બર બેલિ બન માનહુઁ હની તુસાર ॥ 163 ॥

ભરતહિ દેખિ માતુ ઉઠિ ધાઈ। મુરુછિત અવનિ પરી ઝિઁ આઈ ॥
દેખત ભરતુ બિકલ ભે ભારી। પરે ચરન તન દસા બિસારી ॥
માતુ તાત કહઁ દેહિ દેખાઈ। કહઁ સિય રામુ લખનુ દૌ ભાઈ ॥
કૈકિ કત જનમી જગ માઝા। જૌં જનમિ ત ભિ કાહે ન બાઁઝા ॥
કુલ કલંકુ જેહિં જનમેઉ મોહી। અપજસ ભાજન પ્રિયજન દ્રોહી ॥
કો તિભુવન મોહિ સરિસ અભાગી। ગતિ અસિ તોરિ માતુ જેહિ લાગી ॥
પિતુ સુરપુર બન રઘુબર કેતૂ। મૈં કેવલ સબ અનરથ હેતુ ॥
ધિગ મોહિ ભયુઁ બેનુ બન આગી। દુસહ દાહ દુખ દૂષન ભાગી ॥

દો. માતુ ભરત કે બચન મૃદુ સુનિ સુનિ ઉઠી સઁભારિ ॥
લિએ ઉઠાઇ લગાઇ ઉર લોચન મોચતિ બારિ ॥ 164 ॥

સરલ સુભાય માયઁ હિયઁ લાએ। અતિ હિત મનહુઁ રામ ફિરિ આએ ॥
ભેંટેઉ બહુરિ લખન લઘુ ભાઈ। સોકુ સનેહુ ન હૃદયઁ સમાઈ ॥
દેખિ સુભાઉ કહત સબુ કોઈ। રામ માતુ અસ કાહે ન હોઈ ॥
માતાઁ ભરતુ ગોદ બૈઠારે। આઁસુ પૌંછિ મૃદુ બચન ઉચારે ॥
અજહુઁ બચ્છ બલિ ધીરજ ધરહૂ। કુસમુ સમુઝિ સોક પરિહરહૂ ॥
જનિ માનહુ હિયઁ હાનિ ગલાની। કાલ કરમ ગતિ અઘટિત જાનિ ॥
કાહુહિ દોસુ દેહુ જનિ તાતા। ભા મોહિ સબ બિધિ બામ બિધાતા ॥
જો એતેહુઁ દુખ મોહિ જિઆવા। અજહુઁ કો જાનિ કા તેહિ ભાવા ॥

દો. પિતુ આયસ ભૂષન બસન તાત તજે રઘુબીર।
બિસમુ હરષુ ન હૃદયઁ કછુ પહિરે બલકલ ચીર। 165 ॥

મુખ પ્રસન્ન મન રંગ ન રોષૂ। સબ કર સબ બિધિ કરિ પરિતોષૂ ॥
ચલે બિપિન સુનિ સિય સઁગ લાગી। રહિ ન રામ ચરન અનુરાગી ॥
સુનતહિં લખનુ ચલે ઉઠિ સાથા। રહહિં ન જતન કિએ રઘુનાથા ॥
તબ રઘુપતિ સબહી સિરુ નાઈ। ચલે સંગ સિય અરુ લઘુ ભાઈ ॥
રામુ લખનુ સિય બનહિ સિધાએ। ગિઉઁ ન સંગ ન પ્રાન પઠાએ ॥
યહુ સબુ ભા ઇન્હ આઁખિન્હ આગેં। તુ ન તજા તનુ જીવ અભાગેમ્ ॥
મોહિ ન લાજ નિજ નેહુ નિહારી। રામ સરિસ સુત મૈં મહતારી ॥
જિઐ મરૈ ભલ ભૂપતિ જાના। મોર હૃદય સત કુલિસ સમાના ॥

દો. કૌસલ્યા કે બચન સુનિ ભરત સહિત રનિવાસ।
બ્યાકુલ બિલપત રાજગૃહ માનહુઁ સોક નેવાસુ ॥ 166 ॥

બિલપહિં બિકલ ભરત દૌ ભાઈ। કૌસલ્યાઁ લિએ હૃદયઁ લગાઈ ॥
ભાઁતિ અનેક ભરતુ સમુઝાએ। કહિ બિબેકમય બચન સુનાએ ॥
ભરતહુઁ માતુ સકલ સમુઝાઈં। કહિ પુરાન શ્રુતિ કથા સુહાઈમ્ ॥
છલ બિહીન સુચિ સરલ સુબાની। બોલે ભરત જોરિ જુગ પાની ॥
જે અઘ માતુ પિતા સુત મારેં। ગાઇ ગોઠ મહિસુર પુર જારેમ્ ॥
જે અઘ તિય બાલક બધ કીન્હેં। મીત મહીપતિ માહુર દીન્હેમ્ ॥
જે પાતક ઉપપાતક અહહીં। કરમ બચન મન ભવ કબિ કહહીમ્ ॥
તે પાતક મોહિ હોહુઁ બિધાતા। જૌં યહુ હોઇ મોર મત માતા ॥

દો. જે પરિહરિ હરિ હર ચરન ભજહિં ભૂતગન ઘોર।
તેહિ કિ ગતિ મોહિ દેઉ બિધિ જૌં જનની મત મોર ॥ 167 ॥

બેચહિં બેદુ ધરમુ દુહિ લેહીં। પિસુન પરાય પાપ કહિ દેહીમ્ ॥
કપટી કુટિલ કલહપ્રિય ક્રોધી। બેદ બિદૂષક બિસ્વ બિરોધી ॥
લોભી લંપટ લોલુપચારા। જે તાકહિં પરધનુ પરદારા ॥
પાવૌં મૈં તિન્હ કે ગતિ ઘોરા। જૌં જનની યહુ સંમત મોરા ॥
જે નહિં સાધુસંગ અનુરાગે। પરમારથ પથ બિમુખ અભાગે ॥
જે ન ભજહિં હરિ નરતનુ પાઈ। જિન્હહિ ન હરિ હર સુજસુ સોહાઈ ॥
તજિ શ્રુતિપંથુ બામ પથ ચલહીં। બંચક બિરચિ બેષ જગુ છલહીમ્ ॥
તિન્હ કૈ ગતિ મોહિ સંકર દેઊ। જનની જૌં યહુ જાનૌં ભેઊ ॥

દો. માતુ ભરત કે બચન સુનિ સાઁચે સરલ સુભાયઁ।
કહતિ રામ પ્રિય તાત તુમ્હ સદા બચન મન કાયઁ ॥ 168 ॥

રામ પ્રાનહુ તેં પ્રાન તુમ્હારે। તુમ્હ રઘુપતિહિ પ્રાનહુ તેં પ્યારે ॥
બિધુ બિષ ચવૈ સ્ત્રવૈ હિમુ આગી। હોઇ બારિચર બારિ બિરાગી ॥
ભેઁ ગ્યાનુ બરુ મિટૈ ન મોહૂ। તુમ્હ રામહિ પ્રતિકૂલ ન હોહૂ ॥
મત તુમ્હાર યહુ જો જગ કહહીં। સો સપનેહુઁ સુખ સુગતિ ન લહહીમ્ ॥
અસ કહિ માતુ ભરતુ હિયઁ લાએ। થન પય સ્ત્રવહિં નયન જલ છાએ ॥
કરત બિલાપ બહુત યહિ ભાઁતી। બૈઠેહિં બીતિ ગિ સબ રાતી ॥
બામદેઉ બસિષ્ઠ તબ આએ। સચિવ મહાજન સકલ બોલાએ ॥
મુનિ બહુ ભાઁતિ ભરત ઉપદેસે। કહિ પરમારથ બચન સુદેસે ॥

દો. તાત હૃદયઁ ધીરજુ ધરહુ કરહુ જો અવસર આજુ।
ઉઠે ભરત ગુર બચન સુનિ કરન કહેઉ સબુ સાજુ ॥ 169 ॥

નૃપતનુ બેદ બિદિત અન્હવાવા। પરમ બિચિત્ર બિમાનુ બનાવા ॥
ગહિ પદ ભરત માતુ સબ રાખી। રહીં રાનિ દરસન અભિલાષી ॥
ચંદન અગર ભાર બહુ આએ। અમિત અનેક સુગંધ સુહાએ ॥
સરજુ તીર રચિ ચિતા બનાઈ। જનુ સુરપુર સોપાન સુહાઈ ॥
એહિ બિધિ દાહ ક્રિયા સબ કીન્હી। બિધિવત ન્હાઇ તિલાંજુલિ દીન્હી ॥
સોધિ સુમૃતિ સબ બેદ પુરાના। કીન્હ ભરત દસગાત બિધાના ॥
જહઁ જસ મુનિબર આયસુ દીન્હા। તહઁ તસ સહસ ભાઁતિ સબુ કીન્હા ॥
ભે બિસુદ્ધ દિએ સબ દાના। ધેનુ બાજિ ગજ બાહન નાના ॥

દો. સિંઘાસન ભૂષન બસન અન્ન ધરનિ ધન ધામ।
દિએ ભરત લહિ ભૂમિસુર ભે પરિપૂરન કામ ॥ 170 ॥

પિતુ હિત ભરત કીન્હિ જસિ કરની। સો મુખ લાખ જાઇ નહિં બરની ॥
સુદિનુ સોધિ મુનિબર તબ આએ। સચિવ મહાજન સકલ બોલાએ ॥
બૈઠે રાજસભાઁ સબ જાઈ। પઠે બોલિ ભરત દૌ ભાઈ ॥
ભરતુ બસિષ્ઠ નિકટ બૈઠારે। નીતિ ધરમમય બચન ઉચારે ॥
પ્રથમ કથા સબ મુનિબર બરની। કૈકિ કુટિલ કીન્હિ જસિ કરની ॥
ભૂપ ધરમબ્રતુ સત્ય સરાહા। જેહિં તનુ પરિહરિ પ્રેમુ નિબાહા ॥
કહત રામ ગુન સીલ સુભ્AU। સજલ નયન પુલકેઉ મુનિર્AU ॥
બહુરિ લખન સિય પ્રીતિ બખાની। સોક સનેહ મગન મુનિ ગ્યાની ॥

દો. સુનહુ ભરત ભાવી પ્રબલ બિલખિ કહેઉ મુનિનાથ।
હાનિ લાભુ જીવન મરનુ જસુ અપજસુ બિધિ હાથ ॥ 171 ॥

અસ બિચારિ કેહિ દેઇઅ દોસૂ। બ્યરથ કાહિ પર કીજિઅ રોસૂ ॥
તાત બિચારુ કેહિ કરહુ મન માહીં। સોચ જોગુ દસરથુ નૃપુ નાહીમ્ ॥
સોચિઅ બિપ્ર જો બેદ બિહીના। તજિ નિજ ધરમુ બિષય લયલીના ॥
સોચિઅ નૃપતિ જો નીતિ ન જાના। જેહિ ન પ્રજા પ્રિય પ્રાન સમાના ॥
સોચિઅ બયસુ કૃપન ધનવાનૂ। જો ન અતિથિ સિવ ભગતિ સુજાનૂ ॥
સોચિઅ સૂદ્રુ બિપ્ર અવમાની। મુખર માનપ્રિય ગ્યાન ગુમાની ॥
સોચિઅ પુનિ પતિ બંચક નારી। કુટિલ કલહપ્રિય ઇચ્છાચારી ॥
સોચિઅ બટુ નિજ બ્રતુ પરિહરી। જો નહિં ગુર આયસુ અનુસરી ॥

દો. સોચિઅ ગૃહી જો મોહ બસ કરિ કરમ પથ ત્યાગ।
સોચિઅ જતિ પ્રંપચ રત બિગત બિબેક બિરાગ ॥ 172 ॥

બૈખાનસ સોઇ સોચૈ જોગુ। તપુ બિહાઇ જેહિ ભાવિ ભોગૂ ॥
સોચિઅ પિસુન અકારન ક્રોધી। જનનિ જનક ગુર બંધુ બિરોધી ॥
સબ બિધિ સોચિઅ પર અપકારી। નિજ તનુ પોષક નિરદય ભારી ॥
સોચનીય સબહિ બિધિ સોઈ। જો ન છાડ઼ઇ છલુ હરિ જન હોઈ ॥
સોચનીય નહિં કોસલર્AU। ભુવન ચારિદસ પ્રગટ પ્રભ્AU ॥
ભયુ ન અહિ ન અબ હોનિહારા। ભૂપ ભરત જસ પિતા તુમ્હારા ॥
બિધિ હરિ હરુ સુરપતિ દિસિનાથા। બરનહિં સબ દસરથ ગુન ગાથા ॥

દો. કહહુ તાત કેહિ ભાઁતિ કૌ કરિહિ બડ઼આઈ તાસુ।
રામ લખન તુમ્હ સત્રુહન સરિસ સુઅન સુચિ જાસુ ॥ 173 ॥

સબ પ્રકાર ભૂપતિ બડ઼ભાગી। બાદિ બિષાદુ કરિઅ તેહિ લાગી ॥
યહુ સુનિ સમુઝિ સોચુ પરિહરહૂ। સિર ધરિ રાજ રજાયસુ કરહૂ ॥
રાઁય રાજપદુ તુમ્હ કહુઁ દીન્હા। પિતા બચનુ ફુર ચાહિઅ કીન્હા ॥
તજે રામુ જેહિં બચનહિ લાગી। તનુ પરિહરેઉ રામ બિરહાગી ॥
નૃપહિ બચન પ્રિય નહિં પ્રિય પ્રાના। કરહુ તાત પિતુ બચન પ્રવાના ॥
કરહુ સીસ ધરિ ભૂપ રજાઈ। હિ તુમ્હ કહઁ સબ ભાઁતિ ભલાઈ ॥
પરસુરામ પિતુ અગ્યા રાખી। મારી માતુ લોક સબ સાખી ॥
તનય જજાતિહિ જૌબનુ દયૂ। પિતુ અગ્યાઁ અઘ અજસુ ન ભયૂ ॥

દો. અનુચિત ઉચિત બિચારુ તજિ જે પાલહિં પિતુ બૈન।
તે ભાજન સુખ સુજસ કે બસહિં અમરપતિ ઐન ॥ 174 ॥

અવસિ નરેસ બચન ફુર કરહૂ। પાલહુ પ્રજા સોકુ પરિહરહૂ ॥
સુરપુર નૃપ પાઇહિ પરિતોષૂ। તુમ્હ કહુઁ સુકૃત સુજસુ નહિં દોષૂ ॥
બેદ બિદિત સંમત સબહી કા। જેહિ પિતુ દેઇ સો પાવિ ટીકા ॥
કરહુ રાજુ પરિહરહુ ગલાની। માનહુ મોર બચન હિત જાની ॥
સુનિ સુખુ લહબ રામ બૈદેહીં। અનુચિત કહબ ન પંડિત કેહીમ્ ॥
કૌસલ્યાદિ સકલ મહતારીં। તેઉ પ્રજા સુખ હોહિં સુખારીમ્ ॥
પરમ તુમ્હાર રામ કર જાનિહિ। સો સબ બિધિ તુમ્હ સન ભલ માનિહિ ॥
સૌંપેહુ રાજુ રામ કૈ આએઁ। સેવા કરેહુ સનેહ સુહાએઁ ॥

દો. કીજિઅ ગુર આયસુ અવસિ કહહિં સચિવ કર જોરિ।
રઘુપતિ આએઁ ઉચિત જસ તસ તબ કરબ બહોરિ ॥ 175 ॥

કૌસલ્યા ધરિ ધીરજુ કહી। પૂત પથ્ય ગુર આયસુ અહી ॥
સો આદરિઅ કરિઅ હિત માની। તજિઅ બિષાદુ કાલ ગતિ જાની ॥
બન રઘુપતિ સુરપતિ નરનાહૂ। તુમ્હ એહિ ભાઁતિ તાત કદરાહૂ ॥
પરિજન પ્રજા સચિવ સબ અંબા। તુમ્હહી સુત સબ કહઁ અવલંબા ॥
લખિ બિધિ બામ કાલુ કઠિનાઈ। ધીરજુ ધરહુ માતુ બલિ જાઈ ॥
સિર ધરિ ગુર આયસુ અનુસરહૂ। પ્રજા પાલિ પરિજન દુખુ હરહૂ ॥
ગુર કે બચન સચિવ અભિનંદનુ। સુને ભરત હિય હિત જનુ ચંદનુ ॥
સુની બહોરિ માતુ મૃદુ બાની। સીલ સનેહ સરલ રસ સાની ॥

છં. સાની સરલ રસ માતુ બાની સુનિ ભરત બ્યાકુલ ભે।
લોચન સરોરુહ સ્ત્રવત સીંચત બિરહ ઉર અંકુર ને ॥
સો દસા દેખત સમય તેહિ બિસરી સબહિ સુધિ દેહ કી।
તુલસી સરાહત સકલ સાદર સીવઁ સહજ સનેહ કી ॥

સો. ભરતુ કમલ કર જોરિ ધીર ધુરંધર ધીર ધરિ।
બચન અમિઅઁ જનુ બોરિ દેત ઉચિત ઉત્તર સબહિ ॥ 176 ॥

માસપારાયણ, અઠારહવાઁ વિશ્રામ
મોહિ ઉપદેસુ દીન્હ ગુર નીકા। પ્રજા સચિવ સંમત સબહી કા ॥
માતુ ઉચિત ધરિ આયસુ દીન્હા। અવસિ સીસ ધરિ ચાહુઁ કીન્હા ॥
ગુર પિતુ માતુ સ્વામિ હિત બાની। સુનિ મન મુદિત કરિઅ ભલિ જાની ॥
ઉચિત કિ અનુચિત કિએઁ બિચારૂ। ધરમુ જાઇ સિર પાતક ભારૂ ॥
તુમ્હ તૌ દેહુ સરલ સિખ સોઈ। જો આચરત મોર ભલ હોઈ ॥
જદ્યપિ યહ સમુઝત હુઁ નીકેં। તદપિ હોત પરિતોષુ ન જી કેમ્ ॥
અબ તુમ્હ બિનય મોરિ સુનિ લેહૂ। મોહિ અનુહરત સિખાવનુ દેહૂ ॥
ઊતરુ દેઉઁ છમબ અપરાધૂ। દુખિત દોષ ગુન ગનહિં ન સાધૂ ॥

દો. પિતુ સુરપુર સિય રામુ બન કરન કહહુ મોહિ રાજુ।
એહિ તેં જાનહુ મોર હિત કૈ આપન બડ઼ કાજુ ॥ 177 ॥

હિત હમાર સિયપતિ સેવકાઈ। સો હરિ લીન્હ માતુ કુટિલાઈ ॥
મૈં અનુમાનિ દીખ મન માહીં। આન ઉપાયઁ મોર હિત નાહીમ્ ॥
સોક સમાજુ રાજુ કેહિ લેખેં। લખન રામ સિય બિનુ પદ દેખેમ્ ॥
બાદિ બસન બિનુ ભૂષન ભારૂ। બાદિ બિરતિ બિનુ બ્રહ્મ બિચારૂ ॥
સરુજ સરીર બાદિ બહુ ભોગા। બિનુ હરિભગતિ જાયઁ જપ જોગા ॥
જાયઁ જીવ બિનુ દેહ સુહાઈ। બાદિ મોર સબુ બિનુ રઘુરાઈ ॥
જાઉઁ રામ પહિં આયસુ દેહૂ। એકહિં આઁક મોર હિત એહૂ ॥
મોહિ નૃપ કરિ ભલ આપન ચહહૂ। સૌ સનેહ જડ઼તા બસ કહહૂ ॥

દો. કૈકેઈ સુઅ કુટિલમતિ રામ બિમુખ ગતલાજ।
તુમ્હ ચાહત સુખુ મોહબસ મોહિ સે અધમ કેં રાજ ॥ 178 ॥

કહુઁ સાઁચુ સબ સુનિ પતિઆહૂ। ચાહિઅ ધરમસીલ નરનાહૂ ॥
મોહિ રાજુ હઠિ દેઇહહુ જબહીં। રસા રસાતલ જાઇહિ તબહીમ્ ॥
મોહિ સમાન કો પાપ નિવાસૂ। જેહિ લગિ સીય રામ બનબાસૂ ॥
રાયઁ રામ કહુઁ કાનનુ દીન્હા। બિછુરત ગમનુ અમરપુર કીન્હા ॥
મૈં સઠુ સબ અનરથ કર હેતૂ। બૈઠ બાત સબ સુનુઁ સચેતૂ ॥
બિનુ રઘુબીર બિલોકિ અબાસૂ। રહે પ્રાન સહિ જગ ઉપહાસૂ ॥
રામ પુનીત બિષય રસ રૂખે। લોલુપ ભૂમિ ભોગ કે ભૂખે ॥
કહઁ લગિ કહૌં હૃદય કઠિનાઈ। નિદરિ કુલિસુ જેહિં લહી બડ઼આઈ ॥

દો. કારન તેં કારજુ કઠિન હોઇ દોસુ નહિ મોર।
કુલિસ અસ્થિ તેં ઉપલ તેં લોહ કરાલ કઠોર ॥ 179 ॥

કૈકેઈ ભવ તનુ અનુરાગે। પાઁવર પ્રાન અઘાઇ અભાગે ॥
જૌં પ્રિય બિરહઁ પ્રાન પ્રિય લાગે। દેખબ સુનબ બહુત અબ આગે ॥
લખન રામ સિય કહુઁ બનુ દીન્હા। પઠિ અમરપુર પતિ હિત કીન્હા ॥
લીન્હ બિધવપન અપજસુ આપૂ। દીન્હેઉ પ્રજહિ સોકુ સંતાપૂ ॥
મોહિ દીન્હ સુખુ સુજસુ સુરાજૂ। કીન્હ કૈકેઈં સબ કર કાજૂ ॥
એહિ તેં મોર કાહ અબ નીકા। તેહિ પર દેન કહહુ તુમ્હ ટીકા ॥
કૈકી જઠર જનમિ જગ માહીં। યહ મોહિ કહઁ કછુ અનુચિત નાહીમ્ ॥
મોરિ બાત સબ બિધિહિં બનાઈ। પ્રજા પાઁચ કત કરહુ સહાઈ ॥

દો. ગ્રહ ગ્રહીત પુનિ બાત બસ તેહિ પુનિ બીછી માર।
તેહિ પિઆઇઅ બારુની કહહુ કાહ ઉપચાર ॥ 180 ॥

કૈકિ સુઅન જોગુ જગ જોઈ। ચતુર બિરંચિ દીન્હ મોહિ સોઈ ॥
દસરથ તનય રામ લઘુ ભાઈ। દીન્હિ મોહિ બિધિ બાદિ બડ઼આઈ ॥
તુમ્હ સબ કહહુ કઢ઼આવન ટીકા। રાય રજાયસુ સબ કહઁ નીકા ॥
ઉતરુ દેઉઁ કેહિ બિધિ કેહિ કેહી। કહહુ સુખેન જથા રુચિ જેહી ॥
મોહિ કુમાતુ સમેત બિહાઈ। કહહુ કહિહિ કે કીન્હ ભલાઈ ॥
મો બિનુ કો સચરાચર માહીં। જેહિ સિય રામુ પ્રાનપ્રિય નાહીમ્ ॥
પરમ હાનિ સબ કહઁ બડ઼ લાહૂ। અદિનુ મોર નહિ દૂષન કાહૂ ॥
સંસય સીલ પ્રેમ બસ અહહૂ। સબુઇ ઉચિત સબ જો કછુ કહહૂ ॥

દો. રામ માતુ સુઠિ સરલચિત મો પર પ્રેમુ બિસેષિ।
કહિ સુભાય સનેહ બસ મોરિ દીનતા દેખિ ॥ 181।

ગુર બિબેક સાગર જગુ જાના। જિન્હહિ બિસ્વ કર બદર સમાના ॥
મો કહઁ તિલક સાજ સજ સોઊ। ભેઁ બિધિ બિમુખ બિમુખ સબુ કોઊ ॥
પરિહરિ રામુ સીય જગ માહીં। કૌ ન કહિહિ મોર મત નાહીમ્ ॥
સો મૈં સુનબ સહબ સુખુ માની। અંતહુઁ કીચ તહાઁ જહઁ પાની ॥
ડરુ ન મોહિ જગ કહિહિ કિ પોચૂ। પરલોકહુ કર નાહિન સોચૂ ॥
એકિ ઉર બસ દુસહ દવારી। મોહિ લગિ ભે સિય રામુ દુખારી ॥
જીવન લાહુ લખન ભલ પાવા। સબુ તજિ રામ ચરન મનુ લાવા ॥
મોર જનમ રઘુબર બન લાગી। ઝૂઠ કાહ પછિતાઉઁ અભાગી ॥

દો. આપનિ દારુન દીનતા કહુઁ સબહિ સિરુ નાઇ।
દેખેં બિનુ રઘુનાથ પદ જિય કૈ જરનિ ન જાઇ ॥ 182 ॥

આન ઉપાઉ મોહિ નહિ સૂઝા। કો જિય કૈ રઘુબર બિનુ બૂઝા ॥
એકહિં આઁક ઇહિ મન માહીં। પ્રાતકાલ ચલિહુઁ પ્રભુ પાહીમ્ ॥
જદ્યપિ મૈં અનભલ અપરાધી। ભૈ મોહિ કારન સકલ ઉપાધી ॥
તદપિ સરન સનમુખ મોહિ દેખી। છમિ સબ કરિહહિં કૃપા બિસેષી ॥
સીલ સકુચ સુઠિ સરલ સુભ્AU। કૃપા સનેહ સદન રઘુર્AU ॥
અરિહુક અનભલ કીન્હ ન રામા। મૈં સિસુ સેવક જદ્યપિ બામા ॥
તુમ્હ પૈ પાઁચ મોર ભલ માની। આયસુ આસિષ દેહુ સુબાની ॥
જેહિં સુનિ બિનય મોહિ જનુ જાની। આવહિં બહુરિ રામુ રજધાની ॥

દો. જદ્યપિ જનમુ કુમાતુ તેં મૈં સઠુ સદા સદોસ।
આપન જાનિ ન ત્યાગિહહિં મોહિ રઘુબીર ભરોસ ॥ 183 ॥

ભરત બચન સબ કહઁ પ્રિય લાગે। રામ સનેહ સુધાઁ જનુ પાગે ॥
લોગ બિયોગ બિષમ બિષ દાગે। મંત્ર સબીજ સુનત જનુ જાગે ॥
માતુ સચિવ ગુર પુર નર નારી। સકલ સનેહઁ બિકલ ભે ભારી ॥
ભરતહિ કહહિ સરાહિ સરાહી। રામ પ્રેમ મૂરતિ તનુ આહી ॥
તાત ભરત અસ કાહે ન કહહૂ। પ્રાન સમાન રામ પ્રિય અહહૂ ॥
જો પાવઁરુ અપની જડ઼તાઈ। તુમ્હહિ સુગાઇ માતુ કુટિલાઈ ॥
સો સઠુ કોટિક પુરુષ સમેતા। બસિહિ કલપ સત નરક નિકેતા ॥
અહિ અઘ અવગુન નહિ મનિ ગહી। હરિ ગરલ દુખ દારિદ દહી ॥

દો. અવસિ ચલિઅ બન રામુ જહઁ ભરત મંત્રુ ભલ કીન્હ।
સોક સિંધુ બૂડ઼ત સબહિ તુમ્હ અવલંબનુ દીન્હ ॥ 184 ॥

ભા સબ કેં મન મોદુ ન થોરા। જનુ ઘન ધુનિ સુનિ ચાતક મોરા ॥
ચલત પ્રાત લખિ નિરનુ નીકે। ભરતુ પ્રાનપ્રિય ભે સબહી કે ॥
મુનિહિ બંદિ ભરતહિ સિરુ નાઈ। ચલે સકલ ઘર બિદા કરાઈ ॥
ધન્ય ભરત જીવનુ જગ માહીં। સીલુ સનેહુ સરાહત જાહીમ્ ॥
કહહિ પરસપર ભા બડ઼ કાજૂ। સકલ ચલૈ કર સાજહિં સાજૂ ॥
જેહિ રાખહિં રહુ ઘર રખવારી। સો જાનિ જનુ ગરદનિ મારી ॥
કૌ કહ રહન કહિઅ નહિં કાહૂ। કો ન ચહિ જગ જીવન લાહૂ ॥

દો. જરુ સો સંપતિ સદન સુખુ સુહદ માતુ પિતુ ભાઇ।
સનમુખ હોત જો રામ પદ કરૈ ન સહસ સહાઇ ॥ 185 ॥

ઘર ઘર સાજહિં બાહન નાના। હરષુ હૃદયઁ પરભાત પયાના ॥
ભરત જાઇ ઘર કીન્હ બિચારૂ। નગરુ બાજિ ગજ ભવન ભઁડારૂ ॥
સંપતિ સબ રઘુપતિ કૈ આહી। જૌ બિનુ જતન ચલૌં તજિ તાહી ॥
તૌ પરિનામ ન મોરિ ભલાઈ। પાપ સિરોમનિ સાઇઁ દોહાઈ ॥
કરિ સ્વામિ હિત સેવકુ સોઈ। દૂષન કોટિ દેઇ કિન કોઈ ॥
અસ બિચારિ સુચિ સેવક બોલે। જે સપનેહુઁ નિજ ધરમ ન ડોલે ॥
કહિ સબુ મરમુ ધરમુ ભલ ભાષા। જો જેહિ લાયક સો તેહિં રાખા ॥
કરિ સબુ જતનુ રાખિ રખવારે। રામ માતુ પહિં ભરતુ સિધારે ॥

દો. આરત જનની જાનિ સબ ભરત સનેહ સુજાન।
કહેઉ બનાવન પાલકીં સજન સુખાસન જાન ॥ 186 ॥

ચક્ક ચક્કિ જિમિ પુર નર નારી। ચહત પ્રાત ઉર આરત ભારી ॥
જાગત સબ નિસિ ભયુ બિહાના। ભરત બોલાએ સચિવ સુજાના ॥
કહેઉ લેહુ સબુ તિલક સમાજૂ। બનહિં દેબ મુનિ રામહિં રાજૂ ॥
બેગિ ચલહુ સુનિ સચિવ જોહારે। તુરત તુરગ રથ નાગ સઁવારે ॥
અરુંધતી અરુ અગિનિ સમ્AU। રથ ચઢ઼ઇ ચલે પ્રથમ મુનિર્AU ॥
બિપ્ર બૃંદ ચઢ઼ઇ બાહન નાના। ચલે સકલ તપ તેજ નિધાના ॥
નગર લોગ સબ સજિ સજિ જાના। ચિત્રકૂટ કહઁ કીન્હ પયાના ॥
સિબિકા સુભગ ન જાહિં બખાની। ચઢ઼ઇ ચઢ઼ઇ ચલત ભી સબ રાની ॥

દો. સૌંપિ નગર સુચિ સેવકનિ સાદર સકલ ચલાઇ।
સુમિરિ રામ સિય ચરન તબ ચલે ભરત દૌ ભાઇ ॥ 187 ॥

રામ દરસ બસ સબ નર નારી। જનુ કરિ કરિનિ ચલે તકિ બારી ॥
બન સિય રામુ સમુઝિ મન માહીં। સાનુજ ભરત પયાદેહિં જાહીમ્ ॥
દેખિ સનેહુ લોગ અનુરાગે। ઉતરિ ચલે હય ગય રથ ત્યાગે ॥
જાઇ સમીપ રાખિ નિજ ડોલી। રામ માતુ મૃદુ બાની બોલી ॥
તાત ચઢ઼હુ રથ બલિ મહતારી। હોઇહિ પ્રિય પરિવારુ દુખારી ॥
તુમ્હરેં ચલત ચલિહિ સબુ લોગૂ। સકલ સોક કૃસ નહિં મગ જોગૂ ॥
સિર ધરિ બચન ચરન સિરુ નાઈ। રથ ચઢ઼ઇ ચલત ભે દૌ ભાઈ ॥
તમસા પ્રથમ દિવસ કરિ બાસૂ। દૂસર ગોમતિ તીર નિવાસૂ ॥

દો. પય અહાર ફલ અસન એક નિસિ ભોજન એક લોગ।
કરત રામ હિત નેમ બ્રત પરિહરિ ભૂષન ભોગ ॥ 188 ॥

સી તીર બસિ ચલે બિહાને। સૃંગબેરપુર સબ નિઅરાને ॥
સમાચાર સબ સુને નિષાદા। હૃદયઁ બિચાર કરિ સબિષાદા ॥
કારન કવન ભરતુ બન જાહીં। હૈ કછુ કપટ ભાઉ મન માહીમ્ ॥
જૌં પૈ જિયઁ ન હોતિ કુટિલાઈ। તૌ કત લીન્હ સંગ કટકાઈ ॥
જાનહિં સાનુજ રામહિ મારી। કરુઁ અકંટક રાજુ સુખારી ॥
ભરત ન રાજનીતિ ઉર આની। તબ કલંકુ અબ જીવન હાની ॥
સકલ સુરાસુર જુરહિં જુઝારા। રામહિ સમર ન જીતનિહારા ॥
કા આચરજુ ભરતુ અસ કરહીં। નહિં બિષ બેલિ અમિઅ ફલ ફરહીમ્ ॥

દો. અસ બિચારિ ગુહઁ ગ્યાતિ સન કહેઉ સજગ સબ હોહુ।
હથવાઁસહુ બોરહુ તરનિ કીજિઅ ઘાટારોહુ ॥ 189 ॥

હોહુ સઁજોઇલ રોકહુ ઘાટા। ઠાટહુ સકલ મરૈ કે ઠાટા ॥
સનમુખ લોહ ભરત સન લેઊઁ। જિઅત ન સુરસરિ ઉતરન દેઊઁ ॥
સમર મરનુ પુનિ સુરસરિ તીરા। રામ કાજુ છનભંગુ સરીરા ॥
ભરત ભાઇ નૃપુ મૈ જન નીચૂ। બડ઼એં ભાગ અસિ પાઇઅ મીચૂ ॥
સ્વામિ કાજ કરિહુઁ રન રારી। જસ ધવલિહુઁ ભુવન દસ ચારી ॥
તજુઁ પ્રાન રઘુનાથ નિહોરેં। દુહૂઁ હાથ મુદ મોદક મોરેમ્ ॥
સાધુ સમાજ ન જાકર લેખા। રામ ભગત મહુઁ જાસુ ન રેખા ॥
જાયઁ જિઅત જગ સો મહિ ભારૂ। જનની જૌબન બિટપ કુઠારૂ ॥

દો. બિગત બિષાદ નિષાદપતિ સબહિ બઢ઼આઇ ઉછાહુ।
સુમિરિ રામ માગેઉ તુરત તરકસ ધનુષ સનાહુ ॥ 190 ॥

બેગહુ ભાઇહુ સજહુ સઁજોઊ। સુનિ રજાઇ કદરાઇ ન કોઊ ॥
ભલેહિં નાથ સબ કહહિં સહરષા। એકહિં એક બઢ઼આવિ કરષા ॥
ચલે નિષાદ જોહારિ જોહારી। સૂર સકલ રન રૂચિ રારી ॥
સુમિરિ રામ પદ પંકજ પનહીં। ભાથીં બાઁધિ ચઢ઼આઇન્હિ ધનહીમ્ ॥
અઁગરી પહિરિ કૂઁડ઼ઇ સિર ધરહીં। ફરસા બાઁસ સેલ સમ કરહીમ્ ॥
એક કુસલ અતિ ઓડ઼ન ખાઁડ઼એ। કૂદહિ ગગન મનહુઁ છિતિ છાઁડ઼એ ॥
નિજ નિજ સાજુ સમાજુ બનાઈ। ગુહ રાઉતહિ જોહારે જાઈ ॥
દેખિ સુભટ સબ લાયક જાને। લૈ લૈ નામ સકલ સનમાને ॥

દો. ભાઇહુ લાવહુ ધોખ જનિ આજુ કાજ બડ઼ મોહિ।
સુનિ સરોષ બોલે સુભટ બીર અધીર ન હોહિ ॥ 191 ॥

રામ પ્રતાપ નાથ બલ તોરે। કરહિં કટકુ બિનુ ભટ બિનુ ઘોરે ॥
જીવત પાઉ ન પાછેં ધરહીં। રુંડ મુંડમય મેદિનિ કરહીમ્ ॥
દીખ નિષાદનાથ ભલ ટોલૂ। કહેઉ બજાઉ જુઝ્AU ઢોલૂ ॥
એતના કહત છીંક ભિ બાઁએ। કહેઉ સગુનિઅન્હ ખેત સુહાએ ॥
બૂઢ઼ઉ એકુ કહ સગુન બિચારી। ભરતહિ મિલિઅ ન હોઇહિ રારી ॥
રામહિ ભરતુ મનાવન જાહીં। સગુન કહિ અસ બિગ્રહુ નાહીમ્ ॥
સુનિ ગુહ કહિ નીક કહ બૂઢ઼આ। સહસા કરિ પછિતાહિં બિમૂઢ઼આ ॥
ભરત સુભાઉ સીલુ બિનુ બૂઝેં। બડ઼ઇ હિત હાનિ જાનિ બિનુ જૂઝેમ્ ॥

દો. ગહહુ ઘાટ ભટ સમિટિ સબ લેઉઁ મરમ મિલિ જાઇ।
બૂઝિ મિત્ર અરિ મધ્ય ગતિ તસ તબ કરિહુઁ આઇ ॥ 192 ॥

લખન સનેહુ સુભાયઁ સુહાએઁ। બૈરુ પ્રીતિ નહિં દુરિઁ દુરાએઁ ॥
અસ કહિ ભેંટ સઁજોવન લાગે। કંદ મૂલ ફલ ખગ મૃગ માગે ॥
મીન પીન પાઠીન પુરાને। ભરિ ભરિ ભાર કહારન્હ આને ॥
મિલન સાજુ સજિ મિલન સિધાએ। મંગલ મૂલ સગુન સુભ પાએ ॥
દેખિ દૂરિ તેં કહિ નિજ નામૂ। કીન્હ મુનીસહિ દંડ પ્રનામૂ ॥
જાનિ રામપ્રિય દીન્હિ અસીસા। ભરતહિ કહેઉ બુઝાઇ મુનીસા ॥
રામ સખા સુનિ સંદનુ ત્યાગા। ચલે ઉતરિ ઉમગત અનુરાગા ॥
ગાઉઁ જાતિ ગુહઁ નાઉઁ સુનાઈ। કીન્હ જોહારુ માથ મહિ લાઈ ॥

દો. કરત દંડવત દેખિ તેહિ ભરત લીન્હ ઉર લાઇ।
મનહુઁ લખન સન ભેંટ ભિ પ્રેમ ન હૃદયઁ સમાઇ ॥ 193 ॥

ભેંટત ભરતુ તાહિ અતિ પ્રીતી। લોગ સિહાહિં પ્રેમ કૈ રીતી ॥
ધન્ય ધન્ય ધુનિ મંગલ મૂલા। સુર સરાહિ તેહિ બરિસહિં ફૂલા ॥
લોક બેદ સબ ભાઁતિહિં નીચા। જાસુ છાઁહ છુઇ લેઇઅ સીંચા ॥
તેહિ ભરિ અંક રામ લઘુ ભ્રાતા। મિલત પુલક પરિપૂરિત ગાતા ॥
રામ રામ કહિ જે જમુહાહીં। તિન્હહિ ન પાપ પુંજ સમુહાહીમ્ ॥
યહ તૌ રામ લાઇ ઉર લીન્હા। કુલ સમેત જગુ પાવન કીન્હા ॥
કરમનાસ જલુ સુરસરિ પરી। તેહિ કો કહહુ સીસ નહિં ધરી ॥
ઉલટા નામુ જપત જગુ જાના। બાલમીકિ ભે બ્રહ્મ સમાના ॥

દો. સ્વપચ સબર ખસ જમન જડ઼ પાવઁર કોલ કિરાત।
રામુ કહત પાવન પરમ હોત ભુવન બિખ્યાત ॥ 194 ॥

નહિં અચિરજુ જુગ જુગ ચલિ આઈ। કેહિ ન દીન્હિ રઘુબીર બડ઼આઈ ॥
રામ નામ મહિમા સુર કહહીં। સુનિ સુનિ અવધલોગ સુખુ લહહીમ્ ॥
રામસખહિ મિલિ ભરત સપ્રેમા। પૂઁછી કુસલ સુમંગલ ખેમા ॥
દેખિ ભરત કર સીલ સનેહૂ। ભા નિષાદ તેહિ સમય બિદેહૂ ॥
સકુચ સનેહુ મોદુ મન બાઢ઼આ। ભરતહિ ચિતવત એકટક ઠાઢ઼આ ॥
ધરિ ધીરજુ પદ બંદિ બહોરી। બિનય સપ્રેમ કરત કર જોરી ॥
કુસલ મૂલ પદ પંકજ પેખી। મૈં તિહુઁ કાલ કુસલ નિજ લેખી ॥
અબ પ્રભુ પરમ અનુગ્રહ તોરેં। સહિત કોટિ કુલ મંગલ મોરેમ્ ॥

દો. સમુઝિ મોરિ કરતૂતિ કુલુ પ્રભુ મહિમા જિયઁ જોઇ।
જો ન ભજિ રઘુબીર પદ જગ બિધિ બંચિત સોઇ ॥ 195 ॥

કપટી કાયર કુમતિ કુજાતી। લોક બેદ બાહેર સબ ભાઁતી ॥
રામ કીન્હ આપન જબહી તેં। ભયુઁ ભુવન ભૂષન તબહી તેમ્ ॥
દેખિ પ્રીતિ સુનિ બિનય સુહાઈ। મિલેઉ બહોરિ ભરત લઘુ ભાઈ ॥
કહિ નિષાદ નિજ નામ સુબાનીં। સાદર સકલ જોહારીં રાનીમ્ ॥
જાનિ લખન સમ દેહિં અસીસા। જિઅહુ સુખી સય લાખ બરીસા ॥
નિરખિ નિષાદુ નગર નર નારી। ભે સુખી જનુ લખનુ નિહારી ॥
કહહિં લહેઉ એહિં જીવન લાહૂ। ભેંટેઉ રામભદ્ર ભરિ બાહૂ ॥
સુનિ નિષાદુ નિજ ભાગ બડ઼આઈ। પ્રમુદિત મન લિ ચલેઉ લેવાઈ ॥

દો. સનકારે સેવક સકલ ચલે સ્વામિ રુખ પાઇ।
ઘર તરુ તર સર બાગ બન બાસ બનાએન્હિ જાઇ ॥ 196 ॥

સૃંગબેરપુર ભરત દીખ જબ। ભે સનેહઁ સબ અંગ સિથિલ તબ ॥
સોહત દિએઁ નિષાદહિ લાગૂ। જનુ તનુ ધરેં બિનય અનુરાગૂ ॥
એહિ બિધિ ભરત સેનુ સબુ સંગા। દીખિ જાઇ જગ પાવનિ ગંગા ॥
રામઘાટ કહઁ કીન્હ પ્રનામૂ। ભા મનુ મગનુ મિલે જનુ રામૂ ॥
કરહિં પ્રનામ નગર નર નારી। મુદિત બ્રહ્મમય બારિ નિહારી ॥
કરિ મજ્જનુ માગહિં કર જોરી। રામચંદ્ર પદ પ્રીતિ ન થોરી ॥
ભરત કહેઉ સુરસરિ તવ રેનૂ। સકલ સુખદ સેવક સુરધેનૂ ॥
જોરિ પાનિ બર માગુઁ એહૂ। સીય રામ પદ સહજ સનેહૂ ॥

દો. એહિ બિધિ મજ્જનુ ભરતુ કરિ ગુર અનુસાસન પાઇ।
માતુ નહાનીં જાનિ સબ ડેરા ચલે લવાઇ ॥ 197 ॥

જહઁ તહઁ લોગન્હ ડેરા કીન્હા। ભરત સોધુ સબહી કર લીન્હા ॥
સુર સેવા કરિ આયસુ પાઈ। રામ માતુ પહિં ગે દૌ ભાઈ ॥
ચરન ચાઁપિ કહિ કહિ મૃદુ બાની। જનનીં સકલ ભરત સનમાની ॥
ભાઇહિ સૌંપિ માતુ સેવકાઈ। આપુ નિષાદહિ લીન્હ બોલાઈ ॥
ચલે સખા કર સોં કર જોરેં। સિથિલ સરીર સનેહ ન થોરેમ્ ॥
પૂઁછત સખહિ સો ઠાઉઁ દેખ્AU। નેકુ નયન મન જરનિ જુડ઼AU ॥
જહઁ સિય રામુ લખનુ નિસિ સોએ। કહત ભરે જલ લોચન કોએ ॥
ભરત બચન સુનિ ભયુ બિષાદૂ। તુરત તહાઁ લિ ગયુ નિષાદૂ ॥

દો. જહઁ સિંસુપા પુનીત તર રઘુબર કિય બિશ્રામુ।
અતિ સનેહઁ સાદર ભરત કીન્હેઉ દંડ પ્રનામુ ॥ 198 ॥

કુસ સાઁથરીíનિહારિ સુહાઈ। કીન્હ પ્રનામુ પ્રદચ્છિન જાઈ ॥
ચરન રેખ રજ આઁખિન્હ લાઈ। બનિ ન કહત પ્રીતિ અધિકાઈ ॥
કનક બિંદુ દુઇ ચારિક દેખે। રાખે સીસ સીય સમ લેખે ॥
સજલ બિલોચન હૃદયઁ ગલાની। કહત સખા સન બચન સુબાની ॥
શ્રીહત સીય બિરહઁ દુતિહીના। જથા અવધ નર નારિ બિલીના ॥
પિતા જનક દેઉઁ પટતર કેહી। કરતલ ભોગુ જોગુ જગ જેહી ॥
સસુર ભાનુકુલ ભાનુ ભુઆલૂ। જેહિ સિહાત અમરાવતિપાલૂ ॥
પ્રાનનાથુ રઘુનાથ ગોસાઈ। જો બડ઼ હોત સો રામ બડ઼આઈ ॥

દો. પતિ દેવતા સુતીય મનિ સીય સાઁથરી દેખિ।
બિહરત હ્રદુ ન હહરિ હર પબિ તેં કઠિન બિસેષિ ॥ 199 ॥

લાલન જોગુ લખન લઘુ લોને। ભે ન ભાઇ અસ અહહિં ન હોને ॥
પુરજન પ્રિય પિતુ માતુ દુલારે। સિય રઘુબરહિ પ્રાનપિઆરે ॥
મૃદુ મૂરતિ સુકુમાર સુભ્AU। તાત બાઉ તન લાગ ન ક્AU ॥
તે બન સહહિં બિપતિ સબ ભાઁતી। નિદરે કોટિ કુલિસ એહિં છાતી ॥
રામ જનમિ જગુ કીન્હ ઉજાગર। રૂપ સીલ સુખ સબ ગુન સાગર ॥
પુરજન પરિજન ગુર પિતુ માતા। રામ સુભાઉ સબહિ સુખદાતા ॥
બૈરિઉ રામ બડ઼આઈ કરહીં। બોલનિ મિલનિ બિનય મન હરહીમ્ ॥
સારદ કોટિ કોટિ સત સેષા। કરિ ન સકહિં પ્રભુ ગુન ગન લેખા ॥

દો. સુખસ્વરુપ રઘુબંસમનિ મંગલ મોદ નિધાન।
તે સોવત કુસ ડાસિ મહિ બિધિ ગતિ અતિ બલવાન ॥ 200 ॥

રામ સુના દુખુ કાન ન ક્AU। જીવનતરુ જિમિ જોગવિ ર્AU ॥
પલક નયન ફનિ મનિ જેહિ ભાઁતી। જોગવહિં જનનિ સકલ દિન રાતી ॥
તે અબ ફિરત બિપિન પદચારી। કંદ મૂલ ફલ ફૂલ અહારી ॥
ધિગ કૈકેઈ અમંગલ મૂલા। ભિસિ પ્રાન પ્રિયતમ પ્રતિકૂલા ॥
મૈં ધિગ ધિગ અઘ ઉદધિ અભાગી। સબુ ઉતપાતુ ભયુ જેહિ લાગી ॥
કુલ કલંકુ કરિ સૃજેઉ બિધાતાઁ। સાઇઁદોહ મોહિ કીન્હ કુમાતાઁ ॥
સુનિ સપ્રેમ સમુઝાવ નિષાદૂ। નાથ કરિઅ કત બાદિ બિષાદૂ ॥
રામ તુમ્હહિ પ્રિય તુમ્હ પ્રિય રામહિ। યહ નિરજોસુ દોસુ બિધિ બામહિ ॥

છં. બિધિ બામ કી કરની કઠિન જેંહિં માતુ કીન્હી બાવરી।
તેહિ રાતિ પુનિ પુનિ કરહિં પ્રભુ સાદર સરહના રાવરી ॥
તુલસી ન તુમ્હ સો રામ પ્રીતમુ કહતુ હૌં સૌહેં કિએઁ।
પરિનામ મંગલ જાનિ અપને આનિએ ધીરજુ હિએઁ ॥

સો. અંતરજામી રામુ સકુચ સપ્રેમ કૃપાયતન।
ચલિઅ કરિઅ બિશ્રામુ યહ બિચારિ દૃઢ઼ આનિ મન ॥ 201 ॥

સખા બચન સુનિ ઉર ધરિ ધીરા। બાસ ચલે સુમિરત રઘુબીરા ॥
યહ સુધિ પાઇ નગર નર નારી। ચલે બિલોકન આરત ભારી ॥
પરદખિના કરિ કરહિં પ્રનામા। દેહિં કૈકિહિ ખોરિ નિકામા ॥
ભરી ભરિ બારિ બિલોચન લેંહીં। બામ બિધાતાહિ દૂષન દેહીમ્ ॥
એક સરાહહિં ભરત સનેહૂ। કૌ કહ નૃપતિ નિબાહેઉ નેહૂ ॥
નિંદહિં આપુ સરાહિ નિષાદહિ। કો કહિ સકિ બિમોહ બિષાદહિ ॥
એહિ બિધિ રાતિ લોગુ સબુ જાગા। ભા ભિનુસાર ગુદારા લાગા ॥
ગુરહિ સુનાવઁ ચઢ઼આઇ સુહાઈં। નીં નાવ સબ માતુ ચઢ઼આઈમ્ ॥
દંડ ચારિ મહઁ ભા સબુ પારા। ઉતરિ ભરત તબ સબહિ સઁભારા ॥

દો. પ્રાતક્રિયા કરિ માતુ પદ બંદિ ગુરહિ સિરુ નાઇ।
આગેં કિએ નિષાદ ગન દીન્હેઉ કટકુ ચલાઇ ॥ 202 ॥

કિયુ નિષાદનાથુ અગુઆઈં। માતુ પાલકીં સકલ ચલાઈમ્ ॥
સાથ બોલાઇ ભાઇ લઘુ દીન્હા। બિપ્રન્હ સહિત ગવનુ ગુર કીન્હા ॥
આપુ સુરસરિહિ કીન્હ પ્રનામૂ। સુમિરે લખન સહિત સિય રામૂ ॥
ગવને ભરત પયોદેહિં પાએ। કોતલ સંગ જાહિં ડોરિઆએ ॥
કહહિં સુસેવક બારહિં બારા। હોઇઅ નાથ અસ્વ અસવારા ॥
રામુ પયોદેહિ પાયઁ સિધાએ। હમ કહઁ રથ ગજ બાજિ બનાએ ॥
સિર ભર જાઉઁ ઉચિત અસ મોરા। સબ તેં સેવક ધરમુ કઠોરા ॥
દેખિ ભરત ગતિ સુનિ મૃદુ બાની। સબ સેવક ગન ગરહિં ગલાની ॥

દો. ભરત તીસરે પહર કહઁ કીન્હ પ્રબેસુ પ્રયાગ।
કહત રામ સિય રામ સિય ઉમગિ ઉમગિ અનુરાગ ॥ 203 ॥

ઝલકા ઝલકત પાયન્હ કૈંસેં। પંકજ કોસ ઓસ કન જૈસેમ્ ॥
ભરત પયાદેહિં આએ આજૂ। ભયુ દુખિત સુનિ સકલ સમાજૂ ॥
ખબરિ લીન્હ સબ લોગ નહાએ। કીન્હ પ્રનામુ ત્રિબેનિહિં આએ ॥
સબિધિ સિતાસિત નીર નહાને। દિએ દાન મહિસુર સનમાને ॥
દેખત સ્યામલ ધવલ હલોરે। પુલકિ સરીર ભરત કર જોરે ॥
સકલ કામ પ્રદ તીરથર્AU। બેદ બિદિત જગ પ્રગટ પ્રભ્AU ॥
માગુઁ ભીખ ત્યાગિ નિજ ધરમૂ। આરત કાહ ન કરિ કુકરમૂ ॥
અસ જિયઁ જાનિ સુજાન સુદાની। સફલ કરહિં જગ જાચક બાની ॥

દો. અરથ ન ધરમ ન કામ રુચિ ગતિ ન ચહુઁ નિરબાન।
જનમ જનમ રતિ રામ પદ યહ બરદાનુ ન આન ॥ 204 ॥

જાનહુઁ રામુ કુટિલ કરિ મોહી। લોગ કહુ ગુર સાહિબ દ્રોહી ॥
સીતા રામ ચરન રતિ મોરેં। અનુદિન બઢ઼ઉ અનુગ્રહ તોરેમ્ ॥
જલદુ જનમ ભરિ સુરતિ બિસારુ। જાચત જલુ પબિ પાહન ડારુ ॥
ચાતકુ રટનિ ઘટેં ઘટિ જાઈ। બઢ઼એ પ્રેમુ સબ ભાઁતિ ભલાઈ ॥
કનકહિં બાન ચઢ઼ઇ જિમિ દાહેં। તિમિ પ્રિયતમ પદ નેમ નિબાહેમ્ ॥
ભરત બચન સુનિ માઝ ત્રિબેની। ભિ મૃદુ બાનિ સુમંગલ દેની ॥
તાત ભરત તુમ્હ સબ બિધિ સાધૂ। રામ ચરન અનુરાગ અગાધૂ ॥
બાદ ગલાનિ કરહુ મન માહીં। તુમ્હ સમ રામહિ કૌ પ્રિય નાહીમ્ ॥

દો. તનુ પુલકેઉ હિયઁ હરષુ સુનિ બેનિ બચન અનુકૂલ।
ભરત ધન્ય કહિ ધન્ય સુર હરષિત બરષહિં ફૂલ ॥ 205 ॥

પ્રમુદિત તીરથરાજ નિવાસી। બૈખાનસ બટુ ગૃહી ઉદાસી ॥
કહહિં પરસપર મિલિ દસ પાઁચા। ભરત સનેહ સીલુ સુચિ સાઁચા ॥
સુનત રામ ગુન ગ્રામ સુહાએ। ભરદ્વાજ મુનિબર પહિં આએ ॥
દંડ પ્રનામુ કરત મુનિ દેખે। મૂરતિમંત ભાગ્ય નિજ લેખે ॥
ધાઇ ઉઠાઇ લાઇ ઉર લીન્હે। દીન્હિ અસીસ કૃતારથ કીન્હે ॥
આસનુ દીન્હ નાઇ સિરુ બૈઠે। ચહત સકુચ ગૃહઁ જનુ ભજિ પૈઠે ॥
મુનિ પૂઁછબ કછુ યહ બડ઼ સોચૂ। બોલે રિષિ લખિ સીલુ સઁકોચૂ ॥
સુનહુ ભરત હમ સબ સુધિ પાઈ। બિધિ કરતબ પર કિછુ ન બસાઈ ॥

દો. તુમ્હ ગલાનિ જિયઁ જનિ કરહુ સમુઝી માતુ કરતૂતિ।
તાત કૈકિહિ દોસુ નહિં ગી ગિરા મતિ ધૂતિ ॥ 206 ॥

યહુ કહત ભલ કહિહિ ન કોઊ। લોકુ બેદ બુધ સંમત દોઊ ॥
તાત તુમ્હાર બિમલ જસુ ગાઈ। પાઇહિ લોકુ બેદુ બડ઼આઈ ॥
લોક બેદ સંમત સબુ કહી। જેહિ પિતુ દેઇ રાજુ સો લહી ॥
રાઉ સત્યબ્રત તુમ્હહિ બોલાઈ। દેત રાજુ સુખુ ધરમુ બડ઼આઈ ॥
રામ ગવનુ બન અનરથ મૂલા। જો સુનિ સકલ બિસ્વ ભિ સૂલા ॥
સો ભાવી બસ રાનિ અયાની। કરિ કુચાલિ અંતહુઁ પછિતાની ॥
તહઁઉઁ તુમ્હાર અલપ અપરાધૂ। કહૈ સો અધમ અયાન અસાધૂ ॥
કરતેહુ રાજુ ત તુમ્હહિ ન દોષૂ। રામહિ હોત સુનત સંતોષૂ ॥

દો. અબ અતિ કીન્હેહુ ભરત ભલ તુમ્હહિ ઉચિત મત એહુ।
સકલ સુમંગલ મૂલ જગ રઘુબર ચરન સનેહુ ॥ 207 ॥

સો તુમ્હાર ધનુ જીવનુ પ્રાના। ભૂરિભાગ કો તુમ્હહિ સમાના ॥
યહ તમ્હાર આચરજુ ન તાતા। દસરથ સુઅન રામ પ્રિય ભ્રાતા ॥
સુનહુ ભરત રઘુબર મન માહીં। પેમ પાત્રુ તુમ્હ સમ કૌ નાહીમ્ ॥
લખન રામ સીતહિ અતિ પ્રીતી। નિસિ સબ તુમ્હહિ સરાહત બીતી ॥
જાના મરમુ નહાત પ્રયાગા। મગન હોહિં તુમ્હરેં અનુરાગા ॥
તુમ્હ પર અસ સનેહુ રઘુબર કેં। સુખ જીવન જગ જસ જડ઼ નર કેમ્ ॥
યહ ન અધિક રઘુબીર બડ઼આઈ। પ્રનત કુટુંબ પાલ રઘુરાઈ ॥
તુમ્હ તૌ ભરત મોર મત એહૂ। ધરેં દેહ જનુ રામ સનેહૂ ॥

દો. તુમ્હ કહઁ ભરત કલંક યહ હમ સબ કહઁ ઉપદેસુ।
રામ ભગતિ રસ સિદ્ધિ હિત ભા યહ સમુ ગનેસુ ॥ 208 ॥

નવ બિધુ બિમલ તાત જસુ તોરા। રઘુબર કિંકર કુમુદ ચકોરા ॥
ઉદિત સદા અઁથિહિ કબહૂઁ ના। ઘટિહિ ન જગ નભ દિન દિન દૂના ॥
કોક તિલોક પ્રીતિ અતિ કરિહી। પ્રભુ પ્રતાપ રબિ છબિહિ ન હરિહી ॥
નિસિ દિન સુખદ સદા સબ કાહૂ। ગ્રસિહિ ન કૈકિ કરતબુ રાહૂ ॥
પૂરન રામ સુપેમ પિયૂષા। ગુર અવમાન દોષ નહિં દૂષા ॥
રામ ભગત અબ અમિઅઁ અઘાહૂઁ। કીન્હેહુ સુલભ સુધા બસુધાહૂઁ ॥
ભૂપ ભગીરથ સુરસરિ આની। સુમિરત સકલ સુંમગલ ખાની ॥
દસરથ ગુન ગન બરનિ ન જાહીં। અધિકુ કહા જેહિ સમ જગ નાહીમ્ ॥

દો. જાસુ સનેહ સકોચ બસ રામ પ્રગટ ભે આઇ ॥
જે હર હિય નયનનિ કબહુઁ નિરખે નહીં અઘાઇ ॥ 209 ॥

કીરતિ બિધુ તુમ્હ કીન્હ અનૂપા। જહઁ બસ રામ પેમ મૃગરૂપા ॥
તાત ગલાનિ કરહુ જિયઁ જાએઁ। ડરહુ દરિદ્રહિ પારસુ પાએઁ ॥ ॥
સુનહુ ભરત હમ ઝૂઠ ન કહહીં। ઉદાસીન તાપસ બન રહહીમ્ ॥
સબ સાધન કર સુફલ સુહાવા। લખન રામ સિય દરસનુ પાવા ॥
તેહિ ફલ કર ફલુ દરસ તુમ્હારા। સહિત પયાગ સુભાગ હમારા ॥
ભરત ધન્ય તુમ્હ જસુ જગુ જયૂ। કહિ અસ પેમ મગન પુનિ ભયૂ ॥
સુનિ મુનિ બચન સભાસદ હરષે। સાધુ સરાહિ સુમન સુર બરષે ॥
ધન્ય ધન્ય ધુનિ ગગન પયાગા। સુનિ સુનિ ભરતુ મગન અનુરાગા ॥

દો. પુલક ગાત હિયઁ રામુ સિય સજલ સરોરુહ નૈન।
કરિ પ્રનામુ મુનિ મંડલિહિ બોલે ગદગદ બૈન ॥ 210 ॥

મુનિ સમાજુ અરુ તીરથરાજૂ। સાઁચિહુઁ સપથ અઘાઇ અકાજૂ ॥
એહિં થલ જૌં કિછુ કહિઅ બનાઈ। એહિ સમ અધિક ન અઘ અધમાઈ ॥
તુમ્હ સર્બગ્ય કહુઁ સતિભ્AU। ઉર અંતરજામી રઘુર્AU ॥
મોહિ ન માતુ કરતબ કર સોચૂ। નહિં દુખુ જિયઁ જગુ જાનિહિ પોચૂ ॥
નાહિન ડરુ બિગરિહિ પરલોકૂ। પિતહુ મરન કર મોહિ ન સોકૂ ॥
સુકૃત સુજસ ભરિ ભુઅન સુહાએ। લછિમન રામ સરિસ સુત પાએ ॥
રામ બિરહઁ તજિ તનુ છનભંગૂ। ભૂપ સોચ કર કવન પ્રસંગૂ ॥
રામ લખન સિય બિનુ પગ પનહીં। કરિ મુનિ બેષ ફિરહિં બન બનહી ॥

દો. અજિન બસન ફલ અસન મહિ સયન ડાસિ કુસ પાત।
બસિ તરુ તર નિત સહત હિમ આતપ બરષા બાત ॥ 211 ॥

એહિ દુખ દાહઁ દહિ દિન છાતી। ભૂખ ન બાસર નીદ ન રાતી ॥
એહિ કુરોગ કર ઔષધુ નાહીં। સોધેઉઁ સકલ બિસ્વ મન માહીમ્ ॥
માતુ કુમત બઢ઼ઈ અઘ મૂલા। તેહિં હમાર હિત કીન્હ બઁસૂલા ॥
કલિ કુકાઠ કર કીન્હ કુજંત્રૂ। ગાડ઼ઇ અવધિ પઢ઼ઇ કઠિન કુમંત્રુ ॥
મોહિ લગિ યહુ કુઠાટુ તેહિં ઠાટા। ઘાલેસિ સબ જગુ બારહબાટા ॥
મિટિ કુજોગુ રામ ફિરિ આએઁ। બસિ અવધ નહિં આન ઉપાએઁ ॥
ભરત બચન સુનિ મુનિ સુખુ પાઈ। સબહિં કીન્હ બહુ ભાઁતિ બડ઼આઈ ॥
તાત કરહુ જનિ સોચુ બિસેષી। સબ દુખુ મિટહિ રામ પગ દેખી ॥

દો. કરિ પ્રબોધ મુનિબર કહેઉ અતિથિ પેમપ્રિય હોહુ।
કંદ મૂલ ફલ ફૂલ હમ દેહિં લેહુ કરિ છોહુ ॥ 212 ॥

સુનિ મુનિ બચન ભરત હિઁય સોચૂ। ભયુ કુઅવસર કઠિન સઁકોચૂ ॥
જાનિ ગરુઇ ગુર ગિરા બહોરી। ચરન બંદિ બોલે કર જોરી ॥
સિર ધરિ આયસુ કરિઅ તુમ્હારા। પરમ ધરમ યહુ નાથ હમારા ॥
ભરત બચન મુનિબર મન ભાએ। સુચિ સેવક સિષ નિકટ બોલાએ ॥
ચાહિએ કીન્હ ભરત પહુનાઈ। કંદ મૂલ ફલ આનહુ જાઈ ॥
ભલેહીં નાથ કહિ તિન્હ સિર નાએ। પ્રમુદિત નિજ નિજ કાજ સિધાએ ॥
મુનિહિ સોચ પાહુન બડ઼ નેવતા। તસિ પૂજા ચાહિઅ જસ દેવતા ॥
સુનિ રિધિ સિધિ અનિમાદિક આઈ। આયસુ હોઇ સો કરહિં ગોસાઈ ॥

દો. રામ બિરહ બ્યાકુલ ભરતુ સાનુજ સહિત સમાજ।
પહુનાઈ કરિ હરહુ શ્રમ કહા મુદિત મુનિરાજ ॥ 213 ॥

રિધિ સિધિ સિર ધરિ મુનિબર બાની। બડ઼ભાગિનિ આપુહિ અનુમાની ॥
કહહિં પરસપર સિધિ સમુદાઈ। અતુલિત અતિથિ રામ લઘુ ભાઈ ॥
મુનિ પદ બંદિ કરિઅ સોઇ આજૂ। હોઇ સુખી સબ રાજ સમાજૂ ॥
અસ કહિ રચેઉ રુચિર ગૃહ નાના। જેહિ બિલોકિ બિલખાહિં બિમાના ॥
ભોગ બિભૂતિ ભૂરિ ભરિ રાખે। દેખત જિન્હહિ અમર અભિલાષે ॥
દાસીં દાસ સાજુ સબ લીન્હેં। જોગવત રહહિં મનહિ મનુ દીન્હેમ્ ॥
સબ સમાજુ સજિ સિધિ પલ માહીં। જે સુખ સુરપુર સપનેહુઁ નાહીમ્ ॥
પ્રથમહિં બાસ દિએ સબ કેહી। સુંદર સુખદ જથા રુચિ જેહી ॥

દો. બહુરિ સપરિજન ભરત કહુઁ રિષિ અસ આયસુ દીન્હ।
બિધિ બિસમય દાયકુ બિભવ મુનિબર તપબલ કીન્હ ॥ 214 ॥

મુનિ પ્રભાઉ જબ ભરત બિલોકા। સબ લઘુ લગે લોકપતિ લોકા ॥
સુખ સમાજુ નહિં જાઇ બખાની। દેખત બિરતિ બિસારહીં ગ્યાની ॥
આસન સયન સુબસન બિતાના। બન બાટિકા બિહગ મૃગ નાના ॥
સુરભિ ફૂલ ફલ અમિઅ સમાના। બિમલ જલાસય બિબિધ બિધાના।
અસન પાન સુચ અમિઅ અમી સે। દેખિ લોગ સકુચાત જમી સે ॥
સુર સુરભી સુરતરુ સબહી કેં। લખિ અભિલાષુ સુરેસ સચી કેમ્ ॥
રિતુ બસંત બહ ત્રિબિધ બયારી। સબ કહઁ સુલભ પદારથ ચારી ॥
સ્ત્રક ચંદન બનિતાદિક ભોગા। દેખિ હરષ બિસમય બસ લોગા ॥

દો. સંપત ચકી ભરતુ ચક મુનિ આયસ ખેલવાર ॥
તેહિ નિસિ આશ્રમ પિંજરાઁ રાખે ભા ભિનુસાર ॥ 215 ॥

માસપારાયણ, ઉન્નીસવાઁ વિશ્રામ
કીન્હ નિમજ્જનુ તીરથરાજા। નાઇ મુનિહિ સિરુ સહિત સમાજા ॥
રિષિ આયસુ અસીસ સિર રાખી। કરિ દંડવત બિનય બહુ ભાષી ॥
પથ ગતિ કુસલ સાથ સબ લીન્હે। ચલે ચિત્રકૂટહિં ચિતુ દીન્હેમ્ ॥
રામસખા કર દીન્હેં લાગૂ। ચલત દેહ ધરિ જનુ અનુરાગૂ ॥
નહિં પદ ત્રાન સીસ નહિં છાયા। પેમુ નેમુ બ્રતુ ધરમુ અમાયા ॥
લખન રામ સિય પંથ કહાની। પૂઁછત સખહિ કહત મૃદુ બાની ॥
રામ બાસ થલ બિટપ બિલોકેં। ઉર અનુરાગ રહત નહિં રોકૈમ્ ॥
દૈખિ દસા સુર બરિસહિં ફૂલા। ભિ મૃદુ મહિ મગુ મંગલ મૂલા ॥

દો. કિએઁ જાહિં છાયા જલદ સુખદ બહિ બર બાત।
તસ મગુ ભયુ ન રામ કહઁ જસ ભા ભરતહિ જાત ॥ 216 ॥

જડ઼ ચેતન મગ જીવ ઘનેરે। જે ચિતે પ્રભુ જિન્હ પ્રભુ હેરે ॥
તે સબ ભે પરમ પદ જોગૂ। ભરત દરસ મેટા ભવ રોગૂ ॥
યહ બડ઼ઇ બાત ભરત કિ નાહીં। સુમિરત જિનહિ રામુ મન માહીમ્ ॥
બારક રામ કહત જગ જેઊ। હોત તરન તારન નર તેઊ ॥
ભરતુ રામ પ્રિય પુનિ લઘુ ભ્રાતા। કસ ન હોઇ મગુ મંગલદાતા ॥
સિદ્ધ સાધુ મુનિબર અસ કહહીં। ભરતહિ નિરખિ હરષુ હિયઁ લહહીમ્ ॥
દેખિ પ્રભાઉ સુરેસહિ સોચૂ। જગુ ભલ ભલેહિ પોચ કહુઁ પોચૂ ॥
ગુર સન કહેઉ કરિઅ પ્રભુ સોઈ। રામહિ ભરતહિ ભેંટ ન હોઈ ॥

દો. રામુ સઁકોચી પ્રેમ બસ ભરત સપેમ પયોધિ।
બની બાત બેગરન ચહતિ કરિઅ જતનુ છલુ સોધિ ॥ 217 ॥

બચન સુનત સુરગુરુ મુસકાને। સહસ્રનયન બિનુ લોચન જાને ॥
માયાપતિ સેવક સન માયા। કરિ ત ઉલટિ પરિ સુરરાયા ॥
તબ કિછુ કીન્હ રામ રુખ જાની। અબ કુચાલિ કરિ હોઇહિ હાની ॥
સુનુ સુરેસ રઘુનાથ સુભ્AU। નિજ અપરાધ રિસાહિં ન ક્AU ॥
જો અપરાધુ ભગત કર કરી। રામ રોષ પાવક સો જરી ॥
લોકહુઁ બેદ બિદિત ઇતિહાસા। યહ મહિમા જાનહિં દુરબાસા ॥
ભરત સરિસ કો રામ સનેહી। જગુ જપ રામ રામુ જપ જેહી ॥

દો. મનહુઁ ન આનિઅ અમરપતિ રઘુબર ભગત અકાજુ।
અજસુ લોક પરલોક દુખ દિન દિન સોક સમાજુ ॥ 218 ॥

સુનુ સુરેસ ઉપદેસુ હમારા। રામહિ સેવકુ પરમ પિઆરા ॥
માનત સુખુ સેવક સેવકાઈ। સેવક બૈર બૈરુ અધિકાઈ ॥
જદ્યપિ સમ નહિં રાગ ન રોષૂ। ગહહિં ન પાપ પૂનુ ગુન દોષૂ ॥
કરમ પ્રધાન બિસ્વ કરિ રાખા। જો જસ કરિ સો તસ ફલુ ચાખા ॥
તદપિ કરહિં સમ બિષમ બિહારા। ભગત અભગત હૃદય અનુસારા ॥
અગુન અલેપ અમાન એકરસ। રામુ સગુન ભે ભગત પેમ બસ ॥
રામ સદા સેવક રુચિ રાખી। બેદ પુરાન સાધુ સુર સાખી ॥
અસ જિયઁ જાનિ તજહુ કુટિલાઈ। કરહુ ભરત પદ પ્રીતિ સુહાઈ ॥

દો. રામ ભગત પરહિત નિરત પર દુખ દુખી દયાલ।
ભગત સિરોમનિ ભરત તેં જનિ ડરપહુ સુરપાલ ॥ 219 ॥

સત્યસંધ પ્રભુ સુર હિતકારી। ભરત રામ આયસ અનુસારી ॥
સ્વારથ બિબસ બિકલ તુમ્હ હોહૂ। ભરત દોસુ નહિં રાઉર મોહૂ ॥
સુનિ સુરબર સુરગુર બર બાની। ભા પ્રમોદુ મન મિટી ગલાની ॥
બરષિ પ્રસૂન હરષિ સુરર્AU। લગે સરાહન ભરત સુભ્AU ॥
એહિ બિધિ ભરત ચલે મગ જાહીં। દસા દેખિ મુનિ સિદ્ધ સિહાહીમ્ ॥
જબહિં રામુ કહિ લેહિં ઉસાસા। ઉમગત પેમુ મનહઁ ચહુ પાસા ॥
દ્રવહિં બચન સુનિ કુલિસ પષાના। પુરજન પેમુ ન જાઇ બખાના ॥
બીચ બાસ કરિ જમુનહિં આએ। નિરખિ નીરુ લોચન જલ છાએ ॥

દો. રઘુબર બરન બિલોકિ બર બારિ સમેત સમાજ।
હોત મગન બારિધિ બિરહ ચઢ઼એ બિબેક જહાજ ॥ 220 ॥

જમુન તીર તેહિ દિન કરિ બાસૂ। ભયુ સમય સમ સબહિ સુપાસૂ ॥
રાતહિં ઘાટ ઘાટ કી તરની। આઈં અગનિત જાહિં ન બરની ॥
પ્રાત પાર ભે એકહિ ખેંવાઁ। તોષે રામસખા કી સેવાઁ ॥
ચલે નહાઇ નદિહિ સિર નાઈ। સાથ નિષાદનાથ દૌ ભાઈ ॥
આગેં મુનિબર બાહન આછેં। રાજસમાજ જાઇ સબુ પાછેમ્ ॥
તેહિં પાછેં દૌ બંધુ પયાદેં। ભૂષન બસન બેષ સુઠિ સાદેમ્ ॥
સેવક સુહ્રદ સચિવસુત સાથા। સુમિરત લખનુ સીય રઘુનાથા ॥
જહઁ જહઁ રામ બાસ બિશ્રામા। તહઁ તહઁ કરહિં સપ્રેમ પ્રનામા ॥

દો. મગબાસી નર નારિ સુનિ ધામ કામ તજિ ધાઇ।
દેખિ સરૂપ સનેહ સબ મુદિત જનમ ફલુ પાઇ ॥ 221 ॥

કહહિં સપેમ એક એક પાહીં। રામુ લખનુ સખિ હોહિં કિ નાહીમ્ ॥
બય બપુ બરન રૂપ સોઇ આલી। સીલુ સનેહુ સરિસ સમ ચાલી ॥
બેષુ ન સો સખિ સીય ન સંગા। આગેં અની ચલી ચતુરંગા ॥
નહિં પ્રસન્ન મુખ માનસ ખેદા। સખિ સંદેહુ હોઇ એહિં ભેદા ॥
તાસુ તરક તિયગન મન માની। કહહિં સકલ તેહિ સમ ન સયાની ॥
તેહિ સરાહિ બાની ફુરિ પૂજી। બોલી મધુર બચન તિય દૂજી ॥
કહિ સપેમ સબ કથાપ્રસંગૂ। જેહિ બિધિ રામ રાજ રસ ભંગૂ ॥
ભરતહિ બહુરિ સરાહન લાગી। સીલ સનેહ સુભાય સુભાગી ॥

દો. ચલત પયાદેં ખાત ફલ પિતા દીન્હ તજિ રાજુ।
જાત મનાવન રઘુબરહિ ભરત સરિસ કો આજુ ॥ 222 ॥

ભાયપ ભગતિ ભરત આચરનૂ। કહત સુનત દુખ દૂષન હરનૂ ॥
જો કછુ કહબ થોર સખિ સોઈ। રામ બંધુ અસ કાહે ન હોઈ ॥
હમ સબ સાનુજ ભરતહિ દેખેં। ભિન્હ ધન્ય જુબતી જન લેખેમ્ ॥
સુનિ ગુન દેખિ દસા પછિતાહીં। કૈકિ જનનિ જોગુ સુતુ નાહીમ્ ॥
કૌ કહ દૂષનુ રાનિહિ નાહિન। બિધિ સબુ કીન્હ હમહિ જો દાહિન ॥
કહઁ હમ લોક બેદ બિધિ હીની। લઘુ તિય કુલ કરતૂતિ મલીની ॥
બસહિં કુદેસ કુગાઁવ કુબામા। કહઁ યહ દરસુ પુન્ય પરિનામા ॥
અસ અનંદુ અચિરિજુ પ્રતિ ગ્રામા। જનુ મરુભૂમિ કલપતરુ જામા ॥

દો. ભરત દરસુ દેખત ખુલેઉ મગ લોગન્હ કર ભાગુ।
જનુ સિંઘલબાસિન્હ ભયુ બિધિ બસ સુલભ પ્રયાગુ ॥ 223 ॥

નિજ ગુન સહિત રામ ગુન ગાથા। સુનત જાહિં સુમિરત રઘુનાથા ॥
તીરથ મુનિ આશ્રમ સુરધામા। નિરખિ નિમજ્જહિં કરહિં પ્રનામા ॥
મનહીં મન માગહિં બરુ એહૂ। સીય રામ પદ પદુમ સનેહૂ ॥
મિલહિં કિરાત કોલ બનબાસી। બૈખાનસ બટુ જતી ઉદાસી ॥
કરિ પ્રનામુ પૂઁછહિં જેહિં તેહી। કેહિ બન લખનુ રામુ બૈદેહી ॥
તે પ્રભુ સમાચાર સબ કહહીં। ભરતહિ દેખિ જનમ ફલુ લહહીમ્ ॥
જે જન કહહિં કુસલ હમ દેખે। તે પ્રિય રામ લખન સમ લેખે ॥
એહિ બિધિ બૂઝત સબહિ સુબાની। સુનત રામ બનબાસ કહાની ॥

દો. તેહિ બાસર બસિ પ્રાતહીં ચલે સુમિરિ રઘુનાથ।
રામ દરસ કી લાલસા ભરત સરિસ સબ સાથ ॥ 224 ॥

મંગલ સગુન હોહિં સબ કાહૂ। ફરકહિં સુખદ બિલોચન બાહૂ ॥
ભરતહિ સહિત સમાજ ઉછાહૂ। મિલિહહિં રામુ મિટહિ દુખ દાહૂ ॥
કરત મનોરથ જસ જિયઁ જાકે। જાહિં સનેહ સુરાઁ સબ છાકે ॥
સિથિલ અંગ પગ મગ ડગિ ડોલહિં। બિહબલ બચન પેમ બસ બોલહિમ્ ॥
રામસખાઁ તેહિ સમય દેખાવા। સૈલ સિરોમનિ સહજ સુહાવા ॥
જાસુ સમીપ સરિત પય તીરા। સીય સમેત બસહિં દૌ બીરા ॥
દેખિ કરહિં સબ દંડ પ્રનામા। કહિ જય જાનકિ જીવન રામા ॥
પ્રેમ મગન અસ રાજ સમાજૂ। જનુ ફિરિ અવધ ચલે રઘુરાજૂ ॥

દો. ભરત પ્રેમુ તેહિ સમય જસ તસ કહિ સકિ ન સેષુ।
કબિહિં અગમ જિમિ બ્રહ્મસુખુ અહ મમ મલિન જનેષુ ॥ 225।

સકલ સનેહ સિથિલ રઘુબર કેં। ગે કોસ દુઇ દિનકર ઢરકેમ્ ॥
જલુ થલુ દેખિ બસે નિસિ બીતેં। કીન્હ ગવન રઘુનાથ પિરીતેમ્ ॥
ઉહાઁ રામુ રજની અવસેષા। જાગે સીયઁ સપન અસ દેખા ॥
સહિત સમાજ ભરત જનુ આએ। નાથ બિયોગ તાપ તન તાએ ॥
સકલ મલિન મન દીન દુખારી। દેખીં સાસુ આન અનુહારી ॥
સુનિ સિય સપન ભરે જલ લોચન। ભે સોચબસ સોચ બિમોચન ॥
લખન સપન યહ નીક ન હોઈ। કઠિન કુચાહ સુનાઇહિ કોઈ ॥
અસ કહિ બંધુ સમેત નહાને। પૂજિ પુરારિ સાધુ સનમાને ॥

છં. સનમાનિ સુર મુનિ બંદિ બૈઠે ઉત્તર દિસિ દેખત ભે।
નભ ધૂરિ ખગ મૃગ ભૂરિ ભાગે બિકલ પ્રભુ આશ્રમ ગે ॥
તુલસી ઉઠે અવલોકિ કારનુ કાહ ચિત સચકિત રહે।
સબ સમાચાર કિરાત કોલન્હિ આઇ તેહિ અવસર કહે ॥

દો. સુનત સુમંગલ બૈન મન પ્રમોદ તન પુલક ભર।
સરદ સરોરુહ નૈન તુલસી ભરે સનેહ જલ ॥ 226 ॥

બહુરિ સોચબસ ભે સિયરવનૂ। કારન કવન ભરત આગવનૂ ॥
એક આઇ અસ કહા બહોરી। સેન સંગ ચતુરંગ ન થોરી ॥
સો સુનિ રામહિ ભા અતિ સોચૂ। ઇત પિતુ બચ ઇત બંધુ સકોચૂ ॥
ભરત સુભાઉ સમુઝિ મન માહીં। પ્રભુ ચિત હિત થિતિ પાવત નાહી ॥
સમાધાન તબ ભા યહ જાને। ભરતુ કહે મહુઁ સાધુ સયાને ॥
લખન લખેઉ પ્રભુ હૃદયઁ ખભારૂ। કહત સમય સમ નીતિ બિચારૂ ॥
બિનુ પૂઁછ કછુ કહુઁ ગોસાઈં। સેવકુ સમયઁ ન ઢીઠ ઢિઠાઈ ॥
તુમ્હ સર્બગ્ય સિરોમનિ સ્વામી। આપનિ સમુઝિ કહુઁ અનુગામી ॥

દો. નાથ સુહ્રદ સુઠિ સરલ ચિત સીલ સનેહ નિધાન ॥
સબ પર પ્રીતિ પ્રતીતિ જિયઁ જાનિઅ આપુ સમાન ॥ 227 ॥

બિષી જીવ પાઇ પ્રભુતાઈ। મૂઢ઼ મોહ બસ હોહિં જનાઈ ॥
ભરતુ નીતિ રત સાધુ સુજાના। પ્રભુ પદ પ્રેમ સકલ જગુ જાના ॥
તેઊ આજુ રામ પદુ પાઈ। ચલે ધરમ મરજાદ મેટાઈ ॥
કુટિલ કુબંધ કુઅવસરુ તાકી। જાનિ રામ બનવાસ એકાકી ॥
કરિ કુમંત્રુ મન સાજિ સમાજૂ। આએ કરૈ અકંટક રાજૂ ॥
કોટિ પ્રકાર કલપિ કુટલાઈ। આએ દલ બટોરિ દૌ ભાઈ ॥
જૌં જિયઁ હોતિ ન કપટ કુચાલી। કેહિ સોહાતિ રથ બાજિ ગજાલી ॥
ભરતહિ દોસુ દેઇ કો જાએઁ। જગ બૌરાઇ રાજ પદુ પાએઁ ॥

દો. સસિ ગુર તિય ગામી નઘુષુ ચઢ઼એઉ ભૂમિસુર જાન।
લોક બેદ તેં બિમુખ ભા અધમ ન બેન સમાન ॥ 228 ॥

સહસબાહુ સુરનાથુ ત્રિસંકૂ। કેહિ ન રાજમદ દીન્હ કલંકૂ ॥
ભરત કીન્હ યહ ઉચિત ઉપ્AU। રિપુ રિન રંચ ન રાખબ ક્AU ॥
એક કીન્હિ નહિં ભરત ભલાઈ। નિદરે રામુ જાનિ અસહાઈ ॥
સમુઝિ પરિહિ સૌ આજુ બિસેષી। સમર સરોષ રામ મુખુ પેખી ॥
એતના કહત નીતિ રસ ભૂલા। રન રસ બિટપુ પુલક મિસ ફૂલા ॥
પ્રભુ પદ બંદિ સીસ રજ રાખી। બોલે સત્ય સહજ બલુ ભાષી ॥
અનુચિત નાથ ન માનબ મોરા। ભરત હમહિ ઉપચાર ન થોરા ॥
કહઁ લગિ સહિઅ રહિઅ મનુ મારેં। નાથ સાથ ધનુ હાથ હમારેમ્ ॥

દો. છત્રિ જાતિ રઘુકુલ જનમુ રામ અનુગ જગુ જાન।
લાતહુઁ મારેં ચઢ઼તિ સિર નીચ કો ધૂરિ સમાન ॥ 229 ॥

ઉઠિ કર જોરિ રજાયસુ માગા। મનહુઁ બીર રસ સોવત જાગા ॥
બાઁધિ જટા સિર કસિ કટિ ભાથા। સાજિ સરાસનુ સાયકુ હાથા ॥
આજુ રામ સેવક જસુ લેઊઁ। ભરતહિ સમર સિખાવન દેઊઁ ॥
રામ નિરાદર કર ફલુ પાઈ। સોવહુઁ સમર સેજ દૌ ભાઈ ॥
આઇ બના ભલ સકલ સમાજૂ। પ્રગટ કરુઁ રિસ પાછિલ આજૂ ॥
જિમિ કરિ નિકર દલિ મૃગરાજૂ। લેઇ લપેટિ લવા જિમિ બાજૂ ॥
તૈસેહિં ભરતહિ સેન સમેતા। સાનુજ નિદરિ નિપાતુઁ ખેતા ॥
જૌં સહાય કર સંકરુ આઈ। તૌ મારુઁ રન રામ દોહાઈ ॥

દો. અતિ સરોષ માખે લખનુ લખિ સુનિ સપથ પ્રવાન।
સભય લોક સબ લોકપતિ ચાહત ભભરિ ભગાન ॥ 230 ॥

જગુ ભય મગન ગગન ભિ બાની। લખન બાહુબલુ બિપુલ બખાની ॥
તાત પ્રતાપ પ્રભાઉ તુમ્હારા। કો કહિ સકિ કો જાનનિહારા ॥
અનુચિત ઉચિત કાજુ કિછુ હોઊ। સમુઝિ કરિઅ ભલ કહ સબુ કોઊ ॥
સહસા કરિ પાછૈં પછિતાહીં। કહહિં બેદ બુધ તે બુધ નાહીમ્ ॥
સુનિ સુર બચન લખન સકુચાને। રામ સીયઁ સાદર સનમાને ॥
કહી તાત તુમ્હ નીતિ સુહાઈ। સબ તેં કઠિન રાજમદુ ભાઈ ॥
જો અચવઁત નૃપ માતહિં તેઈ। નાહિન સાધુસભા જેહિં સેઈ ॥
સુનહુ લખન ભલ ભરત સરીસા। બિધિ પ્રપંચ મહઁ સુના ન દીસા ॥

દો. ભરતહિ હોઇ ન રાજમદુ બિધિ હરિ હર પદ પાઇ ॥
કબહુઁ કિ કાઁજી સીકરનિ છીરસિંધુ બિનસાઇ ॥ 231 ॥

તિમિરુ તરુન તરનિહિ મકુ ગિલી। ગગનુ મગન મકુ મેઘહિં મિલી ॥
ગોપદ જલ બૂડ઼હિં ઘટજોની। સહજ છમા બરુ છાડ઼ઐ છોની ॥
મસક ફૂઁક મકુ મેરુ ઉડ઼આઈ। હોઇ ન નૃપમદુ ભરતહિ ભાઈ ॥
લખન તુમ્હાર સપથ પિતુ આના। સુચિ સુબંધુ નહિં ભરત સમાના ॥
સગુન ખીરુ અવગુન જલુ તાતા। મિલિ રચિ પરપંચુ બિધાતા ॥
ભરતુ હંસ રબિબંસ તડ઼આગા। જનમિ કીન્હ ગુન દોષ બિભાગા ॥
ગહિ ગુન પય તજિ અવગુન બારી। નિજ જસ જગત કીન્હિ ઉજિઆરી ॥
કહત ભરત ગુન સીલુ સુભ્AU। પેમ પયોધિ મગન રઘુર્AU ॥

દો. સુનિ રઘુબર બાની બિબુધ દેખિ ભરત પર હેતુ।
સકલ સરાહત રામ સો પ્રભુ કો કૃપાનિકેતુ ॥ 232 ॥

જૌં ન હોત જગ જનમ ભરત કો। સકલ ધરમ ધુર ધરનિ ધરત કો ॥
કબિ કુલ અગમ ભરત ગુન ગાથા। કો જાનિ તુમ્હ બિનુ રઘુનાથા ॥
લખન રામ સિયઁ સુનિ સુર બાની। અતિ સુખુ લહેઉ ન જાઇ બખાની ॥
ઇહાઁ ભરતુ સબ સહિત સહાએ। મંદાકિનીં પુનીત નહાએ ॥
સરિત સમીપ રાખિ સબ લોગા। માગિ માતુ ગુર સચિવ નિયોગા ॥
ચલે ભરતુ જહઁ સિય રઘુરાઈ। સાથ નિષાદનાથુ લઘુ ભાઈ ॥
સમુઝિ માતુ કરતબ સકુચાહીં। કરત કુતરક કોટિ મન માહીમ્ ॥
રામુ લખનુ સિય સુનિ મમ ન્AUઁ। ઉઠિ જનિ અનત જાહિં તજિ ઠ્AUઁ ॥

દો. માતુ મતે મહુઁ માનિ મોહિ જો કછુ કરહિં સો થોર।
અઘ અવગુન છમિ આદરહિં સમુઝિ આપની ઓર ॥ 233 ॥

જૌં પરિહરહિં મલિન મનુ જાની। જૌ સનમાનહિં સેવકુ માની ॥
મોરેં સરન રામહિ કી પનહી। રામ સુસ્વામિ દોસુ સબ જનહી ॥
જગ જસ ભાજન ચાતક મીના। નેમ પેમ નિજ નિપુન નબીના ॥
અસ મન ગુનત ચલે મગ જાતા। સકુચ સનેહઁ સિથિલ સબ ગાતા ॥
ફેરત મનહુઁ માતુ કૃત ખોરી। ચલત ભગતિ બલ ધીરજ ધોરી ॥
જબ સમુઝત રઘુનાથ સુભ્AU। તબ પથ પરત ઉતાઇલ પ્AU ॥
ભરત દસા તેહિ અવસર કૈસી। જલ પ્રબાહઁ જલ અલિ ગતિ જૈસી ॥
દેખિ ભરત કર સોચુ સનેહૂ। ભા નિષાદ તેહિ સમયઁ બિદેહૂ ॥

દો. લગે હોન મંગલ સગુન સુનિ ગુનિ કહત નિષાદુ।
મિટિહિ સોચુ હોઇહિ હરષુ પુનિ પરિનામ બિષાદુ ॥ 234 ॥

સેવક બચન સત્ય સબ જાને। આશ્રમ નિકટ જાઇ નિઅરાને ॥
ભરત દીખ બન સૈલ સમાજૂ। મુદિત છુધિત જનુ પાઇ સુનાજૂ ॥
ઈતિ ભીતિ જનુ પ્રજા દુખારી। ત્રિબિધ તાપ પીડ઼ઇત ગ્રહ મારી ॥
જાઇ સુરાજ સુદેસ સુખારી। હોહિં ભરત ગતિ તેહિ અનુહારી ॥
રામ બાસ બન સંપતિ ભ્રાજા। સુખી પ્રજા જનુ પાઇ સુરાજા ॥
સચિવ બિરાગુ બિબેકુ નરેસૂ। બિપિન સુહાવન પાવન દેસૂ ॥
ભટ જમ નિયમ સૈલ રજધાની। સાંતિ સુમતિ સુચિ સુંદર રાની ॥
સકલ અંગ સંપન્ન સુર્AU। રામ ચરન આશ્રિત ચિત ચ્AU ॥

દો. જીતિ મોહ મહિપાલુ દલ સહિત બિબેક ભુઆલુ।
કરત અકંટક રાજુ પુરઁ સુખ સંપદા સુકાલુ ॥ 235 ॥

બન પ્રદેસ મુનિ બાસ ઘનેરે। જનુ પુર નગર ગાઉઁ ગન ખેરે ॥
બિપુલ બિચિત્ર બિહગ મૃગ નાના। પ્રજા સમાજુ ન જાઇ બખાના ॥
ખગહા કરિ હરિ બાઘ બરાહા। દેખિ મહિષ બૃષ સાજુ સરાહા ॥
બયરુ બિહાઇ ચરહિં એક સંગા। જહઁ તહઁ મનહુઁ સેન ચતુરંગા ॥
ઝરના ઝરહિં મત્ત ગજ ગાજહિં। મનહુઁ નિસાન બિબિધિ બિધિ બાજહિમ્ ॥
ચક ચકોર ચાતક સુક પિક ગન। કૂજત મંજુ મરાલ મુદિત મન ॥
અલિગન ગાવત નાચત મોરા। જનુ સુરાજ મંગલ ચહુ ઓરા ॥
બેલિ બિટપ તૃન સફલ સફૂલા। સબ સમાજુ મુદ મંગલ મૂલા ॥
દો. રામ સૈલ સોભા નિરખિ ભરત હૃદયઁ અતિ પેમુ।
તાપસ તપ ફલુ પાઇ જિમિ સુખી સિરાનેં નેમુ ॥ 236 ॥

માસપારાયણ, બીસવાઁ વિશ્રામ
નવાહ્નપારાયણ, પાઁચવાઁ વિશ્રામ
તબ કેવટ ઊઁચેં ચઢ઼ઇ ધાઈ। કહેઉ ભરત સન ભુજા ઉઠાઈ ॥
નાથ દેખિઅહિં બિટપ બિસાલા। પાકરિ જંબુ રસાલ તમાલા ॥
જિન્હ તરુબરન્હ મધ્ય બટુ સોહા। મંજુ બિસાલ દેખિ મનુ મોહા ॥
નીલ સઘન પલ્લ્વ ફલ લાલા। અબિરલ છાહઁ સુખદ સબ કાલા ॥
માનહુઁ તિમિર અરુનમય રાસી। બિરચી બિધિ સઁકેલિ સુષમા સી ॥
એ તરુ સરિત સમીપ ગોસાઁઈ। રઘુબર પરનકુટી જહઁ છાઈ ॥
તુલસી તરુબર બિબિધ સુહાએ। કહુઁ કહુઁ સિયઁ કહુઁ લખન લગાએ ॥
બટ છાયાઁ બેદિકા બનાઈ। સિયઁ નિજ પાનિ સરોજ સુહાઈ ॥

દો. જહાઁ બૈઠિ મુનિગન સહિત નિત સિય રામુ સુજાન।
સુનહિં કથા ઇતિહાસ સબ આગમ નિગમ પુરાન ॥ 237 ॥

સખા બચન સુનિ બિટપ નિહારી। ઉમગે ભરત બિલોચન બારી ॥
કરત પ્રનામ ચલે દૌ ભાઈ। કહત પ્રીતિ સારદ સકુચાઈ ॥
હરષહિં નિરખિ રામ પદ અંકા। માનહુઁ પારસુ પાયુ રંકા ॥
રજ સિર ધરિ હિયઁ નયનન્હિ લાવહિં। રઘુબર મિલન સરિસ સુખ પાવહિમ્ ॥
દેખિ ભરત ગતિ અકથ અતીવા। પ્રેમ મગન મૃગ ખગ જડ઼ જીવા ॥
સખહિ સનેહ બિબસ મગ ભૂલા। કહિ સુપંથ સુર બરષહિં ફૂલા ॥
નિરખિ સિદ્ધ સાધક અનુરાગે। સહજ સનેહુ સરાહન લાગે ॥
હોત ન ભૂતલ ભાઉ ભરત કો। અચર સચર ચર અચર કરત કો ॥

દો. પેમ અમિઅ મંદરુ બિરહુ ભરતુ પયોધિ ગઁભીર।
મથિ પ્રગટેઉ સુર સાધુ હિત કૃપાસિંધુ રઘુબીર ॥ 238 ॥

સખા સમેત મનોહર જોટા। લખેઉ ન લખન સઘન બન ઓટા ॥
ભરત દીખ પ્રભુ આશ્રમુ પાવન। સકલ સુમંગલ સદનુ સુહાવન ॥

કરત પ્રબેસ મિટે દુખ દાવા। જનુ જોગીં પરમારથુ પાવા ॥
દેખે ભરત લખન પ્રભુ આગે। પૂઁછે બચન કહત અનુરાગે ॥
સીસ જટા કટિ મુનિ પટ બાઁધેં। તૂન કસેં કર સરુ ધનુ કાઁધેમ્ ॥
બેદી પર મુનિ સાધુ સમાજૂ। સીય સહિત રાજત રઘુરાજૂ ॥
બલકલ બસન જટિલ તનુ સ્યામા। જનુ મુનિ બેષ કીન્હ રતિ કામા ॥
કર કમલનિ ધનુ સાયકુ ફેરત। જિય કી જરનિ હરત હઁસિ હેરત ॥

દો. લસત મંજુ મુનિ મંડલી મધ્ય સીય રઘુચંદુ।
ગ્યાન સભાઁ જનુ તનુ ધરે ભગતિ સચ્ચિદાનંદુ ॥ 239 ॥

સાનુજ સખા સમેત મગન મન। બિસરે હરષ સોક સુખ દુખ ગન ॥
પાહિ નાથ કહિ પાહિ ગોસાઈ। ભૂતલ પરે લકુટ કી નાઈ ॥
બચન સપેમ લખન પહિચાને। કરત પ્રનામુ ભરત જિયઁ જાને ॥
બંધુ સનેહ સરસ એહિ ઓરા। ઉત સાહિબ સેવા બસ જોરા ॥
મિલિ ન જાઇ નહિં ગુદરત બની। સુકબિ લખન મન કી ગતિ ભની ॥
રહે રાખિ સેવા પર ભારૂ। ચઢ઼ઈ ચંગ જનુ ખૈંચ ખેલારૂ ॥
કહત સપ્રેમ નાઇ મહિ માથા। ભરત પ્રનામ કરત રઘુનાથા ॥
ઉઠે રામુ સુનિ પેમ અધીરા। કહુઁ પટ કહુઁ નિષંગ ધનુ તીરા ॥

દો. બરબસ લિએ ઉઠાઇ ઉર લાએ કૃપાનિધાન।
ભરત રામ કી મિલનિ લખિ બિસરે સબહિ અપાન ॥ 240 ॥

મિલનિ પ્રીતિ કિમિ જાઇ બખાની। કબિકુલ અગમ કરમ મન બાની ॥
પરમ પેમ પૂરન દૌ ભાઈ। મન બુધિ ચિત અહમિતિ બિસરાઈ ॥
કહહુ સુપેમ પ્રગટ કો કરી। કેહિ છાયા કબિ મતિ અનુસરી ॥
કબિહિ અરથ આખર બલુ સાઁચા। અનુહરિ તાલ ગતિહિ નટુ નાચા ॥
અગમ સનેહ ભરત રઘુબર કો। જહઁ ન જાઇ મનુ બિધિ હરિ હર કો ॥
સો મૈં કુમતિ કહૌં કેહિ ભાઁતી। બાજ સુરાગ કિ ગાઁડર તાઁતી ॥
મિલનિ બિલોકિ ભરત રઘુબર કી। સુરગન સભય ધકધકી ધરકી ॥
સમુઝાએ સુરગુરુ જડ઼ જાગે। બરષિ પ્રસૂન પ્રસંસન લાગે ॥

દો. મિલિ સપેમ રિપુસૂદનહિ કેવટુ ભેંટેઉ રામ।
ભૂરિ ભાયઁ ભેંટે ભરત લછિમન કરત પ્રનામ ॥ 241 ॥

ભેંટેઉ લખન લલકિ લઘુ ભાઈ। બહુરિ નિષાદુ લીન્હ ઉર લાઈ ॥
પુનિ મુનિગન દુહુઁ ભાઇન્હ બંદે। અભિમત આસિષ પાઇ અનંદે ॥
સાનુજ ભરત ઉમગિ અનુરાગા। ધરિ સિર સિય પદ પદુમ પરાગા ॥
પુનિ પુનિ કરત પ્રનામ ઉઠાએ। સિર કર કમલ પરસિ બૈઠાએ ॥
સીયઁ અસીસ દીન્હિ મન માહીં। મગન સનેહઁ દેહ સુધિ નાહીમ્ ॥
સબ બિધિ સાનુકૂલ લખિ સીતા। ભે નિસોચ ઉર અપડર બીતા ॥
કૌ કિછુ કહિ ન કૌ કિછુ પૂઁછા। પ્રેમ ભરા મન નિજ ગતિ છૂઁછા ॥
તેહિ અવસર કેવટુ ધીરજુ ધરિ। જોરિ પાનિ બિનવત પ્રનામુ કરિ ॥

દો. નાથ સાથ મુનિનાથ કે માતુ સકલ પુર લોગ।
સેવક સેનપ સચિવ સબ આએ બિકલ બિયોગ ॥ 242 ॥

સીલસિંધુ સુનિ ગુર આગવનૂ। સિય સમીપ રાખે રિપુદવનૂ ॥
ચલે સબેગ રામુ તેહિ કાલા। ધીર ધરમ ધુર દીનદયાલા ॥
ગુરહિ દેખિ સાનુજ અનુરાગે। દંડ પ્રનામ કરન પ્રભુ લાગે ॥
મુનિબર ધાઇ લિએ ઉર લાઈ। પ્રેમ ઉમગિ ભેંટે દૌ ભાઈ ॥
પ્રેમ પુલકિ કેવટ કહિ નામૂ। કીન્હ દૂરિ તેં દંડ પ્રનામૂ ॥
રામસખા રિષિ બરબસ ભેંટા। જનુ મહિ લુઠત સનેહ સમેટા ॥
રઘુપતિ ભગતિ સુમંગલ મૂલા। નભ સરાહિ સુર બરિસહિં ફૂલા ॥
એહિ સમ નિપટ નીચ કૌ નાહીં। બડ઼ બસિષ્ઠ સમ કો જગ માહીમ્ ॥

દો. જેહિ લખિ લખનહુ તેં અધિક મિલે મુદિત મુનિરાઉ।
સો સીતાપતિ ભજન કો પ્રગટ પ્રતાપ પ્રભાઉ ॥ 243 ॥

આરત લોગ રામ સબુ જાના। કરુનાકર સુજાન ભગવાના ॥
જો જેહિ ભાયઁ રહા અભિલાષી। તેહિ તેહિ કૈ તસિ તસિ રુખ રાખી ॥
સાનુજ મિલિ પલ મહુ સબ કાહૂ। કીન્હ દૂરિ દુખુ દારુન દાહૂ ॥
યહ બડ઼ઇ બાતઁ રામ કૈ નાહીં। જિમિ ઘટ કોટિ એક રબિ છાહીમ્ ॥
મિલિ કેવટિહિ ઉમગિ અનુરાગા। પુરજન સકલ સરાહહિં ભાગા ॥
દેખીં રામ દુખિત મહતારીં। જનુ સુબેલિ અવલીં હિમ મારીમ્ ॥
પ્રથમ રામ ભેંટી કૈકેઈ। સરલ સુભાયઁ ભગતિ મતિ ભેઈ ॥
પગ પરિ કીન્હ પ્રબોધુ બહોરી। કાલ કરમ બિધિ સિર ધરિ ખોરી ॥

દો. ભેટીં રઘુબર માતુ સબ કરિ પ્રબોધુ પરિતોષુ ॥
અંબ ઈસ આધીન જગુ કાહુ ન દેઇઅ દોષુ ॥ 244 ॥

ગુરતિય પદ બંદે દુહુ ભાઈ। સહિત બિપ્રતિય જે સઁગ આઈ ॥
ગંગ ગૌરિ સમ સબ સનમાનીમ્ ॥ દેહિં અસીસ મુદિત મૃદુ બાની ॥
ગહિ પદ લગે સુમિત્રા અંકા। જનુ ભેટીં સંપતિ અતિ રંકા ॥
પુનિ જનનિ ચરનનિ દૌ ભ્રાતા। પરે પેમ બ્યાકુલ સબ ગાતા ॥
અતિ અનુરાગ અંબ ઉર લાએ। નયન સનેહ સલિલ અન્હવાએ ॥
તેહિ અવસર કર હરષ બિષાદૂ। કિમિ કબિ કહૈ મૂક જિમિ સ્વાદૂ ॥
મિલિ જનનહિ સાનુજ રઘુર્AU। ગુર સન કહેઉ કિ ધારિઅ પ્AU ॥
પુરજન પાઇ મુનીસ નિયોગૂ। જલ થલ તકિ તકિ ઉતરેઉ લોગૂ ॥

દો. મહિસુર મંત્રી માતુ ગુર ગને લોગ લિએ સાથ ॥
પાવન આશ્રમ ગવનુ કિય ભરત લખન રઘુનાથ ॥ 245 ॥

સીય આઇ મુનિબર પગ લાગી। ઉચિત અસીસ લહી મન માગી ॥
ગુરપતિનિહિ મુનિતિયન્હ સમેતા। મિલી પેમુ કહિ જાઇ ન જેતા ॥
બંદિ બંદિ પગ સિય સબહી કે। આસિરબચન લહે પ્રિય જી કે ॥
સાસુ સકલ જબ સીયઁ નિહારીં। મૂદે નયન સહમિ સુકુમારીમ્ ॥
પરીં બધિક બસ મનહુઁ મરાલીં। કાહ કીન્હ કરતાર કુચાલીમ્ ॥
તિન્હ સિય નિરખિ નિપટ દુખુ પાવા। સો સબુ સહિઅ જો દૈઉ સહાવા ॥
જનકસુતા તબ ઉર ધરિ ધીરા। નીલ નલિન લોયન ભરિ નીરા ॥
મિલી સકલ સાસુન્હ સિય જાઈ। તેહિ અવસર કરુના મહિ છાઈ ॥

દો. લાગિ લાગિ પગ સબનિ સિય ભેંટતિ અતિ અનુરાગ ॥
હૃદયઁ અસીસહિં પેમ બસ રહિઅહુ ભરી સોહાગ ॥ 246 ॥

બિકલ સનેહઁ સીય સબ રાનીં। બૈઠન સબહિ કહેઉ ગુર ગ્યાનીમ્ ॥
કહિ જગ ગતિ માયિક મુનિનાથા। કહે કછુક પરમારથ ગાથા ॥
નૃપ કર સુરપુર ગવનુ સુનાવા। સુનિ રઘુનાથ દુસહ દુખુ પાવા ॥
મરન હેતુ નિજ નેહુ બિચારી। ભે અતિ બિકલ ધીર ધુર ધારી ॥
કુલિસ કઠોર સુનત કટુ બાની। બિલપત લખન સીય સબ રાની ॥
સોક બિકલ અતિ સકલ સમાજૂ। માનહુઁ રાજુ અકાજેઉ આજૂ ॥
મુનિબર બહુરિ રામ સમુઝાએ। સહિત સમાજ સુસરિત નહાએ ॥
બ્રતુ નિરંબુ તેહિ દિન પ્રભુ કીન્હા। મુનિહુ કહેં જલુ કાહુઁ ન લીન્હા ॥

દો. ભોરુ ભેઁ રઘુનંદનહિ જો મુનિ આયસુ દીન્હ ॥
શ્રદ્ધા ભગતિ સમેત પ્રભુ સો સબુ સાદરુ કીન્હ ॥ 247 ॥

કરિ પિતુ ક્રિયા બેદ જસિ બરની। ભે પુનીત પાતક તમ તરની ॥
જાસુ નામ પાવક અઘ તૂલા। સુમિરત સકલ સુમંગલ મૂલા ॥
સુદ્ધ સો ભયુ સાધુ સંમત અસ। તીરથ આવાહન સુરસરિ જસ ॥
સુદ્ધ ભેઁ દુઇ બાસર બીતે। બોલે ગુર સન રામ પિરીતે ॥
નાથ લોગ સબ નિપટ દુખારી। કંદ મૂલ ફલ અંબુ અહારી ॥
સાનુજ ભરતુ સચિવ સબ માતા। દેખિ મોહિ પલ જિમિ જુગ જાતા ॥
સબ સમેત પુર ધારિઅ પ્AU। આપુ ઇહાઁ અમરાવતિ ર્AU ॥
બહુત કહેઉઁ સબ કિયુઁ ઢિઠાઈ। ઉચિત હોઇ તસ કરિઅ ગોસાઁઈ ॥

દો. ધર્મ સેતુ કરુનાયતન કસ ન કહહુ અસ રામ।
લોગ દુખિત દિન દુઇ દરસ દેખિ લહહુઁ બિશ્રામ ॥ 248 ॥

રામ બચન સુનિ સભય સમાજૂ। જનુ જલનિધિ મહુઁ બિકલ જહાજૂ ॥
સુનિ ગુર ગિરા સુમંગલ મૂલા। ભયુ મનહુઁ મારુત અનુકુલા ॥
પાવન પયઁ તિહુઁ કાલ નહાહીં। જો બિલોકિ અંઘ ઓઘ નસાહીમ્ ॥
મંગલમૂરતિ લોચન ભરિ ભરિ। નિરખહિં હરષિ દંડવત કરિ કરિ ॥
રામ સૈલ બન દેખન જાહીં। જહઁ સુખ સકલ સકલ દુખ નાહીમ્ ॥
ઝરના ઝરિહિં સુધાસમ બારી। ત્રિબિધ તાપહર ત્રિબિધ બયારી ॥
બિટપ બેલિ તૃન અગનિત જાતી। ફલ પ્રસૂન પલ્લવ બહુ ભાઁતી ॥
સુંદર સિલા સુખદ તરુ છાહીં। જાઇ બરનિ બન છબિ કેહિ પાહીમ્ ॥

દો. સરનિ સરોરુહ જલ બિહગ કૂજત ગુંજત ભૃંગ।
બૈર બિગત બિહરત બિપિન મૃગ બિહંગ બહુરંગ ॥ 249 ॥

કોલ કિરાત ભિલ્લ બનબાસી। મધુ સુચિ સુંદર સ્વાદુ સુધા સી ॥
ભરિ ભરિ પરન પુટીં રચિ રુરી। કંદ મૂલ ફલ અંકુર જૂરી ॥
સબહિ દેહિં કરિ બિનય પ્રનામા। કહિ કહિ સ્વાદ ભેદ ગુન નામા ॥
દેહિં લોગ બહુ મોલ ન લેહીં। ફેરત રામ દોહાઈ દેહીમ્ ॥
કહહિં સનેહ મગન મૃદુ બાની। માનત સાધુ પેમ પહિચાની ॥
તુમ્હ સુકૃતી હમ નીચ નિષાદા। પાવા દરસનુ રામ પ્રસાદા ॥
હમહિ અગમ અતિ દરસુ તુમ્હારા। જસ મરુ ધરનિ દેવધુનિ ધારા ॥
રામ કૃપાલ નિષાદ નેવાજા। પરિજન પ્રજુ ચહિઅ જસ રાજા ॥

દો. યહ જિઁયઁ જાનિ સઁકોચુ તજિ કરિઅ છોહુ લખિ નેહુ।
હમહિ કૃતારથ કરન લગિ ફલ તૃન અંકુર લેહુ ॥ 250 ॥

તુમ્હ પ્રિય પાહુને બન પગુ ધારે। સેવા જોગુ ન ભાગ હમારે ॥
દેબ કાહ હમ તુમ્હહિ ગોસાઁઈ। ઈધનુ પાત કિરાત મિતાઈ ॥
યહ હમારિ અતિ બડ઼ઇ સેવકાઈ। લેહિ ન બાસન બસન ચોરાઈ ॥
હમ જડ઼ જીવ જીવ ગન ઘાતી। કુટિલ કુચાલી કુમતિ કુજાતી ॥
પાપ કરત નિસિ બાસર જાહીં। નહિં પટ કટિ નહિ પેટ અઘાહીમ્ ॥
સપોનેહુઁ ધરમ બુદ્ધિ કસ ક્AU। યહ રઘુનંદન દરસ પ્રભ્AU ॥
જબ તેં પ્રભુ પદ પદુમ નિહારે। મિટે દુસહ દુખ દોષ હમારે ॥
બચન સુનત પુરજન અનુરાગે। તિન્હ કે ભાગ સરાહન લાગે ॥

છં. લાગે સરાહન ભાગ સબ અનુરાગ બચન સુનાવહીં।
બોલનિ મિલનિ સિય રામ ચરન સનેહુ લખિ સુખુ પાવહીમ્ ॥
નર નારિ નિદરહિં નેહુ નિજ સુનિ કોલ ભિલ્લનિ કી ગિરા।
તુલસી કૃપા રઘુબંસમનિ કી લોહ લૈ લૌકા તિરા ॥

સો. બિહરહિં બન ચહુ ઓર પ્રતિદિન પ્રમુદિત લોગ સબ।
જલ જ્યોં દાદુર મોર ભે પીન પાવસ પ્રથમ ॥ 251 ॥

પુર જન નારિ મગન અતિ પ્રીતી। બાસર જાહિં પલક સમ બીતી ॥
સીય સાસુ પ્રતિ બેષ બનાઈ। સાદર કરિ સરિસ સેવકાઈ ॥
લખા ન મરમુ રામ બિનુ કાહૂઁ। માયા સબ સિય માયા માહૂઁ ॥
સીયઁ સાસુ સેવા બસ કીન્હીં। તિન્હ લહિ સુખ સિખ આસિષ દીન્હીમ્ ॥
લખિ સિય સહિત સરલ દૌ ભાઈ। કુટિલ રાનિ પછિતાનિ અઘાઈ ॥
અવનિ જમહિ જાચતિ કૈકેઈ। મહિ ન બીચુ બિધિ મીચુ ન દેઈ ॥
લોકહુઁ બેદ બિદિત કબિ કહહીં। રામ બિમુખ થલુ નરક ન લહહીમ્ ॥
યહુ સંસુ સબ કે મન માહીં। રામ ગવનુ બિધિ અવધ કિ નાહીમ્ ॥

દો. નિસિ ન નીદ નહિં ભૂખ દિન ભરતુ બિકલ સુચિ સોચ।
નીચ કીચ બિચ મગન જસ મીનહિ સલિલ સઁકોચ ॥ 252 ॥

કીન્હી માતુ મિસ કાલ કુચાલી। ઈતિ ભીતિ જસ પાકત સાલી ॥
કેહિ બિધિ હોઇ રામ અભિષેકૂ। મોહિ અવકલત ઉપાઉ ન એકૂ ॥
અવસિ ફિરહિં ગુર આયસુ માની। મુનિ પુનિ કહબ રામ રુચિ જાની ॥
માતુ કહેહુઁ બહુરહિં રઘુર્AU। રામ જનનિ હઠ કરબિ કિ ક્AU ॥
મોહિ અનુચર કર કેતિક બાતા। તેહિ મહઁ કુસમુ બામ બિધાતા ॥
જૌં હઠ કરુઁ ત નિપટ કુકરમૂ। હરગિરિ તેં ગુરુ સેવક ધરમૂ ॥
એકુ જુગુતિ ન મન ઠહરાની। સોચત ભરતહિ રૈનિ બિહાની ॥
પ્રાત નહાઇ પ્રભુહિ સિર નાઈ। બૈઠત પઠે રિષયઁ બોલાઈ ॥

દો. ગુર પદ કમલ પ્રનામુ કરિ બૈઠે આયસુ પાઇ।
બિપ્ર મહાજન સચિવ સબ જુરે સભાસદ આઇ ॥ 253 ॥

બોલે મુનિબરુ સમય સમાના। સુનહુ સભાસદ ભરત સુજાના ॥
ધરમ ધુરીન ભાનુકુલ ભાનૂ। રાજા રામુ સ્વબસ ભગવાનૂ ॥
સત્યસંધ પાલક શ્રુતિ સેતૂ। રામ જનમુ જગ મંગલ હેતૂ ॥
ગુર પિતુ માતુ બચન અનુસારી। ખલ દલુ દલન દેવ હિતકારી ॥
નીતિ પ્રીતિ પરમારથ સ્વારથુ। કૌ ન રામ સમ જાન જથારથુ ॥
બિધિ હરિ હરુ સસિ રબિ દિસિપાલા। માયા જીવ કરમ કુલિ કાલા ॥
અહિપ મહિપ જહઁ લગિ પ્રભુતાઈ। જોગ સિદ્ધિ નિગમાગમ ગાઈ ॥
કરિ બિચાર જિઁયઁ દેખહુ નીકેં। રામ રજાઇ સીસ સબહી કેમ્ ॥

દો. રાખેં રામ રજાઇ રુખ હમ સબ કર હિત હોઇ।
સમુઝિ સયાને કરહુ અબ સબ મિલિ સંમત સોઇ ॥ 254 ॥

સબ કહુઁ સુખદ રામ અભિષેકૂ। મંગલ મોદ મૂલ મગ એકૂ ॥
કેહિ બિધિ અવધ ચલહિં રઘુર્AU। કહહુ સમુઝિ સોઇ કરિઅ ઉપ્AU ॥
સબ સાદર સુનિ મુનિબર બાની। નય પરમારથ સ્વારથ સાની ॥
ઉતરુ ન આવ લોગ ભે ભોરે। તબ સિરુ નાઇ ભરત કર જોરે ॥
ભાનુબંસ ભે ભૂપ ઘનેરે। અધિક એક તેં એક બડ઼એરે ॥
જનમુ હેતુ સબ કહઁ પિતુ માતા। કરમ સુભાસુભ દેઇ બિધાતા ॥
દલિ દુખ સજિ સકલ કલ્યાના। અસ અસીસ રાઉરિ જગુ જાના ॥
સો ગોસાઇઁ બિધિ ગતિ જેહિં છેંકી। સકિ કો ટારિ ટેક જો ટેકી ॥

દો. બૂઝિઅ મોહિ ઉપાઉ અબ સો સબ મોર અભાગુ।
સુનિ સનેહમય બચન ગુર ઉર ઉમગા અનુરાગુ ॥ 255 ॥

તાત બાત ફુરિ રામ કૃપાહીં। રામ બિમુખ સિધિ સપનેહુઁ નાહીમ્ ॥
સકુચુઁ તાત કહત એક બાતા। અરધ તજહિં બુધ સરબસ જાતા ॥
તુમ્હ કાનન ગવનહુ દૌ ભાઈ। ફેરિઅહિં લખન સીય રઘુરાઈ ॥
સુનિ સુબચન હરષે દૌ ભ્રાતા। ભે પ્રમોદ પરિપૂરન ગાતા ॥
મન પ્રસન્ન તન તેજુ બિરાજા। જનુ જિય રાઉ રામુ ભે રાજા ॥
બહુત લાભ લોગન્હ લઘુ હાની। સમ દુખ સુખ સબ રોવહિં રાની ॥
કહહિં ભરતુ મુનિ કહા સો કીન્હે। ફલુ જગ જીવન્હ અભિમત દીન્હે ॥
કાનન કરુઁ જનમ ભરિ બાસૂ। એહિં તેં અધિક ન મોર સુપાસૂ ॥

દો. અઁતરજામી રામુ સિય તુમ્હ સરબગ્ય સુજાન।
જો ફુર કહહુ ત નાથ નિજ કીજિઅ બચનુ પ્રવાન ॥ 256 ॥

ભરત બચન સુનિ દેખિ સનેહૂ। સભા સહિત મુનિ ભે બિદેહૂ ॥
ભરત મહા મહિમા જલરાસી। મુનિ મતિ ઠાઢ઼ઇ તીર અબલા સી ॥
ગા ચહ પાર જતનુ હિયઁ હેરા। પાવતિ નાવ ન બોહિતુ બેરા ॥
ઔરુ કરિહિ કો ભરત બડ઼આઈ। સરસી સીપિ કિ સિંધુ સમાઈ ॥
ભરતુ મુનિહિ મન ભીતર ભાએ। સહિત સમાજ રામ પહિઁ આએ ॥
પ્રભુ પ્રનામુ કરિ દીન્હ સુઆસનુ। બૈઠે સબ સુનિ મુનિ અનુસાસનુ ॥
બોલે મુનિબરુ બચન બિચારી। દેસ કાલ અવસર અનુહારી ॥
સુનહુ રામ સરબગ્ય સુજાના। ધરમ નીતિ ગુન ગ્યાન નિધાના ॥

દો. સબ કે ઉર અંતર બસહુ જાનહુ ભાઉ કુભાઉ।
પુરજન જનની ભરત હિત હોઇ સો કહિઅ ઉપાઉ ॥ 257 ॥

આરત કહહિં બિચારિ ન ક્AU। સૂઝ જૂઆરિહિ આપન દ્AU ॥
સુનિ મુનિ બચન કહત રઘુર્AU। નાથ તુમ્હારેહિ હાથ ઉપ્AU ॥
સબ કર હિત રુખ રાઉરિ રાખેઁ। આયસુ કિએઁ મુદિત ફુર ભાષેમ્ ॥
પ્રથમ જો આયસુ મો કહુઁ હોઈ। માથેઁ માનિ કરૌ સિખ સોઈ ॥
પુનિ જેહિ કહઁ જસ કહબ ગોસાઈઁ। સો સબ ભાઁતિ ઘટિહિ સેવકાઈઁ ॥
કહ મુનિ રામ સત્ય તુમ્હ ભાષા। ભરત સનેહઁ બિચારુ ન રાખા ॥
તેહિ તેં કહુઁ બહોરિ બહોરી। ભરત ભગતિ બસ ભિ મતિ મોરી ॥
મોરેઁ જાન ભરત રુચિ રાખિ। જો કીજિઅ સો સુભ સિવ સાખી ॥

દો. ભરત બિનય સાદર સુનિઅ કરિઅ બિચારુ બહોરિ।
કરબ સાધુમત લોકમત નૃપનય નિગમ નિચોરિ ॥ 258 ॥

ગુરુ અનુરાગ ભરત પર દેખી। રામ હ્દયઁ આનંદુ બિસેષી ॥
ભરતહિ ધરમ ધુરંધર જાની। નિજ સેવક તન માનસ બાની ॥
બોલે ગુર આયસ અનુકૂલા। બચન મંજુ મૃદુ મંગલમૂલા ॥
નાથ સપથ પિતુ ચરન દોહાઈ। ભયુ ન ભુઅન ભરત સમ ભાઈ ॥
જે ગુર પદ અંબુજ અનુરાગી। તે લોકહુઁ બેદહુઁ બડ઼ભાગી ॥
રાઉર જા પર અસ અનુરાગૂ। કો કહિ સકિ ભરત કર ભાગૂ ॥
લખિ લઘુ બંધુ બુદ્ધિ સકુચાઈ। કરત બદન પર ભરત બડ઼આઈ ॥
ભરતુ કહહીં સોઇ કિએઁ ભલાઈ। અસ કહિ રામ રહે અરગાઈ ॥

દો. તબ મુનિ બોલે ભરત સન સબ સઁકોચુ તજિ તાત।
કૃપાસિંધુ પ્રિય બંધુ સન કહહુ હૃદય કૈ બાત ॥ 259 ॥

સુનિ મુનિ બચન રામ રુખ પાઈ। ગુરુ સાહિબ અનુકૂલ અઘાઈ ॥
લખિ અપને સિર સબુ છરુ ભારૂ। કહિ ન સકહિં કછુ કરહિં બિચારૂ ॥
પુલકિ સરીર સભાઁ ભે ઠાઢેં। નીરજ નયન નેહ જલ બાઢ઼એમ્ ॥
કહબ મોર મુનિનાથ નિબાહા। એહિ તેં અધિક કહૌં મૈં કાહા।
મૈં જાનુઁ નિજ નાથ સુભ્AU। અપરાધિહુ પર કોહ ન ક્AU ॥
મો પર કૃપા સનેહ બિસેષી। ખેલત ખુનિસ ન કબહૂઁ દેખી ॥
સિસુપન તેમ પરિહરેઉઁ ન સંગૂ। કબહુઁ ન કીન્હ મોર મન ભંગૂ ॥
મૈં પ્રભુ કૃપા રીતિ જિયઁ જોહી। હારેહુઁ ખેલ જિતાવહિં મોહી ॥

દો. મહૂઁ સનેહ સકોચ બસ સનમુખ કહી ન બૈન।
દરસન તૃપિત ન આજુ લગિ પેમ પિઆસે નૈન ॥ 260 ॥

બિધિ ન સકેઉ સહિ મોર દુલારા। નીચ બીચુ જનની મિસ પારા।
યહુ કહત મોહિ આજુ ન સોભા। અપનીં સમુઝિ સાધુ સુચિ કો ભા ॥
માતુ મંદિ મૈં સાધુ સુચાલી। ઉર અસ આનત કોટિ કુચાલી ॥
ફરિ કિ કોદવ બાલિ સુસાલી। મુકુતા પ્રસવ કિ સંબુક કાલી ॥
સપનેહુઁ દોસક લેસુ ન કાહૂ। મોર અભાગ ઉદધિ અવગાહૂ ॥
બિનુ સમુઝેં નિજ અઘ પરિપાકૂ। જારિઉઁ જાયઁ જનનિ કહિ કાકૂ ॥
હૃદયઁ હેરિ હારેઉઁ સબ ઓરા। એકહિ ભાઁતિ ભલેહિં ભલ મોરા ॥
ગુર ગોસાઇઁ સાહિબ સિય રામૂ। લાગત મોહિ નીક પરિનામૂ ॥

દો. સાધુ સભા ગુર પ્રભુ નિકટ કહુઁ સુથલ સતિ ભાઉ।
પ્રેમ પ્રપંચુ કિ ઝૂઠ ફુર જાનહિં મુનિ રઘુરાઉ ॥ 261 ॥

ભૂપતિ મરન પેમ પનુ રાખી। જનની કુમતિ જગતુ સબુ સાખી ॥
દેખિ ન જાહિ બિકલ મહતારી। જરહિં દુસહ જર પુર નર નારી ॥
મહીં સકલ અનરથ કર મૂલા। સો સુનિ સમુઝિ સહિઉઁ સબ સૂલા ॥
સુનિ બન ગવનુ કીન્હ રઘુનાથા। કરિ મુનિ બેષ લખન સિય સાથા ॥
બિનુ પાનહિન્હ પયાદેહિ પાએઁ। સંકરુ સાખિ રહેઉઁ એહિ ઘાએઁ ॥
બહુરિ નિહાર નિષાદ સનેહૂ। કુલિસ કઠિન ઉર ભયુ ન બેહૂ ॥
અબ સબુ આઁખિન્હ દેખેઉઁ આઈ। જિઅત જીવ જડ઼ સબિ સહાઈ ॥
જિન્હહિ નિરખિ મગ સાઁપિનિ બીછી। તજહિં બિષમ બિષુ તામસ તીછી ॥

દો. તેઇ રઘુનંદનુ લખનુ સિય અનહિત લાગે જાહિ।
તાસુ તનય તજિ દુસહ દુખ દૈઉ સહાવિ કાહિ ॥ 262 ॥

સુનિ અતિ બિકલ ભરત બર બાની। આરતિ પ્રીતિ બિનય નય સાની ॥
સોક મગન સબ સભાઁ ખભારૂ। મનહુઁ કમલ બન પરેઉ તુસારૂ ॥
કહિ અનેક બિધિ કથા પુરાની। ભરત પ્રબોધુ કીન્હ મુનિ ગ્યાની ॥
બોલે ઉચિત બચન રઘુનંદૂ। દિનકર કુલ કૈરવ બન ચંદૂ ॥
તાત જાઁય જિયઁ કરહુ ગલાની। ઈસ અધીન જીવ ગતિ જાની ॥
તીનિ કાલ તિભુઅન મત મોરેં। પુન્યસિલોક તાત તર તોરે ॥
ઉર આનત તુમ્હ પર કુટિલાઈ। જાઇ લોકુ પરલોકુ નસાઈ ॥
દોસુ દેહિં જનનિહિ જડ઼ તેઈ। જિન્હ ગુર સાધુ સભા નહિં સેઈ ॥

દો. મિટિહહિં પાપ પ્રપંચ સબ અખિલ અમંગલ ભાર।
લોક સુજસુ પરલોક સુખુ સુમિરત નામુ તુમ્હાર ॥ 263 ॥

કહુઁ સુભાઉ સત્ય સિવ સાખી। ભરત ભૂમિ રહ રાઉરિ રાખી ॥
તાત કુતરક કરહુ જનિ જાએઁ। બૈર પેમ નહિ દુરિ દુરાએઁ ॥
મુનિ ગન નિકટ બિહગ મૃગ જાહીં। બાધક બધિક બિલોકિ પરાહીમ્ ॥
હિત અનહિત પસુ પચ્છિઉ જાના। માનુષ તનુ ગુન ગ્યાન નિધાના ॥
તાત તુમ્હહિ મૈં જાનુઁ નીકેં। કરૌં કાહ અસમંજસ જીકેમ્ ॥
રાખેઉ રાયઁ સત્ય મોહિ ત્યાગી। તનુ પરિહરેઉ પેમ પન લાગી ॥
તાસુ બચન મેટત મન સોચૂ। તેહિ તેં અધિક તુમ્હાર સઁકોચૂ ॥
તા પર ગુર મોહિ આયસુ દીન્હા। અવસિ જો કહહુ ચહુઁ સોઇ કીન્હા ॥

દો. મનુ પ્રસન્ન કરિ સકુચ તજિ કહહુ કરૌં સોઇ આજુ।
સત્યસંધ રઘુબર બચન સુનિ ભા સુખી સમાજુ ॥ 264 ॥

સુર ગન સહિત સભય સુરરાજૂ। સોચહિં ચાહત હોન અકાજૂ ॥
બનત ઉપાઉ કરત કછુ નાહીં। રામ સરન સબ ગે મન માહીમ્ ॥
બહુરિ બિચારિ પરસ્પર કહહીં। રઘુપતિ ભગત ભગતિ બસ અહહીં।
સુધિ કરિ અંબરીષ દુરબાસા। ભે સુર સુરપતિ નિપટ નિરાસા ॥
સહે સુરન્હ બહુ કાલ બિષાદા। નરહરિ કિએ પ્રગટ પ્રહલાદા ॥
લગિ લગિ કાન કહહિં ધુનિ માથા। અબ સુર કાજ ભરત કે હાથા ॥
આન ઉપાઉ ન દેખિઅ દેવા। માનત રામુ સુસેવક સેવા ॥
હિયઁ સપેમ સુમિરહુ સબ ભરતહિ। નિજ ગુન સીલ રામ બસ કરતહિ ॥

દો. સુનિ સુર મત સુરગુર કહેઉ ભલ તુમ્હાર બડ઼ ભાગુ।
સકલ સુમંગલ મૂલ જગ ભરત ચરન અનુરાગુ ॥ 265 ॥

સીતાપતિ સેવક સેવકાઈ। કામધેનુ સય સરિસ સુહાઈ ॥
ભરત ભગતિ તુમ્હરેં મન આઈ। તજહુ સોચુ બિધિ બાત બનાઈ ॥
દેખુ દેવપતિ ભરત પ્રભ્AU। સહજ સુભાયઁ બિબસ રઘુર્AU ॥
મન થિર કરહુ દેવ ડરુ નાહીં। ભરતહિ જાનિ રામ પરિછાહીમ્ ॥
સુનો સુરગુર સુર સંમત સોચૂ। અંતરજામી પ્રભુહિ સકોચૂ ॥
નિજ સિર ભારુ ભરત જિયઁ જાના। કરત કોટિ બિધિ ઉર અનુમાના ॥
કરિ બિચારુ મન દીન્હી ઠીકા। રામ રજાયસ આપન નીકા ॥
નિજ પન તજિ રાખેઉ પનુ મોરા। છોહુ સનેહુ કીન્હ નહિં થોરા ॥

દો. કીન્હ અનુગ્રહ અમિત અતિ સબ બિધિ સીતાનાથ।
કરિ પ્રનામુ બોલે ભરતુ જોરિ જલજ જુગ હાથ ॥ 266 ॥

કહૌં કહાવૌં કા અબ સ્વામી। કૃપા અંબુનિધિ અંતરજામી ॥
ગુર પ્રસન્ન સાહિબ અનુકૂલા। મિટી મલિન મન કલપિત સૂલા ॥
અપડર ડરેઉઁ ન સોચ સમૂલેં। રબિહિ ન દોસુ દેવ દિસિ ભૂલેમ્ ॥
મોર અભાગુ માતુ કુટિલાઈ। બિધિ ગતિ બિષમ કાલ કઠિનાઈ ॥
પાઉ રોઽપિ સબ મિલિ મોહિ ઘાલા। પ્રનતપાલ પન આપન પાલા ॥
યહ નિ રીતિ ન રાઉરિ હોઈ। લોકહુઁ બેદ બિદિત નહિં ગોઈ ॥
જગુ અનભલ ભલ એકુ ગોસાઈં। કહિઅ હોઇ ભલ કાસુ ભલાઈમ્ ॥
દેઉ દેવતરુ સરિસ સુભ્AU। સનમુખ બિમુખ ન કાહુહિ ક્AU ॥

દો. જાઇ નિકટ પહિચાનિ તરુ છાહઁ સમનિ સબ સોચ।
માગત અભિમત પાવ જગ રાઉ રંકુ ભલ પોચ ॥ 267 ॥

લખિ સબ બિધિ ગુર સ્વામિ સનેહૂ। મિટેઉ છોભુ નહિં મન સંદેહૂ ॥
અબ કરુનાકર કીજિઅ સોઈ। જન હિત પ્રભુ ચિત છોભુ ન હોઈ ॥
જો સેવકુ સાહિબહિ સઁકોચી। નિજ હિત ચહિ તાસુ મતિ પોચી ॥
સેવક હિત સાહિબ સેવકાઈ। કરૈ સકલ સુખ લોભ બિહાઈ ॥
સ્વારથુ નાથ ફિરેં સબહી કા। કિએઁ રજાઇ કોટિ બિધિ નીકા ॥
યહ સ્વારથ પરમારથ સારુ। સકલ સુકૃત ફલ સુગતિ સિંગારુ ॥
દેવ એક બિનતી સુનિ મોરી। ઉચિત હોઇ તસ કરબ બહોરી ॥
તિલક સમાજુ સાજિ સબુ આના। કરિઅ સુફલ પ્રભુ જૌં મનુ માના ॥

દો. સાનુજ પઠિઅ મોહિ બન કીજિઅ સબહિ સનાથ।
નતરુ ફેરિઅહિં બંધુ દૌ નાથ ચલૌં મૈં સાથ ॥ 268 ॥

નતરુ જાહિં બન તીનિઉ ભાઈ। બહુરિઅ સીય સહિત રઘુરાઈ ॥
જેહિ બિધિ પ્રભુ પ્રસન્ન મન હોઈ। કરુના સાગર કીજિઅ સોઈ ॥
દેવઁ દીન્હ સબુ મોહિ અભારુ। મોરેં નીતિ ન ધરમ બિચારુ ॥
કહુઁ બચન સબ સ્વારથ હેતૂ। રહત ન આરત કેં ચિત ચેતૂ ॥
ઉતરુ દેઇ સુનિ સ્વામિ રજાઈ। સો સેવકુ લખિ લાજ લજાઈ ॥
અસ મૈં અવગુન ઉદધિ અગાધૂ। સ્વામિ સનેહઁ સરાહત સાધૂ ॥
અબ કૃપાલ મોહિ સો મત ભાવા। સકુચ સ્વામિ મન જાઇઁ ન પાવા ॥
પ્રભુ પદ સપથ કહુઁ સતિ ભ્AU। જગ મંગલ હિત એક ઉપ્AU ॥

દો. પ્રભુ પ્રસન્ન મન સકુચ તજિ જો જેહિ આયસુ દેબ।
સો સિર ધરિ ધરિ કરિહિ સબુ મિટિહિ અનટ અવરેબ ॥ 269 ॥

ભરત બચન સુચિ સુનિ સુર હરષે। સાધુ સરાહિ સુમન સુર બરષે ॥
અસમંજસ બસ અવધ નેવાસી। પ્રમુદિત મન તાપસ બનબાસી ॥
ચુપહિં રહે રઘુનાથ સઁકોચી। પ્રભુ ગતિ દેખિ સભા સબ સોચી ॥
જનક દૂત તેહિ અવસર આએ। મુનિ બસિષ્ઠઁ સુનિ બેગિ બોલાએ ॥
કરિ પ્રનામ તિન્હ રામુ નિહારે। બેષુ દેખિ ભે નિપટ દુખારે ॥
દૂતન્હ મુનિબર બૂઝી બાતા। કહહુ બિદેહ ભૂપ કુસલાતા ॥
સુનિ સકુચાઇ નાઇ મહિ માથા। બોલે ચર બર જોરેં હાથા ॥
બૂઝબ રાઉર સાદર સાઈં। કુસલ હેતુ સો ભયુ ગોસાઈમ્ ॥

દો. નાહિ ત કોસલ નાથ કેં સાથ કુસલ ગિ નાથ।
મિથિલા અવધ બિસેષ તેં જગુ સબ ભયુ અનાથ ॥ 270 ॥

કોસલપતિ ગતિ સુનિ જનકૌરા। ભે સબ લોક સોક બસ બૌરા ॥
જેહિં દેખે તેહિ સમય બિદેહૂ। નામુ સત્ય અસ લાગ ન કેહૂ ॥
રાનિ કુચાલિ સુનત નરપાલહિ। સૂઝ ન કછુ જસ મનિ બિનુ બ્યાલહિ ॥
ભરત રાજ રઘુબર બનબાસૂ। ભા મિથિલેસહિ હૃદયઁ હરાઁસૂ ॥
નૃપ બૂઝે બુધ સચિવ સમાજૂ। કહહુ બિચારિ ઉચિત કા આજૂ ॥
સમુઝિ અવધ અસમંજસ દોઊ। ચલિઅ કિ રહિઅ ન કહ કછુ કોઊ ॥
નૃપહિ ધીર ધરિ હૃદયઁ બિચારી। પઠે અવધ ચતુર ચર ચારી ॥
બૂઝિ ભરત સતિ ભાઉ કુભ્AU। આએહુ બેગિ ન હોઇ લખ્AU ॥

દો. ગે અવધ ચર ભરત ગતિ બૂઝિ દેખિ કરતૂતિ।
ચલે ચિત્રકૂટહિ ભરતુ ચાર ચલે તેરહૂતિ ॥ 271 ॥

દૂતન્હ આઇ ભરત કિ કરની। જનક સમાજ જથામતિ બરની ॥
સુનિ ગુર પરિજન સચિવ મહીપતિ। ભે સબ સોચ સનેહઁ બિકલ અતિ ॥
ધરિ ધીરજુ કરિ ભરત બડ઼આઈ। લિએ સુભટ સાહની બોલાઈ ॥
ઘર પુર દેસ રાખિ રખવારે। હય ગય રથ બહુ જાન સઁવારે ॥
દુઘરી સાધિ ચલે તતકાલા। કિએ બિશ્રામુ ન મગ મહીપાલા ॥
ભોરહિં આજુ નહાઇ પ્રયાગા। ચલે જમુન ઉતરન સબુ લાગા ॥
ખબરિ લેન હમ પઠે નાથા। તિન્હ કહિ અસ મહિ નાયુ માથા ॥
સાથ કિરાત છ સાતક દીન્હે। મુનિબર તુરત બિદા ચર કીન્હે ॥

દો. સુનત જનક આગવનુ સબુ હરષેઉ અવધ સમાજુ।
રઘુનંદનહિ સકોચુ બડ઼ સોચ બિબસ સુરરાજુ ॥ 272 ॥

ગરિ ગલાનિ કુટિલ કૈકેઈ। કાહિ કહૈ કેહિ દૂષનુ દેઈ ॥
અસ મન આનિ મુદિત નર નારી। ભયુ બહોરિ રહબ દિન ચારી ॥
એહિ પ્રકાર ગત બાસર સોઊ। પ્રાત નહાન લાગ સબુ કોઊ ॥
કરિ મજ્જનુ પૂજહિં નર નારી। ગનપ ગૌરિ તિપુરારિ તમારી ॥
રમા રમન પદ બંદિ બહોરી। બિનવહિં અંજુલિ અંચલ જોરી ॥
રાજા રામુ જાનકી રાની। આનઁદ અવધિ અવધ રજધાની ॥
સુબસ બસુ ફિરિ સહિત સમાજા। ભરતહિ રામુ કરહુઁ જુબરાજા ॥
એહિ સુખ સુધાઁ સીંચી સબ કાહૂ। દેવ દેહુ જગ જીવન લાહૂ ॥

દો. ગુર સમાજ ભાઇન્હ સહિત રામ રાજુ પુર હૌ।
અછત રામ રાજા અવધ મરિઅ માગ સબુ કૌ ॥ 273 ॥

સુનિ સનેહમય પુરજન બાની। નિંદહિં જોગ બિરતિ મુનિ ગ્યાની ॥
એહિ બિધિ નિત્યકરમ કરિ પુરજન। રામહિ કરહિં પ્રનામ પુલકિ તન ॥
ઊઁચ નીચ મધ્યમ નર નારી। લહહિં દરસુ નિજ નિજ અનુહારી ॥
સાવધાન સબહી સનમાનહિં। સકલ સરાહત કૃપાનિધાનહિમ્ ॥
લરિકાઇહિ તે રઘુબર બાની। પાલત નીતિ પ્રીતિ પહિચાની ॥
સીલ સકોચ સિંધુ રઘુર્AU। સુમુખ સુલોચન સરલ સુભ્AU ॥
કહત રામ ગુન ગન અનુરાગે। સબ નિજ ભાગ સરાહન લાગે ॥
હમ સમ પુન્ય પુંજ જગ થોરે। જિન્હહિ રામુ જાનત કરિ મોરે ॥

દો. પ્રેમ મગન તેહિ સમય સબ સુનિ આવત મિથિલેસુ।
સહિત સભા સંભ્રમ ઉઠેઉ રબિકુલ કમલ દિનેસુ ॥ 274 ॥

ભાઇ સચિવ ગુર પુરજન સાથા। આગેં ગવનુ કીન્હ રઘુનાથા ॥
ગિરિબરુ દીખ જનકપતિ જબહીં। કરિ પ્રનામ રથ ત્યાગેઉ તબહીમ્ ॥
રામ દરસ લાલસા ઉછાહૂ। પથ શ્રમ લેસુ કલેસુ ન કાહૂ ॥
મન તહઁ જહઁ રઘુબર બૈદેહી। બિનુ મન તન દુખ સુખ સુધિ કેહી ॥
આવત જનકુ ચલે એહિ ભાઁતી। સહિત સમાજ પ્રેમ મતિ માતી ॥
આએ નિકટ દેખિ અનુરાગે। સાદર મિલન પરસપર લાગે ॥
લગે જનક મુનિજન પદ બંદન। રિષિન્હ પ્રનામુ કીન્હ રઘુનંદન ॥
ભાઇન્હ સહિત રામુ મિલિ રાજહિ। ચલે લવાઇ સમેત સમાજહિ ॥

દો. આશ્રમ સાગર સાંત રસ પૂરન પાવન પાથુ।
સેન મનહુઁ કરુના સરિત લિએઁ જાહિં રઘુનાથુ ॥ 275 ॥

બોરતિ ગ્યાન બિરાગ કરારે। બચન સસોક મિલત નદ નારે ॥
સોચ ઉસાસ સમીર તંરગા। ધીરજ તટ તરુબર કર ભંગા ॥
બિષમ બિષાદ તોરાવતિ ધારા। ભય ભ્રમ ભવઁર અબર્ત અપારા ॥
કેવટ બુધ બિદ્યા બડ઼ઇ નાવા। સકહિં ન ખેઇ ઐક નહિં આવા ॥
બનચર કોલ કિરાત બિચારે। થકે બિલોકિ પથિક હિયઁ હારે ॥
આશ્રમ ઉદધિ મિલી જબ જાઈ। મનહુઁ ઉઠેઉ અંબુધિ અકુલાઈ ॥
સોક બિકલ દૌ રાજ સમાજા। રહા ન ગ્યાનુ ન ધીરજુ લાજા ॥
ભૂપ રૂપ ગુન સીલ સરાહી। રોવહિં સોક સિંધુ અવગાહી ॥

છં. અવગાહિ સોક સમુદ્ર સોચહિં નારિ નર બ્યાકુલ મહા।
દૈ દોષ સકલ સરોષ બોલહિં બામ બિધિ કીન્હો કહા ॥
સુર સિદ્ધ તાપસ જોગિજન મુનિ દેખિ દસા બિદેહ કી।
તુલસી ન સમરથુ કૌ જો તરિ સકૈ સરિત સનેહ કી ॥

સો. કિએ અમિત ઉપદેસ જહઁ તહઁ લોગન્હ મુનિબરન્હ।
ધીરજુ ધરિઅ નરેસ કહેઉ બસિષ્ઠ બિદેહ સન ॥ 276 ॥

જાસુ ગ્યાનુ રબિ ભવ નિસિ નાસા। બચન કિરન મુનિ કમલ બિકાસા ॥
તેહિ કિ મોહ મમતા નિઅરાઈ। યહ સિય રામ સનેહ બડ઼આઈ ॥
બિષી સાધક સિદ્ધ સયાને। ત્રિબિધ જીવ જગ બેદ બખાને ॥
રામ સનેહ સરસ મન જાસૂ। સાધુ સભાઁ બડ઼ આદર તાસૂ ॥
સોહ ન રામ પેમ બિનુ ગ્યાનૂ। કરનધાર બિનુ જિમિ જલજાનૂ ॥
મુનિ બહુબિધિ બિદેહુ સમુઝાએ। રામઘાટ સબ લોગ નહાએ ॥
સકલ સોક સંકુલ નર નારી। સો બાસરુ બીતેઉ બિનુ બારી ॥
પસુ ખગ મૃગન્હ ન કીન્હ અહારૂ। પ્રિય પરિજન કર કૌન બિચારૂ ॥

દો. દૌ સમાજ નિમિરાજુ રઘુરાજુ નહાને પ્રાત।
બૈઠે સબ બટ બિટપ તર મન મલીન કૃસ ગાત ॥ 277 ॥

જે મહિસુર દસરથ પુર બાસી। જે મિથિલાપતિ નગર નિવાસી ॥
હંસ બંસ ગુર જનક પુરોધા। જિન્હ જગ મગુ પરમારથુ સોધા ॥
લગે કહન ઉપદેસ અનેકા। સહિત ધરમ નય બિરતિ બિબેકા ॥
કૌસિક કહિ કહિ કથા પુરાનીં। સમુઝાઈ સબ સભા સુબાનીમ્ ॥
તબ રઘુનાથ કોસિકહિ કહેઊ। નાથ કાલિ જલ બિનુ સબુ રહેઊ ॥
મુનિ કહ ઉચિત કહત રઘુરાઈ। ગયુ બીતિ દિન પહર અઢ઼આઈ ॥
રિષિ રુખ લખિ કહ તેરહુતિરાજૂ। ઇહાઁ ઉચિત નહિં અસન અનાજૂ ॥
કહા ભૂપ ભલ સબહિ સોહાના। પાઇ રજાયસુ ચલે નહાના ॥

દો. તેહિ અવસર ફલ ફૂલ દલ મૂલ અનેક પ્રકાર।
લિ આએ બનચર બિપુલ ભરિ ભરિ કાઁવરિ ભાર ॥ 278 ॥

કામદ મે ગિરિ રામ પ્રસાદા। અવલોકત અપહરત બિષાદા ॥
સર સરિતા બન ભૂમિ બિભાગા। જનુ ઉમગત આનઁદ અનુરાગા ॥
બેલિ બિટપ સબ સફલ સફૂલા। બોલત ખગ મૃગ અલિ અનુકૂલા ॥
તેહિ અવસર બન અધિક ઉછાહૂ। ત્રિબિધ સમીર સુખદ સબ કાહૂ ॥
જાઇ ન બરનિ મનોહરતાઈ। જનુ મહિ કરતિ જનક પહુનાઈ ॥
તબ સબ લોગ નહાઇ નહાઈ। રામ જનક મુનિ આયસુ પાઈ ॥
દેખિ દેખિ તરુબર અનુરાગે। જહઁ તહઁ પુરજન ઉતરન લાગે ॥
દલ ફલ મૂલ કંદ બિધિ નાના। પાવન સુંદર સુધા સમાના ॥

દો. સાદર સબ કહઁ રામગુર પઠે ભરિ ભરિ ભાર।
પૂજિ પિતર સુર અતિથિ ગુર લગે કરન ફરહાર ॥ 279 ॥

એહિ બિધિ બાસર બીતે ચારી। રામુ નિરખિ નર નારિ સુખારી ॥
દુહુ સમાજ અસિ રુચિ મન માહીં। બિનુ સિય રામ ફિરબ ભલ નાહીમ્ ॥
સીતા રામ સંગ બનબાસૂ। કોટિ અમરપુર સરિસ સુપાસૂ ॥
પરિહરિ લખન રામુ બૈદેહી। જેહિ ઘરુ ભાવ બામ બિધિ તેહી ॥
દાહિન દિઉ હોઇ જબ સબહી। રામ સમીપ બસિઅ બન તબહી ॥
મંદાકિનિ મજ્જનુ તિહુ કાલા। રામ દરસુ મુદ મંગલ માલા ॥
અટનુ રામ ગિરિ બન તાપસ થલ। અસનુ અમિઅ સમ કંદ મૂલ ફલ ॥
સુખ સમેત સંબત દુઇ સાતા। પલ સમ હોહિં ન જનિઅહિં જાતા ॥

દો. એહિ સુખ જોગ ન લોગ સબ કહહિં કહાઁ અસ ભાગુ ॥
સહજ સુભાયઁ સમાજ દુહુ રામ ચરન અનુરાગુ ॥ 280 ॥

એહિ બિધિ સકલ મનોરથ કરહીં। બચન સપ્રેમ સુનત મન હરહીમ્ ॥
સીય માતુ તેહિ સમય પઠાઈં। દાસીં દેખિ સુઅવસરુ આઈમ્ ॥
સાવકાસ સુનિ સબ સિય સાસૂ। આયુ જનકરાજ રનિવાસૂ ॥
કૌસલ્યાઁ સાદર સનમાની। આસન દિએ સમય સમ આની ॥
સીલુ સનેહ સકલ દુહુ ઓરા। દ્રવહિં દેખિ સુનિ કુલિસ કઠોરા ॥
પુલક સિથિલ તન બારિ બિલોચન। મહિ નખ લિખન લગીં સબ સોચન ॥
સબ સિય રામ પ્રીતિ કિ સિ મૂરતી। જનુ કરુના બહુ બેષ બિસૂરતિ ॥
સીય માતુ કહ બિધિ બુધિ બાઁકી। જો પય ફેનુ ફોર પબિ ટાઁકી ॥

દો. સુનિઅ સુધા દેખિઅહિં ગરલ સબ કરતૂતિ કરાલ।
જહઁ તહઁ કાક ઉલૂક બક માનસ સકૃત મરાલ ॥ 281 ॥

સુનિ સસોચ કહ દેબિ સુમિત્રા। બિધિ ગતિ બડ઼ઇ બિપરીત બિચિત્રા ॥
જો સૃજિ પાલિ હરિ બહોરી। બાલ કેલિ સમ બિધિ મતિ ભોરી ॥
કૌસલ્યા કહ દોસુ ન કાહૂ। કરમ બિબસ દુખ સુખ છતિ લાહૂ ॥
કઠિન કરમ ગતિ જાન બિધાતા। જો સુભ અસુભ સકલ ફલ દાતા ॥
ઈસ રજાઇ સીસ સબહી કેં। ઉતપતિ થિતિ લય બિષહુ અમી કેમ્ ॥
દેબિ મોહ બસ સોચિઅ બાદી। બિધિ પ્રપંચુ અસ અચલ અનાદી ॥
ભૂપતિ જિઅબ મરબ ઉર આની। સોચિઅ સખિ લખિ નિજ હિત હાની ॥
સીય માતુ કહ સત્ય સુબાની। સુકૃતી અવધિ અવધપતિ રાની ॥

દો. લખનુ રામ સિય જાહુઁ બન ભલ પરિનામ ન પોચુ।
ગહબરિ હિયઁ કહ કૌસિલા મોહિ ભરત કર સોચુ ॥ 282 ॥

ઈસ પ્રસાદ અસીસ તુમ્હારી। સુત સુતબધૂ દેવસરિ બારી ॥
રામ સપથ મૈં કીન્હ ન ક્AU। સો કરિ કહુઁ સખી સતિ ભ્AU ॥
ભરત સીલ ગુન બિનય બડ઼આઈ। ભાયપ ભગતિ ભરોસ ભલાઈ ॥
કહત સારદહુ કર મતિ હીચે। સાગર સીપ કિ જાહિં ઉલીચે ॥
જાનુઁ સદા ભરત કુલદીપા। બાર બાર મોહિ કહેઉ મહીપા ॥
કસેં કનકુ મનિ પારિખિ પાએઁ। પુરુષ પરિખિઅહિં સમયઁ સુભાએઁ।
અનુચિત આજુ કહબ અસ મોરા। સોક સનેહઁ સયાનપ થોરા ॥
સુનિ સુરસરિ સમ પાવનિ બાની। ભીં સનેહ બિકલ સબ રાની ॥

દો. કૌસલ્યા કહ ધીર ધરિ સુનહુ દેબિ મિથિલેસિ।
કો બિબેકનિધિ બલ્લભહિ તુમ્હહિ સકિ ઉપદેસિ ॥ 283 ॥

રાનિ રાય સન અવસરુ પાઈ। અપની ભાઁતિ કહબ સમુઝાઈ ॥
રખિઅહિં લખનુ ભરતુ ગબનહિં બન। જૌં યહ મત માનૈ મહીપ મન ॥
તૌ ભલ જતનુ કરબ સુબિચારી। મોરેં સૌચુ ભરત કર ભારી ॥
ગૂઢ઼ સનેહ ભરત મન માહી। રહેં નીક મોહિ લાગત નાહીમ્ ॥
લખિ સુભાઉ સુનિ સરલ સુબાની। સબ ભિ મગન કરુન રસ રાની ॥
નભ પ્રસૂન ઝરિ ધન્ય ધન્ય ધુનિ। સિથિલ સનેહઁ સિદ્ધ જોગી મુનિ ॥
સબુ રનિવાસુ બિથકિ લખિ રહેઊ। તબ ધરિ ધીર સુમિત્રાઁ કહેઊ ॥
દેબિ દંડ જુગ જામિનિ બીતી। રામ માતુ સુની ઉઠી સપ્રીતી ॥

દો. બેગિ પાઉ ધારિઅ થલહિ કહ સનેહઁ સતિભાય।
હમરેં તૌ અબ ઈસ ગતિ કે મિથિલેસ સહાય ॥ 284 ॥

લખિ સનેહ સુનિ બચન બિનીતા। જનકપ્રિયા ગહ પાય પુનીતા ॥
દેબિ ઉચિત અસિ બિનય તુમ્હારી। દસરથ ઘરિનિ રામ મહતારી ॥
પ્રભુ અપને નીચહુ આદરહીં। અગિનિ ધૂમ ગિરિ સિર તિનુ ધરહીમ્ ॥
સેવકુ રાઉ કરમ મન બાની। સદા સહાય મહેસુ ભવાની ॥
રુરે અંગ જોગુ જગ કો હૈ। દીપ સહાય કિ દિનકર સોહૈ ॥
રામુ જાઇ બનુ કરિ સુર કાજૂ। અચલ અવધપુર કરિહહિં રાજૂ ॥
અમર નાગ નર રામ બાહુબલ। સુખ બસિહહિં અપનેં અપને થલ ॥
યહ સબ જાગબલિક કહિ રાખા। દેબિ ન હોઇ મુધા મુનિ ભાષા ॥

દો. અસ કહિ પગ પરિ પેમ અતિ સિય હિત બિનય સુનાઇ ॥
સિય સમેત સિયમાતુ તબ ચલી સુઆયસુ પાઇ ॥ 285 ॥

પ્રિય પરિજનહિ મિલી બૈદેહી। જો જેહિ જોગુ ભાઁતિ તેહિ તેહી ॥
તાપસ બેષ જાનકી દેખી। ભા સબુ બિકલ બિષાદ બિસેષી ॥
જનક રામ ગુર આયસુ પાઈ। ચલે થલહિ સિય દેખી આઈ ॥
લીન્હિ લાઇ ઉર જનક જાનકી। પાહુન પાવન પેમ પ્રાન કી ॥
ઉર ઉમગેઉ અંબુધિ અનુરાગૂ। ભયુ ભૂપ મનુ મનહુઁ પયાગૂ ॥
સિય સનેહ બટુ બાઢ઼ત જોહા। તા પર રામ પેમ સિસુ સોહા ॥
ચિરજીવી મુનિ ગ્યાન બિકલ જનુ। બૂડ઼ત લહેઉ બાલ અવલંબનુ ॥
મોહ મગન મતિ નહિં બિદેહ કી। મહિમા સિય રઘુબર સનેહ કી ॥

દો. સિય પિતુ માતુ સનેહ બસ બિકલ ન સકી સઁભારિ।
ધરનિસુતાઁ ધીરજુ ધરેઉ સમુ સુધરમુ બિચારિ ॥ 286 ॥

તાપસ બેષ જનક સિય દેખી। ભયુ પેમુ પરિતોષુ બિસેષી ॥
પુત્રિ પવિત્ર કિએ કુલ દોઊ। સુજસ ધવલ જગુ કહ સબુ કોઊ ॥
જિતિ સુરસરિ કીરતિ સરિ તોરી। ગવનુ કીન્હ બિધિ અંડ કરોરી ॥
ગંગ અવનિ થલ તીનિ બડ઼એરે। એહિં કિએ સાધુ સમાજ ઘનેરે ॥
પિતુ કહ સત્ય સનેહઁ સુબાની। સીય સકુચ મહુઁ મનહુઁ સમાની ॥
પુનિ પિતુ માતુ લીન્હ ઉર લાઈ। સિખ આસિષ હિત દીન્હિ સુહાઈ ॥
કહતિ ન સીય સકુચિ મન માહીં। ઇહાઁ બસબ રજનીં ભલ નાહીમ્ ॥
લખિ રુખ રાનિ જનાયુ ર્AU। હૃદયઁ સરાહત સીલુ સુભ્AU ॥

દો. બાર બાર મિલિ ભેંટ સિય બિદા કીન્હ સનમાનિ।
કહી સમય સિર ભરત ગતિ રાનિ સુબાનિ સયાનિ ॥ 287 ॥

સુનિ ભૂપાલ ભરત બ્યવહારૂ। સોન સુગંધ સુધા સસિ સારૂ ॥
મૂદે સજલ નયન પુલકે તન। સુજસુ સરાહન લગે મુદિત મન ॥
સાવધાન સુનુ સુમુખિ સુલોચનિ। ભરત કથા ભવ બંધ બિમોચનિ ॥
ધરમ રાજનય બ્રહ્મબિચારૂ। ઇહાઁ જથામતિ મોર પ્રચારૂ ॥
સો મતિ મોરિ ભરત મહિમાહી। કહૈ કાહ છલિ છુઅતિ ન છાઁહી ॥
બિધિ ગનપતિ અહિપતિ સિવ સારદ। કબિ કોબિદ બુધ બુદ્ધિ બિસારદ ॥
ભરત ચરિત કીરતિ કરતૂતી। ધરમ સીલ ગુન બિમલ બિભૂતી ॥
સમુઝત સુનત સુખદ સબ કાહૂ। સુચિ સુરસરિ રુચિ નિદર સુધાહૂ ॥

દો. નિરવધિ ગુન નિરુપમ પુરુષુ ભરતુ ભરત સમ જાનિ।
કહિઅ સુમેરુ કિ સેર સમ કબિકુલ મતિ સકુચાનિ ॥ 288 ॥

અગમ સબહિ બરનત બરબરની। જિમિ જલહીન મીન ગમુ ધરની ॥
ભરત અમિત મહિમા સુનુ રાની। જાનહિં રામુ ન સકહિં બખાની ॥
બરનિ સપ્રેમ ભરત અનુભ્AU। તિય જિય કી રુચિ લખિ કહ ર્AU ॥
બહુરહિં લખનુ ભરતુ બન જાહીં। સબ કર ભલ સબ કે મન માહીમ્ ॥
દેબિ પરંતુ ભરત રઘુબર કી। પ્રીતિ પ્રતીતિ જાઇ નહિં તરકી ॥
ભરતુ અવધિ સનેહ મમતા કી। જદ્યપિ રામુ સીમ સમતા કી ॥
પરમારથ સ્વારથ સુખ સારે। ભરત ન સપનેહુઁ મનહુઁ નિહારે ॥
સાધન સિદ્ધ રામ પગ નેહૂ ॥ મોહિ લખિ પરત ભરત મત એહૂ ॥

દો. ભોરેહુઁ ભરત ન પેલિહહિં મનસહુઁ રામ રજાઇ।
કરિઅ ન સોચુ સનેહ બસ કહેઉ ભૂપ બિલખાઇ ॥ 289 ॥

રામ ભરત ગુન ગનત સપ્રીતી। નિસિ દંપતિહિ પલક સમ બીતી ॥
રાજ સમાજ પ્રાત જુગ જાગે। ન્હાઇ ન્હાઇ સુર પૂજન લાગે ॥
ગે નહાઇ ગુર પહીં રઘુરાઈ। બંદિ ચરન બોલે રુખ પાઈ ॥
નાથ ભરતુ પુરજન મહતારી। સોક બિકલ બનબાસ દુખારી ॥
સહિત સમાજ રાઉ મિથિલેસૂ। બહુત દિવસ ભે સહત કલેસૂ ॥
ઉચિત હોઇ સોઇ કીજિઅ નાથા। હિત સબહી કર રૌરેં હાથા ॥
અસ કહિ અતિ સકુચે રઘુર્AU। મુનિ પુલકે લખિ સીલુ સુભ્AU ॥
તુમ્હ બિનુ રામ સકલ સુખ સાજા। નરક સરિસ દુહુ રાજ સમાજા ॥

દો. પ્રાન પ્રાન કે જીવ કે જિવ સુખ કે સુખ રામ।
તુમ્હ તજિ તાત સોહાત ગૃહ જિન્હહિ તિન્હહિં બિધિ બામ ॥ 290 ॥

સો સુખુ કરમુ ધરમુ જરિ જ્AU। જહઁ ન રામ પદ પંકજ ભ્AU ॥
જોગુ કુજોગુ ગ્યાનુ અગ્યાનૂ। જહઁ નહિં રામ પેમ પરધાનૂ ॥
તુમ્હ બિનુ દુખી સુખી તુમ્હ તેહીં। તુમ્હ જાનહુ જિય જો જેહિ કેહીમ્ ॥
રાઉર આયસુ સિર સબહી કેં। બિદિત કૃપાલહિ ગતિ સબ નીકેમ્ ॥
આપુ આશ્રમહિ ધારિઅ પ્AU। ભયુ સનેહ સિથિલ મુનિર્AU ॥
કરિ પ્રનામ તબ રામુ સિધાએ। રિષિ ધરિ ધીર જનક પહિં આએ ॥
રામ બચન ગુરુ નૃપહિ સુનાએ। સીલ સનેહ સુભાયઁ સુહાએ ॥
મહારાજ અબ કીજિઅ સોઈ। સબ કર ધરમ સહિત હિત હોઈ।

દો. ગ્યાન નિધાન સુજાન સુચિ ધરમ ધીર નરપાલ।
તુમ્હ બિનુ અસમંજસ સમન કો સમરથ એહિ કાલ ॥ 291 ॥

સુનિ મુનિ બચન જનક અનુરાગે। લખિ ગતિ ગ્યાનુ બિરાગુ બિરાગે ॥
સિથિલ સનેહઁ ગુનત મન માહીં। આએ ઇહાઁ કીન્હ ભલ નાહી ॥
રામહિ રાયઁ કહેઉ બન જાના। કીન્હ આપુ પ્રિય પ્રેમ પ્રવાના ॥
હમ અબ બન તેં બનહિ પઠાઈ। પ્રમુદિત ફિરબ બિબેક બડ઼આઈ ॥
તાપસ મુનિ મહિસુર સુનિ દેખી। ભે પ્રેમ બસ બિકલ બિસેષી ॥
સમુ સમુઝિ ધરિ ધીરજુ રાજા। ચલે ભરત પહિં સહિત સમાજા ॥
ભરત આઇ આગેં ભિ લીન્હે। અવસર સરિસ સુઆસન દીન્હે ॥
તાત ભરત કહ તેરહુતિ ર્AU। તુમ્હહિ બિદિત રઘુબીર સુભ્AU ॥

દો. રામ સત્યબ્રત ધરમ રત સબ કર સીલુ સનેહુ ॥
સંકટ સહત સકોચ બસ કહિઅ જો આયસુ દેહુ ॥ 292 ॥

સુનિ તન પુલકિ નયન ભરિ બારી। બોલે ભરતુ ધીર ધરિ ભારી ॥
પ્રભુ પ્રિય પૂજ્ય પિતા સમ આપૂ। કુલગુરુ સમ હિત માય ન બાપૂ ॥
કૌસિકાદિ મુનિ સચિવ સમાજૂ। ગ્યાન અંબુનિધિ આપુનુ આજૂ ॥
સિસુ સેવક આયસુ અનુગામી। જાનિ મોહિ સિખ દેઇઅ સ્વામી ॥
એહિં સમાજ થલ બૂઝબ રાઉર। મૌન મલિન મૈં બોલબ બાઉર ॥
છોટે બદન કહુઁ બડ઼ઇ બાતા। છમબ તાત લખિ બામ બિધાતા ॥
આગમ નિગમ પ્રસિદ્ધ પુરાના। સેવાધરમુ કઠિન જગુ જાના ॥
સ્વામિ ધરમ સ્વારથહિ બિરોધૂ। બૈરુ અંધ પ્રેમહિ ન પ્રબોધૂ ॥

દો. રાખિ રામ રુખ ધરમુ બ્રતુ પરાધીન મોહિ જાનિ।
સબ કેં સંમત સર્બ હિત કરિઅ પેમુ પહિચાનિ ॥ 293 ॥

ભરત બચન સુનિ દેખિ સુભ્AU। સહિત સમાજ સરાહત ર્AU ॥
સુગમ અગમ મૃદુ મંજુ કઠોરે। અરથુ અમિત અતિ આખર થોરે ॥
જ્યૌ મુખ મુકુર મુકુરુ નિજ પાની। ગહિ ન જાઇ અસ અદભુત બાની ॥
ભૂપ ભરત મુનિ સહિત સમાજૂ। ગે જહઁ બિબુધ કુમુદ દ્વિજરાજૂ ॥
સુનિ સુધિ સોચ બિકલ સબ લોગા। મનહુઁ મીનગન નવ જલ જોગા ॥
દેવઁ પ્રથમ કુલગુર ગતિ દેખી। નિરખિ બિદેહ સનેહ બિસેષી ॥
રામ ભગતિમય ભરતુ નિહારે। સુર સ્વારથી હહરિ હિયઁ હારે ॥
સબ કૌ રામ પેમમય પેખા। ભુ અલેખ સોચ બસ લેખા ॥

દો. રામુ સનેહ સકોચ બસ કહ સસોચ સુરરાજ।
રચહુ પ્રપંચહિ પંચ મિલિ નાહિં ત ભયુ અકાજુ ॥ 294 ॥

સુરન્હ સુમિરિ સારદા સરાહી। દેબિ દેવ સરનાગત પાહી ॥
ફેરિ ભરત મતિ કરિ નિજ માયા। પાલુ બિબુધ કુલ કરિ છલ છાયા ॥
બિબુધ બિનય સુનિ દેબિ સયાની। બોલી સુર સ્વારથ જડ઼ જાની ॥
મો સન કહહુ ભરત મતિ ફેરૂ। લોચન સહસ ન સૂઝ સુમેરૂ ॥
બિધિ હરિ હર માયા બડ઼ઇ ભારી। સૌ ન ભરત મતિ સકિ નિહારી ॥
સો મતિ મોહિ કહત કરુ ભોરી। ચંદિનિ કર કિ ચંડકર ચોરી ॥
ભરત હૃદયઁ સિય રામ નિવાસૂ। તહઁ કિ તિમિર જહઁ તરનિ પ્રકાસૂ ॥
અસ કહિ સારદ ગિ બિધિ લોકા। બિબુધ બિકલ નિસિ માનહુઁ કોકા ॥

દો. સુર સ્વારથી મલીન મન કીન્હ કુમંત્ર કુઠાટુ ॥
રચિ પ્રપંચ માયા પ્રબલ ભય ભ્રમ અરતિ ઉચાટુ ॥ 295 ॥

કરિ કુચાલિ સોચત સુરરાજૂ। ભરત હાથ સબુ કાજુ અકાજૂ ॥
ગે જનકુ રઘુનાથ સમીપા। સનમાને સબ રબિકુલ દીપા ॥
સમય સમાજ ધરમ અબિરોધા। બોલે તબ રઘુબંસ પુરોધા ॥
જનક ભરત સંબાદુ સુનાઈ। ભરત કહાઉતિ કહી સુહાઈ ॥
તાત રામ જસ આયસુ દેહૂ। સો સબુ કરૈ મોર મત એહૂ ॥
સુનિ રઘુનાથ જોરિ જુગ પાની। બોલે સત્ય સરલ મૃદુ બાની ॥
બિદ્યમાન આપુનિ મિથિલેસૂ। મોર કહબ સબ ભાઁતિ ભદેસૂ ॥
રાઉર રાય રજાયસુ હોઈ। રાઉરિ સપથ સહી સિર સોઈ ॥

દો. રામ સપથ સુનિ મુનિ જનકુ સકુચે સભા સમેત।
સકલ બિલોકત ભરત મુખુ બનિ ન ઉતરુ દેત ॥ 296 ॥

સભા સકુચ બસ ભરત નિહારી। રામબંધુ ધરિ ધીરજુ ભારી ॥
કુસમુ દેખિ સનેહુ સઁભારા। બઢ઼ત બિંધિ જિમિ ઘટજ નિવારા ॥
સોક કનકલોચન મતિ છોની। હરી બિમલ ગુન ગન જગજોની ॥
ભરત બિબેક બરાહઁ બિસાલા। અનાયાસ ઉધરી તેહિ કાલા ॥
કરિ પ્રનામુ સબ કહઁ કર જોરે। રામુ રાઉ ગુર સાધુ નિહોરે ॥
છમબ આજુ અતિ અનુચિત મોરા। કહુઁ બદન મૃદુ બચન કઠોરા ॥
હિયઁ સુમિરી સારદા સુહાઈ। માનસ તેં મુખ પંકજ આઈ ॥
બિમલ બિબેક ધરમ નય સાલી। ભરત ભારતી મંજુ મરાલી ॥

દો. નિરખિ બિબેક બિલોચનન્હિ સિથિલ સનેહઁ સમાજુ।
કરિ પ્રનામુ બોલે ભરતુ સુમિરિ સીય રઘુરાજુ ॥ 297 ॥

પ્રભુ પિતુ માતુ સુહ્રદ ગુર સ્વામી। પૂજ્ય પરમ હિત અતંરજામી ॥
સરલ સુસાહિબુ સીલ નિધાનૂ। પ્રનતપાલ સર્બગ્ય સુજાનૂ ॥
સમરથ સરનાગત હિતકારી। ગુનગાહકુ અવગુન અઘ હારી ॥
સ્વામિ ગોસાઁઇહિ સરિસ ગોસાઈ। મોહિ સમાન મૈં સાઇઁ દોહાઈ ॥
પ્રભુ પિતુ બચન મોહ બસ પેલી। આયુઁ ઇહાઁ સમાજુ સકેલી ॥
જગ ભલ પોચ ઊઁચ અરુ નીચૂ। અમિઅ અમરપદ માહુરુ મીચૂ ॥
રામ રજાઇ મેટ મન માહીં। દેખા સુના કતહુઁ કૌ નાહીમ્ ॥
સો મૈં સબ બિધિ કીન્હિ ઢિઠાઈ। પ્રભુ માની સનેહ સેવકાઈ ॥

દો. કૃપાઁ ભલાઈ આપની નાથ કીન્હ ભલ મોર।
દૂષન ભે ભૂષન સરિસ સુજસુ ચારુ ચહુ ઓર ॥ 298 ॥

રાઉરિ રીતિ સુબાનિ બડ઼આઈ। જગત બિદિત નિગમાગમ ગાઈ ॥
કૂર કુટિલ ખલ કુમતિ કલંકી। નીચ નિસીલ નિરીસ નિસંકી ॥
તેઉ સુનિ સરન સામુહેં આએ। સકૃત પ્રનામુ કિહેં અપનાએ ॥
દેખિ દોષ કબહુઁ ન ઉર આને। સુનિ ગુન સાધુ સમાજ બખાને ॥
કો સાહિબ સેવકહિ નેવાજી। આપુ સમાજ સાજ સબ સાજી ॥
નિજ કરતૂતિ ન સમુઝિઅ સપનેં। સેવક સકુચ સોચુ ઉર અપનેમ્ ॥
સો ગોસાઇઁ નહિ દૂસર કોપી। ભુજા ઉઠાઇ કહુઁ પન રોપી ॥
પસુ નાચત સુક પાઠ પ્રબીના। ગુન ગતિ નટ પાઠક આધીના ॥

દો. યોં સુધારિ સનમાનિ જન કિએ સાધુ સિરમોર।
કો કૃપાલ બિનુ પાલિહૈ બિરિદાવલિ બરજોર ॥ 299 ॥

સોક સનેહઁ કિ બાલ સુભાએઁ। આયુઁ લાઇ રજાયસુ બાએઁ ॥
તબહુઁ કૃપાલ હેરિ નિજ ઓરા। સબહિ ભાઁતિ ભલ માનેઉ મોરા ॥
દેખેઉઁ પાય સુમંગલ મૂલા। જાનેઉઁ સ્વામિ સહજ અનુકૂલા ॥
બડ઼એં સમાજ બિલોકેઉઁ ભાગૂ। બડ઼ઈં ચૂક સાહિબ અનુરાગૂ ॥
કૃપા અનુગ્રહ અંગુ અઘાઈ। કીન્હિ કૃપાનિધિ સબ અધિકાઈ ॥
રાખા મોર દુલાર ગોસાઈં। અપનેં સીલ સુભાયઁ ભલાઈમ્ ॥
નાથ નિપટ મૈં કીન્હિ ઢિઠાઈ। સ્વામિ સમાજ સકોચ બિહાઈ ॥
અબિનય બિનય જથારુચિ બાની। છમિહિ દેઉ અતિ આરતિ જાની ॥

દો. સુહ્રદ સુજાન સુસાહિબહિ બહુત કહબ બડ઼ઇ ખોરિ।
આયસુ દેઇઅ દેવ અબ સબિ સુધારી મોરિ ॥ 300 ॥

પ્રભુ પદ પદુમ પરાગ દોહાઈ। સત્ય સુકૃત સુખ સીવઁ સુહાઈ ॥
સો કરિ કહુઁ હિએ અપને કી। રુચિ જાગત સોવત સપને કી ॥
સહજ સનેહઁ સ્વામિ સેવકાઈ। સ્વારથ છલ ફલ ચારિ બિહાઈ ॥
અગ્યા સમ ન સુસાહિબ સેવા। સો પ્રસાદુ જન પાવૈ દેવા ॥
અસ કહિ પ્રેમ બિબસ ભે ભારી। પુલક સરીર બિલોચન બારી ॥
પ્રભુ પદ કમલ ગહે અકુલાઈ। સમુ સનેહુ ન સો કહિ જાઈ ॥
કૃપાસિંધુ સનમાનિ સુબાની। બૈઠાએ સમીપ ગહિ પાની ॥
ભરત બિનય સુનિ દેખિ સુભ્AU। સિથિલ સનેહઁ સભા રઘુર્AU ॥

છં. રઘુરાઉ સિથિલ સનેહઁ સાધુ સમાજ મુનિ મિથિલા ધની।
મન મહુઁ સરાહત ભરત ભાયપ ભગતિ કી મહિમા ઘની ॥
ભરતહિ પ્રસંસત બિબુધ બરષત સુમન માનસ મલિન સે।
તુલસી બિકલ સબ લોગ સુનિ સકુચે નિસાગમ નલિન સે ॥

સો. દેખિ દુખારી દીન દુહુ સમાજ નર નારિ સબ।
મઘવા મહા મલીન મુએ મારિ મંગલ ચહત ॥ 301 ॥

કપટ કુચાલિ સીવઁ સુરરાજૂ। પર અકાજ પ્રિય આપન કાજૂ ॥
કાક સમાન પાકરિપુ રીતી। છલી મલીન કતહુઁ ન પ્રતીતી ॥
પ્રથમ કુમત કરિ કપટુ સઁકેલા। સો ઉચાટુ સબ કેં સિર મેલા ॥
સુરમાયાઁ સબ લોગ બિમોહે। રામ પ્રેમ અતિસય ન બિછોહે ॥
ભય ઉચાટ બસ મન થિર નાહીં। છન બન રુચિ છન સદન સોહાહીમ્ ॥
દુબિધ મનોગતિ પ્રજા દુખારી। સરિત સિંધુ સંગમ જનુ બારી ॥
દુચિત કતહુઁ પરિતોષુ ન લહહીં। એક એક સન મરમુ ન કહહીમ્ ॥
લખિ હિયઁ હઁસિ કહ કૃપાનિધાનૂ। સરિસ સ્વાન મઘવાન જુબાનૂ ॥

દો. ભરતુ જનકુ મુનિજન સચિવ સાધુ સચેત બિહાઇ।
લાગિ દેવમાયા સબહિ જથાજોગુ જનુ પાઇ ॥ 302 ॥

કૃપાસિંધુ લખિ લોગ દુખારે। નિજ સનેહઁ સુરપતિ છલ ભારે ॥
સભા રાઉ ગુર મહિસુર મંત્રી। ભરત ભગતિ સબ કૈ મતિ જંત્રી ॥
રામહિ ચિતવત ચિત્ર લિખે સે। સકુચત બોલત બચન સિખે સે ॥
ભરત પ્રીતિ નતિ બિનય બડ઼આઈ। સુનત સુખદ બરનત કઠિનાઈ ॥
જાસુ બિલોકિ ભગતિ લવલેસૂ। પ્રેમ મગન મુનિગન મિથિલેસૂ ॥
મહિમા તાસુ કહૈ કિમિ તુલસી। ભગતિ સુભાયઁ સુમતિ હિયઁ હુલસી ॥
આપુ છોટિ મહિમા બડ઼ઇ જાની। કબિકુલ કાનિ માનિ સકુચાની ॥
કહિ ન સકતિ ગુન રુચિ અધિકાઈ। મતિ ગતિ બાલ બચન કી નાઈ ॥

દો. ભરત બિમલ જસુ બિમલ બિધુ સુમતિ ચકોરકુમારિ।
ઉદિત બિમલ જન હૃદય નભ એકટક રહી નિહારિ ॥ 303 ॥

ભરત સુભાઉ ન સુગમ નિગમહૂઁ। લઘુ મતિ ચાપલતા કબિ છમહૂઁ ॥
કહત સુનત સતિ ભાઉ ભરત કો। સીય રામ પદ હોઇ ન રત કો ॥
સુમિરત ભરતહિ પ્રેમુ રામ કો। જેહિ ન સુલભ તેહિ સરિસ બામ કો ॥
દેખિ દયાલ દસા સબહી કી। રામ સુજાન જાનિ જન જી કી ॥
ધરમ ધુરીન ધીર નય નાગર। સત્ય સનેહ સીલ સુખ સાગર ॥
દેસુ કાલ લખિ સમુ સમાજૂ। નીતિ પ્રીતિ પાલક રઘુરાજૂ ॥
બોલે બચન બાનિ સરબસુ સે। હિત પરિનામ સુનત સસિ રસુ સે ॥
તાત ભરત તુમ્હ ધરમ ધુરીના। લોક બેદ બિદ પ્રેમ પ્રબીના ॥

દો. કરમ બચન માનસ બિમલ તુમ્હ સમાન તુમ્હ તાત।
ગુર સમાજ લઘુ બંધુ ગુન કુસમયઁ કિમિ કહિ જાત ॥ 304 ॥

જાનહુ તાત તરનિ કુલ રીતી। સત્યસંધ પિતુ કીરતિ પ્રીતી ॥
સમુ સમાજુ લાજ ગુરુજન કી। ઉદાસીન હિત અનહિત મન કી ॥
તુમ્હહિ બિદિત સબહી કર કરમૂ। આપન મોર પરમ હિત ધરમૂ ॥
મોહિ સબ ભાઁતિ ભરોસ તુમ્હારા। તદપિ કહુઁ અવસર અનુસારા ॥
તાત તાત બિનુ બાત હમારી। કેવલ ગુરુકુલ કૃપાઁ સઁભારી ॥
નતરુ પ્રજા પરિજન પરિવારૂ। હમહિ સહિત સબુ હોત ખુઆરૂ ॥
જૌં બિનુ અવસર અથવઁ દિનેસૂ। જગ કેહિ કહહુ ન હોઇ કલેસૂ ॥
તસ ઉતપાતુ તાત બિધિ કીન્હા। મુનિ મિથિલેસ રાખિ સબુ લીન્હા ॥

દો. રાજ કાજ સબ લાજ પતિ ધરમ ધરનિ ધન ધામ।
ગુર પ્રભાઉ પાલિહિ સબહિ ભલ હોઇહિ પરિનામ ॥ 305 ॥

સહિત સમાજ તુમ્હાર હમારા। ઘર બન ગુર પ્રસાદ રખવારા ॥
માતુ પિતા ગુર સ્વામિ નિદેસૂ। સકલ ધરમ ધરનીધર સેસૂ ॥
સો તુમ્હ કરહુ કરાવહુ મોહૂ। તાત તરનિકુલ પાલક હોહૂ ॥
સાધક એક સકલ સિધિ દેની। કીરતિ સુગતિ ભૂતિમય બેની ॥
સો બિચારિ સહિ સંકટુ ભારી। કરહુ પ્રજા પરિવારુ સુખારી ॥
બાઁટી બિપતિ સબહિં મોહિ ભાઈ। તુમ્હહિ અવધિ ભરિ બડ઼ઇ કઠિનાઈ ॥
જાનિ તુમ્હહિ મૃદુ કહુઁ કઠોરા। કુસમયઁ તાત ન અનુચિત મોરા ॥
હોહિં કુઠાયઁ સુબંધુ સુહાએ। ઓડ઼ઇઅહિં હાથ અસનિહુ કે ઘાએ ॥

દો. સેવક કર પદ નયન સે મુખ સો સાહિબુ હોઇ।
તુલસી પ્રીતિ કિ રીતિ સુનિ સુકબિ સરાહહિં સોઇ ॥ 306 ॥

સભા સકલ સુનિ રઘુબર બાની। પ્રેમ પયોધિ અમિઅ જનુ સાની ॥
સિથિલ સમાજ સનેહ સમાધી। દેખિ દસા ચુપ સારદ સાધી ॥
ભરતહિ ભયુ પરમ સંતોષૂ। સનમુખ સ્વામિ બિમુખ દુખ દોષૂ ॥
મુખ પ્રસન્ન મન મિટા બિષાદૂ। ભા જનુ ગૂઁગેહિ ગિરા પ્રસાદૂ ॥
કીન્હ સપ્રેમ પ્રનામુ બહોરી। બોલે પાનિ પંકરુહ જોરી ॥
નાથ ભયુ સુખુ સાથ ગે કો। લહેઉઁ લાહુ જગ જનમુ ભે કો ॥
અબ કૃપાલ જસ આયસુ હોઈ। કરૌં સીસ ધરિ સાદર સોઈ ॥
સો અવલંબ દેવ મોહિ દેઈ। અવધિ પારુ પાવૌં જેહિ સેઈ ॥

દો. દેવ દેવ અભિષેક હિત ગુર અનુસાસનુ પાઇ।
આનેઉઁ સબ તીરથ સલિલુ તેહિ કહઁ કાહ રજાઇ ॥ 307 ॥

એકુ મનોરથુ બડ઼ મન માહીં। સભયઁ સકોચ જાત કહિ નાહીમ્ ॥
કહહુ તાત પ્રભુ આયસુ પાઈ। બોલે બાનિ સનેહ સુહાઈ ॥
ચિત્રકૂટ સુચિ થલ તીરથ બન। ખગ મૃગ સર સરિ નિર્ઝર ગિરિગન ॥
પ્રભુ પદ અંકિત અવનિ બિસેષી। આયસુ હોઇ ત આવૌં દેખી ॥
અવસિ અત્રિ આયસુ સિર ધરહૂ। તાત બિગતભય કાનન ચરહૂ ॥
મુનિ પ્રસાદ બનુ મંગલ દાતા। પાવન પરમ સુહાવન ભ્રાતા ॥
રિષિનાયકુ જહઁ આયસુ દેહીં। રાખેહુ તીરથ જલુ થલ તેહીમ્ ॥
સુનિ પ્રભુ બચન ભરત સુખ પાવા। મુનિ પદ કમલ મુદિત સિરુ નાવા ॥

દો. ભરત રામ સંબાદુ સુનિ સકલ સુમંગલ મૂલ।
સુર સ્વારથી સરાહિ કુલ બરષત સુરતરુ ફૂલ ॥ 308 ॥

ધન્ય ભરત જય રામ ગોસાઈં। કહત દેવ હરષત બરિઆઈ।
મુનિ મિથિલેસ સભાઁ સબ કાહૂ। ભરત બચન સુનિ ભયુ ઉછાહૂ ॥
ભરત રામ ગુન ગ્રામ સનેહૂ। પુલકિ પ્રસંસત રાઉ બિદેહૂ ॥
સેવક સ્વામિ સુભાઉ સુહાવન। નેમુ પેમુ અતિ પાવન પાવન ॥
મતિ અનુસાર સરાહન લાગે। સચિવ સભાસદ સબ અનુરાગે ॥
સુનિ સુનિ રામ ભરત સંબાદૂ। દુહુ સમાજ હિયઁ હરષુ બિષાદૂ ॥
રામ માતુ દુખુ સુખુ સમ જાની। કહિ ગુન રામ પ્રબોધીં રાની ॥
એક કહહિં રઘુબીર બડ઼આઈ। એક સરાહત ભરત ભલાઈ ॥

દો. અત્રિ કહેઉ તબ ભરત સન સૈલ સમીપ સુકૂપ।
રાખિઅ તીરથ તોય તહઁ પાવન અમિઅ અનૂપ ॥ 309 ॥

ભરત અત્રિ અનુસાસન પાઈ। જલ ભાજન સબ દિએ ચલાઈ ॥
સાનુજ આપુ અત્રિ મુનિ સાધૂ। સહિત ગે જહઁ કૂપ અગાધૂ ॥
પાવન પાથ પુન્યથલ રાખા। પ્રમુદિત પ્રેમ અત્રિ અસ ભાષા ॥
તાત અનાદિ સિદ્ધ થલ એહૂ। લોપેઉ કાલ બિદિત નહિં કેહૂ ॥
તબ સેવકન્હ સરસ થલુ દેખા। કિન્હ સુજલ હિત કૂપ બિસેષા ॥
બિધિ બસ ભયુ બિસ્વ ઉપકારૂ। સુગમ અગમ અતિ ધરમ બિચારૂ ॥
ભરતકૂપ અબ કહિહહિં લોગા। અતિ પાવન તીરથ જલ જોગા ॥
પ્રેમ સનેમ નિમજ્જત પ્રાની। હોઇહહિં બિમલ કરમ મન બાની ॥

દો. કહત કૂપ મહિમા સકલ ગે જહાઁ રઘુરાઉ।
અત્રિ સુનાયુ રઘુબરહિ તીરથ પુન્ય પ્રભાઉ ॥ 310 ॥

કહત ધરમ ઇતિહાસ સપ્રીતી। ભયુ ભોરુ નિસિ સો સુખ બીતી ॥
નિત્ય નિબાહિ ભરત દૌ ભાઈ। રામ અત્રિ ગુર આયસુ પાઈ ॥
સહિત સમાજ સાજ સબ સાદેં। ચલે રામ બન અટન પયાદેમ્ ॥
કોમલ ચરન ચલત બિનુ પનહીં। ભિ મૃદુ ભૂમિ સકુચિ મન મનહીમ્ ॥
કુસ કંટક કાઁકરીં કુરાઈં। કટુક કઠોર કુબસ્તુ દુરાઈમ્ ॥
મહિ મંજુલ મૃદુ મારગ કીન્હે। બહત સમીર ત્રિબિધ સુખ લીન્હે ॥
સુમન બરષિ સુર ઘન કરિ છાહીં। બિટપ ફૂલિ ફલિ તૃન મૃદુતાહીમ્ ॥
મૃગ બિલોકિ ખગ બોલિ સુબાની। સેવહિં સકલ રામ પ્રિય જાની ॥

દો. સુલભ સિદ્ધિ સબ પ્રાકૃતહુ રામ કહત જમુહાત।
રામ પ્રાન પ્રિય ભરત કહુઁ યહ ન હોઇ બડ઼ઇ બાત ॥ 311 ॥

એહિ બિધિ ભરતુ ફિરત બન માહીં। નેમુ પ્રેમુ લખિ મુનિ સકુચાહીમ્ ॥
પુન્ય જલાશ્રય ભૂમિ બિભાગા। ખગ મૃગ તરુ તૃન ગિરિ બન બાગા ॥
ચારુ બિચિત્ર પબિત્ર બિસેષી। બૂઝત ભરતુ દિબ્ય સબ દેખી ॥
સુનિ મન મુદિત કહત રિષિર્AU। હેતુ નામ ગુન પુન્ય પ્રભ્AU ॥
કતહુઁ નિમજ્જન કતહુઁ પ્રનામા। કતહુઁ બિલોકત મન અભિરામા ॥
કતહુઁ બૈઠિ મુનિ આયસુ પાઈ। સુમિરત સીય સહિત દૌ ભાઈ ॥
દેખિ સુભાઉ સનેહુ સુસેવા। દેહિં અસીસ મુદિત બનદેવા ॥
ફિરહિં ગેઁ દિનુ પહર અઢ઼આઈ। પ્રભુ પદ કમલ બિલોકહિં આઈ ॥

દો. દેખે થલ તીરથ સકલ ભરત પાઁચ દિન માઝ।
કહત સુનત હરિ હર સુજસુ ગયુ દિવસુ ભિ સાઁઝ ॥ 312 ॥

ભોર ન્હાઇ સબુ જુરા સમાજૂ। ભરત ભૂમિસુર તેરહુતિ રાજૂ ॥
ભલ દિન આજુ જાનિ મન માહીં। રામુ કૃપાલ કહત સકુચાહીમ્ ॥
ગુર નૃપ ભરત સભા અવલોકી। સકુચિ રામ ફિરિ અવનિ બિલોકી ॥
સીલ સરાહિ સભા સબ સોચી। કહુઁ ન રામ સમ સ્વામિ સઁકોચી ॥
ભરત સુજાન રામ રુખ દેખી। ઉઠિ સપ્રેમ ધરિ ધીર બિસેષી ॥
કરિ દંડવત કહત કર જોરી। રાખીં નાથ સકલ રુચિ મોરી ॥
મોહિ લગિ સહેઉ સબહિં સંતાપૂ। બહુત ભાઁતિ દુખુ પાવા આપૂ ॥
અબ ગોસાઇઁ મોહિ દેઉ રજાઈ। સેવૌં અવધ અવધિ ભરિ જાઈ ॥

દો. જેહિં ઉપાય પુનિ પાય જનુ દેખૈ દીનદયાલ।
સો સિખ દેઇઅ અવધિ લગિ કોસલપાલ કૃપાલ ॥ 313 ॥

પુરજન પરિજન પ્રજા ગોસાઈ। સબ સુચિ સરસ સનેહઁ સગાઈ ॥
રાઉર બદિ ભલ ભવ દુખ દાહૂ। પ્રભુ બિનુ બાદિ પરમ પદ લાહૂ ॥
સ્વામિ સુજાનુ જાનિ સબ હી કી। રુચિ લાલસા રહનિ જન જી કી ॥
પ્રનતપાલુ પાલિહિ સબ કાહૂ। દેઉ દુહૂ દિસિ ઓર નિબાહૂ ॥
અસ મોહિ સબ બિધિ ભૂરિ ભરોસો। કિએઁ બિચારુ ન સોચુ ખરો સો ॥
આરતિ મોર નાથ કર છોહૂ। દુહુઁ મિલિ કીન્હ ઢીઠુ હઠિ મોહૂ ॥
યહ બડ઼ દોષુ દૂરિ કરિ સ્વામી। તજિ સકોચ સિખિઅ અનુગામી ॥
ભરત બિનય સુનિ સબહિં પ્રસંસી। ખીર નીર બિબરન ગતિ હંસી ॥

દો. દીનબંધુ સુનિ બંધુ કે બચન દીન છલહીન।
દેસ કાલ અવસર સરિસ બોલે રામુ પ્રબીન ॥ 314 ॥

તાત તુમ્હારિ મોરિ પરિજન કી। ચિંતા ગુરહિ નૃપહિ ઘર બન કી ॥
માથે પર ગુર મુનિ મિથિલેસૂ। હમહિ તુમ્હહિ સપનેહુઁ ન કલેસૂ ॥
મોર તુમ્હાર પરમ પુરુષારથુ। સ્વારથુ સુજસુ ધરમુ પરમારથુ ॥
પિતુ આયસુ પાલિહિં દુહુ ભાઈ। લોક બેદ ભલ ભૂપ ભલાઈ ॥
ગુર પિતુ માતુ સ્વામિ સિખ પાલેં। ચલેહુઁ કુમગ પગ પરહિં ન ખાલેમ્ ॥
અસ બિચારિ સબ સોચ બિહાઈ। પાલહુ અવધ અવધિ ભરિ જાઈ ॥
દેસુ કોસુ પરિજન પરિવારૂ। ગુર પદ રજહિં લાગ છરુભારૂ ॥
તુમ્હ મુનિ માતુ સચિવ સિખ માની। પાલેહુ પુહુમિ પ્રજા રજધાની ॥

દો. મુખિઆ મુખુ સો ચાહિઐ ખાન પાન કહુઁ એક।
પાલિ પોષિ સકલ અઁગ તુલસી સહિત બિબેક ॥ 315 ॥

રાજધરમ સરબસુ એતનોઈ। જિમિ મન માહઁ મનોરથ ગોઈ ॥
બંધુ પ્રબોધુ કીન્હ બહુ ભાઁતી। બિનુ અધાર મન તોષુ ન સાઁતી ॥
ભરત સીલ ગુર સચિવ સમાજૂ। સકુચ સનેહ બિબસ રઘુરાજૂ ॥
પ્રભુ કરિ કૃપા પાઁવરીં દીન્હીં। સાદર ભરત સીસ ધરિ લીન્હીમ્ ॥
ચરનપીઠ કરુનાનિધાન કે। જનુ જુગ જામિક પ્રજા પ્રાન કે ॥
સંપુટ ભરત સનેહ રતન કે। આખર જુગ જુન જીવ જતન કે ॥
કુલ કપાટ કર કુસલ કરમ કે। બિમલ નયન સેવા સુધરમ કે ॥
ભરત મુદિત અવલંબ લહે તેં। અસ સુખ જસ સિય રામુ રહે તેમ્ ॥

દો. માગેઉ બિદા પ્રનામુ કરિ રામ લિએ ઉર લાઇ।
લોગ ઉચાટે અમરપતિ કુટિલ કુઅવસરુ પાઇ ॥ 316 ॥

સો કુચાલિ સબ કહઁ ભિ નીકી। અવધિ આસ સમ જીવનિ જી કી ॥
નતરુ લખન સિય સમ બિયોગા। હહરિ મરત સબ લોગ કુરોગા ॥
રામકૃપાઁ અવરેબ સુધારી। બિબુધ ધારિ ભિ ગુનદ ગોહારી ॥
ભેંટત ભુજ ભરિ ભાઇ ભરત સો। રામ પ્રેમ રસુ કહિ ન પરત સો ॥
તન મન બચન ઉમગ અનુરાગા। ધીર ધુરંધર ધીરજુ ત્યાગા ॥
બારિજ લોચન મોચત બારી। દેખિ દસા સુર સભા દુખારી ॥
મુનિગન ગુર ધુર ધીર જનક સે। ગ્યાન અનલ મન કસેં કનક સે ॥
જે બિરંચિ નિરલેપ ઉપાએ। પદુમ પત્ર જિમિ જગ જલ જાએ ॥

દો. તેઉ બિલોકિ રઘુબર ભરત પ્રીતિ અનૂપ અપાર।
ભે મગન મન તન બચન સહિત બિરાગ બિચાર ॥ 317 ॥

જહાઁ જનક ગુર મતિ ભોરી। પ્રાકૃત પ્રીતિ કહત બડ઼ઇ ખોરી ॥
બરનત રઘુબર ભરત બિયોગૂ। સુનિ કઠોર કબિ જાનિહિ લોગૂ ॥
સો સકોચ રસુ અકથ સુબાની। સમુ સનેહુ સુમિરિ સકુચાની ॥
ભેંટિ ભરત રઘુબર સમુઝાએ। પુનિ રિપુદવનુ હરષિ હિયઁ લાએ ॥
સેવક સચિવ ભરત રુખ પાઈ। નિજ નિજ કાજ લગે સબ જાઈ ॥
સુનિ દારુન દુખુ દુહૂઁ સમાજા। લગે ચલન કે સાજન સાજા ॥
પ્રભુ પદ પદુમ બંદિ દૌ ભાઈ। ચલે સીસ ધરિ રામ રજાઈ ॥
મુનિ તાપસ બનદેવ નિહોરી। સબ સનમાનિ બહોરિ બહોરી ॥

દો. લખનહિ ભેંટિ પ્રનામુ કરિ સિર ધરિ સિય પદ ધૂરિ।
ચલે સપ્રેમ અસીસ સુનિ સકલ સુમંગલ મૂરિ ॥ 318 ॥

સાનુજ રામ નૃપહિ સિર નાઈ। કીન્હિ બહુત બિધિ બિનય બડ઼આઈ ॥
દેવ દયા બસ બડ઼ દુખુ પાયુ। સહિત સમાજ કાનનહિં આયુ ॥
પુર પગુ ધારિઅ દેઇ અસીસા। કીન્હ ધીર ધરિ ગવનુ મહીસા ॥
મુનિ મહિદેવ સાધુ સનમાને। બિદા કિએ હરિ હર સમ જાને ॥
સાસુ સમીપ ગે દૌ ભાઈ। ફિરે બંદિ પગ આસિષ પાઈ ॥
કૌસિક બામદેવ જાબાલી। પુરજન પરિજન સચિવ સુચાલી ॥
જથા જોગુ કરિ બિનય પ્રનામા। બિદા કિએ સબ સાનુજ રામા ॥
નારિ પુરુષ લઘુ મધ્ય બડ઼એરે। સબ સનમાનિ કૃપાનિધિ ફેરે ॥

દો. ભરત માતુ પદ બંદિ પ્રભુ સુચિ સનેહઁ મિલિ ભેંટિ।
બિદા કીન્હ સજિ પાલકી સકુચ સોચ સબ મેટિ ॥ 319 ॥

પરિજન માતુ પિતહિ મિલિ સીતા। ફિરી પ્રાનપ્રિય પ્રેમ પુનીતા ॥
કરિ પ્રનામુ ભેંટી સબ સાસૂ। પ્રીતિ કહત કબિ હિયઁ ન હુલાસૂ ॥
સુનિ સિખ અભિમત આસિષ પાઈ। રહી સીય દુહુ પ્રીતિ સમાઈ ॥
રઘુપતિ પટુ પાલકીં મગાઈં। કરિ પ્રબોધુ સબ માતુ ચઢ઼આઈ ॥
બાર બાર હિલિ મિલિ દુહુ ભાઈ। સમ સનેહઁ જનની પહુઁચાઈ ॥
સાજિ બાજિ ગજ બાહન નાના। ભરત ભૂપ દલ કીન્હ પયાના ॥
હૃદયઁ રામુ સિય લખન સમેતા। ચલે જાહિં સબ લોગ અચેતા ॥
બસહ બાજિ ગજ પસુ હિયઁ હારેં। ચલે જાહિં પરબસ મન મારેમ્ ॥

દો. ગુર ગુરતિય પદ બંદિ પ્રભુ સીતા લખન સમેત।
ફિરે હરષ બિસમય સહિત આએ પરન નિકેત ॥ 320 ॥

બિદા કીન્હ સનમાનિ નિષાદૂ। ચલેઉ હૃદયઁ બડ઼ બિરહ બિષાદૂ ॥
કોલ કિરાત ભિલ્લ બનચારી। ફેરે ફિરે જોહારિ જોહારી ॥
પ્રભુ સિય લખન બૈઠિ બટ છાહીં। પ્રિય પરિજન બિયોગ બિલખાહીમ્ ॥
ભરત સનેહ સુભાઉ સુબાની। પ્રિયા અનુજ સન કહત બખાની ॥
પ્રીતિ પ્રતીતિ બચન મન કરની। શ્રીમુખ રામ પ્રેમ બસ બરની ॥
તેહિ અવસર ખગ મૃગ જલ મીના। ચિત્રકૂટ ચર અચર મલીના ॥
બિબુધ બિલોકિ દસા રઘુબર કી। બરષિ સુમન કહિ ગતિ ઘર ઘર કી ॥
પ્રભુ પ્રનામુ કરિ દીન્હ ભરોસો। ચલે મુદિત મન ડર ન ખરો સો ॥

દો. સાનુજ સીય સમેત પ્રભુ રાજત પરન કુટીર।
ભગતિ ગ્યાનુ બૈરાગ્ય જનુ સોહત ધરેં સરીર ॥ 321 ॥

મુનિ મહિસુર ગુર ભરત ભુઆલૂ। રામ બિરહઁ સબુ સાજુ બિહાલૂ ॥
પ્રભુ ગુન ગ્રામ ગનત મન માહીં। સબ ચુપચાપ ચલે મગ જાહીમ્ ॥
જમુના ઉતરિ પાર સબુ ભયૂ। સો બાસરુ બિનુ ભોજન ગયૂ ॥
ઉતરિ દેવસરિ દૂસર બાસૂ। રામસખાઁ સબ કીન્હ સુપાસૂ ॥
સી ઉતરિ ગોમતીં નહાએ। ચૌથેં દિવસ અવધપુર આએ।
જનકુ રહે પુર બાસર ચારી। રાજ કાજ સબ સાજ સઁભારી ॥
સૌંપિ સચિવ ગુર ભરતહિ રાજૂ। તેરહુતિ ચલે સાજિ સબુ સાજૂ ॥
નગર નારિ નર ગુર સિખ માની। બસે સુખેન રામ રજધાની ॥

દો. રામ દરસ લગિ લોગ સબ કરત નેમ ઉપબાસ।
તજિ તજિ ભૂષન ભોગ સુખ જિઅત અવધિ કીં આસ ॥ 322 ॥

સચિવ સુસેવક ભરત પ્રબોધે। નિજ નિજ કાજ પાઇ પાઇ સિખ ઓધે ॥
પુનિ સિખ દીન્હ બોલિ લઘુ ભાઈ। સૌંપી સકલ માતુ સેવકાઈ ॥
ભૂસુર બોલિ ભરત કર જોરે। કરિ પ્રનામ બય બિનય નિહોરે ॥
ઊઁચ નીચ કારજુ ભલ પોચૂ। આયસુ દેબ ન કરબ સઁકોચૂ ॥
પરિજન પુરજન પ્રજા બોલાએ। સમાધાનુ કરિ સુબસ બસાએ ॥
સાનુજ ગે ગુર ગેહઁ બહોરી। કરિ દંડવત કહત કર જોરી ॥
આયસુ હોઇ ત રહૌં સનેમા। બોલે મુનિ તન પુલકિ સપેમા ॥
સમુઝવ કહબ કરબ તુમ્હ જોઈ। ધરમ સારુ જગ હોઇહિ સોઈ ॥

દો. સુનિ સિખ પાઇ અસીસ બડ઼ઇ ગનક બોલિ દિનુ સાધિ।
સિંઘાસન પ્રભુ પાદુકા બૈઠારે નિરુપાધિ ॥ 323 ॥

રામ માતુ ગુર પદ સિરુ નાઈ। પ્રભુ પદ પીઠ રજાયસુ પાઈ ॥
નંદિગાવઁ કરિ પરન કુટીરા। કીન્હ નિવાસુ ધરમ ધુર ધીરા ॥
જટાજૂટ સિર મુનિપટ ધારી। મહિ ખનિ કુસ સાઁથરી સઁવારી ॥
અસન બસન બાસન બ્રત નેમા। કરત કઠિન રિષિધરમ સપ્રેમા ॥
ભૂષન બસન ભોગ સુખ ભૂરી। મન તન બચન તજે તિન તૂરી ॥
અવધ રાજુ સુર રાજુ સિહાઈ। દસરથ ધનુ સુનિ ધનદુ લજાઈ ॥
તેહિં પુર બસત ભરત બિનુ રાગા। ચંચરીક જિમિ ચંપક બાગા ॥
રમા બિલાસુ રામ અનુરાગી। તજત બમન જિમિ જન બડ઼ભાગી ॥

દો. રામ પેમ ભાજન ભરતુ બડ઼એ ન એહિં કરતૂતિ।
ચાતક હંસ સરાહિઅત ટેંક બિબેક બિભૂતિ ॥ 324 ॥

દેહ દિનહુઁ દિન દૂબરિ હોઈ। ઘટિ તેજુ બલુ મુખછબિ સોઈ ॥
નિત નવ રામ પ્રેમ પનુ પીના। બઢ઼ત ધરમ દલુ મનુ ન મલીના ॥
જિમિ જલુ નિઘટત સરદ પ્રકાસે। બિલસત બેતસ બનજ બિકાસે ॥
સમ દમ સંજમ નિયમ ઉપાસા। નખત ભરત હિય બિમલ અકાસા ॥
ધ્રુવ બિસ્વાસ અવધિ રાકા સી। સ્વામિ સુરતિ સુરબીથિ બિકાસી ॥
રામ પેમ બિધુ અચલ અદોષા। સહિત સમાજ સોહ નિત ચોખા ॥
ભરત રહનિ સમુઝનિ કરતૂતી। ભગતિ બિરતિ ગુન બિમલ બિભૂતી ॥
બરનત સકલ સુકચિ સકુચાહીં। સેસ ગનેસ ગિરા ગમુ નાહીમ્ ॥

દો. નિત પૂજત પ્રભુ પાઁવરી પ્રીતિ ન હૃદયઁ સમાતિ ॥
માગિ માગિ આયસુ કરત રાજ કાજ બહુ ભાઁતિ ॥ 325 ॥

પુલક ગાત હિયઁ સિય રઘુબીરૂ। જીહ નામુ જપ લોચન નીરૂ ॥
લખન રામ સિય કાનન બસહીં। ભરતુ ભવન બસિ તપ તનુ કસહીમ્ ॥
દૌ દિસિ સમુઝિ કહત સબુ લોગૂ। સબ બિધિ ભરત સરાહન જોગૂ ॥
સુનિ બ્રત નેમ સાધુ સકુચાહીં। દેખિ દસા મુનિરાજ લજાહીમ્ ॥
પરમ પુનીત ભરત આચરનૂ। મધુર મંજુ મુદ મંગલ કરનૂ ॥
હરન કઠિન કલિ કલુષ કલેસૂ। મહામોહ નિસિ દલન દિનેસૂ ॥
પાપ પુંજ કુંજર મૃગરાજૂ। સમન સકલ સંતાપ સમાજૂ।
જન રંજન ભંજન ભવ ભારૂ। રામ સનેહ સુધાકર સારૂ ॥

છં. સિય રામ પ્રેમ પિયૂષ પૂરન હોત જનમુ ન ભરત કો।
મુનિ મન અગમ જમ નિયમ સમ દમ બિષમ બ્રત આચરત કો ॥
દુખ દાહ દારિદ દંભ દૂષન સુજસ મિસ અપહરત કો।
કલિકાલ તુલસી સે સઠન્હિ હઠિ રામ સનમુખ કરત કો ॥

સો. ભરત ચરિત કરિ નેમુ તુલસી જો સાદર સુનહિં।
સીય રામ પદ પેમુ અવસિ હોઇ ભવ રસ બિરતિ ॥ 326 ॥

માસપારાયણ, ઇક્કીસવાઁ વિશ્રામ
ઇતિ શ્રીમદ્રામચરિતમાનસે સકલકલિકલુષવિધ્વંસને
દ્વિતીયઃ સોપાનઃ સમાપ્તઃ।
(અયોધ્યાકાંડ સમાપ્ત)