કૃષ્ણ યજુર્વેદીય તૈત્તિરીય સંહિતાયા-મ્પઞ્ચમકાણ્ડે દ્વિતીયઃ પ્રશ્નઃ – ચિત્યુપક્રમાભિધાનં
ઓ-ન્નમઃ પરમાત્મને, શ્રી મહાગણપતયે નમઃ,
શ્રી ગુરુભ્યો નમઃ । હ॒રિઃ॒ ઓમ્ ॥
વિષ્ણુ॑મુખા॒ વૈ દે॒વા શ્છન્દો॑ભિરિ॒મા-લ્લોઁ॒કાન॑નપજ॒ય્ય મ॒ભ્ય॑જય॒ન્॒.ય-દ્વિ॑ષ્ણુક્ર॒માન્ ક્રમ॑તે॒ વિષ્ણુ॑રે॒વ ભૂ॒ત્વા યજ॑માન॒શ્છન્દો॑ભિરિ॒મા-લ્લોઁ॒કાન॑નપજ॒ય્યમ॒ભિ જ॑યતિ॒ વિષ્ણોઃ॒ ક્રમો᳚-ઽસ્ય-ભિમાતિ॒હેત્યા॑હ ગાય॒ત્રી વૈ પૃ॑થિ॒વી ત્રૈષ્ટુ॑ભમ॒ન્તરિ॑ક્ષ॒-ઞ્જાગ॑તી॒ દ્યૌરાનુ॑ષ્ટુભી॒ર્દિશ॒ શ્છન્દો॑ભિરે॒વેમા-લ્લોઁ॒કાન્. ય॑થા પૂ॒ર્વમ॒ભિ જ॑યતિ પ્ર॒જાપ॑તિર॒ગ્નિમ॑સૃજત॒ સો᳚-ઽસ્મા-થ્સૃ॒ષ્ટઃ [સો᳚-ઽસ્મા-થ્સૃ॒ષ્ટઃ, પરા॑ઙૈ॒ત્ત-] 1
પરા॑ઙૈ॒ત્ત-મે॒તયા ઽન્વૈ॒દક્ર॑ન્દ॒દિતિ॒ તયા॒ વૈ સો᳚-ઽગ્નેઃ પ્રિ॒ય-ન્ધામા-ઽવા॑રુન્ધ॒ યદે॒તામ॒ન્વાહા॒-ગ્નેરે॒વૈતયા᳚ પ્રિ॒ય-ન્ધામા-ઽવ॑ રુન્ધ ઈશ્વ॒રો વા એ॒ષ પરા᳚-મ્પ્ર॒દઘો॒ યો વિ॑ષ્ણુક્ર॒માન્ ક્રમ॑તે ચત॒સૃભિ॒રા વ॑ર્તતે ચ॒ત્વારિ॒ છન્દાગ્મ્॑સિ॒ છન્દાગ્મ્॑સિ॒ ખલુ॒ વા અ॒ગ્નેઃ પ્રિ॒યા ત॒નૂઃ પ્રિ॒યામે॒વાસ્ય॑ ત॒નુવ॑મ॒ભિ [ ] 2
?
પ॒ર્યાવ॑ર્તતે દક્ષિ॒ણા પ॒ર્યાવ॑ર્તતે॒ સ્વમે॒વ વી॒ર્ય॑મનુ॑ પ॒ર્યાવ॑ર્તતે॒ તસ્મા॒-દ્દક્ષિ॒ણો-ઽર્ધ॑ આ॒ત્મનો॑ વી॒ર્યા॑વત્ત॒રો-ઽથો॑ આદિ॒ત્યસ્યૈ॒વા-ઽઽવૃત॒મનુ॑ પ॒ર્યાવ॑ર્તતે॒ શુન॒શ્શેપ॒માજી॑ગર્તિં॒-વઁરુ॑ણો-ઽગૃહ્ણા॒-થ્સ એ॒તાં-વાઁ॑રુ॒ણીમ॑પશ્ય॒-ત્તયા॒ વૈ સ આ॒ત્માનં॑-વઁરુણપા॒શાદ॑મુઞ્ચ॒-દ્વરુ॑ણો॒ વા એ॒ત-ઙ્ગૃ॑હ્ણાતિ॒ ય ઉ॒ખા-મ્પ્ર॑તિમુ॒ઞ્ચત॒ ઉદુ॑ત્ત॒મં-વઁ॑રુણ॒પાશ॑-મ॒સ્મદિત્યા॑હા॒-ઽઽત્માન॑-મે॒વૈતયા॑ [-મે॒વૈતયા᳚, વ॒રુ॒ણ॒પા॒શા-] 3
વરુણપા॒શા-ન્મુ॑ઞ્ચ॒ત્યા ત્વા॑-ઽહાર્ષ॒મિત્યા॒હા ઽઽહ્ય॑ન॒ગ્મ્॒ હર॑તિ ધ્રુ॒વસ્તિ॒ષ્ઠા ઽવિ॑ચાચલિ॒રિત્યા॑હ॒ પ્રતિ॑ષ્ઠિત્યૈ॒ વિશ॑સ્ત્વા॒ સર્વા॑ વાઞ્છ॒ન્ત્વિત્યા॑હ વિ॒શૈવૈન॒ગ્મ્॒ સમ॑ર્ધયત્ય॒સ્મિ-ન્રા॒ષ્ટ્રમધિ॑ શ્ર॒યેત્યા॑હ રા॒ષ્ટ્રમે॒વાસ્મિ॑-ન્ધ્રુ॒વમ॑ક॒ર્ય-ઙ્કા॒મયે॑ત રા॒ષ્ટ્રગ્ગ્ સ્યા॒દિતિ॒ ત-મ્મન॑સા ધ્યાયે-દ્રા॒ષ્ટ્રમે॒વ ભ॑વ॒- [ભ॑વતિ, અગ્રે॑] 4
-ત્યગ્રે॑ બૃ॒હન્નુ॒ષસા॑મૂ॒ર્ધ્વો અ॑સ્થા॒દિત્યા॒હા-ઽગ્ર॑મે॒વૈનગ્મ્॑ સમા॒નાના᳚-ઙ્કરોતિ નિર્જગ્મિ॒વા-ન્તમ॑સ॒ ઇત્યા॑હ॒ તમ॑ એ॒વાસ્મા॒દપ॑ હન્તિ॒ જ્યોતિ॒ષા- ઽઽગા॒દિત્યા॑હ॒ જ્યોતિ॑રે॒વા-સ્મિ॑-ન્દધાતિ ચત॒સૃભિ॑-સ્સાદયતિ ચ॒ત્વારિ॒ છન્દાગ્મ્॑સિ॒ છન્દો॑ભિરે॒વા-ઽ-તિ॑ચ્છન્દસોત્ત॒મયા॒ વર્ષ્મ॒ વા એ॒ષા છન્દ॑સાં॒-યઁદતિ॑ચ્છન્દા॒ વર્ષ્મૈ॒વૈનગ્મ્॑ સમા॒નાના᳚-ઙ્કરોતિ॒ સદ્વ॑તી [સદ્વ॑તી, ભ॒વ॒તિ॒ સ॒ત્ત્વમે॒વૈન॑] 5
ભવતિ સ॒ત્ત્વમે॒વૈન॑-ઙ્ગમયતિ વાથ્સ॒પ્રેણોપ॑ તિષ્ઠત એ॒તેન॒ વૈ વ॑થ્સ॒પ્રીર્ભા॑લન્દ॒નો᳚-ઽગ્નેઃ પ્રિ॒ય-ન્ધામા-ઽવા॑-ઽરુન્ધા॒-ઽગ્નેરે॒વૈતેન॑ પ્રિ॒ય-ન્ધામા-ઽવ॑ રુન્ધ એકાદ॒શ-મ્ભ॑વત્યેક॒ધૈવ યજ॑માને વી॒ર્ય॑-ન્દધાતિ॒ સ્તોમે॑ન॒ વૈ દે॒વા અ॒સ્મિ-લ્લોઁ॒ક આ᳚ર્ધ્નુવ॒ન્ છન્દો॑ભિર॒મુષ્મિ॒ન્-થ્સ્તોમ॑સ્યેવ॒ ખલુ॒ વા એ॒ત-દ્રૂ॒પં-યઁ-દ્વા᳚થ્સ॒પ્રં-યઁ-દ્વા᳚થ્સ॒પ્રેણો॑પ॒તિષ્ઠ॑ત [યઁ-દ્વા᳚થ્સ॒પ્રેણો॑પ॒તિષ્ઠ॑તે, ઇ॒મમે॒વ] 6
ઇ॒મમે॒વ તેન॑ લો॒કમ॒ભિ જ॑યતિ॒ ય-દ્વિ॑ષ્ણુક્ર॒માન્ ક્રમ॑તે॒-ઽમુમે॒વ તૈર્લો॒કમ॒ભિ જ॑યતિ પૂર્વે॒દ્યુઃ પ્રક્રા॑મત્યુત્તરે॒દ્યુ-હ્ રુપ॑ તિષ્ઠતે॒ તસ્મા॒-દ્યોગે॒-ઽન્યાસા᳚-મ્પ્ર॒જાના॒-મ્મનઃ॒, ક્ષેમે॒-ઽન્યાસા॒-ન્તસ્મા᳚-દ્યાયાવ॒રઃ, ક્ષે॒મ્યસ્યે॑શે॒ તસ્મા᳚-દ્યાયાવ॒રઃ, ક્ષે॒મ્યમ॒દ્ધ્યવ॑સ્યતિ મુ॒ષ્ટી ક॑રોતિ॒ વાચં॑-યઁચ્છતિ ય॒જ્ઞસ્ય॒ ધૃત્યૈ᳚ ॥ 7 ॥
(સૃ॒ષ્ટો᳚-ઽ – (1॒) ભ્યે॑ – તયા॑ – ભવતિ॒ – સદ્વ॑ત્યુ – પ॒તિષ્ઠ॑તે॒ – દ્વિચ॑ત્વારિગ્મ્શચ્ચ) (અ. 1)
અન્ન॑પ॒તે-ઽન્ન॑સ્ય નો દે॒હીત્યા॑હા॒-ગ્નિર્વા અન્ન॑પતિ॒-સ્સ એ॒વાસ્મા॒ અન્ન॒-મ્પ્રય॑ચ્છત્યનમી॒વસ્ય॑ શુ॒ષ્મિણ॒ ઇત્યા॑હા-ય॒ક્ષ્મસ્યેતિ॒ વાવૈતદા॑હ॒ પ્ર પ્ર॑દા॒તાર॑-ન્તારિષ॒ ઊર્જ॑-ન્નો ધેહિ દ્વિ॒પદે॒ ચતુ॑ષ્પદ॒ ઇત્યા॑હા॒-ઽઽશિષ॑મે॒વૈતામા શા᳚સ્ત॒ ઉદુ॑ ત્વા॒ વિશ્વે॑ દે॒વા ઇત્યા॑હ પ્રા॒ણા વૈ વિશ્વે॑ દે॒વાઃ [દે॒વાઃ, પ્રા॒ણૈરે॒વૈન॒-] 8
પ્રા॒ણૈરે॒વૈન॒-મુદ્ય॑ચ્છ॒તે ઽગ્ને॒ ભર॑ન્તુ॒ ચિત્તિ॑ભિ॒રિત્યા॑હ॒ યસ્મા॑ એ॒વૈન॑-ઞ્ચિ॒ત્તાયો॒દ્યચ્છ॑તે॒ તેનૈ॒વૈન॒ગ્મ્॒ સમ॑ર્ધયતિ ચત॒સૃભિ॒રા સા॑દયતિ ચ॒ત્વારિ॒ છન્દાગ્મ્॑સિ॒ છન્દો॑ભિરે॒વા-તિ॑ચ્છન્દસોત્ત॒મયા॒ વર્ષ્મ॒ વા એ॒ષા છન્દ॑સાં॒-યઁદતિ॑ચ્છન્દા॒ વર્ષ્મૈ॒વૈનગ્મ્॑ સમા॒નાના᳚-ઙ્કરોતિ॒ સદ્વ॑તી ભવતિ સ॒ત્ત્વમે॒વૈન॑-ઙ્ગમયતિ॒ પ્રેદ॑ગ્ને॒ જ્યોતિ॑ષ્માન્ [ ] 9
યા॒હીત્યા॑હ॒ જ્યોતિ॑રે॒વાસ્મિ॑-ન્દધાતિ ત॒નુવા॒ વા એ॒ષ હિ॑નસ્તિ॒ યગ્મ્ હિ॒નસ્તિ॒ મા હિગ્મ્॑સીસ્ત॒નુવા᳚ પ્ર॒જા ઇત્યા॑હ પ્ર॒જાભ્ય॑ એ॒વૈનગ્મ્॑ શમયતિ॒ રક્ષાગ્મ્॑સિ॒ વા એ॒ત-દ્ય॒જ્ઞગ્મ્ સ॑ચન્તે॒ યદન॑ ઉ॒થ્સર્જ॒-ત્યક્ર॑ન્દ॒દિત્યન્વા॑હ॒ રક્ષ॑સા॒મપ॑હત્યા॒ અન॑સા વહ॒ન્-ત્યપ॑ચિતિ-મે॒વાસ્મિ॑-ન્દધાતિ॒ તસ્મા॑દન॒સ્વી ચ॑ ર॒થી ચાતિ॑થીના॒-મપ॑ચિતતમા॒- [-મપ॑ચિતતમૌ, અપ॑ચિતિમા-ન્ભવતિ॒] 10
-વપ॑ચિતિમા-ન્ભવતિ॒ ય એ॒વં-વેઁદ॑ સ॒મિધા॒-ઽગ્નિ-ન્દુ॑વસ્ય॒તેતિ॑ ઘૃતાનુષિ॒ક્તામવ॑સિતે સ॒મિધ॒મા દ॑ધાતિ॒ યથા-ઽતિ॑થય॒ આગ॑તાય સ॒ર્પિષ્વ॑દાતિ॒થ્ય-ઙ્ક્રિ॒યતે॑ તા॒દૃગે॒વ ત-દ્ગા॑યત્રિ॒યા બ્રા᳚હ્મ॒ણસ્ય॑ ગાય॒ત્રો હિ બ્રા᳚હ્મ॒ણસ્ત્રિ॒ષ્ટુભા॑ રાજ॒ન્ય॑સ્ય॒ ત્રૈષ્ટુ॑ભો॒ હિ રા॑જ॒ન્યો᳚ ઽફ્સુ ભસ્મ॒ પ્ર વે॑શયત્ય॒ફ્સુયો॑નિ॒ર્વા અ॒ગ્નિ-સ્સ્વામે॒વૈનં॒-યોઁનિ॑-ઙ્ગમયતિ તિ॒સૃભિઃ॒ પ્રવે॑શયતિ ત્રિ॒વૃદ્વા [ત્રિ॒વૃદ્વૈ, અ॒ગ્નિ-ર્યાવા॑-] 11
અ॒ગ્નિ-ર્યાવા॑-ને॒વા-ઽગ્નિસ્ત-મ્પ્ર॑તિ॒ષ્ઠા-ઙ્ગ॑મયતિ॒ પરા॒ વા એ॒ષો᳚-ઽગ્નિં-વઁ॑પતિ॒ યો᳚-ઽફ્સુ ભસ્મ॑ પ્રવે॒શય॑તિ॒ જ્યોતિ॑ષ્મતીભ્યા॒-મવ॑ દધાતિ॒ જ્યોતિ॑રે॒વા-ઽસ્મિ॑-ન્દધાતિ॒ દ્વાભ્યા॒-મ્પ્રતિ॑ષ્ઠિત્યૈ॒ પરા॒ વા એ॒ષ પ્ર॒જા-મ્પ॒શૂન્ વ॑પતિ॒ યો᳚-ઽફ્સુ ભસ્મ॑ પ્રવે॒શય॑તિ॒ પુન॑રૂ॒ર્જા સ॒હ ર॒ય્યેતિ॒ પુન॑રુ॒દૈતિ॑ પ્ર॒જામે॒વ પ॒શૂના॒ત્મ-ન્ધ॑ત્તે॒ પુન॑સ્ત્વા-ઽઽદિ॒ત્યા [પુન॑સ્ત્વા-ઽઽદિ॒ત્યાઃ, રુ॒દ્રા] 12
રુ॒દ્રા વસ॑વ॒-સ્સમિ॑ન્ધતા॒-મિત્યા॑હૈ॒તા વા એ॒ત-ન્દે॒વતા॒ અગ્રે॒ સમૈ᳚ન્ધત॒ તાભિ॑રે॒વૈન॒ગ્મ્॒ સમિ॑ન્ધે॒ બોધા॒ સ બો॒ધીત્યુપ॑ તિષ્ઠતે બો॒ધય॑ત્યે॒વૈન॒-ન્તસ્મા᳚-થ્સુ॒પ્ત્વા પ્ર॒જાઃ પ્રબુ॑દ્ધ્યન્તે યથાસ્થા॒નમુપ॑ તિષ્ઠતે॒ તસ્મા᳚-દ્યથાસ્થા॒ન-મ્પ॒શવઃ॒ પુન॒રેત્યોપ॑ તિષ્ઠન્તે ॥ 13 ॥
(વૈ વિશ્વે॑ દે॒વા – જ્યોતિ॑ષ્મા॒ – નપ॑ચિતતમૌ – ત્રિ॒વૃદ્વા – આ॑દિ॒ત્યા – દ્વિચ॑ત્વારિગ્મ્શચ્ચ) (અ. 2)
યાવ॑તી॒ વૈ પૃ॑થિ॒વી તસ્યૈ॑ ય॒મ આધિ॑પત્ય॒-મ્પરી॑યાય॒ યો વૈ ય॒મ-ન્દે॑વ॒યજ॑નમ॒સ્યા અનિ॑ર્યાચ્યા॒-ઽગ્નિ-ઞ્ચિ॑નુ॒તે ય॒માયૈ॑ન॒ગ્મ્॒ સ ચિ॑નુ॒તે-ઽપે॒તે-ત્ય॒દ્ધ્યવ॑સાયયતિ ય॒મમે॒વ દે॑વ॒યજ॑નમ॒સ્યૈ નિ॒ર્યાચ્યા॒- ઽઽત્મને॒-ઽગ્નિ-ઞ્ચિ॑નુત ઇષ્વ॒ગ્રેણ॒ વા અ॒સ્યા અના॑મૃત-મિ॒ચ્છન્તો॒ નાવિ॑ન્દ॒-ન્તે દે॒વા એ॒ત-દ્યજુ॑રપશ્ય॒ન્નપે॒તેતિ॒ યદે॒તેના᳚-ધ્યવસા॒યય॒- [-ધ્યવસા॒યય॑તિ, અના॑મૃત] 14
-ત્યના॑મૃત એ॒વાગ્નિ-ઞ્ચિ॑નુત॒ ઉદ્ધ॑ન્તિ॒ યદે॒વાસ્યા॑ અમે॒દ્ધ્ય-ન્તદપ॑ હન્ત્ય॒પો-ઽવો᳚ક્ષતિ॒ શાન્ત્યૈ॒ સિક॑તા॒ નિ વ॑પત્યે॒તદ્વા અ॒ગ્નેર્વૈ᳚શ્વાન॒રસ્ય॑ રૂ॒પગ્મ્ રૂ॒પેણૈ॒વ વૈ᳚શ્વાન॒રમવ॑ રુન્ધ॒ ઊષા॒-ન્નિવ॑પતિ॒ પુષ્ટિ॒ર્વા એ॒ષા પ્ર॒જન॑નં॒-યઁદૂષાઃ॒ પુષ્ટ્યા॑મે॒વ પ્ર॒જન॑ને॒-ઽગ્નિ-ઞ્ચિ॑નુ॒તે-ઽથો॑ સં॒(2)જ્ઞાન્ન॑ એ॒વ સં॒(2)જ્ઞાન્ન॒ગ્ગ્॒ હ્યે॑ત- [હ્યે॑તત્, પ॒શૂ॒નાં-યઁદૂષા॒] 15
-ત્પ॑શૂ॒નાં-યઁદૂષા॒ દ્યાવા॑પૃથિ॒વી સ॒હા-ઽઽસ્તા॒-ન્તે વિ॑ય॒તી અ॑બ્રૂતા॒મસ્ત્વે॒વ નૌ॑ સ॒હ ય॒જ્ઞિય॒મિતિ॒ યદ॒મુષ્યા॑ ય॒જ્ઞિય॒માસી॒-ત્તદ॒સ્યામ॑દધા॒-ત્ત ઊષા॑ અભવ॒ન્॒ યદ॒સ્યા ય॒જ્ઞિય॒માસી॒-ત્તદ॒મુષ્યા॑મદધા॒-ત્તદ॒દશ્ચ॒ન્દ્રમ॑સિ કૃ॒ષ્ણમૂષા᳚-ન્નિ॒વપ॑ન્ન॒દો ધ્યા॑યે॒-દ્દ્યાવા॑પૃથિ॒વ્યોરે॒વ ય॒જ્ઞિયે॒-ઽગ્નિ-ઞ્ચિ॑નુતે॒ ઽયગ્મ્ સો અ॒ગ્નિરિતિ॑ વિ॒શ્વામિ॑ત્રસ્ય [ ] 16
સૂ॒ક્ત-મ્ભ॑વત્યે॒તેન॒ વૈ વિ॒શ્વામિ॑ત્રો॒-ઽગ્નેઃ પ્રિ॒ય-ન્ધામા ઽવા॑રુન્ધા॒ગ્નેરે॒વૈતેન॑ પ્રિ॒ય-ન્ધામાવ॑ રુન્ધે॒ છન્દો॑ભિ॒ર્વૈ દે॒વા-સ્સુ॑વ॒ર્ગં-લોઁ॒કમા॑ય॒ન્ ચત॑સ્રઃ॒ પ્રાચી॒રુપ॑ દધાતિ ચ॒ત્વારિ॒ છન્દાગ્મ્॑સિ॒ છન્દો॑ભિરે॒વ ત-દ્યજ॑માન-સ્સુવ॒ર્ગં-લોઁ॒કમે॑તિ॒ તેષાગ્મ્॑ સુવ॒ર્ગં-લોઁ॒કં-યઁ॒તા-ન્દિશ॒-સ્સમ॑વ્લીયન્ત॒ તે દ્વે પુ॒રસ્તા᳚-થ્સ॒મીચી॒ ઉપા॑દધત॒ દ્વે [ ] 17
પ॒શ્ચા-થ્સ॒મીચી॒ તાભિ॒ર્વૈ તેદિશો॑-ઽદૃગ્મ્હ॒ન્॒ યદ્દ્વે પુ॒રસ્તા᳚-થ્સ॒મીચી॑ ઉપ॒દધા॑તિ॒ દ્વે પ॒શ્ચા-થ્સ॒મીચી॑ દિ॒શાં-વિઁધૃ॑ત્યા॒ અથો॑ પ॒શવો॒ વૈ છન્દાગ્મ્॑સિ પ॒શૂને॒વાસ્મૈ॑ સ॒મીચો॑ દધાત્ય॒ષ્ટાવુપ॑ દધાત્ય॒ષ્ટાક્ષ॑રા ગાય॒ત્રી ગા॑ય॒ત્રો᳚-ઽગ્નિ-ર્યાવા॑ને॒વાગ્નિસ્ત-ઞ્ચિ॑નુતે॒-ઽષ્ટાવુપ॑ દધાત્ય॒ષ્ટાક્ષ॑રા ગાય॒ત્રી ગા॑ય॒ત્રી સુ॑વ॒ર્ગં-લોઁ॒કમઞ્જ॑સા વેદ સુવ॒ર્ગસ્ય॑ લો॒કસ્ય॒ [લો॒કસ્ય॑, પ્રજ્ઞા᳚ત્યૈ॒] 18
પ્રજ્ઞા᳚ત્યૈ॒ ત્રયો॑દશ લોકમ્પૃ॒ણા ઉપ॑ દધા॒ત્યેક॑વિગ્મ્શતિ॒-સ્સમ્પ॑દ્યન્તે પ્રતિ॒ષ્ઠા વા એ॑કવિ॒ગ્મ્॒શઃ પ્ર॑તિ॒ષ્ઠા ગાર્હ॑પત્ય એકવિ॒ગ્મ્॒શસ્યૈ॒વ પ્ર॑તિ॒ષ્ઠા-ઙ્ગાર્હ॑પત્ય॒મનુ॒ પ્રતિ॑ તિષ્ઠતિ॒ પ્રત્ય॒ગ્નિ-ઞ્ચિ॑ક્યા॒નસ્તિ॑ષ્ઠતિ॒ ય એ॒વં-વેઁદ॒ પઞ્ચ॑ચિતીક-ઞ્ચિન્વીત પ્રથ॒મ-ઞ્ચિ॑ન્વા॒નઃ પાઙ્ક્તો॑ ય॒જ્ઞઃ પાઙ્ક્તાઃ᳚ પ॒શવો॑ ય॒જ્ઞમે॒વ પ॒શૂનવ॑ રુન્ધે॒ ત્રિચિ॑તીક-ઞ્ચિન્વીત દ્વિ॒તીય॑-ઞ્ચિન્વા॒નસ્ત્રય॑ ઇ॒મે લો॒કા એ॒ષ્વે॑વ લો॒કેષુ॒ [લો॒કેષુ॑, પ્રતિ॑તિષ્ઠ॒-] 19
પ્રતિ॑તિષ્ઠ॒-ત્યેક॑ચિતીક-ઞ્ચિન્વીત તૃ॒તીય॑-ઞ્ચિન્વા॒ન એ॑ક॒ધા વૈ સુ॑વ॒ર્ગો લો॒ક એ॑ક॒વૃતૈ॒વ સુ॑વ॒ર્ગં-લોઁ॒કમે॑તિ॒ પુરી॑ષેણા॒ભ્યૂ॑હતિ॒ તસ્મા᳚ન્મા॒ગ્મ્॒ સેનાસ્થિ॑ છ॒ન્ન-ન્ન દુ॒શ્ચર્મા॑ ભવતિ॒ ય એ॒વં-વેઁદ॒ પઞ્ચ॒ ચિત॑યો ભવન્તિ પ॒ઞ્ચભિઃ॒ પુરી॑ષૈર॒ભ્યૂ॑હતિ॒ દશ॒ સમ્પ॑દ્યન્તે॒ દશા᳚ક્ષરા વિ॒રાડન્નં॑-વિઁ॒રા-ડ્વિ॒રાજ્યે॒વા-ઽન્નાદ્યે॒ પ્રતિ॑તિષ્ઠતિ ॥ 20 ॥
(અ॒ધ્ય॒વ॒સા॒યય॑તિ॒ – હ્યે॑ત – દ્વિ॒શ્વામિ॑ત્રસ્યા – દધત॒ દ્વે – લો॒કસ્ય॑ – લો॒કેષુ॑ -સ॒પ્તચ॑ત્વારિગ્મ્શચ્ચ) (અ. 3)
વિ વા એ॒તૌ દ્વિ॑ષાતે॒ યશ્ચ॑ પુ॒રા-ઽગ્નિર્યશ્ચો॒ખાયા॒ગ્મ્॒ સમિ॑ત॒મિતિ॑ ચત॒સૃભિ॒-સ્સ-ન્નિવ॑પતિ ચ॒ત્વારિ॒ છન્દાગ્મ્॑સિ॒ છન્દાગ્મ્॑સિ॒ ખલુ॒ વા અ॒ગ્નેઃ પ્રિ॒યા ત॒નૂઃ પ્રિ॒યયૈ॒વૈનૌ॑ ત॒નુવા॒ સગ્મ્ શા᳚સ્તિ॒ સમિ॑ત॒મિત્યા॑હ॒ તસ્મા॒દ્બ્રહ્મ॑ણા ક્ષ॒ત્રગ્મ્ સમે॑તિ॒ યથ્સ॒-ન્ન્યુપ્ય॑ વિ॒હર॑તિ॒ તસ્મા॒-દ્બ્રહ્મ॑ણા ક્ષ॒ત્રં-વ્યેઁ᳚ત્યૃ॒તુભિ॒- [ક્ષ॒ત્રં-વ્યેઁ᳚ત્યૃ॒તુભિઃ॑, વા એ॒ત-ન્દી᳚ક્ષયન્તિ॒] 21
-ર્વા એ॒ત-ન્દી᳚ક્ષયન્તિ॒ સ ઋ॒તુભિ॑રે॒વ વિ॒મુચ્યો॑ મા॒તેવ॑ પુ॒ત્ર-મ્પૃ॑થિ॒વી પુ॑રી॒ષ્ય॑મિત્યા॑હ॒-ર્તુભિ॑રે॒વૈન॑-ન્દીક્ષયિ॒ત્વર્તુભિ॒ર્વિ મુ॑ઞ્ચતિ વૈશ્વાન॒ર્યા શિ॒ક્ય॑મા દ॑ત્તે સ્વ॒દય॑ત્યે॒વૈન॑-ન્નૈર્-ઋ॒તીઃ કૃ॒ષ્ણા-સ્તિ॒સ્ર-સ્તુષ॑પક્વા ભવન્તિ॒ નિર્-ઋ॑ત્યૈ॒ વા એ॒ત-દ્ભા॑ગ॒ધેયં॒-યઁ-ત્તુષા॒ નિર્-ઋ॑ત્યૈ રૂ॒પ-ઙ્કૃ॒ષ્ણગ્મ્ રૂ॒પેણૈ॒વ નિર્-ઋ॑તિ-ન્નિ॒રવ॑દયત ઇ॒મા-ન્દિશં॑-યઁન્ત્યે॒ષા [ ] 22
વૈ નિર્-ઋ॑ત્યૈ॒ દિક્ સ્વાયા॑મે॒વ દિ॒શિ નિર્-ઋ॑તિ-ન્નિ॒રવ॑દયતે॒ સ્વકૃ॑ત॒ ઇરિ॑ણ॒ ઉપ॑ દધાતિ પ્રદ॒રે વૈ॒તદ્વૈ નિર્-ઋ॑ત્યા આ॒યત॑ન॒ગ્ગ્॒ સ્વ એ॒વા-ઽઽયત॑ને॒ નિર્-ઋ॑તિ-ન્નિ॒રવ॑દયતે શિ॒ક્ય॑મ॒ભ્યુપ॑ દધાતિ નૈર્-ઋ॒તો વૈ પાશ॑-સ્સા॒ક્ષાદે॒વૈન॑-ન્નિર્-ઋતિપા॒શા-ન્મુ॑ઞ્ચતિ તિ॒સ્ર ઉપ॑ દધાતિ ત્રેધાવિહિ॒તો વૈ પુરુ॑ષો॒ યાવા॑ને॒વ પુરુ॑ષ॒સ્તસ્મા॒-ન્નિર્-ઋ॑તિ॒મવ॑ યજતે॒ પરા॑ચી॒રુપ॑ [પરા॑ચી॒રુપ॑, દ॒ધા॒તિ॒ પરા॑ચી-] 23
દધાતિ॒ પરા॑ચી-મે॒વાસ્મા॒-ન્નિર્-ઋ॑તિ॒-મ્પ્રણુ॑દ॒તે ઽપ્ર॑તીક્ષ॒મા ય॑ન્તિ॒ નિર્-ઋ॑ત્યા અ॒ન્તર્હિ॑ત્યૈ માર્જયિ॒ત્વોપ॑ તિષ્ઠન્તે મેદ્ધ્ય॒ત્વાય॒ ગાર્હ॑પત્ય॒મુપ॑ તિષ્ઠન્તે નિર્-ઋતિ લો॒ક એ॒વ ચ॑રિ॒ત્વા પૂ॒તા દે॑વલો॒કમુ॒પાવ॑ર્તન્ત॒ એક॒યોપ॑ તિષ્ઠન્ત એક॒ધૈવ યજ॑માને વી॒ર્ય॑-ન્દધતિ નિ॒વેશ॑ન-સ્સ॒ઙ્ગમ॑નો॒ વસૂ॑ના॒મિત્યા॑હ પ્ર॒જા વૈ પ॒શવો॒ વસુ॑ પ્ર॒જયૈ॒વૈન॑-મ્પ॒શુભિ॒-સ્સમ॑ર્ધયન્તિ ॥ 24 ॥
(ઋ॒તુભિ॑ – રે॒ષા- પરા॑ચી॒રુપા॒ – ષ્ટાચ॑ત્વારિગ્મ્શચ્ચ) (અ. 4)
પુ॒રુ॒ષ॒મા॒ત્રેણ॒ વિ મિ॑મીતે ય॒જ્ઞેન॒ વૈ પુરુ॑ષ॒-સ્સમ્મિ॑તો યજ્ઞપ॒રુષૈ॒વૈનં॒-વિઁમિ॑મીતે॒ યાવા॒-ન્પુરુ॑ષ ઊ॒ર્ધ્વબા॑હુ॒સ્તાવા᳚-ન્ભવત્યે॒તાવ॒દ્વૈ પુરુ॑ષે વી॒ર્યં॑-વીઁ॒ર્યે॑ણૈ॒વૈનં॒-વિઁ મિ॑મીતે પ॒ક્ષી ભ॑વતિ॒ ન હ્ય॑પ॒ક્ષઃ પતિ॑તુ॒-મર્હ॑ત્યર॒ત્નિના॑ પ॒ક્ષૌ દ્રાઘી॑યાગ્મ્સૌ ભવત॒સ્તસ્મા᳚-ત્પ॒ક્ષપ્ર॑વયાગ્મ્સિ॒ વયાગ્મ્॑સિ વ્યામમા॒ત્રૌ પ॒ક્ષૌ ચ॒ પુચ્છ॑-ઞ્ચ ભવત્યે॒તાવ॒દ્વૈ પુરુ॑ષે વી॒ર્યં॑- [વી॒ર્ય᳚મ્, વી॒ર્ય॑સમ્મિતો॒] 25
-વીઁ॒ર્ય॑સમ્મિતો॒ વેણુ॑ના॒ વિ મિ॑મીત આગ્ને॒યો વૈ વેણુ॑-સ્સયોનિ॒ત્વાય॒ યજુ॑ષા યુનક્તિ॒ યજુ॑ષા કૃષતિ॒ વ્યાવૃ॑ત્ત્યૈ ષડ્ગ॒વેન॑ કૃષતિ॒ ષ-ડ્વા ઋ॒તવ॑ ઋ॒તુભિ॑રે॒વૈન॑-ઙ્કૃષતિ॒ ય-દ્દ્વા॑દશગ॒વેન॑ સંવઁથ્સ॒રેણૈ॒વે યં-વાઁ અ॒ગ્ને-ર॑તિદા॒હાદ॑બિભે॒-થ્સૈત-દ્દ્વિ॑ગુ॒ણમ॑પશ્ય-ત્કૃ॒ષ્ટ-ઞ્ચાકૃ॑ષ્ટ-ઞ્ચ॒ તતો॒ વા ઇ॒મા-ન્ના-ઽત્ય॑દહ॒દ્ય-ત્કૃ॒ષ્ટ-ઞ્ચાકૃ॑ષ્ટ-ઞ્ચ॒ [ઇ॒મા-ન્ના-ઽત્ય॑દહ॒દ્ય-ત્કૃ॒ષ્ટ-ઞ્ચાકૃ॑ષ્ટ-ઞ્ચ, ભવ॑ત્ય॒સ્યા અન॑તિદાહાય] 26
ભવ॑ત્ય॒સ્યા અન॑તિદાહાય દ્વિગુ॒ણ-ન્ત્વા અ॒ગ્નિ-મુદ્ય॑ન્તુ-મર્હ॒તીત્યા॑હુ॒ર્ય-ત્કૃ॒ષ્ટ-ઞ્ચાકૃ॑ષ્ટ-ઞ્ચ॒ ભવ॑ત્ય॒ગ્નેરુદ્ય॑ત્યા એ॒તાવ॑ન્તો॒ વૈ પ॒શવો᳚ દ્વિ॒પાદ॑શ્ચ॒ ચતુ॑ષ્પાદશ્ચ॒ તાન્. ય-ત્પ્રાચ॑ ઉથ્સૃ॒જે-દ્રુ॒દ્રાયાપિ॑ દદ્ધ્યા॒-દ્ય-દ્દ॑ક્ષિ॒ણા પિ॒તૃભ્યો॒ નિધુ॑વે॒દ્ય-ત્પ્ર॒તીચો॒ રક્ષાગ્મ્॑સિ હન્યુ॒રુદી॑ચ॒ ઉથ્સૃ॑જત્યે॒ષા વૈ દે॑વમનુ॒ષ્યાણાગ્મ્॑ શા॒ન્તા દિ- [શા॒ન્તા દિક્, તામે॒વૈના॒-] 27
-ક્તામે॒વૈના॒-નનૂ-થ્સૃ॑જ॒ત્યથો॒ ખલ્વિ॒મા-ન્દિશ॒મુ-થ્સૃ॑જત્ય॒સૌ વા આ॑દિ॒ત્યઃ પ્રા॒ણઃ પ્રા॒ણમે॒વૈના॒-નનૂથ્સૃ॑જતિ દક્ષિ॒ણા પ॒ર્યાવ॑ર્તન્તે॒ સ્વમે॒વ વી॒ર્ય॑મનુ॑ પ॒ર્યાવ॑ર્તન્તે॒ તસ્મા॒-દ્દક્ષિ॒ણો-ઽર્ધ॑ આ॒ત્મનો॑ વી॒ર્યા॑વત્ત॒રો-ઽથો॑ આદિ॒ત્યસ્યૈ॒વા-ઽઽવૃત॒મનુ॑ પ॒ર્યાવ॑ર્તન્તે॒ તસ્મા॒-ત્પરા᳚ઞ્ચઃ પ॒શવો॒ વિ તિ॑ષ્ઠન્તે પ્ર॒ત્યઞ્ચ॒ આ વ॑ર્તન્તે તિ॒સ્રસ્તિ॑સ્ર॒-સ્સીતાઃ᳚ [તિ॒સ્રસ્તિ॑સ્ર॒-સ્સીતાઃ᳚, કૃ॒ષ॒તિ॒ ત્રિ॒વૃત॑મે॒વ] 28
કૃષતિ ત્રિ॒વૃત॑મે॒વ ય॑જ્ઞમુ॒ખે વિ યા॑તય॒ત્યોષ॑ધીર્વપતિ॒ બ્રહ્મ॒ણા-ઽન્ન॒મવ॑ રુન્ધે॒ ઽર્કે᳚-ઽર્કશ્ચી॑યતે ચતુર્દ॒શભિ॑ર્વપતિ સ॒પ્ત ગ્રા॒મ્યા ઓષ॑ધય-સ્સ॒પ્તા-ઽઽર॒ણ્યા ઉ॒ભયી॑ષા॒મવ॑રુદ્ધ્યા॒ અન્ન॑સ્યાન્નસ્ય વપ॒ત્યન્ન॑સ્યા-ન્ન॒સ્યાવ॑રુદ્ધ્યૈ કૃ॒ષ્ટે વ॑પતિ કૃ॒ષ્ટે હ્યોષ॑ધયઃ પ્રતિ॒તિષ્ઠ॑ન્ત્યનુસી॒તં-વઁ॑પતિ॒ પ્રજા᳚ત્યૈ દ્વાદ॒શસુ॒ સીતા॑સુ વપતિ॒ દ્વાદ॑શ॒ માસા᳚-સ્સંવઁથ્સ॒ર-સ્સં॑વઁથ્સ॒રેણૈ॒વાસ્મા॒ અન્ન॑-મ્પચતિ॒ યદ॑ગ્નિ॒ચિ- [યદ॑ગ્નિ॒ચિત્, અન॑વરુદ્ધસ્યા-] 29
-દન॑વરુદ્ધસ્યા-ઽશ્ઞી॒યાદવ॑-રુદ્ધેન॒ વ્યૃ॑દ્ધ્યેત॒ યે વન॒સ્પતી॑ના-મ્ફલ॒ગ્રહ॑ય॒-સ્તાનિ॒દ્ધ્મે-ઽપિ॒ પ્રોક્ષે॒-દન॑વરુદ્ધ॒સ્યા-વ॑રુદ્ધ્યૈ દિ॒ગ્ભ્યો લો॒ષ્ટાન્-થ્સમ॑સ્યતિ દિ॒શામે॒વ વી॒ર્ય॑મવ॒રુદ્ધ્ય॑ દિ॒શાં-વીઁ॒ર્યે᳚-ઽગ્નિ-ઞ્ચિ॑નુતે॒ ય-ન્દ્વિ॒ષ્યા-દ્યત્ર॒ સ સ્યા-ત્તસ્યૈ॑ દિ॒શો લો॒ષ્ટમા હ॑રે॒દિષ॒-મૂર્જ॑મ॒હમિ॒ત આ દ॑દ॒ ઇતીષ॑મે॒વોર્જ॒-ન્તસ્યૈ॑ દિ॒શો-ઽવ॑ રુન્ધે॒ ક્ષોધુ॑કો ભવતિ॒ યસ્તસ્યા᳚-ન્દિ॒શિ ભવ॑ત્યુત્તરવે॒દિમુપ॑ વપત્યુત્તરવે॒દ્યાગ્ હ્ય॑ગ્નિશ્ચી॒યતે ઽથો॑ પ॒શવો॒ વા ઉ॑ત્તરવે॒દિઃ પ॒શૂને॒વાવ॑ રુ॒ન્ધે-ઽથો॑ યજ્ઞપ॒રુષો-ઽન॑ન્તરિત્યૈ ॥ 30 ॥
(ચ॒ ભ॒વ॒ત્યે॒તાવ॒દ્વૈ પુરુ॑ષે વી॒ર્યં॑ – યઁત્કૃ॒ષ્ટઞ્ચા-ઽકૃ॑ષ્ટઞ્ચ॒ – દિખ્- સીતા॑ – અગ્નિ॒ચિ – દવ॒ – પઞ્ચ॑વિગ્મ્શતિશ્ચ) (અ. 5)
અગ્ને॒ તવ॒ શ્રવો॒ વય॒ ઇતિ॒ સિક॑તા॒ નિ વ॑પત્યે॒તદ્વા અ॒ગ્નેર્વૈ᳚શ્વાન॒રસ્ય॑ સૂ॒ક્તગ્મ્ સૂ॒ક્તેનૈ॒વ વૈ᳚શ્વાન॒રમવ॑ રુન્ધે ષ॒ડ્ભિર્નિ વ॑પતિ॒ ષડ્વા ઋ॒તવ॑-સ્સંવઁથ્સ॒ર-સ્સં॑વઁથ્સ॒રો᳚-ઽગ્નિર્વૈ᳚શ્વાન॒ર-સ્સા॒ક્ષાદે॒વ વૈ᳚શ્વાન॒રમવ॑ રુન્ધે સમુ॒દ્રં-વૈઁ નામૈ॒તચ્છન્દ॑-સ્સમુ॒દ્રમનુ॑ પ્ર॒જાઃ પ્રજા॑યન્તે॒ યદે॒તેન॒ સિક॑તા નિ॒ વપ॑તિ પ્ર॒જાનાં᳚ પ્ર॒જન॑ના॒યેન્દ્રો॑ [પ્ર॒જાનાં᳚ પ્ર॒જન॑ના॒યેન્દ્રઃ॑, વૃ॒ત્રાય॒] 31
વૃ॒ત્રાય॒ વજ્ર॒-મ્પ્રાહ॑ર॒-થ્સ ત્રે॒ધા વ્ય॑ભવ॒-થ્સ્ફ્યસ્તૃતી॑ય॒ગ્મ્॒ રથ॒સ્તૃતી॑યં॒-યૂઁપ॒સ્તૃતી॑યં॒-યેઁ᳚-ઽન્તશ્શ॒રા અશી᳚ર્યન્ત॒ તા-શ્શર્ક॑રા અભવ॒-ન્તચ્છર્ક॑રાણાગ્મ્ શર્કર॒ત્વં-વઁજ્રો॒ વૈ શર્ક॑રાઃ પ॒શુર॒ગ્નિ-ર્યચ્છર્ક॑રાભિર॒ગ્નિ-મ્પ॑રિમિ॒નોતિ॒ વજ્રે॑ણૈ॒વાસ્મૈ॑ પ॒શૂ-ન્પરિ॑ ગૃહ્ણાતિ॒ તસ્મા॒-દ્વજ્રે॑ણ પ॒શવઃ॒ પરિ॑ગૃહીતા॒સ્તસ્મા॒-થ્સ્થેયા॒નસ્થે॑યસો॒ નોપ॑ હરતે ત્રિસ॒પ્તાભિઃ॑ પ॒શુકા॑મસ્ય॒ [પ॒શુકા॑મસ્ય, પરિ॑] 32
પરિ॑ મિનુયા-થ્સ॒પ્ત વૈ શી॑ર્ષ॒ણ્યાઃ᳚ પ્રા॒ણાઃ પ્રા॒ણાઃ પ॒શવઃ॑ પ્રા॒ણૈરે॒વાસ્મૈ॑ પ॒શૂનવ॑ રુન્ધે ત્રિણ॒વાભિ॒-ર્ભ્રાતૃ॑વ્યવત-સ્ત્રિ॒વૃત॑મે॒વ વજ્રગ્મ્॑ સ॒મ્ભૃત્ય॒ ભ્રાતૃ॑વ્યાય॒ પ્રહ॑રતિ॒ સ્તૃત્યા॒ અપ॑રિમિતાભિઃ॒ પરિ॑ મિનુયા॒-દપ॑રિમિત॒સ્યા-વ॑રુદ્ધ્યૈ॒ ય-ઙ્કા॒મયે॑તાપ॒શુ-સ્સ્યા॒દિત્યપ॑રિમિત્ય॒ તસ્ય॒ શર્ક॑રા॒-સ્સિક॑તા॒ વ્યૂ॑હે॒દપ॑રિગૃહીત એ॒વાસ્ય॑ વિષૂ॒ચીન॒ગ્મ્॒ રેતઃ॒ પરા॑ સિઞ્ચત્યપ॒શુરે॒વ ભ॑વતિ॒ [ભ॑વતિ, ય-ઙ્કા॒મયે॑ત] 33
ય-ઙ્કા॒મયે॑ત પશુ॒માન્-થ્સ્યા॒દિતિ॑ પરિ॒મિત્ય॒ તસ્ય॒ શર્ક॑રા॒-સ્સિક॑તા॒ વ્યૂ॑હે॒-ત્પરિ॑ગૃહીત એ॒વાસ્મૈ॑ સમી॒ચીન॒ગ્મ્॒ રેત॑-સ્સિઞ્ચતિ પશુ॒માને॒વ ભ॑વતિ સૌ॒મ્યા વ્યૂ॑હતિ॒ સોમો॒ વૈ રે॑તો॒ધા રેત॑ એ॒વ ત-દ્દ॑ધાતિ ગાયત્રિ॒યા બ્રા᳚હ્મ॒ણસ્ય॑ ગાય॒ત્રો હિ બ્રા᳚હ્મ॒ણ-સ્ત્રિ॒ષ્ટુભા॑ રાજ॒ન્ય॑સ્ય॒ ત્રૈષ્ટુ॑ભો॒ હિ રા॑જ॒ન્ય॑-શ્શં॒યુઁ-મ્બા॑ર્હસ્પ॒ત્ય-મ્મેધો॒ નોપા॑નમ॒-થ્સો᳚-ઽગ્નિ-મ્પ્રા-ઽવિ॑શ॒- [નોપા॑નમ॒-થ્સો᳚-ઽગ્નિ-મ્પ્રા-ઽવિ॑શત્, સો᳚-ઽગ્નેઃ] 34
-થ્સો᳚-ઽગ્નેઃ કૃષ્ણો॑ રૂ॒પ-ઙ્કૃ॒ત્વોદા॑યત॒ સો-ઽશ્વ॒-મ્પ્રા-ઽવિ॑શ॒-થ્સો-ઽશ્વ॑સ્યા-વાન્તરશ॒ફો॑-ભવ॒-દ્યદશ્વ॑માક્ર॒મય॑તિ॒ ય એ॒વ મેધો-ઽશ્વ॒-મ્પ્રા-ઽવિ॑શ॒-ત્તમે॒વાવ॑ રુન્ધે પ્ર॒જાપ॑તિના॒-ઽગ્નિશ્ચે॑ત॒વ્ય॑ ઇત્યા॑હુઃ પ્રાજાપ॒ત્યો-ઽશ્વો॒ યદશ્વ॑માક્ર॒મય॑તિ પ્ર॒જાપ॑તિનૈ॒વા-ઽગ્નિ-ઞ્ચિ॑નુતે પુષ્કરપ॒ર્ણમુપ॑ દધાતિ॒ યોનિ॒ર્વા અ॒ગ્નેઃ પુ॑ષ્કરપ॒ર્ણગ્મ્ સયો॑નિ- -મે॒વાગ્નિ-ઞ્ચિ॑નુતે॒ ઽપા-મ્પૃ॒ષ્ઠમ॒સીત્યુપ॑ દધાત્ય॒પાં-વાઁ એ॒ત-ત્પૃ॒ષ્ઠં-યઁ-ત્પુ॑ષ્કરપ॒ર્ણગ્મ્ રૂ॒પેણૈ॒વૈન॒દુપ॑ દધાતિ ॥ 35 ॥
(ઇન્દ્રઃ॑ – પ॒શુકા॑મસ્ય – ભવત્ય – વિશ॒થ્ – સયો॑નિં – વિઁગ્મ્શ॒તિશ્ચ॑) (અ. 6)
બ્રહ્મ॑ જજ્ઞા॒નમિતિ॑ રુ॒ક્મમુપ॑ દધાતિ॒ બ્રહ્મ॑મુખા॒ વૈ પ્ર॒જાપ॑તિઃ પ્ર॒જા અ॑સૃજત॒ બ્રહ્મ॑મુખા એ॒વ ત-ત્પ્ર॒જા યજ॑માન-સ્સૃજતે॒ બ્રહ્મ॑ જજ્ઞા॒નમિત્યા॑હ॒ તસ્મા᳚દ્બ્રાહ્મ॒ણો મુખ્યો॒ મુખ્યો॑ ભવતિ॒ ય એ॒વં-વેઁદ॑ બ્રહ્મવા॒દિનો॑ વદન્તિ॒ ન પૃ॑થિ॒વ્યા-ન્નાન્તરિ॑ક્ષે॒ ન દિ॒વ્ય॑ગ્નિશ્ચે॑ત॒વ્ય॑ ઇતિ॒ ય-ત્પૃ॑થિ॒વ્યા-ઞ્ચિ॑ન્વી॒ત પૃ॑થિ॒વીગ્મ્ શુ॒ચા-ઽર્પ॑યે॒ન્નૌષ॑ધયો॒ ન વન॒સ્પત॑યઃ॒ [વન॒સ્પત॑યઃ, પ્ર જા॑યેર॒ન્॒.] 36
પ્ર જા॑યેર॒ન્॒. યદ॒ન્તરિ॑ક્ષે ચિન્વી॒તાન્તરિ॑ક્ષગ્મ્ શુ॒ચા-ઽર્પ॑યે॒ન્ન વયાગ્મ્॑સિ॒ પ્ર જા॑યેર॒ન્॒. ય-દ્દિ॒વિ ચિ॑ન્વી॒ત દિવગ્મ્॑ શુ॒ચા-ઽર્પ॑યે॒ન્ન પ॒ર્જન્યો॑ વર્ષેદ્રુ॒ક્મમુપ॑ દધાત્ય॒મૃતં॒-વૈઁ હિર॑ણ્યમ॒મૃત॑ એ॒વાગ્નિ-ઞ્ચિ॑નુતે॒ પ્રજા᳚ત્યૈ હિર॒ણ્મય॒-મ્પુરુ॑ષ॒મુપ॑ દધાતિ યજમાનલો॒કસ્ય॒ વિધૃ॑ત્યૈ॒ યદિષ્ટ॑કાયા॒ આતૃ॑ણ્ણમનૂપદ॒દ્ધ્યા-ત્પ॑શૂ॒ના-ઞ્ચ॒ યજ॑માનસ્ય ચ પ્રા॒ણમપિ॑ દદ્ધ્યા-દ્દક્ષિણ॒તઃ [દદ્ધ્યા-દ્દક્ષિણ॒તઃ, પ્રાઞ્ચ॒મુપ॑ દધાતિ] 37
પ્રાઞ્ચ॒મુપ॑ દધાતિ દા॒ધાર॑ યજમાનલો॒ક-ન્ન પ॑શૂ॒ના-ઞ્ચ॒ યજ॑માનસ્ય ચ પ્રા॒ણમપિ॑ દધા॒ત્યથો॒ ખલ્વિષ્ટ॑કાયા॒ આતૃ॑ણ્ણ॒મનૂપ॑ દધાતિ પ્રા॒ણાના॒મુથ્સૃ॑ષ્ટ્યૈ દ્ર॒ફ્સશ્ચ॑સ્ક॒ન્દેત્ય॒ભિ મૃ॑શતિ॒ હોત્રા᳚સ્વે॒વૈન॒-મ્પ્રતિ॑ષ્ઠાપયતિ॒ સ્રુચા॒વુપ॑ દધા॒ત્યાજ્ય॑સ્ય પૂ॒ર્ણા-ઙ્કા᳚ર્ષ્મર્ય॒મયી᳚-ન્દ॒દ્ધ્નઃ પૂ॒ર્ણા-મૌદુ॑બંરીમિ॒યં-વૈઁ કા᳚ર્ષ્મર્ય॒મય્ય॒સાવૌ-દુ॑બંરી॒મે એ॒વોપ॑ ધત્તે [ ] 38
તૂ॒ષ્ણીમુપ॑ દધાતિ॒ ન હીમે યજુ॒ષા-ઽઽપ્તુ॒મર્હ॑તિ॒ દક્ષિ॑ણા-ઙ્કાર્ષ્મર્ય॒મયી॒-મુત્ત॑રા॒મૌ-દુ॑મ્બરી॒-ન્તસ્મા॑દ॒સ્યા અ॒સાવુત્ત॒રા ઽઽજ્ય॑સ્ય પૂ॒ર્ણા-ઙ્કા᳚ર્ષ્મર્ય॒મયીં॒-વઁજ્રો॒ વા આજ્યં॒-વઁજ્રઃ॑ કાર્ષ્મ॒ર્યો॑ વજ્રે॑ણૈ॒વ ય॒જ્ઞસ્ય॑ દક્ષિણ॒તો રક્ષા॒ગ્॒સ્યપ॑ હન્તિ દ॒દ્ધ્નઃ પૂ॒ર્ણામૌદુ॑મ્બરી-મ્પ॒શવો॒ વૈ દદ્ધ્યૂર્ગુ॑દુ॒મ્બરઃ॑ પ॒શુષ્વે॒વોર્જ॑-ન્દધાતિ પૂ॒ર્ણે ઉપ॑ દધાતિ પૂ॒ર્ણે એ॒વૈન॑- [પૂ॒ર્ણે એ॒વૈન᳚મ્, અ॒મુષ્મિ॑-લ્લોઁ॒ક] 39
મ॒મુષ્મિ॑-લ્લોઁ॒ક ઉપ॑તિષ્ઠેતે વિ॒રાજ્ય॒ગ્નિશ્ચે॑ત॒વ્ય॑ ઇત્યા॑હુ॒-સ્સ્રુગ્વૈ વિ॒રાડ્ય-થ્સ્રુચા॑વુપ॒દધા॑તિ વિ॒રાજ્યે॒વાગ્નિ-ઞ્ચિ॑નુતે યજ્ઞમુ॒ખેય॑જ્ઞમુખે॒ વૈ ક્રિ॒યમા॑ણે ય॒જ્ઞગ્મ્ રક્ષાગ્મ્॑સિ જિઘાગ્મ્સન્તિ યજ્ઞમુ॒ખગ્મ્ રુ॒ક્મો ય-દ્રુ॒ક્મં-વ્યાઁ॑ઘા॒રય॑તિ યજ્ઞમુ॒ખાદે॒વ રક્ષા॒ગ્॒સ્યપ॑ હન્તિ પ॒ઞ્ચભિ॒-ર્વ્યાઘા॑રયતિ॒ પાઙ્ક્તો॑ ય॒જ્ઞો યાવા॑ને॒વ ય॒જ્ઞસ્તસ્મા॒-દ્રક્ષા॒ગ્॒સ્યપ॑ હન્ત્યક્ષ્ણ॒યાવ્યા ઘા॑રયતિ॒ તસ્મા॑દક્ષ્ણ॒યા પ॒શવો-ઽઙ્ગા॑નિ॒ પ્ર હ॑રન્તિ॒ પ્રતિ॑ષ્ઠિત્યૈ ॥ 40 ॥
(વન॒સ્પત॑યો- દક્ષિણ॒તો- ધ॑ત્ત- એનં॒- તસ્મા॑ દક્ષ્ણ॒યા-પઞ્ચ॑ ચ) (અ. 7)
સ્વ॒ય॒મા॒તૃ॒ણ્ણામુપ॑ દધાતી॒યં-વૈઁ સ્વ॑યમાતૃ॒ણ્ણેમામે॒વોપ॑ ધ॒ત્તે ઽશ્વ॒મુપ॑ ઘ્રાપયતિ પ્રા॒ણમે॒વાસ્યા᳚-ન્દધા॒ત્યથો᳚ પ્રાજાપ॒ત્યો વા અશ્વઃ॑ પ્ર॒જાપ॑તિનૈ॒વા-ઽગ્નિ-ઞ્ચિ॑નુતે પ્રથ॒મેષ્ટ॑કોપધી॒યમા॑ના પશૂ॒ના-ઞ્ચ॒ યજ॑માનસ્ય ચ પ્રા॒ણમપિ॑ દધાતિ સ્વયમાતૃ॒ણ્ણા ભ॑વતિ પ્રા॒ણાના॒મુથ્સૃ॑ષ્ટ્યા॒ અથો॑ સુવ॒ર્ગસ્ય॑ લો॒કસ્યાનુ॑ખ્યાત્યા અ॒ગ્નાવ॒ગ્નિશ્ચે॑ત॒વ્ય॑ ઇત્યા॑હુરે॒ષ વા [ઇત્યા॑હુરે॒ષ વૈ, અ॒ગ્નિર્વૈ᳚શ્વાન॒રો] 41
અ॒ગ્નિર્વૈ᳚શ્વાન॒રો યદ્બ્રા᳚હ્મ॒ણસ્તસ્મૈ᳚ પ્રથ॒મામિષ્ટ॑કાં॒-યઁજુ॑ષ્કૃતા॒-મ્પ્રય॑ચ્છે॒-ત્તા-મ્બ્રા᳚હ્મ॒ણશ્ચોપ॑ દદ્ધ્યાતા-મ॒ગ્નાવે॒વ તદ॒ગ્નિ-ઞ્ચિ॑નુત ઈશ્વ॒રો વા એ॒ષ આર્તિ॒માર્તો॒ર્યો-ઽવિ॑દ્વા॒નિષ્ટ॑કા-મુપ॒દધા॑તિ॒ ત્રીન્. વરા᳚-ન્દદ્યા॒-ત્ત્રયો॒ વૈ પ્રા॒ણાઃ પ્રા॒ણાના॒ગ્॒ સ્પૃત્યૈ॒ દ્વાવે॒વ દેયૌ॒ દ્વૌ હિ પ્રા॒ણાવેક॑ એ॒વ દેય॒ એકો॒ હિ પ્રા॒ણઃ પ॒શુ- [પ્રા॒ણઃ પ॒શુઃ, વા એ॒ષ યદ॒ગ્નિર્ન] 42
-ર્વા એ॒ષ યદ॒ગ્નિર્ન ખલુ॒ વૈ પ॒શવ॒ આય॑વસે રમન્તે દૂર્વેષ્ટ॒કામુપ॑ દધાતિ પશૂ॒ના-ન્ધૃત્યૈ॒ દ્વાભ્યા॒-મ્પ્રતિ॑ષ્ઠિત્યૈ॒ કાણ્ડા᳚-ત્કાણ્ડા-ત્પ્ર॒રોહ॒ન્તીત્યા॑હ॒ કાણ્ડે॑નકાણ્ડેન॒ હ્યે॑ષા પ્ર॑તિ॒તિષ્ઠ॑ત્યે॒વા નો॑ દૂર્વે॒ પ્રત॑નુ સ॒હસ્રે॑ણ શ॒તેન॒ ચેત્યા॑હ સાહ॒સ્રઃ પ્ર॒જાપ॑તિઃ પ્ર॒જાપ॑તે॒રાપ્ત્યૈ॑ દેવલ॒ક્ષ્મં-વૈઁ ત્ર્યા॑લિખિ॒તા તામુત્ત॑રલક્ષ્માણ-ન્દે॒વા ઉપા॑દધ॒તા-ધ॑રલક્ષ્માણ॒-મસુ॑રા॒ ય- [યમ્, કા॒મયે॑ત॒] 43
-ઙ્કા॒મયે॑ત॒ વસી॑યાન્-થ્સ્યા॒દિત્યુત્ત॑રલક્ષ્માણ॒-ન્તસ્યોપ॑ દદ્ધ્યા॒-દ્વસી॑યાને॒વ ભ॑વતિ॒ ય-ઙ્કા॒મયે॑ત॒ પાપી॑યાન્-થ્સ્યા॒દિત્યધ॑રલક્ષ્માણ॒-ન્તસ્યોપ॑ દદ્ધ્યાદસુરયો॒નિ-મે॒વૈન॒મનુ॒ પરા॑ ભાવયતિ॒ પાપી॑યા-ન્ભવતિ ત્ર્યાલિખિ॒તા ભ॑વતી॒મે વૈ લો॒કાસ્ત્ર્યા॑લિખિ॒તૈભ્ય એ॒વ લો॒કેભ્યો॒ ભ્રાતૃ॑વ્યમ॒ન્તરે॒ત્યઙ્ગિ॑રસ-સ્સુવ॒ર્ગં-લોઁ॒કં-યઁ॒તઃ પુ॑રો॒ડાશઃ॑ કૂ॒ર્મો ભૂ॒ત્વા-ઽનુ॒ પ્રાસ॑ર્પ॒- [પ્રાસ॑ર્પત્, ય-ત્કૂ॒ર્મમુ॑પ॒દધા॑તિ॒] 44
-દ્ય-ત્કૂ॒ર્મમુ॑પ॒દધા॑તિ॒ યથા᳚ ક્ષેત્ર॒વિદઞ્જ॑સા॒ નય॑ત્યે॒વમે॒વૈન॑-ઙ્કૂ॒ર્મ-સ્સુ॑વ॒ર્ગં-લોઁ॒કમઞ્જ॑સા નયતિ॒ મેધો॒ વા એ॒ષ પ॑શૂ॒નાં-યઁ-ત્કૂ॒ર્મો ય-ત્કૂ॒ર્મમુ॑પ॒ દધા॑તિ॒ સ્વમે॒વ મેધ॒-મ્પશ્ય॑ન્તઃ પ॒શવ॒ ઉપ॑ તિષ્ઠન્તે શ્મશા॒નં-વાઁ એ॒ત-ત્ક્રિ॑યતે॒ યન્મૃ॒તાના᳚-મ્પશૂ॒નાગ્મ્ શી॒ર્॒ષાણ્યુ॑પધી॒યન્તે॒ યજ્જીવ॑ન્ત-ઙ્કૂ॒ર્મમુ॑પ॒ દધા॑તિ॒ તેનાશ્મ॑શાનચિદ્વાસ્ત॒વ્યો॑ વા એ॒ષ ય- [એ॒ષ યત્, કૂ॒ર્મો મધુ॒] 45
-ત્કૂ॒ર્મો મધુ॒ વાતા॑ ઋતાય॒ત ઇતિ॑ દ॒દ્ધ્ના મ॑ધુમિ॒શ્રેણા॒ભ્ય॑નક્તિ સ્વ॒દય॑ત્યે॒વૈન॑-ઙ્ગ્રા॒મ્યં-વાઁ એ॒તદન્નં॒-યઁ-દ્દદ્ધ્યા॑ર॒ણ્ય-મ્મધુ॒ યદ્દ॒દ્ધ્ના મ॑ધુમિ॒શ્રેણા᳚ ભ્ય॒નક્ત્યુ॒ભય॒સ્યા ઽવ॑રુદ્ધ્યૈ મ॒હી દ્યૌઃ પૃ॑થિ॒વી ચ॑ ન॒ ઇત્યા॑હા॒ ઽઽભ્યામે॒વૈન॑મુભ॒યતઃ॒ પરિ॑ગૃહ્ણાતિ॒ પ્રાઞ્ચ॒મુપ॑ દધાતિ સુવ॒ર્ગસ્ય॑ લો॒કસ્ય॒ સમ॑ષ્ટ્યૈ પુ॒રસ્તા᳚-ત્પ્ર॒ત્યઞ્ચ॒મુપ॑ દધાતિ॒ તસ્મા᳚- [તસ્મા᳚ત્, પુ॒રસ્તા᳚-] 46
-ત્પુ॒રસ્તા᳚-ત્પ્ર॒ત્યઞ્ચઃ॑ પ॒શવો॒ મેધ॒મુપ॑ તિષ્ઠન્તે॒ યો વા અપ॑નાભિમ॒ગ્નિ-ઞ્ચિ॑નુ॒તે યજ॑માનસ્ય॒ નાભિ॒મનુ॒ પ્રવિ॑શતિ॒ સ એ॑નમીશ્વ॒રો હિગ્મ્સિ॑તોરુ॒લૂખ॑લ॒મુપ॑ દધાત્યે॒ષા વા અ॒ગ્નેર્નાભિ॒-સ્સના॑ભિમે॒વા-ઽગ્નિ-ઞ્ચિ॑નુ॒તે હિગ્મ્॑સાયા॒ ઔદુ॑મ્બર-મ્ભવ॒ત્યૂર્ગ્વા ઉ॑દુ॒મ્બર॒ ઊર્જ॑મે॒વાવ॑ રુન્ધે મદ્ધ્ય॒ત ઉપ॑ દધાતિ મદ્ધ્ય॒ત એ॒વાસ્મા॒ ઊર્જ॑-ન્દધાતિ॒ તસ્મા᳚-ન્મદ્ધ્ય॒ત ઊ॒ર્જા ભુ॑ઞ્જત॒ ઇય॑-દ્ભવતિ પ્ર॒જાપ॑તિના યજ્ઞમુ॒ખેન॒ સમ્મિ॑ત॒મવ॑ હ॒ન્ત્યન્ન॑મે॒વાક॑-ર્વૈષ્ણ॒વ્યર્ચોપ॑ દધાતિ॒ વિષ્ણુ॒ર્વૈ ય॒જ્ઞો વૈ᳚ષ્ણ॒વા વન॒સ્પત॑યો ય॒જ્ઞ એ॒વ ય॒જ્ઞ-મ્પ્રતિ॑ષ્ઠાપયતિ ॥ 47 ॥
(એ॒ષ વૈ – પ॒શુ – ર્ય – મ॑સર્પ – દે॒ષ યત્ – તસ્મા॒ત્ – તસ્મા᳚થ્ – સ॒પ્તવિગ્મ્॑શતિશ્ચ) (અ. 8)
એ॒ષાં-વાઁ એ॒તલ્લો॒કાના॒-ઞ્જ્યોતિ॒-સ્સમ્ભૃ॑તં॒-યઁદુ॒ખા યદુ॒ખા-મુ॑પ॒દધા᳚ત્યે॒ભ્ય એ॒વ લો॒કેભ્યો॒ જ્યોતિ॒રવ॑ રુન્ધે મદ્ધ્ય॒ત ઉપ॑ દધાતિ મદ્ધ્ય॒ત એ॒વાસ્મૈ॒ જ્યોતિ॑ર્દધાતિ॒ તસ્મા᳚ન્મદ્ધ્ય॒તો જ્યોતિ॒રુપા᳚-ઽઽસ્મહે॒ સિક॑તાભિઃ પૂરયત્યે॒તદ્વા અ॒ગ્નેર્વૈ᳚શ્વાન॒રસ્ય॑ રૂ॒પગ્મ્ રૂ॒પેણૈ॒વ વૈ᳚શ્વાન॒રમવ॑ રુન્ધે॒ ય-ઙ્કા॒મયે॑ત॒ ક્ષોધુ॑ક-સ્સ્યા॒-દિત્યૂ॒ના-ન્તસ્યોપ॑ [-દિત્યૂ॒ના-ન્તસ્યોપ॑, દ॒દ્ધ્યા॒-ત્ક્ષોધુ॑ક] 48
દદ્ધ્યા॒-ત્ક્ષોધુ॑ક એ॒વ ભ॑વતિ॒ ય-ઙ્કા॒મયે॒તા-નુ॑પદસ્ય॒-દન્ન॑મદ્યા॒દિતિ॑ પૂ॒ર્ણા-ન્તસ્યોપ॑ દદ્ધ્યા॒દનુ॑પદસ્ય-દે॒વાન્ન॑મત્તિ સ॒હસ્રં॒-વૈઁ પ્રતિ॒ પુરુ॑ષઃ પશૂ॒નાં-યઁ॑ચ્છતિ સ॒હસ્ર॑મ॒ન્યે પ॒શવો॒ મદ્ધ્યે॑ પુરુષશી॒ર્॒ષમુપ॑ દધાતિ સવીર્ય॒ત્વાયો॒-ખાયા॒મપિ॑ દધાતિ પ્રતિ॒ષ્ઠામે॒વૈન॑-દ્ગમયતિ॒ વ્યૃ॑દ્ધં॒-વાઁ એ॒ત-ત્પ્રા॒ણૈર॑મે॒દ્ધ્યં-યઁ-ત્પુ॑રુષશી॒ર્॒ષમ॒મૃત॒-ઙ્ખલુ॒ વૈ પ્રા॒ણા [વૈ પ્રા॒ણાઃ, અ॒મૃત॒ગ્મ્॒] 49
અ॒મૃત॒ગ્મ્॒ હિર॑ણ્ય-મ્પ્રા॒ણેષુ॑ હિરણ્યશ॒લ્કા-ન્પ્રત્ય॑સ્યતિ પ્રતિ॒ષ્ઠામે॒વૈન॑-દ્ગમયિ॒ત્વા પ્રા॒ણૈ-સ્સમ॑ર્ધયતિ દ॒દ્ધ્ના મ॑ધુમિ॒શ્રેણ॑ પૂરયતિ મધ॒વ્યો॑-ઽસા॒નીતિ॑ શૃતાત॒ઙ્ક્યે॑ન મેદ્ધ્ય॒ત્વાય॑ ગ્રા॒મ્યં-વાઁ એ॒તદન્નં॒-યઁ-દ્દદ્ધ્યા॑ર॒ણ્ય-મ્મધુ॒ યદ્દ॒દ્ધ્ના મ॑ધુમિ॒શ્રેણ॑ પૂ॒રય॑ત્યુ॒ભય॒સ્યા-વ॑રુદ્ધ્યૈ પશુશી॒ર્॒ષાણ્યુપ॑ દધાતિ પ॒શવો॒ વૈ પ॑શુશી॒ર્॒ષાણિ॑ પ॒શૂને॒વાવ॑ રુન્ધે॒ ય-ઙ્કા॒મયે॑તા-ઽપ॒શુ-સ્સ્યા॒દિતિ॑ [-ઽપ॒શુ-સ્સ્યા॒દિતિ॑, વિ॒ષૂ॒ચીના॑નિ॒] 50
વિષૂ॒ચીના॑નિ॒ તસ્યોપ॑ દદ્ધ્યા॒-દ્વિષૂ॑ચ એ॒વાસ્મા᳚-ત્પ॒શૂ-ન્દ॑ધાત્યપ॒શુરે॒વ ભ॑વતિ॒ ય-ઙ્કા॒મયે॑ત પશુ॒માન્-થ્સ્યા॒દિતિ॑ સમી॒ચીના॑નિ॒ તસ્યોપ॑ દદ્ધ્યા-થ્સ॒મીચ॑ એ॒વાસ્મૈ॑ પ॒શૂ-ન્દ॑ધાતિ પશુ॒માને॒વ ભ॑વતિ પુ॒રસ્તા᳚-ત્પ્રતી॒ચીન॒મશ્વ॒સ્યોપ॑ દધાતિ પ॒શ્ચા-ત્પ્રા॒ચીન॑મૃષ॒ભસ્યા-પ॑શવો॒ વા અ॒ન્યે ગો॑ અ॒શ્વેભ્યઃ॑ પ॒શવો॑ ગો અ॒શ્વાને॒વાસ્મૈ॑ સ॒મીચો॑ દધાત્યે॒-તાવ॑ન્તો॒ વૈ પ॒શવો᳚ [પ॒શવઃ॑, દ્વિ॒પાદ॑શ્ચ॒] 51
દ્વિ॒પાદ॑શ્ચ॒ ચતુ॑ષ્પાદશ્ચ॒ તાન્. વા એ॒તદ॒ગ્નૌ પ્રદ॑ધાતિ॒ ય-ત્પ॑શુશી॒ર્॒ષાણ્યુ॑પ॒-દધા᳚ત્ય॒-મુમા॑ર॒ણ્યમનુ॑ તે દિશા॒મીત્યા॑હ ગ્રા॒મ્યેભ્ય॑ એ॒વ પ॒શુભ્ય॑ આર॒ણ્યા-ન્પ॒શૂઞ્છુચ॒મનૂથ્સૃ॑જતિ॒ તસ્મા᳚-થ્સ॒માવ॑-ત્પશૂ॒ના-મ્પ્ર॒જાય॑માનાના-માર॒ણ્યાઃ પ॒શવઃ॒ કની॑યાગ્મ્સ-શ્શુ॒ચા હ્યૃ॑તા-સ્સ॑ર્પશી॒ર્॒ષમુપ॑ દધાતિ॒ યૈવ સ॒ર્પે ત્વિષિ॒સ્તામે॒વા-ઽવ॑ રુન્ધે॒ [-ઽવ॑ રુન્ધે, ય-થ્સ॑મી॒ચીન॑-] 52
ય-થ્સ॑મી॒ચીન॑–મ્પશુશી॒ર્॒ષૈરુ॑પ દ॒દ્ધ્યા-દ્ગ્રા॒મ્યા-ન્પ॒શૂ-ન્દગ્મ્શુ॑કા-સ્સ્યુ॒ર્ય-દ્વિ॑ષૂ॒ચીન॑-માર॒ણ્યાન્. યજુ॑રે॒વ વ॑દે॒દવ॒ તા-ન્ત્વિષિગ્મ્॑ રુન્ધે॒ યા સ॒ર્પે ન ગ્રા॒મ્યા-ન્પ॒શૂન્. હિ॒નસ્તિ॒ ના-ઽઽર॒ણ્યાનથો॒ ખલૂ॑પ॒ધેય॑મે॒વ યદુ॑પ॒દધા॑તિ॒ તેન॒ તા-ન્ત્વિષિ॒મવ॑ રુન્ધે॒ યા સ॒ર્પે ય-દ્યજુ॒ર્વદ॑તિ॒ તેન॑ શા॒ન્તમ્ ॥ 53 ॥
(ઊ॒નાન્તસ્યોપ॑ – પ્રા॒ણાઃ – સ્યા॒દિતિ॒ – વૈ પ॒શવો॑ – રુન્ધે॒ – ચતુ॑શ્ચત્વારિગ્મ્શચ્ચ) (અ. 9)
પ॒શુર્વા એ॒ષ યદ॒ગ્નિર્યોનિઃ॒ ખલુ॒ વા એ॒ષા પ॒શોર્વિ ક્રિ॑યતે॒ ય-ત્પ્રા॒ચીન॑મૈષ્ટ॒કા-દ્યજુઃ॑ ક્રિ॒યતે॒ રેતો॑-ઽપ॒સ્યા॑ અપ॒સ્યા॑ ઉપ॑ દધાતિ॒ યોના॑વે॒વ રેતો॑ દધાતિ॒ પઞ્ચોપ॑ દધાતિ॒ પાઙ્ક્તાઃ᳚ પ॒શવઃ॑ પ॒શૂને॒વાસ્મૈ॒ પ્રજ॑નયતિ॒ પઞ્ચ॑ દક્ષિણ॒તો વજ્રો॒ વા અ॑પ॒સ્યા॑ વજ્રે॑ણૈ॒વ ય॒જ્ઞસ્ય॑ દક્ષિણ॒તો રક્ષા॒ગ્॒સ્યપ॑ હન્તિ॒ પઞ્ચ॑ પ॒શ્ચા- [પઞ્ચ॑ પ॒શ્ચાત્, પ્રાચી॒રુપ॑ દધાતિ] 54
-ત્પ્રાચી॒રુપ॑ દધાતિ પ॒શ્ચાદ્વૈ પ્રા॒ચીન॒ગ્મ્॒ રેતો॑ ધીયતે પ॒શ્ચાદે॒વાસ્મૈ᳚ પ્રા॒ચીન॒ગ્મ્॒ રેતો॑ દધાતિ॒ પઞ્ચ॑ પુ॒રસ્તા᳚-ત્પ્ર॒તીચી॒રુપ॑ દધાતિ॒ પઞ્ચ॑ પ॒શ્ચા-ત્પ્રાચી॒સ્તસ્મા᳚-ત્પ્રા॒ચીન॒ગ્મ્॒ રેતો॑ ધીયતે પ્ર॒તીચીઃ᳚ પ્ર॒જા જા॑યન્તે॒ પઞ્ચો᳚ત્તર॒ત શ્છ॑ન્દ॒સ્યાઃ᳚ પ॒શવો॒ વૈ છ॑ન્દ॒સ્યાઃ᳚ પ॒શૂને॒વ પ્રજા॑તા॒ન્-થ્સ્વમા॒યત॑નમ॒ભિ પર્યૂ॑હત ઇ॒યં-વાઁ અ॒ગ્ને-ર॑તિદા॒હા-દ॑બિભે॒-થ્સૈતા [-દ॑બિભે॒-થ્સૈતાઃ, અ॒પ॒સ્યા॑ અપશ્ય॒-ત્તા] 55
અ॑પ॒સ્યા॑ અપશ્ય॒-ત્તા ઉપા॑ધત્ત॒ તતો॒ વા ઇ॒મા-ન્નાત્ય॑દહ॒-દ્યદ॑પ॒સ્યા॑ ઉપ॒દધા᳚ત્ય॒સ્યા અન॑તિદાહાયો॒વાચ॑ હે॒યમદ॒દિ-થ્સ બ્રહ્મ॒ણા-ઽન્નં॒-યઁસ્યૈ॒તા ઉ॑પધી॒યાન્તૈ॒ ય ઉ॑ ચૈના એ॒વંવેઁ દ॒દિતિ॑ પ્રાણ॒ભૃત॒ ઉપ॑ દધાતિ॒ રેત॑સ્યે॒વ પ્રા॒ણા-ન્દ॑ધાતિ॒ તસ્મા॒-દ્વદ॑-ન્પ્રા॒ણ-ન્પશ્ય॑ઞ્છૃ॒ણ્વ-ન્પ॒શુર્જા॑યતે॒ ઽય-મ્પુ॒રો [-ઽય-મ્પુ॒રઃ, ભુવ॒ ઇતિ॑] 56
ભુવ॒ ઇતિ॑ પુ॒રસ્તા॒દુપ॑ દધાતિ પ્રા॒ણમે॒વૈતાભિ॑-ર્દાધારા॒-ઽય-ન્દ॑ક્ષિ॒ણા વિ॒શ્વક॒ર્મેતિ॑ દક્ષિણ॒તો મન॑ એ॒વૈતાભિ॑ર્દાધારા॒ય-મ્પ॒શ્ચા-દ્વિ॒શ્વવ્ય॑ચા॒ ઇતિ॑ પ॒શ્ચા-ચ્ચક્ષુ॑રે॒વૈતાભિ॑-ર્દાધારે॒દ-મુ॑ત્ત॒રા-થ્સુવ॒રિત્યુ॑ત્તર॒ત-શ્શ્રોત્ર॑મે॒વૈતાભિ॑-ર્દાધારે॒યમુ॒પરિ॑ મ॒તિરિત્યુ॒પરિ॑ષ્ટા॒-દ્વાચ॑મે॒વૈતાભિ॑-ર્દાધાર॒ દશ॑દ॒શોપ॑ દધાતિ સવીર્ય॒ત્વાયા᳚ક્ષ્ણ॒યો [સવીર્ય॒ત્વાયા᳚ક્ષ્ણ॒યા, ઉપ॑ દધાતિ॒] 57
-પ॑ દધાતિ॒ તસ્મા॑દક્ષ્ણ॒યા પ॒શવો-ઽઙ્ગા॑નિ॒ પ્રહ॑રન્તિ॒ પ્રતિ॑ષ્ઠિત્યૈ॒ યાઃ પ્રાચી॒સ્તાભિ॒-ર્વસિ॑ષ્ઠ આર્ધ્નો॒દ્યા દ॑ક્ષિ॒ણા તાભિ॑ર્ભ॒રદ્વા॑જો॒ યાઃ પ્ર॒તીચી॒સ્તાભિ॑ ર્વિ॒શ્વામિ॑ત્રો॒ યા ઉદી॑ચી॒સ્તાભિ॑-ર્જ॒મદ॑ગ્નિ॒ર્યા ઊ॒ર્ધ્વાસ્તાભિ॑-ર્વિ॒શ્વક॑ર્મા॒ ય એ॒વમે॒તાસા॒મૃદ્ધિં॒-વેઁદ॒ર્ધ્નોત્યે॒વ ય આ॑સામે॒વ-મ્બ॒ન્ધુતાં॒-વેઁદ॒ બન્ધુ॑મા-ન્ભવતિ॒ ય આ॑સામે॒વ-ઙ્કૢપ્તિં॒-વેઁદ॒ કલ્પ॑તે- [કલ્પ॑તે, અ॒સ્મૈ॒ ય આ॑સામે॒વ-] 58
-ઽસ્મૈ॒ ય આ॑સામે॒વ-મા॒યત॑નં॒-વેઁદા॒-ઽઽયત॑નવા-ન્ભવતિ॒ ય આ॑સામે॒વ-મ્પ્ર॑તિ॒ષ્ઠાં-વેઁદ॒ પ્રત્યે॒વ તિ॑ષ્ઠતિ પ્રાણ॒ભૃત॑ ઉપ॒ધાય॑ સં॒યઁત॒ ઉપ॑ દધાતિ પ્રા॒ણાને॒વા ઽસ્મિ॑-ન્ધિ॒ત્વા સં॒યઁદ્ભિ॒-સ્સંયઁ॑ચ્છતિ॒ ત-થ્સં॒યઁતાગ્મ્॑ સંયઁ॒ત્ત્વમથો᳚ પ્રા॒ણ એ॒વાપા॒ન-ન્દ॑ધાતિ॒ તસ્મા᳚-ત્પ્રાણાપા॒નૌ સ-ઞ્ચ॑રતો॒ વિષૂ॑ચી॒રુપ॑ દધાતિ॒ તસ્મા॒-દ્વિષ્વ॑ઞ્ચૌ પ્રાણાપા॒નૌ યદ્વા અ॒ગ્નેરસં॑યઁત॒- [અ॒ગ્નેરસં॑યઁતમ્, અસુ॑વર્ગ્યમસ્ય॒] 59
-મસુ॑વર્ગ્યમસ્ય॒ ત-થ્સુ॑વ॒ર્ગ્યો᳚-ઽગ્નિર્ય-થ્સં॒યઁત॑ ઉપ॒ દધા॑તિ॒ સમે॒વૈનં॑-યઁચ્છતિ ઉવ॒ર્ગ્ય॑મે॒વાક॒ -સ્ત્ર્યવિ॒ર્વયઃ॑ કૃ॒તમયા॑ના॒મિત્યા॑હ॒ વયો॑ભિરે॒વાયા॒નવ॑ રુ॒ન્ધે ઽયૈ॒ર્વયાગ્મ્॑સિ સ॒ર્વતો॑ વાયુ॒મતી᳚ર્ભવન્તિ॒ તસ્મા॑દ॒યગ્મ્ સ॒ર્વતઃ॑ પવતે ॥ 60 ॥
(પ॒શ્ચા – દે॒તાઃ – પુ॒રો᳚ – ઽક્ષ્ણ॒યા – કલ્પ॒તે – ઽસં॑-યઁતં॒ – પઞ્ચ॑ત્રિગ્મ્શચ્ચ) (અ. 10)
ગા॒ય॒ત્રી ત્રિ॒ષ્ટુ-બ્જગ॑ત્યનુ॒ષ્ટુ-ક્પ॒ઙ્ક્ત્યા॑ સ॒હ । બૃ॒હ॒ત્યુ॑ષ્ણિહા॑ ક॒કુ-થ્સૂ॒ચીભિ॑-શ્શિમ્યન્તુ ત્વા ॥ દ્વિ॒પદા॒ યા ચતુ॑ષ્પદા ત્રિ॒પદા॒ યાચ॒ ષટ્પ॑દા । સછ॑ન્દા॒ યા ચ॒ વિચ્છ॑ન્દા-સ્સૂ॒ચીભિ॑-શ્શિમ્યન્તુ ત્વા ॥ મ॒હાના᳚મ્ની રે॒વત॑યો॒ વિશ્વા॒ આશાઃ᳚ પ્ર॒સૂવ॑રીઃ । મેઘ્યા॑ વિ॒દ્યુતો॒ વાચ॑-સ્સૂ॒ચીભિ॑-શ્શિમ્યન્તુ ત્વા ॥ ર॒જ॒તા હરિ॑ણી॒-સ્સીસા॒ યુજો॑ યુજ્યન્તે॒ કર્મ॑ભિઃ । અશ્વ॑સ્ય વા॒જિન॑સ્ત્વ॒ચિ સૂ॒ચીભિ॑-શ્શિમ્યન્તુ ત્વા ॥ નારી᳚- [નારીઃ᳚, તે॒ પત્ન॑યો॒ લોમ॒] 61
-સ્તે॒ પત્ન॑યો॒ લોમ॒ વિચિ॑ન્વન્તુ મની॒ષયા᳚ । દે॒વાના॒-મ્પત્ની॒ર્દિશ॑-સ્સૂ॒ચીભિ॑-શ્શિમ્યન્તુ ત્વા ॥ કુ॒વિદ॒ઙ્ગ યવ॑મન્તો॒ યવ॑-ઞ્ચિ॒દ્યથા॒ દાન્ત્ય॑નુપૂ॒ર્વં-વિઁ॒યૂય॑ । ઇ॒હેહૈ॑ષા-ઙ્કૃણુત॒ ભોજ॑નાનિ॒ યે બ॒ર્॒હિષો॒ નમો॑વૃક્તિ॒-ન્નજ॒ગ્મુઃ ॥ 62 ॥
(નારી᳚ – સ્ત્રિ॒ગ્મ્॒શચ્ચ॑) (અ. 11)
કસ્ત્વા᳚ ચ્છ્યતિ॒ કસ્ત્વા॒ વિ શા᳚સ્તિ॒ કસ્તે॒ ગાત્રા॑ણિ શિમ્યતિ । ક ઉ॑ તે શમિ॒તા ક॒વિઃ ॥ ઋ॒તવ॑સ્ત ઋતુ॒ધા પરુ॑-શ્શમિ॒તારો॒ વિશા॑સતુ । સં॒વઁ॒થ્સ॒રસ્ય॒ ધાય॑સા॒ શિમી॑ભિ-શ્શિમ્યન્તુ ત્વા ॥ દૈવ્યા॑ અદ્ધ્વ॒ર્યવ॑સ્ત્વા॒ ચ્છ્યન્તુ॒ વિ ચ॑ શાસતુ । ગાત્રા॑ણિ પર્વ॒શસ્તે॒ શિમાઃ᳚ કૃણ્વન્તુ॒ શિમ્ય॑ન્તઃ ॥ અ॒ર્ધ॒મા॒સાઃ પરૂગ્મ્॑ષિ તે॒ માસા᳚-શ્છ્યન્તુ॒ શિમ્ય॑ન્તઃ । અ॒હો॒રા॒ત્રાણિ॑ મ॒રુતો॒ વિલિ॑ષ્ટગ્મ્ [મ॒રુતો॒ વિલિ॑ષ્ટમ્, સૂ॒દ॒ય॒ન્તુ॒ તે॒ ।] 63
સૂદયન્તુ તે ॥ પૃ॒થિ॒વી તે॒ ઽન્તરિ॑ક્ષેણ વા॒યુશ્છિ॒દ્ર-મ્ભિ॑ષજ્યતુ । દ્યૌસ્તે॒ નક્ષ॑ત્રૈ-સ્સ॒હ રૂ॒પ-ઙ્કૃ॑ણોતુ સાધુ॒યા ॥ શ-ન્તે॒ પરે᳚ભ્યો॒ ગાત્રે᳚ભ્ય॒-શ્શમ॒સ્ત્વવ॑રેભ્યઃ । શમ॒સ્થભ્યો॑ મ॒જ્જભ્ય॒-શ્શમુ॑ તે ત॒નુવે॑ ભુવત્ ॥ 64 ॥
(વિલિ॑ષ્ટં – ત્રિ॒ગ્મ્॒શચ્ચ॑) (અ. 12)
(વિષ્ણુ॑મુખા॒ – અન્ન॑પતે॒ – યાવ॑તી॒ – વિ વૈ – પુ॑રુષમા॒ત્રેણા – ઽગ્ને॒ તવ॒ શ્રવો॒ વયો॒ – બ્રહ્મ॑ જજ્ઞા॒નગ્ગ્ – સ્વ॑યમાતૃ॒ણ્ણા – મે॒ષાં-વૈઁ – પ॒શુ – ર્ગા॑ય॒ત્રી – કસ્ત્વા॒ – દ્વાદ॑શ )
(વિષ્ણુ॑મુખા॒ – અપ॑ચિતિમા॒ન્॒ – વિ વા એ॒તા – વગ્ને॒ તવ॑ – સ્વયમાતૃ॒ણ્ણાં – વિઁ॑ષૂ॒ચીના॑નિ – ગાય॒ત્રી – ચતુ॑ષ્ષષ્ટિઃ)
(વિષ્ણુ॑મુખા, સ્ત॒નુવે॑ ભુવત્)
॥ હરિઃ॑ ઓમ્ ॥
॥ કૃષ્ણ યજુર્વેદીય તૈત્તિરીય સંહિતાયા-મ્પઞ્ચમકાણ્ડે દ્વિતીયઃ પ્રશ્ન-સ્સમાપ્તઃ ॥