അഥ ദ്വിതീയോഽധ്യായഃ ।
ശ്രീശുകഃ ഉവാച ।
ഗോവിംദഭുജഗുപ്തായാം ദ്വാരവത്യാം കുരൂദ്വഹ ।
അവാത്സീത് നാരദഃ അഭീക്ഷ്ണം കൃഷ്ണൌപാസനലാലസഃ ॥ 1॥
കോ നു രാജന് ഇംദ്രിയവാന് മുകുംദചരണാംബുജമ് ।
ന ഭജേത് സര്വതഃ മൃത്യുഃ ഉപാസ്യം അമരൌത്തമൈഃ ॥ 2॥
തം ഏകദാ ദേവര്ഷിം വസുദേവഃ ഗൃഹ ആഗതമ് ।
അര്ചിതം സുഖം ആസീനം അഭിവാദ്യ ഇദം അബ്രവീത് ॥ 3॥
വസുദേവഃ ഉവാച ।
ഭഗവന് ഭവതഃ യാത്രാ സ്വസ്തയേ സര്വദേഹിനാമ് ।
കൃപണാനാം യഥാ പിത്രോഃ ഉത്തമശ്ലോകവര്ത്മനാമ് ॥ 4॥
ഭൂതാനാം ദേവചരിതം ദുഃഖായ ച സുഖായ ച ।
സുഖായ ഏവ ഹി സാധൂനാം ത്വാദൃശാം അച്യുത ആത്മനാമ് ॥ 5॥
ഭജംതി യേ യഥാ ദേവാന് ദേവാഃ അപി തഥാ ഏവ താന് ।
ഛായാ ഇവ കര്മസചിവാഃ സാധവഃ ദീനവത്സലാഃ ॥ 6॥
ബ്രഹ്മന് തഥാ അപി പൃച്ഛാമഃ ധര്മാന് ഭാഗവതാന് തവ ।
യാന് ശ്രുത്വാ ശ്രദ്ധയാ മര്ത്യഃ മുച്യതേ സര്വതഃ ഭയാത് ॥ 7॥
അഹം കില പുരാ അനംതം പ്രജാര്ഥഃ ഭുവി മുക്തിദമ് ।
അപൂജയം ന മോക്ഷായ മോഹിതഃ ദേവമായയാ ॥ 8॥
യയാ വിചിത്രവ്യസനാത് ഭവദ്ഭിഃ വിശ്വതഃ ഭയാത് ।
മുച്യേമ ഹി അംജസാ ഏവ അദ്ധാ തഥാ നഃ ശാധി സുവ്രത ॥ 9॥
ശ്രീശുകഃ ഉവാച ।
രാജന് ഏവം കൃതപ്രശ്നഃ വസുദേവേന ധീമതാ ।
പ്രീതഃ തം ആഹ ദേവര്ഷിഃ ഹരേഃ സംസ്മാരിതഃ ഗുണൈഃ ॥ 10॥
നാരദഃ ഉവാച ।
സമ്യക് ഏതത് വ്യവസിതം ഭവതാ സാത്വതര്ഷഭ ।
യത് പൃച്ഛസേ ഭാഗവതാന് ധര്മാന് ത്വം വിശ്വഭാവനാന് ॥
11॥
ശ്രുതഃ അനുപഠിതഃ ധ്യാതഃ ആദൃതഃ വാ അനുമോദിതഃ ।
സദ്യഃ പുനാതി സദ്ധര്മഃ ദേവവിശ്വദ്രുഹഃ അപി ॥ 12॥
ത്വയാ പരമകല്യാണഃ പുണ്യശ്രവണകീര്തനഃ ।
സ്മാരിതഃ ഭഗവാന് അദ്യ ദേവഃ നാരായണഃ മമ ॥ 13॥
അത്ര അപി ഉദാഹരംതി ഇമം ഇതിഹാസം പുരാതനമ് ।
ആര്ഷഭാണാം ച സംവാദം വിദേഹസ്യ മഹാത്മനഃ ॥ 14॥
പ്രിയവ്രതഃ നാമ സുതഃ മനോഃ സ്വായംഭുവസ്യ യഃ ।
തസ്യ അഗ്നീധ്രഃ തതഃ നാഭിഃ ഋഷഭഃ തത് സുതഃ സ്മൃതഃ ॥ 15॥
തം ആഹുഃ വാസുദേവാംശം മോക്ഷധര്മവിവക്ഷയാ ।
അവതീര്ണം സുതശതം തസ്യ ആസീത് വേദപാരഗമ് ॥ 16॥
തേഷാം വൈ ഭരതഃ ജ്യേഷ്ഠഃ നാരായണപരായണഃ ।
വിഖ്യാതം വര്ഷം ഏതത് യത് നാമ്നാ ഭാരതം അദ്ഭുതമ് ॥ 17॥
സഃ ഭുക്തഭോഗാം ത്യക്ത്വാ ഇമാം നിര്ഗതഃ തപസാ ഹരിമ് ।
ഉപാസീനഃ തത് പദവീം ലേഭേ വൈ ജന്മഭിഃ ത്രിഭിഃ ॥ 18॥
തേഷാം നവ നവദ്വീപപതയഃ അസ്യ സമംതതഃ ।
കര്മതംത്രപ്രണേതാരഃ ഏകാശീതിഃ ദ്വിജാതയഃ ॥ 19॥
നവ അഭവന് മഹാഭാഗാഃ മുനയഃ ഹി അര്ഥശംസിനഃ ।
ശ്രമണാഃ വാതഃ അശനാഃ ആത്മവിദ്യാവിശാരദാഃ ॥ 20॥
കവിഃ ഹരിഃ അംതരിക്ഷഃ പ്രബുദ്ധഃ പിപ്പലായനഃ ।
ആവിര്ഹോത്രഃ അഥ ദ്രുമിലഃ ചമസഃ കരഭാജനഃ ॥ 21॥
ഏതേ വൈ ഭഗവദ്രൂപം വിശ്വം സദസദ് ആത്മകമ് ।
ആത്മനഃ അവ്യതിരേകേണ പശ്യംതഃ വ്യചരത് മഹീമ് ॥ 22॥
അവ്യാഹത ഇഷ്ടഗതയാഃ സുരസിദ്ധസിദ്ധസാധ്യ
ഗംധര്വയക്ഷനരകിന്നരനാഗലോകാന് ।
മുക്താഃ ചരംതി മുനിചാരണഭൂതനാഥ
വിദ്യാധരദ്വിജഗവാം ഭുവനാനി കാമമ് ॥ 23॥
തഃ ഏകദാ നിമേഃ സത്രം ഉപജഗ്മുഃ യത് ഋച്ഛയാ ।
വിതായമാനം ഋഷിഭിഃ അജനാഭേ മഹാത്മനഃ ॥ 24॥
താന് ദൃഷ്ട്വാ സൂര്യസംകാശാന് മഹാഭഗവതാന് നൃപഃ ।
യജമാനഃ അഗ്നയഃ വിപ്രാഃ സര്വഃ ഏവ ഉപതസ്ഥിരേ ॥ 25॥
വിദേഹഃ താന് അഭിപ്രേത്യ നാരായണപരായണാന് ।
പ്രീതഃ സംപൂജയാന് ചക്രേ ആസനസ്ഥാന് യഥാ അര്ഹതഃ ॥ 26॥
താന് രോചമാനാന് സ്വരുചാ ബ്രഹ്മപുത്രൌപമാന് നവ ।
പപ്രച്ഛ പരമപ്രീതഃ പ്രശ്രയ അവനതഃ നൃപഃ ॥ 27॥
വിദേഹഃ ഉവാച ।
മന്യേ ഭഗവതഃ സാക്ഷാത് പാര്ഷദാന് വഃ മധുദ്വിഷഃ ।
വിഷ്ണോഃ ഭൂതാനി ലോകാനാം പാവനായ ചരംതി ഹി ॥ 28॥
ദുര്ലഭഃ മാനുഷഃ ദേഹഃ ദേഹിനാം ക്ഷണഭംഗുരഃ ।
തത്ര അപി ദുര്ലഭം മന്യേ വൈകുംഠപ്രിയദര്ശനമ് ॥ 29॥
അതഃ ആത്യംതികം കഹേമം പൃച്ഛാമഃ ഭവതഃ അനഘാഃ ।
സംസാരേ അസ്മിന് ക്ഷണാര്ധഃ അപി സത്സംഗഃ ശേവധിഃ നൃണാമ് ॥
30॥
ധര്മാന് ഭാഗവതാന് ബ്രൂത യദി നഃ ശ്രുതയേ ക്ഷമമ് ।
യൈഃ പ്രസന്നഃ പ്രപന്നായ ദാസ്യതി ആത്മാനം അപി അജഃ ॥ 31॥
ശ്രീനാരദഃ ഉവാച ।
ഏവം തേ നിമിനാ പൃഷ്ടാ വസുദേവ മഹത്തമാഃ ।
പ്രതിപൂജ്യ അബ്രുവന് പ്രീത്യാ സസദസി ഋത്വിജം നൃപമ് ॥ 32॥
കവിഃ ഉവാച ।
മന്യേ അകുതശ്ചിത് ഭയം അച്യുതസ്യ
പാദാംബുജൌപാസനം അത്ര നിത്യമ് ।
ഉദ്വിഗ്നബുദ്ധേഃ അസത് ആത്മഭാവാത്
വിശ്വാത്മനാ യത്ര നിവര്തതേ ഭീഃ ॥ 33॥
യേ വൈ ഭഗവതാ പ്രോക്താഃ ഉപായാഃ ഹി ആത്മലബ്ധയേ ।
അംജഃ പുംസാം അവിദുഷാം വിദ്ധി ഭാഗവതാന് ഹി താന് ॥ 34॥
യാന് ആസ്ഥായ നരഃ രാജന് ന പ്രമാദ്യേത കര്ഹിചിത് ।
ധാവന് നിമീല്യ വാ നേത്രേ ന സ്ഖലേന പതേത് ഇഹ ॥ 35॥
കായേന വാചാ മനസാ ഇംദ്രിയൈഃ വാ
ബുദ്ധ്യാ ആത്മനാ വാ അനുസൃതസ്വഭാവാത് ।
കരോതി യത് യത് സകലം പരസ്മൈ
നാരായണായ ഇതി സമര്പയേത് തത് ॥ 36॥
ഭയം ദ്വിതീയാഭിനിവേശതഃ സ്യാത്
ഈശാത് അപേതസ്യ വിപര്യയഃ അസ്മൃതിഃ ।
തത് മായയാ അതഃ ബുധഃ ആഭജേത് തം
ഭക്ത്യാ ഏക ഈശം ഗുരുദേവതാത്മാ ॥ 37।
അവിദ്യമാനഃ അപി അവഭാതി ഹി ദ്വയോഃ
ധ്യാതുഃ ധിയാ സ്വപ്നമനോരഥൌ യഥാ ।
തത് കര്മസംകല്പവികല്പകം മനഃ
ബുധഃ നിരുംധ്യാത് അഭയം തതഃ സ്യാത് ॥ 38॥
ശ്രുണ്വന് സുഭദ്രാണി രഥാംഗപാണേഃ
ജന്മാനി കര്മാണി ച യാനി ലോകേ ।
ഗീതാനി നാമാനി തത് അര്ഥകാനി
ഗായന് വിലജ്ജഃ വിചരേത് അസംഗഃ ॥ 39॥
ഏവം വ്രതഃ സ്വപ്രിയനാമകീര്ത്യാ
ജാതാനുരാഗഃ ദ്രുതചിത്തഃ ഉച്ചൈഃ ।
ഹസതി അഥഃ രോദിതി രൌതി ഗായതി
ഉന്മാദവത് നൃത്യതി ലോകബാഹ്യഃ ॥ 40॥
ഖം വായും അഗ്നിം സലിലം മഹീം ച
ജ്യോതീംഷി സത്ത്വാനി ദിശഃ ദ്രുമാദീന് ।
സരിത് സമുദ്രാന് ച ഹരേഃ ശരീരം
യത്കിംച ഭൂതം പ്രണമേത് അനന്യഃ ॥ 41॥
ഭക്തിഃ പരേശ അനുഭവഃ വിരക്തിഃ
അന്യത്ര ഏഷ ത്രികഃ ഏകകാലഃ ।
പ്രപദ്യമാനസ്യ യഥാ അശ്നതഃ സ്യുഃ
തുഷ്ടിഃ പുഷ്ടിഃ ക്ഷുത് അപായഃ അനുഘാസമ് ॥ 42॥
ഇതി അച്യുത അംഘ്രിം ഭജതഃ അനുവൃത്ത്യാ
ഭക്തിഃ വിരക്തിഃ ഭഗവത് പ്രബോധഃ ।
ഭവംതി വൈ ഭാഗവതസ്യ രാജന്
തതഃ പരാം ശാംതിം ഉപൈതി സാക്ഷാത് ॥ 43॥
രാജാ ഉവാച ।
അഥ ഭാഗവതം ബ്രൂത യത് ധര്മഃ യാദൃശഃ നൃണാമ് ।
യഥാ ചരതി യത് ബ്രൂതേ യൈഃ ലിംഗൈഃ ഭഗവത് പ്രിയഃ ॥ 44॥
ഹരിഃ ഉവാച ।
സര്വഭൂതേഷു യഃ പശ്യേത് ഭഗവത് ഭാവ ആത്മനഃ ।
ഭൂതാനി ഭാഗവതി ആത്മനി ഏഷ ഭാഗവതൌത്തമഃ ॥ 45॥
ഈശ്വരേ തത് അധീനേഷു ബാലിശേഷു ദ്വിഷത്സു ച ।
പ്രേമമൈത്രീകൃപാഉപേക്ഷാ യഃ കരോതി സ മധ്യമഃ ॥ 46॥
അര്ചായാം ഏവ ഹരയേ പൂജാം യഃ ശ്രദ്ധയാ ഈഹതേ ।
ന തത് ഭക്തേഷു ച അന്യേഷു സഃ ഭക്തഃ പ്രാകൃതഃ സ്മൃതഃ ॥
47॥
ഗൃഹീത്വാ അപി ഇംദ്രിയൈഃ അര്ഥാന്യഃ ന ദ്വേഷ്ടി ന ഹൃഷ്യതി ।
വിഷ്ണോഃ മായാം ഇദം പശ്യന് സഃ വൈ ഭാഗവത ഉത്തമഃ ॥ 48॥
ദേഹൈംദ്രിയപ്രാണമനഃധിയാം യഃ
ജന്മാപിഅയക്ഷുത് ഭയതര്ഷകൃച്ഛ്രൈഃ ।
സംസാരധര്മൈഃ അവിമുഹ്യമാനഃ
സ്മൃത്യാ ഹരേഃ ഭാഗവതപ്രധാനഃ ॥ 49॥
ന കാമകര്മബീജാനാം യസ്യ ചേതസി സംഭവഃ ।
വാസുദേവേകനിലയഃ സഃ വൈ ഭാഗവത ഉത്തമഃ ॥ 50॥
ന യസ്യ ജന്മകര്മഭ്യാം ന വര്ണാശ്രമജാതിഭിഃ ।
സജ്ജതേ അസ്മിന് അഹംഭാവഃ ദേഹേ വൈ സഃ ഹരേഃ പ്രിയഃ ॥ 51॥
ന യസ്യ സ്വഃ പരഃ ഇതി വിത്തേഷു ആത്മനി വാ ഭിദാ ।
സര്വഭൂതസമഃ ശാംതഃ സഃ വൌ ഭാഗവത ഉത്തമഃ ॥ 52॥
ത്രിഭുവനവിഭവഹേതവേ അപി അകുംഠസ്മൃതിഃ
അജിതാത്മസുരാദിഭിഃ വിമൃഗ്യാത് ।
ന ചലതി ഭഗവത് പദ അരവിംദാത്
ലവനിമിഷ അര്ധം അപി യഃ സഃ വൈഷ്ണവ അഗ്ര്യഃ ॥ 53॥
ഭഗവതഃ ഉരുവിക്രമ അംഘ്രിശാഖാ
നഖമണിചംദ്രികയാ നിരസ്തതാപേ ।
ഹൃദി കഥം ഉപസീദതാം പുനഃ സഃ
പ്രഭവതി ചംദ്രഃ ഇവ ഉദിതേ അര്കതാപഃ ॥ 54॥
വിസൃജതി ഹൃദയം ന യസ്യ സാക്ഷാത്
ഹരിഃ അവശ അഭിഹിതഃ അപി അഘൌഘനാശഃ ।
പ്രണയഃ അശനയാ ധൃത അംഘ്രിപദ്മഃ
സഃ ഭവതി ഭാഗവതപ്രധാനഃ ഉക്തഃ ॥ 55॥
ഇതി ശ്രീമത് ഭാഗവതേ മഹാപുരാണേ പാരമഹംസ്യാം
സംഹിതായാം ഏകാദശസ്കംധേ നിമിജായംതസംവാദേ ദ്വിതീയഃ
അധ്യായഃ ॥