ഓം ശ്രീ പരമാത്മനേ നമഃ
അഥ ഷഷ്ഠോഽധ്യായഃ
ആത്മസംയമയോഗഃ

ശ്രീ ഭഗവാനുവാച
അനാശ്രിതഃ കര്മഫലം കാര്യം കര്മ കരോതി യഃ ।
സ സന്ന്യാസീ ച യോഗീ ച ന നിരഗ്നിര്ന ചാക്രിയഃ ॥1॥

യം സന്ന്യാസമിതി പ്രാഹുഃ യോഗം തം വിദ്ധി പാംഡവ ।
ന ഹ്യസന്ന്യസ്തസംകല്പഃ യോഗീ ഭവതി കശ്ചന ॥2॥

ആരുരുക്ഷോര്മുനേര്യോഗം കര്മ കാരണമുച്യതേ ।
യോഗാരൂഢസ്യ തസ്യൈവ ശമഃ കാരണമുച്യതേ ॥3॥

യദാ ഹി നേംദ്രിയാര്ഥേഷു ന കര്മസ്വനുഷജ്ജതേ ।
സര്വസംകല്പസന്ന്യാസീ യോഗാരൂഢസ്തദോച്യതേ ॥4॥

ഉദ്ധരേദാത്മനാഽഽത്മാനം നാത്മാനമവസാദയേത് ।
ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ ബംധുഃ ആത്മൈവ രിപുരാത്മനഃ ॥5॥

ബംധുരാത്മാത്മനസ്തസ്യ യേനാത്മൈവാത്മനാ ജിതഃ ।
അനാത്മനസ്തു ശത്രുത്വേ വര്തേതാത്മൈവ ശത്രുവത് ॥6॥

ജിതാത്മനഃ പ്രശാംതസ്യ പരമാത്മാ സമാഹിതഃ ।
ശീതോഷ്ണസുഖദുഃഖേഷു തഥാ മാനാപമാനയോഃ ॥7॥

ജ്ഞാനവിജ്ഞാനതൃപ്താത്മാ കൂടസ്ഥോ വിജിതേംദ്രിയഃ ।
യുക്ത ഇത്യുച്യതേ യോഗീ സമലോഷ്ടാശ്മകാംചനഃ ॥8॥

സുഹൃന്മിത്രാര്യുദാസീനമധ്യസ്ഥദ്വേഷ്യബംധുഷു ।
സാധുഷ്വപി ച പാപേഷു സമബുദ്ധിര്വിശിഷ്യതേ ॥9॥

യോഗീ യുംജീത സതതമ് ആത്മാനം രഹസി സ്ഥിതഃ ।
ഏകാകീ യതചിത്താത്മാ നിരാശീരപരിഗ്രഹഃ ॥10॥

ശുചൌ ദേശേ പ്രതിഷ്ഠാപ്യ സ്ഥിരമാസനമാത്മനഃ ।
നാത്യുച്ഛ്രിതം നാതിനീചം ചൈലാജിനകുശോത്തരമ് ॥11॥

തത്രൈകാഗ്രം മനഃ കൃത്വാ യതചിത്തേംദ്രിയക്രിയഃ ।
ഉപവിശ്യാസനേ യുംജ്യാത് യോഗമാത്മവിശുദ്ധയേ ॥12॥

സമം കായശിരോഗ്രീവം ധാരയന്നചലം സ്ഥിരഃ ।
സംപ്രേക്ഷ്യ നാസികാഗ്രം സ്വം ദിശശ്ചാനവലോകയന് ॥13॥

പ്രശാംതാത്മാ വിഗത ഭീഃ ബ്രഹ്മചാരിവ്രതേ സ്ഥിതഃ ।
മനഃ സംയമ്യ മച്ചിത്തഃ യുക്ത ആസീത മത്പരഃ ॥14॥

യുംജന്നേവം സദാഽഽത്മാനം യോഗീ നിയതമാനസഃ ।
ശാംതിം നിര്വാണപരമാം മത്സംസ്ഥാമധിഗച്ഛതി ॥15॥

നാത്യശ്നതസ്തു യോഗോഽസ്തി ന ചൈകാംതമനശ്നതഃ ।
ന ചാതി സ്വപ്നശീലസ്യ ജാഗ്രതോ നൈവ ചാര്ജുന ॥16॥

യുക്താഹാരവിഹാരസ്യ യുക്തചേഷ്ടസ്യ കര്മസു ।
യുക്തസ്വപ്നാവബോധസ്യ യോഗോ ഭവതി ദുഃഖഹാ ॥17॥

യദാ വിനിയതം ചിത്തമ് ആത്മന്യേവാവതിഷ്ഠതേ ।
നിസ്സ്പൃഹഃ സര്വകാമേഭ്യഃ യുക്ത ഇത്യുച്യതേ തദാ ॥18॥

യഥാ ദീപോ നിവാതസ്ഥഃ നേംഗതേ സോപമാ സ്മൃതാ ।
യോഗിനോ യതചിത്തസ്യ യുംജതോ യോഗമാത്മനഃ ॥19॥

യത്രോപരമതേ ചിത്തം നിരുദ്ധം യോഗസേവയാ ।
യത്ര ചൈവാത്മനാത്മാനം പശ്യന്നാത്മനി തുഷ്യതി ॥20॥

സുഖമാത്യംതികം യത്തത് ബുദ്ധിഗ്രാഹ്യമതീംദ്രിയമ് ।
വേത്തി യത്ര ന ചൈവായം സ്ഥിതശ്ചലതി തത്ത്വതഃ ॥21॥

യം ലബ്ധ്വാ ചാപരം ലാഭം മന്യതേ നാധികം തതഃ ।
യസ്മിന് സ്ഥിതോ ന ദുഃഖേന ഗുരുണാപി വിചാല്യതേ ॥22॥

തം വിദ്യാത് ദുഃഖസംയോഗവിയോഗം യോഗസംജ്ഞിതമ് ।
സ നിശ്ചയേന യോക്തവ്യഃ യോഗോഽനിര്വിണ്ണചേതസാ ॥23॥

സംകല്പപ്രഭവാന്കാമാന് ത്യക്ത്വാ സര്വാനശേഷതഃ ।
മനസൈവേംദ്രിയഗ്രാമം വിനിയമ്യ സമംതതഃ ॥24॥

ശനൈഃ ശനൈരുപരമേത് ബുദ്ധ്യാ ധൃതിഗൃഹീതയാ ।
ആത്മസംസ്ഥം മനഃ കൃത്വാ ന കിംചിദപി ചിംതയേത് ॥25॥

യതോ യതോ നിശ്ചരതി മനശ്ചംചലമസ്ഥിരമ് ।
തതസ്തതോ നിയമ്യൈതത് ആത്മന്യേവ വശം നയേത് ॥26॥

പ്രശാംതമനസം ഹ്യേനം യോഗിനം സുഖമുത്തമമ് ।
ഉപൈതി ശാംതരജസം ബ്രഹ്മഭൂതമകല്മഷമ് ॥27॥

യുംജന്നേവം സദാഽഽത്മാനം യോഗീ വിഗതകല്മഷഃ ।
സുഖേന ബ്രഹ്മസംസ്പര്ശമ് അത്യംതം സുഖമശ്നുതേ ॥28॥

സര്വഭൂതസ്ഥമാത്മാനം സര്വഭൂതാനി ചാത്മനി ।
ഈക്ഷതേ യോഗയുക്താത്മാ സര്വത്ര സമദര്ശനഃ ॥29॥

യോ മാം പശ്യതി സര്വത്ര സര്വം ച മയി പശ്യതി ।
തസ്യാഹം ന പ്രണശ്യാമി സ ച മേ ന പ്രണശ്യതി ॥30॥

സര്വഭൂതസ്ഥിതം യോ മാം ഭജത്യേകത്വമാസ്ഥിതഃ ।
സര്വഥാ വര്തമാനോഽപി സ യോഗീ മയി വര്തതേ ॥31॥

ആത്മൌപമ്യേന സര്വത്ര സമം പശ്യതി യോഽര്ജുന ।
സുഖം വാ യദി വാ ദുഃഖം സ യോഗീ പരമോ മതഃ ॥32॥

അര്ജുന ഉവാച –
യോഽയം യോഗസ്ത്വയാ പ്രോക്തഃ സാമ്യേന മധുസൂദന ।
ഏതസ്യാഹം ന പശ്യാമി ചംചലത്വാത്‌സ്ഥിതിം സ്ഥിരാമ് ॥33॥

ചംചലം ഹി മനഃ കൃഷ്ണ പ്രമാഥി ബലവദ്ദൃഢമ് ।
തസ്യാഹം നിഗ്രഹം മന്യേ വായോരിവ സുദുഷ്കരമ് ॥34॥

ശ്രീ ഭഗവാനുവാച –
അസംശയം മഹാബാഹോ മനോ ദുര്നിഗ്രഹം ചലമ് ।
അഭ്യാസേന തു കൌംതേയ വൈരാഗ്യേണ ച ഗൃഹ്യതേ ॥35॥

അസംയതാത്മനാ യോഗഃ ദുഷ്പ്രാപ ഇതി മേ മതിഃ ।
വശ്യാത്മനാ തു യതതാ ശക്യോഽവാപ്തുമുപായതഃ ॥36॥

അര്ജുന ഉവാച
അയതിഃ ശ്രദ്ധയോപേതഃ യോഗാച്ചലിതമാനസഃ ।
അപ്രാപ്യ യോഗസംസിദ്ധിം കാം ഗതിം കൃഷ്ണ ഗച്ഛതി ॥37॥

കച്ചിന്നോഭയവിഭ്രഷ്ടഃ ഛിന്നാഭ്രമിവ നശ്യതി ।
അപ്രതിഷ്ഠോ മഹാബാഹോ വിമൂഢോ ബ്രഹ്മണഃ പഥി ॥38॥

ഏതന്മേ സംശയം കൃഷ്ണ ഛേത്തുമര്ഹസ്യശേഷതഃ ।
ത്വദന്യഃ സംശയസ്യാസ്യ ഛേത്താ ന ഹ്യുപപദ്യതേ ॥39॥

ശ്രീ ഭഗവാനുവാച
പാര്ഥ നൈവേഹ നാമുത്ര വിനാശസ്തസ്യ വിദ്യതേ ।
ന ഹി കല്യാണകൃത്കശ്ചിത് ദുര്ഗതിം താത ഗച്ഛതി ॥40॥

പ്രാപ്യ പുണ്യകൃതാം ലോകാന് ഉഷിത്വാ ശാശ്വതീഃ സമാഃ ।
ശുചീനാം ശ്രീമതാം ഗേഹേ യോഗഭ്രഷ്ടോഽഭിജായതേ ॥41॥

അഥവാ യോഗിനാമേവ കുലേ ഭവതി ധീമതാമ് ।
ഏതദ്ധി ദുര്ലഭതരം ലോകേ ജന്മ യദീദൃശമ് ॥42॥

തത്ര തം ബുദ്ധിസംയോഗം ലഭതേ പൌര്വദേഹികമ് ।
യതതേ ച തതോ ഭൂയഃ സംസിദ്ധൌ കുരുനംദന ॥43॥

പൂര്വാഭ്യാസേന തേനൈവ ഹ്രിയതേ ഹ്യവശോഽപി സഃ ।
ജിജ്ഞാസുരപി യോഗസ്യ ശബ്ദബ്രഹ്മാതിവര്തതേ ॥44॥

പ്രയത്നാദ്യതമാനസ്തു യോഗീ സംശുദ്ധകില്ബിഷഃ ।
അനേകജന്മസംസിദ്ധഃ തതോ യാതി പരാം ഗതിമ് ॥45॥

തപസ്വിഭ്യോഽധികോ യോഗീ ജ്ഞാനിഭ്യോഽപി മതോഽധികഃ ।
കര്മിഭ്യശ്ചാധികോ യോഗീ തസ്മാദ്യോഗീ ഭവാര്ജുന ॥46॥

യോഗിനാമപി സര്വേഷാം മദ്ഗതേനാംതരാത്മനാ ।
ശ്രദ്ധാവാന്ഭജതേ യോ മാം സ മേ യുക്തതമോ മതഃ ॥47॥

॥ ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസു ഉപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം
യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാര്ജുനസംവാദേ ആത്മസംയമയോഗോ നാമ ഷഷ്ഠോഽധ്യായഃ ॥