അഥ ഷഷ്ഠോഽധ്യായഃ ।
ആത്മസംയമയോഗഃ
ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
അനാശ്രിതഃ കര്മഫലം കാര്യം കര്മ കരോതി യഃ ।
സ സംന്യാസീ ച യോഗീ ച ന നിരഗ്നിര്ന ചാക്രിയഃ ॥ 1 ॥
യം സംന്യാസമിതി പ്രാഹുര്യോഗം തം വിദ്ധി പാംഡവ ।
ന ഹ്യസംന്യസ്തസംകല്പോ യോഗീ ഭവതി കശ്ചന ॥ 2 ॥
ആരുരുക്ഷോര്മുനേര്യോഗം കര്മ കാരണമുച്യതേ ।
യോഗാരൂഢസ്യ തസ്യൈവ ശമഃ കാരണമുച്യതേ ॥ 3 ॥
യദാ ഹി നേംദ്രിയാര്ഥേഷു ന കര്മസ്വനുഷജ്ജതേ ।
സര്വസംകല്പസംന്യാസീ യോഗാരൂഢസ്തദോച്യതേ ॥ 4 ॥
ഉദ്ധരേദാത്മനാത്മാനം നാത്മാനമവസാദയേത് ।
ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ ബംധുരാത്മൈവ രിപുരാത്മനഃ ॥ 5 ॥
ബംധുരാത്മാത്മനസ്തസ്യ യേനാത്മൈവാത്മനാ ജിതഃ ।
അനാത്മനസ്തു ശത്രുത്വേ വര്തേതാത്മൈവ ശത്രുവത് ॥ 6 ॥
ജിതാത്മനഃ പ്രശാംതസ്യ പരമാത്മാ സമാഹിതഃ ।
ശീതോഷ്ണസുഖദുഃഖേഷു തഥാ മാനാപമാനയോഃ ॥ 7 ॥
ജ്ഞാനവിജ്ഞാനതൃപ്താത്മാ കൂടസ്ഥോ വിജിതേംദ്രിയഃ ।
യുക്ത ഇത്യുച്യതേ യോഗീ സമലോഷ്ടാശ്മകാംചനഃ ॥ 8 ॥
സുഹൃന്മിത്രാര്യുദാസീനമധ്യസ്ഥദ്വേഷ്യബംധുഷു ।
സാധുഷ്വപി ച പാപേഷു സമബുദ്ധിര്വിശിഷ്യതേ ॥ 9 ॥
യോഗീ യുംജീത സതതമാത്മാനം രഹസി സ്ഥിതഃ ।
ഏകാകീ യതചിത്താത്മാ നിരാശീരപരിഗ്രഹഃ ॥ 10 ॥
ശുചൌ ദേശേ പ്രതിഷ്ഠാപ്യ സ്ഥിരമാസനമാത്മനഃ ।
നാത്യുച്ഛ്രിതം നാതിനീചം ചൈലാജിനകുശോത്തരമ് ॥ 11 ॥
തത്രൈകാഗ്രം മനഃ കൃത്വാ യതചിത്തേംദ്രിയക്രിയാഃ ।
ഉപവിശ്യാസനേ യുംജ്യാദ്യോഗമാത്മവിശുദ്ധയേ ॥ 12 ॥
സമം കായശിരോഗ്രീവം ധാരയന്നചലം സ്ഥിരഃ ।
സംപ്രേക്ഷ്യ നാസികാഗ്രം സ്വം ദിശശ്ചാനവലോകയന് ॥ 13 ॥
പ്രശാംതാത്മാ വിഗതഭീര്ബ്രഹ്മചാരിവ്രതേ സ്ഥിതഃ ।
മനഃ സംയമ്യ മച്ചിത്തോ യുക്ത ആസീത മത്പരഃ ॥ 14 ॥
യുംജന്നേവം സദാത്മാനം യോഗീ നിയതമാനസഃ ।
ശാംതിം നിര്വാണപരമാം മത്സംസ്ഥാമധിഗച്ഛതി ॥ 15 ॥
നാത്യശ്നതസ്തു യോഗോഽസ്തി ന ചൈകാംതമനശ്നതഃ ।
ന ചാതിസ്വപ്നശീലസ്യ ജാഗ്രതോ നൈവ ചാര്ജുന ॥ 16 ॥
യുക്താഹാരവിഹാരസ്യ യുക്തചേഷ്ടസ്യ കര്മസു ।
യുക്തസ്വപ്നാവബോധസ്യ യോഗോ ഭവതി ദുഃഖഹാ ॥ 17 ॥
യദാ വിനിയതം ചിത്തമാത്മന്യേവാവതിഷ്ഠതേ ।
നിഃസ്പൃഹഃ സര്വകാമേഭ്യോ യുക്ത ഇത്യുച്യതേ തദാ ॥ 18 ॥
യഥാ ദീപോ നിവാതസ്ഥോ നേംഗതേ സോപമാ സ്മൃതാ ।
യോഗിനോ യതചിത്തസ്യ യുംജതോ യോഗമാത്മനഃ ॥ 19 ॥
യത്രോപരമതേ ചിത്തം നിരുദ്ധം യോഗസേവയാ ।
യത്ര ചൈവാത്മനാത്മാനം പശ്യന്നാത്മനി തുഷ്യതി ॥ 20 ॥
സുഖമാത്യംതികം യത്തദ്ബുദ്ധിഗ്രാഹ്യമതീംദ്രിയമ് ।
വേത്തി യത്ര ന ചൈവായം സ്ഥിതശ്ചലതി തത്ത്വതഃ ॥ 21 ॥
യം ലബ്ധ്വാ ചാപരം ലാഭം മന്യതേ നാധികം തതഃ ।
യസ്മിന്സ്ഥിതോ ന ദുഃഖേന ഗുരുണാപി വിചാല്യതേ ॥ 22 ॥
തം വിദ്യാദ്ദുഃഖസംയോഗവിയോഗം യോഗസംജ്ഞിതമ് ।
സ നിശ്ചയേന യോക്തവ്യോ യോഗോഽനിര്വിണ്ണചേതസാ ॥ 23 ॥
സംകല്പപ്രഭവാന്കാമാംസ്ത്യക്ത്വാ സര്വാനശേഷതഃ ।
മനസൈവേംദ്രിയഗ്രാമം വിനിയമ്യ സമംതതഃ ॥ 24 ॥
ശനൈഃ ശനൈരുപരമേദ്ബുദ്ധ്യാ ധൃതിഗൃഹീതയാ ।
ആത്മസംസ്ഥം മനഃ കൃത്വാ ന കിംചിദപി ചിംതയേത് ॥ 25 ॥
യതോ യതോ നിശ്ചരതി മനശ്ചംചലമസ്ഥിരമ് ।
തതസ്തതോ നിയമ്യൈതദാത്മന്യേവ വശം നയേത് ॥ 26 ॥
പ്രശാംതമനസം ഹ്യേനം യോഗിനം സുഖമുത്തമമ് ।
ഉപൈതി ശാംതരജസം ബ്രഹ്മഭൂതമകല്മഷമ് ॥ 27 ॥
യുംജന്നേവം സദാത്മാനം യോഗീ വിഗതകല്മഷഃ ।
സുഖേന ബ്രഹ്മസംസ്പര്ശമത്യംതം സുഖമശ്നുതേ ॥ 28 ॥
സര്വഭൂതസ്ഥമാത്മാനം സര്വഭൂതാനി ചാത്മനി ।
ഈക്ഷതേ യോഗയുക്താത്മാ സര്വത്ര സമദര്ശനഃ ॥ 29 ॥
യോ മാം പശ്യതി സര്വത്ര സര്വം ച മയി പശ്യതി ।
തസ്യാഹം ന പ്രണശ്യാമി സ ച മേ ന പ്രണശ്യതി ॥ 30 ॥
സര്വഭൂതസ്ഥിതം യോ മാം ഭജത്യേകത്വമാസ്ഥിതഃ ।
സര്വഥാ വര്തമാനോഽപി സ യോഗീ മയി വര്തതേ ॥ 31 ॥
ആത്മൌപമ്യേന സര്വത്ര സമം പശ്യതി യോഽര്ജുന ।
സുഖം വാ യദി വാ ദുഃഖം സ യോഗീ പരമോ മതഃ ॥ 32 ॥
അര്ജുന ഉവാച ।
യോഽയം യോഗസ്ത്വയാ പ്രോക്തഃ സാമ്യേന മധുസൂദന ।
ഏതസ്യാഹം ന പശ്യാമി ചംചലത്വാത്സ്ഥിതിം സ്ഥിരാമ് ॥ 33 ॥
ചംചലം ഹി മനഃ കൃഷ്ണ പ്രമാഥി ബലവദ്ദൃഢമ് ।
തസ്യാഹം നിഗ്രഹം മന്യേ വായോരിവ സുദുഷ്കരമ് ॥ 34 ॥
ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
അസംശയം മഹാബാഹോ മനോ ദുര്നിഗ്രഹം ചലമ് ।
അഭ്യാസേന തു കൌംതേയ വൈരാഗ്യേണ ച ഗൃഹ്യതേ ॥ 35 ॥
അസംയതാത്മനാ യോഗോ ദുഷ്പ്രാപ ഇതി മേ മതിഃ ।
വശ്യാത്മനാ തു യതതാ ശക്യോഽവാപ്തുമുപായതഃ ॥ 36 ॥
അര്ജുന ഉവാച ।
അയതിഃ ശ്രദ്ധയോപേതോ യോഗാച്ചലിതമാനസഃ ।
അപ്രാപ്യ യോഗസംസിദ്ധിം കാം ഗതിം കൃഷ്ണ ഗച്ഛതി ॥ 37 ॥
കച്ചിന്നോഭയവിഭ്രഷ്ടശ്ഛിന്നാഭ്രമിവ നശ്യതി ।
അപ്രതിഷ്ഠോ മഹാബാഹോ വിമൂഢോ ബ്രഹ്മണഃ പഥി ॥ 38 ॥
ഏതന്മേ സംശയം കൃഷ്ണ ഛേത്തുമര്ഹസ്യശേഷതഃ ।
ത്വദന്യഃ സംശയസ്യാസ്യ ഛേത്താ ന ഹ്യുപപദ്യതേ ॥ 39 ॥
ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
പാര്ഥ നൈവേഹ നാമുത്ര വിനാശസ്തസ്യ വിദ്യതേ ।
ന ഹി കല്യാണകൃത്കശ്ചിദ്ദുര്ഗതിം താത ഗച്ഛതി ॥ 40 ॥
പ്രാപ്യ പുണ്യകൃതാം ലോകാനുഷിത്വാ ശാശ്വതീഃ സമാഃ ।
ശുചീനാം ശ്രീമതാം ഗേഹേ യോഗഭ്രഷ്ടോഽഭിജായതേ ॥ 41 ॥
അഥവാ യോഗിനാമേവ കുലേ ഭവതി ധീമതാമ് ।
ഏതദ്ധി ദുര്ലഭതരം ലോകേ ജന്മ യദീദൃശമ് ॥ 42 ॥
തത്ര തം ബുദ്ധിസംയോഗം ലഭതേ പൌര്വദേഹികമ് ।
യതതേ ച തതോ ഭൂയഃ സംസിദ്ധൌ കുരുനംദന ॥ 43 ॥
പൂര്വാഭ്യാസേന തേനൈവ ഹ്രിയതേ ഹ്യവശോഽപി സഃ ।
ജിജ്ഞാസുരപി യോഗസ്യ ശബ്ദബ്രഹ്മാതിവര്തതേ ॥ 44 ॥
പ്രയത്നാദ്യതമാനസ്തു യോഗീ സംശുദ്ധകില്ബിഷഃ ।
അനേകജന്മസംസിദ്ധസ്തതോ യാതി പരാം ഗതിമ് ॥ 45 ॥
തപസ്വിഭ്യോഽധികോ യോഗീ ജ്ഞാനിഭ്യോഽപി മതോഽധികഃ ।
കര്മിഭ്യശ്ചാധികോ യോഗീ തസ്മാദ്യോഗീ ഭവാര്ജുന ॥ 46 ॥
യോഗിനാമപി സര്വേഷാം മദ്ഗതേനാംതരാത്മനാ ।
ശ്രദ്ധാവാന്ഭജതേ യോ മാം സ മേ യുക്തതമോ മതഃ ॥ 47 ॥
ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാര്ജുനസംവാദേ
ആത്മസംയമയോഗോ നാമ ഷഷ്ഠോഽധ്യായഃ ॥6 ॥