അഥ അഷ്ടാദശോഽധ്യായഃ ।
മോക്ഷസന്ന്യാസയോഗഃ
അര്ജുന ഉവാച ।
സംന്യാസസ്യ മഹാബാഹോ തത്ത്വമിച്ഛാമി വേദിതുമ് ।
ത്യാഗസ്യ ച ഹൃഷീകേശ പൃഥക്കേശിനിഷൂദന ॥ 1 ॥
ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
കാമ്യാനാം കര്മണാം ന്യാസം സംന്യാസം കവയോ വിദുഃ ।
സര്വകര്മഫലത്യാഗം പ്രാഹുസ്ത്യാഗം വിചക്ഷണാഃ ॥ 2 ॥
ത്യാജ്യം ദോഷവദിത്യേകേ കര്മ പ്രാഹുര്മനീഷിണഃ ।
യജ്ഞദാനതപഃകര്മ ന ത്യാജ്യമിതി ചാപരേ ॥ 3 ॥
നിശ്ചയം ശൃണു മേ തത്ര ത്യാഗേ ഭരതസത്തമ ।
ത്യാഗോ ഹി പുരുഷവ്യാഘ്ര ത്രിവിധഃ സംപ്രകീര്തിതഃ ॥ 4 ॥
യജ്ഞദാനതപഃകര്മ ന ത്യാജ്യം കാര്യമേവ തത് ।
യജ്ഞോ ദാനം തപശ്ചൈവ പാവനാനി മനീഷിണാമ് ॥ 5 ॥
ഏതാന്യപി തു കര്മാണി സംഗം ത്യക്ത്വാ ഫലാനി ച ।
കര്തവ്യാനീതി മേ പാര്ഥ നിശ്ചിതം മതമുത്തമമ് ॥ 6 ॥
നിയതസ്യ തു സംന്യാസഃ കര്മണോ നോപപദ്യതേ ।
മോഹാത്തസ്യ പരിത്യാഗസ്താമസഃ പരികീര്തിതഃ ॥ 7 ॥
ദുഃഖമിത്യേവ യത്കര്മ കായക്ലേശഭയാത്ത്യജേത് ।
സ കൃത്വാ രാജസം ത്യാഗം നൈവ ത്യാഗഫലം ലഭേത് ॥ 8 ॥
കാര്യമിത്യേവ യത്കര്മ നിയതം ക്രിയതേഽര്ജുന ।
സംഗം ത്യക്ത്വാ ഫലം ചൈവ സ ത്യാഗഃ സാത്ത്വികോ മതഃ ॥ 9 ॥
ന ദ്വേഷ്ട്യകുശലം കര്മ കുശലേ നാനുഷജ്ജതേ ।
ത്യാഗീ സത്ത്വസമാവിഷ്ടോ മേധാവീ ഛിന്നസംശയഃ ॥ 10 ॥
ന ഹി ദേഹഭൃതാ ശക്യം ത്യക്തും കര്മാണ്യശേഷതഃ ।
യസ്തു കര്മഫലത്യാഗീ സ ത്യാഗീത്യഭിധീയതേ ॥ 11 ॥
അനിഷ്ടമിഷ്ടം മിശ്രം ച ത്രിവിധം കര്മണഃ ഫലമ് ।
ഭവത്യത്യാഗിനാം പ്രേത്യ ന തു സംന്യാസിനാം ക്വചിത് ॥ 12 ॥
പംചൈതാനി മഹാബാഹോ കാരണാനി നിബോധ മേ ।
സാംഖ്യേ കൃതാംതേ പ്രോക്താനി സിദ്ധയേ സര്വകര്മണാമ് ॥ 13 ॥
അധിഷ്ഠാനം തഥാ കര്താ കരണം ച പൃഥഗ്വിധമ് ।
വിവിധാശ്ച പൃഥക്ചേഷ്ടാ ദൈവം ചൈവാത്ര പംചമമ് ॥ 14 ॥
ശരീരവാങ്മനോഭിര്യത്കര്മ പ്രാരഭതേ നരഃ ।
ന്യായ്യം വാ വിപരീതം വാ പംചൈതേ തസ്യ ഹേതവഃ ॥ 15 ॥
തത്രൈവം സതി കര്താരമാത്മാനം കേവലം തു യഃ ।
പശ്യത്യകൃതബുദ്ധിത്വാന്ന സ പശ്യതി ദുര്മതിഃ ॥ 16 ॥
യസ്യ നാഹംകൃതോ ഭാവോ ബുദ്ധിര്യസ്യ ന ലിപ്യതേ ।
ഹത്വാഽപി സ ഇമാ~ംല്ലോകാന്ന ഹംതി ന നിബധ്യതേ ॥ 17 ॥
ജ്ഞാനം ജ്ഞേയം പരിജ്ഞാതാ ത്രിവിധാ കര്മചോദനാ ।
കരണം കര്മ കര്തേതി ത്രിവിധഃ കര്മസംഗ്രഹഃ ॥ 18 ॥
ജ്ഞാനം കര്മ ച കര്താ ച ത്രിധൈവ ഗുണഭേദതഃ ।
പ്രോച്യതേ ഗുണസംഖ്യാനേ യഥാവച്ഛൃണു താന്യപി ॥ 19 ॥
സര്വഭൂതേഷു യേനൈകം ഭാവമവ്യയമീക്ഷതേ ।
അവിഭക്തം വിഭക്തേഷു തജ്ജ്ഞാനം വിദ്ധി സാത്ത്വികമ് ॥ 20 ॥
പൃഥക്ത്വേന തു യജ്ജ്ഞാനം നാനാഭാവാന്പൃഥഗ്വിധാന് ।
വേത്തി സര്വേഷു ഭൂതേഷു തജ്ജ്ഞാനം വിദ്ധി രാജസമ് ॥ 21 ॥
യത്തു കൃത്സ്നവദേകസ്മിന്കാര്യേ സക്തമഹൈതുകമ് ।
അതത്ത്വാര്ഥവദല്പം ച തത്താമസമുദാഹൃതമ് ॥ 22 ॥
നിയതം സംഗരഹിതമരാഗദ്വേഷതഃ കൃതമ് ।
അഫലപ്രേപ്സുനാ കര്മ യത്തത്സാത്ത്വികമുച്യതേ ॥ 23 ॥
യത്തു കാമേപ്സുനാ കര്മ സാഹംകാരേണ വാ പുനഃ ।
ക്രിയതേ ബഹുലായാസം തദ്രാജസമുദാഹൃതമ് ॥ 24 ॥
അനുബംധം ക്ഷയം ഹിംസാമനപേക്ഷ്യ ച പൌരുഷമ് ।
മോഹാദാരഭ്യതേ കര്മ യത്തത്താമസമുച്യതേ ॥ 25 ॥
മുക്തസംഗോഽനഹംവാദീ ധൃത്യുത്സാഹസമന്വിതഃ ।
സിദ്ധ്യസിദ്ധ്യോര്നിര്വികാരഃ കര്താ സാത്ത്വിക ഉച്യതേ ॥ 26 ॥
രാഗീ കര്മഫലപ്രേപ്സുര്ലുബ്ധോ ഹിംസാത്മകോഽശുചിഃ ।
ഹര്ഷശോകാന്വിതഃ കര്താ രാജസഃ പരികീര്തിതഃ ॥ 27 ॥
അയുക്തഃ പ്രാകൃതഃ സ്തബ്ധഃ ശഠോ നൈഷ്കൃതികോഽലസഃ ।
വിഷാദീ ദീര്ഘസൂത്രീ ച കര്താ താമസ ഉച്യതേ ॥ 28 ॥
ബുദ്ധേര്ഭേദം ധൃതേശ്ചൈവ ഗുണതസ്ത്രിവിധം ശൃണു ।
പ്രോച്യമാനമശേഷേണ പൃഥക്ത്വേന ധനംജയ ॥ 29 ॥
പ്രവൃത്തിം ച നിവൃത്തിം ച കാര്യാകാര്യേ ഭയാഭയേ ।
ബംധം മോക്ഷം ച യാ വേത്തി ബുദ്ധിഃ സാ പാര്ഥ സാത്ത്വികീ ॥ 30 ॥
യയാ ധര്മമധര്മം ച കാര്യം ചാകാര്യമേവ ച ।
അയഥാവത്പ്രജാനാതി ബുദ്ധിഃ സാ പാര്ഥ രാജസീ ॥ 31 ॥
അധര്മം ധര്മമിതി യാ മന്യതേ തമസാവൃതാ ।
സര്വാര്ഥാന്വിപരീതാംശ്ച ബുദ്ധിഃ സാ പാര്ഥ താമസീ ॥ 32 ॥
ധൃത്യാ യയാ ധാരയതേ മനഃപ്രാണേംദ്രിയക്രിയാഃ ।
യോഗേനാവ്യഭിചാരിണ്യാ ധൃതിഃ സാ പാര്ഥ സാത്ത്വികീ ॥ 33 ॥
യയാ തു ധര്മകാമാര്ഥാംധൃത്യാ ധാരയതേഽര്ജുന ।
പ്രസംഗേന ഫലാകാംക്ഷീ ധൃതിഃ സാ പാര്ഥ രാജസീ ॥ 34 ॥
യയാ സ്വപ്നം ഭയം ശോകം വിഷാദം മദമേവ ച ।
ന വിമുംചതി ദുര്മേധാ ധൃതിഃ സാ പാര്ഥ താമസീ ॥ 35 ॥
സുഖം ത്വിദാനീം ത്രിവിധം ശൃണു മേ ഭരതര്ഷഭ ।
അഭ്യാസാദ്രമതേ യത്ര ദുഃഖാംതം ച നിഗച്ഛതി ॥ 36 ॥
യത്തദഗ്രേ വിഷമിവ പരിണാമേഽമൃതോപമമ് ।
തത്സുഖം സാത്ത്വികം പ്രോക്തമാത്മബുദ്ധിപ്രസാദജമ് ॥ 37 ॥
വിഷയേംദ്രിയസംയോഗാദ്യത്തദഗ്രേഽമൃതോപമമ് ।
പരിണാമേ വിഷമിവ തത്സുഖം രാജസം സ്മൃതമ് ॥ 38 ॥
യദഗ്രേ ചാനുബംധേ ച സുഖം മോഹനമാത്മനഃ ।
നിദ്രാലസ്യപ്രമാദോത്ഥം തത്താമസമുദാഹൃതമ് ॥ 39 ॥
ന തദസ്തി പൃഥിവ്യാം വാ ദിവി ദേവേഷു വാ പുനഃ ।
സത്ത്വം പ്രകൃതിജൈര്മുക്തം യദേഭിഃ സ്യാത്ത്രിഭിര്ഗുണൈഃ ॥ 40 ॥
ബ്രാഹ്മണക്ഷത്രിയവിശാം ശൂദ്രാണാം ച പരംതപ ।
കര്മാണി പ്രവിഭക്താനി സ്വഭാവപ്രഭവൈര്ഗുണൈഃ ॥ 41 ॥
ശമോ ദമസ്തപഃ ശൌചം ക്ഷാംതിരാര്ജവമേവ ച ।
ജ്ഞാനം വിജ്ഞാനമാസ്തിക്യം ബ്രഹ്മകര്മ സ്വഭാവജമ് ॥ 42 ॥
ശൌര്യം തേജോ ധൃതിര്ദാക്ഷ്യം യുദ്ധേ ചാപ്യപലായനമ് ।
ദാനമീശ്വരഭാവശ്ച ക്ഷാത്രം കര്മ സ്വഭാവജമ് ॥ 43 ॥
കൃഷിഗൌരക്ഷ്യവാണിജ്യം വൈശ്യകര്മ സ്വഭാവജമ് ।
പരിചര്യാത്മകം കര്മ ശൂദ്രസ്യാപി സ്വഭാവജമ് ॥ 44 ॥
സ്വേ സ്വേ കര്മണ്യഭിരതഃ സംസിദ്ധിം ലഭതേ നരഃ ।
സ്വകര്മനിരതഃ സിദ്ധിം യഥാ വിംദതി തച്ഛൃണു ॥ 45 ॥
യതഃ പ്രവൃത്തിര്ഭൂതാനാം യേന സര്വമിദം തതമ് ।
സ്വകര്മണാ തമഭ്യര്ച്യ സിദ്ധിം വിംദതി മാനവഃ ॥ 46 ॥
ശ്രേയാന്സ്വധര്മോ വിഗുണഃ പരധര്മോത്സ്വനുഷ്ഠിതാത് ।
സ്വഭാവനിയതം കര്മ കുര്വന്നാപ്നോതി കില്ബിഷമ് ॥ 47 ॥
സഹജം കര്മ കൌംതേയ സദോഷമപി ന ത്യജേത് ।
സര്വാരംഭാ ഹി ദോഷേണ ധൂമേനാഗ്നിരിവാവൃതാഃ ॥ 48 ॥
അസക്തബുദ്ധിഃ സര്വത്ര ജിതാത്മാ വിഗതസ്പൃഹഃ ।
നൈഷ്കര്മ്യസിദ്ധിം പരമാം സംന്യാസേനാധിഗച്ഛതി ॥ 49 ॥
സിദ്ധിം പ്രാപ്തോ യഥാ ബ്രഹ്മ തഥാപ്നോതി നിബോധ മേ ।
സമാസേനൈവ കൌംതേയ നിഷ്ഠാ ജ്ഞാനസ്യ യാ പരാ ॥ 50 ॥
ബുദ്ധ്യാ വിശുദ്ധയാ യുക്തോ ധൃത്യാത്മാനം നിയമ്യ ച ।
ശബ്ദാദീന്വിഷയാംസ്ത്യക്ത്വാ രാഗദ്വേഷൌ വ്യുദസ്യ ച ॥ 51 ॥
വിവിക്തസേവീ ലഘ്വാശീ യതവാക്കായമാനസഃ ।
ധ്യാനയോഗപരോ നിത്യം വൈരാഗ്യം സമുപാശ്രിതഃ ॥ 52 ॥
അഹംകാരം ബലം ദര്പം കാമം ക്രോധം പരിഗ്രഹമ് ।
വിമുച്യ നിര്മമഃ ശാംതോ ബ്രഹ്മഭൂയായ കല്പതേ ॥ 53 ॥
ബ്രഹ്മഭൂതഃ പ്രസന്നാത്മാ ന ശോചതി ന കാംക്ഷതി ।
സമഃ സര്വേഷു ഭൂതേഷു മദ്ഭക്തിം ലഭതേ പരാമ് ॥ 54 ॥
ഭക്ത്യാ മാമഭിജാനാതി യാവാന്യശ്ചാസ്മി തത്ത്വതഃ ।
തതോ മാം തത്ത്വതോ ജ്ഞാത്വാ വിശതേ തദനംതരമ് ॥ 55 ॥
സര്വകര്മാണ്യപി സദാ കുര്വാണോ മദ്വ്യപാശ്രയഃ ।
മത്പ്രസാദാദവാപ്നോതി ശാശ്വതം പദമവ്യയമ് ॥ 56 ॥
ചേതസാ സര്വകര്മാണി മയി സംന്യസ്യ മത്പരഃ ।
ബുദ്ധിയോഗമുപാശ്രിത്യ മച്ചിത്തഃ സതതം ഭവ ॥ 57 ॥
മച്ചിത്തഃ സര്വദുര്ഗാണി മത്പ്രസാദാത്തരിഷ്യസി ।
അഥ ചേത്ത്വമഹംകാരാന്ന ശ്രോഷ്യസി വിനംക്ഷ്യസി ॥ 58 ॥
യദഹംകാരമാശ്രിത്യ ന യോത്സ്യ ഇതി മന്യസേ ।
മിഥ്യൈഷ വ്യവസായസ്തേ പ്രകൃതിസ്ത്വാം നിയോക്ഷ്യതി ॥ 59 ॥
സ്വഭാവജേന കൌംതേയ നിബദ്ധഃ സ്വേന കര്മണാ ।
കര്തും നേച്ഛസി യന്മോഹാത്കരിഷ്യസ്യവശോഽപി തത് ॥ 60 ॥
ഈശ്വരഃ സര്വഭൂതാനാം ഹൃദ്ദേശേഽര്ജുന തിഷ്ഠതി ।
ഭ്രാമയന്സര്വഭൂതാനി യംത്രാരൂഢാനി മായയാ ॥ 61 ॥
തമേവ ശരണം ഗച്ഛ സര്വഭാവേന ഭാരത ।
തത്പ്രസാദാത്പരാം ശാംതിം സ്ഥാനം പ്രാപ്സ്യസി ശാശ്വതമ് ॥ 62 ॥
ഇതി തേ ജ്ഞാനമാഖ്യാതം ഗുഹ്യാദ്ഗുഹ്യതരം മയാ ।
വിമൃശ്യൈതദശേഷേണ യഥേച്ഛസി തഥാ കുരു ॥ 63 ॥
സര്വഗുഹ്യതമം ഭൂയഃ ശൃണു മേ പരമം വചഃ ।
ഇഷ്ടോഽസി മേ ദൃഢമിതി തതോ വക്ഷ്യാമി തേ ഹിതമ് ॥ 64 ॥
മന്മനാ ഭവ മദ്ഭക്തോ മദ്യാജീ മാം നമസ്കുരു ।
മാമേവൈഷ്യസി സത്യം തേ പ്രതിജാനേ പ്രിയോഽസി മേ ॥ 65 ॥
സര്വധര്മാന്പരിത്യജ്യ മാമേകം ശരണം വ്രജ ।
അഹം ത്വാ സര്വപാപേഭ്യോ മോക്ഷയിഷ്യാമി മാ ശുചഃ ॥ 66 ॥
ഇദം തേ നാതപസ്കായ നാഭക്തായ കദാചന ।
ന ചാശുശ്രൂഷവേ വാച്യം ന ച മാം യോഽഭ്യസൂയതി ॥ 67 ॥
യ ഇമം പരമം ഗുഹ്യം മദ്ഭക്തേഷ്വഭിധാസ്യതി ।
ഭക്തിം മയി പരാം കൃത്വാ മാമേവൈഷ്യത്യസംശയഃ ॥ 68 ॥
ന ച തസ്മാന്മനുഷ്യേഷു കശ്ചിന്മേ പ്രിയകൃത്തമഃ ।
ഭവിതാ ന ച മേ തസ്മാദന്യഃ പ്രിയതരോ ഭുവി ॥ 69 ॥
അധ്യേഷ്യതേ ച യ ഇമം ധര്മ്യം സംവാദമാവയോഃ ।
ജ്ഞാനയജ്ഞേന തേനാഹമിഷ്ടഃ സ്യാമിതി മേ മതിഃ ॥ 70 ॥
ശ്രദ്ധാവാനനസൂയശ്ച ശൃണുയാദപി യോ നരഃ ।
സോഽപി മുക്തഃ ശുഭാఁല്ലോകാന്പ്രാപ്നുയാത്പുണ്യകര്മണാമ് ॥ 71 ॥
കച്ചിദേതച്ഛ്രുതം പാര്ഥ ത്വയൈകാഗ്രേണ ചേതസാ ।
കച്ചിദജ്ഞാനസംമോഹഃ പ്രനഷ്ടസ്തേ ധനംജയ ॥ 72 ॥
അര്ജുന ഉവാച ।
നഷ്ടോ മോഹഃ സ്മൃതിര്ലബ്ധാ ത്വത്പ്രസാദാന്മയാച്യുത ।
സ്ഥിതോഽസ്മി ഗതസംദേഹഃ കരിഷ്യേ വചനം തവ ॥ 73 ॥
സംജയ ഉവാച ।
ഇത്യഹം വാസുദേവസ്യ പാര്ഥസ്യ ച മഹാത്മനഃ ।
സംവാദമിമമശ്രൌഷമദ്ഭുതം രോമഹര്ഷണമ് ॥ 74 ॥
വ്യാസപ്രസാദാച്ഛ്രുതവാനേതദ്ഗുഹ്യമഹം പരമ് ।
യോഗം യോഗേശ്വരാത്കൃഷ്ണാത്സാക്ഷാത്കഥയതഃ സ്വയമ് ॥ 75 ॥
രാജന്സംസ്മൃത്യ സംസ്മൃത്യ സംവാദമിമമദ്ഭുതമ് ।
കേശവാര്ജുനയോഃ പുണ്യം ഹൃഷ്യാമി ച മുഹുര്മുഹുഃ ॥ 76 ॥
തച്ച സംസ്മൃത്യ സംസ്മൃത്യ രൂപമത്യദ്ഭുതം ഹരേഃ ।
വിസ്മയോ മേ മഹാന്രാജന്ഹൃഷ്യാമി ച പുനഃ പുനഃ ॥ 77 ॥
യത്ര യോഗേശ്വരഃ കൃഷ്ണോ യത്ര പാര്ഥോ ധനുര്ധരഃ ।
തത്ര ശ്രീര്വിജയോ ഭൂതിര്ധ്രുവാ നീതിര്മതിര്മമ ॥ 78 ॥
ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാര്ജുനസംവാദേ
മോക്ഷസംന്യാസയോഗോ നാമാഷ്ടാദശോഽധ്യായഃ ॥ 18 ॥