ଅଥ ତୃତୀୟୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ପରସ୍ୟ ଵିଷ୍ଣୋଃ ଈଶସ୍ୟ ମାୟିନାମ ଅପି ମୋହିନୀମ୍ ।
ମାୟାଂ ଵେଦିତୁଂ ଇଚ୍ଛାମଃ ଭଗଵଂତଃ ବ୍ରୁଵଂତୁ ନଃ ॥ 1॥
ନ ଅନୁତୃପ୍ୟେ ଜୁଷନ୍ ୟୁଷ୍ମତ୍ ଵଚଃ ହରିକଥା ଅମୃତମ୍ ।
ସଂସାରତାପନିଃତପ୍ତଃ ମର୍ତ୍ୟଃ ତତ୍ ତାପ ଭେଷଜମ୍ ॥ 2॥
ଅଂତରିକ୍ଷଃ ଉଵାଚ ।
ଏଭିଃ ଭୂତାନି ଭୂତାତ୍ମା ମହାଭୂତୈଃ ମହାଭୁଜ ।
ସସର୍ଜୋତ୍ ଚ ଅଵଚାନି ଆଦ୍ୟଃ ସ୍ଵମାତ୍ରପ୍ରସିଦ୍ଧୟେ ॥ 3॥
ଏଵଂ ସୃଷ୍ଟାନି ଭୂତାନି ପ୍ରଵିଷ୍ଟଃ ପଂଚଧାତୁଭିଃ ।
ଏକଧା ଦଶଧା ଆତ୍ମାନଂ ଵିଭଜନ୍ ଜୁଷତେ ଗୁଣାନ୍ ॥ 4॥
ଗୁଣୈଃ ଗୁଣାନ୍ ସଃ ଭୁଂଜାନଃ ଆତ୍ମପ୍ରଦ୍ୟୋଦିତୈଃ ପ୍ରଭୁଃ ।
ମନ୍ୟମାନଃ ଇଦଂ ସୃଷ୍ଟଂ ଆତ୍ମାନଂ ଇହ ସଜ୍ଜତେ ॥ 5॥
କର୍ମାଣି କର୍ମଭିଃ କୁର୍ଵନ୍ ସନିମିତ୍ତାନି ଦେହଭୃତ୍ ।
ତତ୍ ତତ୍ କର୍ମଫଲଂ ଗୃହ୍ଣନ୍ ଭ୍ରମତି ଇହ ସୁଖୈତରମ୍ ॥ 6॥
ଇତ୍ଥଂ କର୍ମଗତୀଃ ଗଚ୍ଛନ୍ ବହ୍ଵଭଦ୍ରଵହାଃ ପୁମାନ୍ ।
ଆଭୂତସଂପ୍ଲଵାତ୍ ସର୍ଗପ୍ରଲୟୌ ଅଶ୍ନୁତେ ଅଵଶଃ ॥ 7॥
ଧାତୁ ଉପପ୍ଲଵଃ ଆସନ୍ନେ ଵ୍ୟକ୍ତଂ ଦ୍ରଵ୍ୟଗୁଣାତ୍ମକମ୍ ।
ଅନାଦିନିଧନଃ କାଲଃ ହି ଅଵ୍ୟକ୍ତାୟ ଅପକର୍ଷତି ॥ 8॥
ଶତଵର୍ଷାଃ ହି ଅନାଵୃଷ୍ଟିଃ ଭଵିଷ୍ୟତି ଉଲ୍ବଣା ଭୁଵି ।
ତତ୍ କାଲ ଉପଚିତ ଉଷ୍ଣ ଅର୍କଃ ଲୋକାନ୍ ତ୍ରୀନ୍ ପ୍ରତପିଷ୍ୟତି ॥9॥
ପାତାଲତଲଂ ଆରଭ୍ୟ ସଂକର୍ଷଣମୁଖ ଅନଲଃ ।
ଦହନ୍ ଊର୍ଧ୍ଵଶିଖଃ ଵିଷ୍ଵକ୍ ଵର୍ଧତେ ଵାୟୁନା ଈରିତଃ ॥ 10॥
ସାଂଵର୍ତକଃ ମେଘଗଣଃ ଵର୍ଷତି ସ୍ମ ଶତଂ ସମାଃ ।
ଧାରାଭିଃ ହସ୍ତିହସ୍ତାଭିଃ ଲୀୟତେ ସଲିଲେ ଵିରାଟ୍ ॥ 11॥
ତତଃ ଵିରାଜଂ ଉତ୍ସୃଜ୍ୟ ଵୈରାଜଃ ପୁରୁଷଃ ନୃପ ।
ଅଵ୍ୟକ୍ତଂ ଵିଶତେ ସୂକ୍ଷ୍ମଂ ନିରିଂଧନଃ ଇଵ ଅନଲଃ ॥ 12॥
ଵାୟୁନା ହୃତଗଂଧା ଭୂଃ ସଲିଲତ୍ଵାୟ କଲ୍ପତେ ।
ସଲିଲଂ ତତ୍ ଧୃତରସଂ ଜ୍ୟୋତିଷ୍ଟ୍ଵାୟ ଉପକଲ୍ପତେ ॥ 13॥
ହୃତରୂପଂ ତୁ ତମସା ଵାୟୌ ଜ୍ୟୋତିଃ ପ୍ରଲୀୟତେ ।
ହୃତସ୍ପର୍ଶଃ ଅଵକାଶେନ ଵାୟୁଃ ନଭସି ଲୀୟତେ ।
କାଲାତ୍ମନା ହୃତଗୁଣଂ ନଵଃ ଆତ୍ମନି ଲୀୟତେ ॥ 14॥
ଇଂଦ୍ରିୟାଣି ମନଃ ବୁଦ୍ଧିଃ ସହ ଵୈକାରିକୈଃ ନୃପ ।
ପ୍ରଵିଶଂତି ହି ଅହଂକାରଂ ସ୍ଵଗୁଣୈଃ ଅହଂ ଆତ୍ମନି ॥ 15॥
ଏଷା ମାୟା ଭଗଵତଃ ସର୍ଗସ୍ଥିତି ଅଂତକାରିଣୀ ।
ତ୍ରିଵର୍ଣା ଵର୍ଣିତା ଅସ୍ମାଭିଃ କିଂ ଭୂୟଃ ଶ୍ରୋତୁଂ ଇଚ୍ଛସି ॥ 16॥
ରାଜା ଉଵାଚ ।
ୟଥା ଏତାଂ ଐଶ୍ଵରୀଂ ମାୟାଂ ଦୁସ୍ତରାଂ ଅକୃତାତ୍ମଭିଃ ।
ତରଂତି ଅଂଜଃ ସ୍ଥୂଲଧିୟଃ ମହର୍ଷଃ ଇଦଂ ଉଚ୍ୟତାମ୍ ॥ 17॥
ପ୍ରବୁଦ୍ଧଃ ଉଵାଚ ।
କର୍ମାଣି ଆରଭମାଣାନାଂ ଦୁଃଖହତ୍ୟୈ ସୁଖାୟ ଚ ।
ପଶ୍ୟେତ୍ ପାକଵିପର୍ୟାସଂ ମିଥୁନୀଚାରିଣାଂ ନୃଣାମ୍ ॥ 18॥
ନିତ୍ୟାର୍ତିଦେନ ଵିତ୍ତେନ ଦୁର୍ଲଭେନ ଆତ୍ମମୃତ୍ୟୁନା ।
ଗୃହ ଅପତ୍ୟାପ୍ତପଶୁଭିଃ କା ପ୍ରୀତିଃ ସାଧିତୈଃ ଚଲୈଃ ॥
19॥
ଏଵଂ ଲୋକଂ ପରଂ ଵିଦ୍ୟାତ୍ ନଶ୍ଵରଂ କର୍ମନିର୍ମିତମ୍ ।
ସତୁଲ୍ୟ ଅତିଶୟ ଧ୍ଵଂସଂ ୟଥା ମଂଡଲଵର୍ତିନାମ୍ ॥ 20॥
ତସ୍ମାତ୍ ଗୁରୁଂ ପ୍ରପଦ୍ୟେତ ଜିଜ୍ଞାସୁଃ ଶ୍ରେୟଃ ଉତ୍ତମମ୍ ।
ଶାବ୍ଦେ ପରେ ଚ ନିଷ୍ଣାତଂ ବ୍ରହ୍ମଣି ଉପଶମାଶ୍ରୟମ୍ ॥ 21॥
ତତ୍ର ଭାଗଵତାନ୍ ଧର୍ମାନ୍ ଶିକ୍ଷେତ୍ ଗୁରୁଆତ୍ମଦୈଵତଃ ।
ଅମାୟୟା ଅନୁଵୃତ୍ୟା ୟୈଃ ତୁଷ୍ୟେତ୍ ଆତ୍ମା ଆତ୍ମଦଃ ହରିଃ ॥ 22॥
ସର୍ଵତଃ ମନସଃ ଅସଂଗଂ ଆଦୌ ସଂଗଂ ଚ ସାଧୁଷୁ ।
ଦୟାଂ ମୈତ୍ରୀଂ ପ୍ରଶ୍ରୟଂ ଚ ଭୂତେଷୁ ଅଦ୍ଧା ୟଥା ଉଚିତମ୍ ॥ 23॥
ଶୌଚଂ ତପଃ ତିତିକ୍ଷାଂ ଚ ମୌନଂ ସ୍ଵାଧ୍ୟାୟଂ ଆର୍ଜଵମ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟଂ ଅହିଂସାଂ ଚ ସମତ୍ଵଂ ଦ୍ଵଂଦ୍ଵସଂଜ୍ଞୟୋଃ ॥ 24॥
ସର୍ଵତ୍ର ଆତ୍ମେଶ୍ଵର ଅନ୍ଵୀକ୍ଷାଂ କୈଵଲ୍ୟଂ ଅନିକେତତାମ୍ ।
ଵିଵିକ୍ତଚୀରଵସନଂ ସଂତୋଷଂ ୟେନ କେନଚିତ୍ ॥ 25॥
ଶ୍ରଦ୍ଧାଂ ଭାଗଵତେ ଶାସ୍ତ୍ରେ ଅନିଂଦାଂ ଅନ୍ୟତ୍ର ଚ ଅପି ହି ।
ମନୋଵାକ୍ କର୍ମଦଂଡଂ ଚ ସତ୍ୟଂ ଶମଦମୌ ଅପି ॥ 26॥
ଶ୍ରଵଣଂ କୀର୍ତନଂ ଧ୍ୟାନଂ ହରେଃ ଅଦ୍ଭୁତକର୍ମଣଃ ।
ଜନ୍ମକର୍ମଗୁଣାନାଂ ଚ ତଦର୍ଥେ ଅଖିଲଚେଷ୍ଟିତମ୍ ॥ 27॥
ଇଷ୍ଟଂ ଦତ୍ତଂ ତପଃ ଜପ୍ତଂ ଵୃତ୍ତଂ ୟତ୍ ଚ ଆତ୍ମନଃ ପ୍ରିୟମ୍ ।
ଦାରାନ୍ ସୁତାନ୍ ଗୃହାନ୍ ପ୍ରାଣାନ୍ ୟତ୍ ପରସ୍ମୈ ନିଵେଦନମ୍ ॥ 28॥
ଏଵଂ କୃଷ୍ଣାତ୍ମନାଥେଷୁ ମନୁଷ୍ୟେଷୁ ଚ ସୌହୃଦମ୍ ।
ପରିଚର୍ୟାଂ ଚ ଉଭୟତ୍ର ମହତ୍ସୁ ନୃଷୁ ସାଧୁଷୁ ॥ 29॥
ପରସ୍ପର ଅନୁକଥନଂ ପାଵନଂ ଭଗଵତ୍ ୟଶଃ ।
ମିଥଃ ରତିଃ ମିଥଃ ତୁଷ୍ଟିଃ ନିଵୃତ୍ତିଃ ମିଥଃ ଆତ୍ମନଃ ॥ 30॥
ସ୍ମରଂତଃ ସ୍ମାରୟଂତଃ ଚ ମିଥଃ ଅଘୌଘହରଂ ହରିମ୍ ।
ଭକ୍ତ୍ୟା ସଂଜାତୟା ଭକ୍ତ୍ୟା ବିଭ୍ରତି ଉତ୍ପୁଲକାଂ ତନୁମ୍ ॥ 31॥
କ୍ଵଚିତ୍ ରୁଦଂତି ଅଚ୍ୟୁତଚିଂତୟା କ୍ଵଚିତ୍
ହସଂତି ନଂଦଂତି ଵଦଂତି ଅଲୌକିକାଃ ।
ନୃତ୍ୟଂତି ଗାୟଂତି ଅନୁଶୀଲୟଂତି
ଅଜଂ ଭଵଂତି ତୂଷ୍ଣୀଂ ପରଂ ଏତ୍ୟ ନିର୍ଵୃତାଃ ॥ 32॥
ଇତି ଭାଗଵତାନ୍ ଧର୍ମାନ୍ ଶିକ୍ଷନ୍ ଭକ୍ତ୍ୟା ତଦୁତ୍ଥୟା ।
ନାରାୟଣପରଃ ମାୟଂ ଅଂଜଃ ତରତି ଦୁସ୍ତରାମ୍ ॥ 33॥
ରାଜା ଉଵାଚ ।
ନାରାୟଣ ଅଭିଧାନସ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମଣଃ ପରମାତ୍ମନଃ ।
ନିଷ୍ଠାଂ ଅର୍ହଥ ନଃ ଵକ୍ତୁଂ ୟୂୟଂ ହି ବ୍ରହ୍ମଵିତ୍ତମାଃ ॥ 34॥
ପିପ୍ପଲାୟନଃ ଉଵାଚ ।
ସ୍ଥିତି ଉଦ୍ଭଵପ୍ରଲୟହେତୁଃ ଅହେତୁଃ ଅସ୍ୟ
ୟତ୍ ସ୍ଵପ୍ନଜାଗରସୁଷୁପ୍ତିଷୁ ସତ୍ ବହିଃ ଚ ।
ଦେହ ଇଂଦ୍ରିୟାସୁହୃଦୟାନି ଚରଂତି ୟେନ
ସଂଜୀଵିତାନି ତତ୍ ଅଵେହି ପରଂ ନରେଂଦ୍ର ॥ 35॥
ନ ଏତତ୍ ମନଃ ଵିଶତି ଵାଗୁତ ଚକ୍ଷୁଃ ଆତ୍ମା
ପ୍ରାଣେଂଦ୍ରିୟାଣି ଚ ୟଥା ଅନଲଂ ଅର୍ଚିଷଃ ସ୍ଵାଃ ।
ଶବ୍ଦଃ ଅପି ବୋଧକନିଷେଧତୟା ଆତ୍ମମୂଲମ୍
ଅର୍ଥ ଉକ୍ତଂ ଆହ ୟଦୃତେ ନ ନିଷେଧସିଦ୍ଧିଃ ॥ 36॥
ସତ୍ଵଂ ରଜଃ ତମଃ ଇତି ତ୍ରିଵୃଦେକଂ ଆଦୌ
ସୂତ୍ରଂ ମହାନ୍ ଅହଂ ଇତି ପ୍ରଵଦଂତି ଜୀଵମ୍ ।
ଜ୍ଞାନକ୍ରିୟା ଅର୍ଥଫଲରୂପତୟୋଃ ଉଶକ୍ତି
ବ୍ରହ୍ମ ଏଵ ଭାତି ସତ୍ ଅସତ୍ ଚ ତୟୋଃ ପରଂ ୟତ୍ ॥ 37॥
ନ ଆତ୍ମା ଜଜାନ ନ ମରିଷ୍ୟତି ନ ଏଧତେ ଅସୌ
ନ କ୍ଷୀୟତେ ସଵନଵିତ୍ ଵ୍ୟଭିଚାରିଣାଂ ହି ।
ସର୍ଵତ୍ର ଶସ୍ଵଦନପାୟି ଉପଲବ୍ଧିମାତ୍ରଂ
ପ୍ରାଣଃ ୟଥା ଇଂଦ୍ରିୟଵଲେନ ଵିକଲ୍ପିତଂ ସତ୍ ॥ 38॥
ଅଂଡେଷୁ ପେଶିଷୁ ତରୁଷୁ ଅଵିନିଶ୍ଚିତେଷୁ
ପ୍ରାଣଃ ହି ଜୀଵଂ ଉପଧାଵତି ତତ୍ର ତତ୍ର ।
ସନ୍ନେ ୟତ୍ ଇଂଦ୍ରିୟଗଣେ ଅହମି ଚ ପ୍ରସୁପ୍ତେ
କୂଟସ୍ଥଃ ଆଶୟମୃତେ ତତ୍ ଅନୁସ୍ମୃତିଃ ନଃ ॥ 39॥
ୟଃ ହି ଅବ୍ଜ ନାଭ ଚରଣ ଏଷଣୟୋଃ ଉଭକ୍ତ୍ୟା
ଚେତୋମଲାନି ଵିଧମେତ୍ ଗୁଣକର୍ମଜାନି ।
ତସ୍ମିନ୍ ଵିଶୁଦ୍ଧଃ ଉପଲଭ୍ୟତଃ ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵମ୍
ସାକ୍ଷାତ୍ ୟଥା ଅମଲଦୃଶଃ ସଵିତୃପ୍ରକାଶଃ ॥ 40॥
କର୍ମୟୋଗଂ ଵଦତ ନଃ ପୁରୁଷଃ ୟେନ ସଂସ୍କୃତଃ ।
ଵିଧୂୟ ଇହ ଆଶୁ କର୍ମାଣି ନୈଷ୍କର୍ମ୍ୟଂ ଵିଂଦତେ ପରମ୍ ॥ 41॥
ଏଵଂ ପ୍ରଶ୍ନଂ ଋଷିନ୍ ପୂର୍ଵଂ ଅପୃଚ୍ଛଂ ପିତୁଃ ଅଂତିକେ ।
ନ ଅବ୍ରୁଵନ୍ ବ୍ରହ୍ମଣଃ ପୁତ୍ରାଃ ତତ୍ର କାରଣଂ ଉଚ୍ୟତାମ୍ ॥ 42॥
ଆଵିର୍ହୋତ୍ରଃ ଉଵାଚ ।
କର୍ମ ଅକର୍ମଵିକର୍ମ ଇତି ଵେଦଵାଦଃ ନ ଲୌକିକଃ ।
ଵେଦସ୍ୟ ଚ ଈଶ୍ଵରାତ୍ମତ୍ଵାତ୍ ତତ୍ର ମୁହ୍ୟଂତି ସୂରୟଃ ॥ 43॥
ପରୋକ୍ଷଵାଦଃ ଵେଦଃ ଅୟଂ ବାଲାନାଂ ଅନୁଶାସନମ୍ ।
କର୍ମମୋକ୍ଷାୟ କର୍ମାଣି ଵିଧତ୍ତେ ହି ଅଗଦଂ ୟଥା ॥ 44॥
ନ ଆଚରେତ୍ ୟଃ ତୁ ଵେଦ ଉକ୍ତଂ ସ୍ଵୟଂ ଅଜ୍ଞଃ ଅଜିତେଂଦ୍ରିୟଃ ।
ଵିକର୍ମଣା ହି ଅଧର୍ମେଣ ମୃତ୍ୟୋଃ ମୃତ୍ୟୁଂ ଉପୈତି ସଃ ॥ 45॥
ଵେଦ ଉକ୍ତଂ ଏଵ କୁର୍ଵାଣଃ ନିଃସଂଗଃ ଅର୍ପିତଂ ଈଶ୍ଵରେ ।
ନୈଷ୍କର୍ମ୍ୟାଂ ଲଭତେ ସିଦ୍ଧିଂ ରୋଚନାର୍ଥା ଫଲଶ୍ରୁତିଃ ॥ 46॥
ୟଃ ଆଶୁ ହୃଦୟଗ୍ରଂଥିଂ ନିର୍ଜିହୀଷୁଃ ପରାତ୍ମନଃ ।
ଵିଧିନା ଉପଚରେତ୍ ଦେଵଂ ତଂତ୍ର ଉକ୍ତେନ ଚ କେଶଵମ୍ ॥ 47॥
ଲବ୍ଧ ଅନୁଗ୍ରହଃ ଆଚାର୍ୟାତ୍ ତେନ ସଂଦର୍ଶିତାଗମଃ ।
ମହାପୁରୁଷଂ ଅଭ୍ୟର୍ଚେତ୍ ମୂର୍ତ୍ୟା ଅଭିମତୟା ଆତ୍ମନଃ ॥ 48॥
ଶୁଚିଃ ସଂମୁଖଂ ଆସୀନଃ ପ୍ରାଣସଂୟମନାଦିଭିଃ ।
ପିଂଡଂ ଵିଶୋଧ୍ୟ ସଂନ୍ୟାସକୃତରକ୍ଷଃ ଅର୍ଚୟେତ୍ ହରିମ୍ ॥ 49॥
ଅର୍ଚାଦୌ ହୃଦୟେ ଚ ଅପି ୟଥାଲବ୍ଧ ଉପଚାରକୈଃ ।
ଦ୍ରଵ୍ୟକ୍ଷିତିଆତ୍ମଲିଂଗାନି ନିଷ୍ପାଦ୍ୟ ପ୍ରୋକ୍ଷ୍ୟ ଚ ଆସନମ୍ ॥ 50॥
ପାଦ୍ୟାଦୀନ୍ ଉପକଲ୍ପ୍ୟା ଅଥ ସଂନିଧାପ୍ୟ ସମାହିତଃ ।
ହୃତ୍ ଆଦିଭିଃ କୃତନ୍ୟାସଃ ମୂଲମଂତ୍ରେଣ ଚ ଅର୍ଚୟେତ୍ ॥ 51॥
ସାଂଗୋପାଂଗାଂ ସପାର୍ଷଦାଂ ତାଂ ତାଂ ମୂର୍ତିଂ ସ୍ଵମଂତ୍ରତଃ ।
ପାଦ୍ୟ ଅର୍ଘ୍ୟାଚମନୀୟାଦ୍ୟୈଃ ସ୍ନାନଵାସଃଵିଭୂଷଣୈଃ ॥ 52॥
ଗଂଧମାଲ୍ୟାକ୍ଷତସ୍ରଗ୍ଭିଃ ଧୂପଦୀପହାରକୈଃ ।
ସାଂଗଂ ସଂପୂଜ୍ୟ ଵିଧିଵତ୍ ସ୍ତଵୈଃ ସ୍ତୁତ୍ଵା ନମେତ୍ ହରିମ୍ ॥ 53॥
ଆତ୍ମାଂ ତନ୍ମୟଂ ଧ୍ୟାୟନ୍ ମୂର୍ତିଂ ସଂପୂଜୟେତ୍ ହରେଃ ।
ଶେଷାଂ ଆଧାୟ ଶିରସି ସ୍ଵଧାମ୍ନି ଉଦ୍ଵାସ୍ୟ ସତ୍କୃତମ୍ ॥ 54॥
ଏଵଂ ଅଗ୍ନି ଅର୍କତୋୟାଦୌ ଅତିଥୌ ହୃଦୟେ ଚ ୟଃ ।
ୟଜତି ଈଶ୍ଵରଂ ଆତ୍ମାନଂ ଅଚିରାତ୍ ମୁଚ୍ୟତେ ହି ସଃ ॥ 55॥
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାମେକାଦଶସ୍କଂଧେ ନିମିଜାୟଂତସଂଵାଦେ
ମାୟାକର୍ମବ୍ରହ୍ମନିରୂପଣଂ ତୃତୀୟୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥