ଅଥ ଦ୍ଵିତୀୟୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଶ୍ରୀଶୁକଃ ଉଵାଚ ।
ଗୋଵିଂଦଭୁଜଗୁପ୍ତାୟାଂ ଦ୍ଵାରଵତ୍ୟାଂ କୁରୂଦ୍ଵହ ।
ଅଵାତ୍ସୀତ୍ ନାରଦଃ ଅଭୀକ୍ଷ୍ଣଂ କୃଷ୍ଣୌପାସନଲାଲସଃ ॥ 1॥
କୋ ନୁ ରାଜନ୍ ଇଂଦ୍ରିୟଵାନ୍ ମୁକୁଂଦଚରଣାଂବୁଜମ୍ ।
ନ ଭଜେତ୍ ସର୍ଵତଃ ମୃତ୍ୟୁଃ ଉପାସ୍ୟଂ ଅମରୌତ୍ତମୈଃ ॥ 2॥
ତଂ ଏକଦା ଦେଵର୍ଷିଂ ଵସୁଦେଵଃ ଗୃହ ଆଗତମ୍ ।
ଅର୍ଚିତଂ ସୁଖଂ ଆସୀନଂ ଅଭିଵାଦ୍ୟ ଇଦଂ ଅବ୍ରଵୀତ୍ ॥ 3॥
ଵସୁଦେଵଃ ଉଵାଚ ।
ଭଗଵନ୍ ଭଵତଃ ୟାତ୍ରା ସ୍ଵସ୍ତୟେ ସର୍ଵଦେହିନାମ୍ ।
କୃପଣାନାଂ ୟଥା ପିତ୍ରୋଃ ଉତ୍ତମଶ୍ଲୋକଵର୍ତ୍ମନାମ୍ ॥ 4॥
ଭୂତାନାଂ ଦେଵଚରିତଂ ଦୁଃଖାୟ ଚ ସୁଖାୟ ଚ ।
ସୁଖାୟ ଏଵ ହି ସାଧୂନାଂ ତ୍ଵାଦୃଶାଂ ଅଚ୍ୟୁତ ଆତ୍ମନାମ୍ ॥ 5॥
ଭଜଂତି ୟେ ୟଥା ଦେଵାନ୍ ଦେଵାଃ ଅପି ତଥା ଏଵ ତାନ୍ ।
ଛାୟା ଇଵ କର୍ମସଚିଵାଃ ସାଧଵଃ ଦୀନଵତ୍ସଲାଃ ॥ 6॥
ବ୍ରହ୍ମନ୍ ତଥା ଅପି ପୃଚ୍ଛାମଃ ଧର୍ମାନ୍ ଭାଗଵତାନ୍ ତଵ ।
ୟାନ୍ ଶ୍ରୁତ୍ଵା ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ମର୍ତ୍ୟଃ ମୁଚ୍ୟତେ ସର୍ଵତଃ ଭୟାତ୍ ॥ 7॥
ଅହଂ କିଲ ପୁରା ଅନଂତଂ ପ୍ରଜାର୍ଥଃ ଭୁଵି ମୁକ୍ତିଦମ୍ ।
ଅପୂଜୟଂ ନ ମୋକ୍ଷାୟ ମୋହିତଃ ଦେଵମାୟୟା ॥ 8॥
ୟୟା ଵିଚିତ୍ରଵ୍ୟସନାତ୍ ଭଵଦ୍ଭିଃ ଵିଶ୍ଵତଃ ଭୟାତ୍ ।
ମୁଚ୍ୟେମ ହି ଅଂଜସା ଏଵ ଅଦ୍ଧା ତଥା ନଃ ଶାଧି ସୁଵ୍ରତ ॥ 9॥
ଶ୍ରୀଶୁକଃ ଉଵାଚ ।
ରାଜନ୍ ଏଵଂ କୃତପ୍ରଶ୍ନଃ ଵସୁଦେଵେନ ଧୀମତା ।
ପ୍ରୀତଃ ତଂ ଆହ ଦେଵର୍ଷିଃ ହରେଃ ସଂସ୍ମାରିତଃ ଗୁଣୈଃ ॥ 10॥
ନାରଦଃ ଉଵାଚ ।
ସମ୍ୟକ୍ ଏତତ୍ ଵ୍ୟଵସିତଂ ଭଵତା ସାତ୍ଵତର୍ଷଭ ।
ୟତ୍ ପୃଚ୍ଛସେ ଭାଗଵତାନ୍ ଧର୍ମାନ୍ ତ୍ଵଂ ଵିଶ୍ଵଭାଵନାନ୍ ॥
11॥
ଶ୍ରୁତଃ ଅନୁପଠିତଃ ଧ୍ୟାତଃ ଆଦୃତଃ ଵା ଅନୁମୋଦିତଃ ।
ସଦ୍ୟଃ ପୁନାତି ସଦ୍ଧର୍ମଃ ଦେଵଵିଶ୍ଵଦ୍ରୁହଃ ଅପି ॥ 12॥
ତ୍ଵୟା ପରମକଲ୍ୟାଣଃ ପୁଣ୍ୟଶ୍ରଵଣକୀର୍ତନଃ ।
ସ୍ମାରିତଃ ଭଗଵାନ୍ ଅଦ୍ୟ ଦେଵଃ ନାରାୟଣଃ ମମ ॥ 13॥
ଅତ୍ର ଅପି ଉଦାହରଂତି ଇମଂ ଇତିହାସଂ ପୁରାତନମ୍ ।
ଆର୍ଷଭାଣାଂ ଚ ସଂଵାଦଂ ଵିଦେହସ୍ୟ ମହାତ୍ମନଃ ॥ 14॥
ପ୍ରିୟଵ୍ରତଃ ନାମ ସୁତଃ ମନୋଃ ସ୍ଵାୟଂଭୁଵସ୍ୟ ୟଃ ।
ତସ୍ୟ ଅଗ୍ନୀଧ୍ରଃ ତତଃ ନାଭିଃ ଋଷଭଃ ତତ୍ ସୁତଃ ସ୍ମୃତଃ ॥ 15॥
ତଂ ଆହୁଃ ଵାସୁଦେଵାଂଶଂ ମୋକ୍ଷଧର୍ମଵିଵକ୍ଷୟା ।
ଅଵତୀର୍ଣଂ ସୁତଶତଂ ତସ୍ୟ ଆସୀତ୍ ଵେଦପାରଗମ୍ ॥ 16॥
ତେଷାଂ ଵୈ ଭରତଃ ଜ୍ୟେଷ୍ଠଃ ନାରାୟଣପରାୟଣଃ ।
ଵିଖ୍ୟାତଂ ଵର୍ଷଂ ଏତତ୍ ୟତ୍ ନାମ୍ନା ଭାରତଂ ଅଦ୍ଭୁତମ୍ ॥ 17॥
ସଃ ଭୁକ୍ତଭୋଗାଂ ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ଇମାଂ ନିର୍ଗତଃ ତପସା ହରିମ୍ ।
ଉପାସୀନଃ ତତ୍ ପଦଵୀଂ ଲେଭେ ଵୈ ଜନ୍ମଭିଃ ତ୍ରିଭିଃ ॥ 18॥
ତେଷାଂ ନଵ ନଵଦ୍ଵୀପପତୟଃ ଅସ୍ୟ ସମଂତତଃ ।
କର୍ମତଂତ୍ରପ୍ରଣେତାରଃ ଏକାଶୀତିଃ ଦ୍ଵିଜାତୟଃ ॥ 19॥
ନଵ ଅଭଵନ୍ ମହାଭାଗାଃ ମୁନୟଃ ହି ଅର୍ଥଶଂସିନଃ ।
ଶ୍ରମଣାଃ ଵାତଃ ଅଶନାଃ ଆତ୍ମଵିଦ୍ୟାଵିଶାରଦାଃ ॥ 20॥
କଵିଃ ହରିଃ ଅଂତରିକ୍ଷଃ ପ୍ରବୁଦ୍ଧଃ ପିପ୍ପଲାୟନଃ ।
ଆଵିର୍ହୋତ୍ରଃ ଅଥ ଦ୍ରୁମିଲଃ ଚମସଃ କରଭାଜନଃ ॥ 21॥
ଏତେ ଵୈ ଭଗଵଦ୍ରୂପଂ ଵିଶ୍ଵଂ ସଦସଦ୍ ଆତ୍ମକମ୍ ।
ଆତ୍ମନଃ ଅଵ୍ୟତିରେକେଣ ପଶ୍ୟଂତଃ ଵ୍ୟଚରତ୍ ମହୀମ୍ ॥ 22॥
ଅଵ୍ୟାହତ ଇଷ୍ଟଗତୟାଃ ସୁରସିଦ୍ଧସିଦ୍ଧସାଧ୍ୟ
ଗଂଧର୍ଵୟକ୍ଷନରକିନ୍ନରନାଗଲୋକାନ୍ ।
ମୁକ୍ତାଃ ଚରଂତି ମୁନିଚାରଣଭୂତନାଥ
ଵିଦ୍ୟାଧରଦ୍ଵିଜଗଵାଂ ଭୁଵନାନି କାମମ୍ ॥ 23॥
ତଃ ଏକଦା ନିମେଃ ସତ୍ରଂ ଉପଜଗ୍ମୁଃ ୟତ୍ ଋଚ୍ଛୟା ।
ଵିତାୟମାନଂ ଋଷିଭିଃ ଅଜନାଭେ ମହାତ୍ମନଃ ॥ 24॥
ତାନ୍ ଦୃଷ୍ଟ୍ଵା ସୂର୍ୟସଂକାଶାନ୍ ମହାଭଗଵତାନ୍ ନୃପଃ ।
ୟଜମାନଃ ଅଗ୍ନୟଃ ଵିପ୍ରାଃ ସର୍ଵଃ ଏଵ ଉପତସ୍ଥିରେ ॥ 25॥
ଵିଦେହଃ ତାନ୍ ଅଭିପ୍ରେତ୍ୟ ନାରାୟଣପରାୟଣାନ୍ ।
ପ୍ରୀତଃ ସଂପୂଜୟାନ୍ ଚକ୍ରେ ଆସନସ୍ଥାନ୍ ୟଥା ଅର୍ହତଃ ॥ 26॥
ତାନ୍ ରୋଚମାନାନ୍ ସ୍ଵରୁଚା ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ରୌପମାନ୍ ନଵ ।
ପପ୍ରଚ୍ଛ ପରମପ୍ରୀତଃ ପ୍ରଶ୍ରୟ ଅଵନତଃ ନୃପଃ ॥ 27॥
ଵିଦେହଃ ଉଵାଚ ।
ମନ୍ୟେ ଭଗଵତଃ ସାକ୍ଷାତ୍ ପାର୍ଷଦାନ୍ ଵଃ ମଧୁଦ୍ଵିଷଃ ।
ଵିଷ୍ଣୋଃ ଭୂତାନି ଲୋକାନାଂ ପାଵନାୟ ଚରଂତି ହି ॥ 28॥
ଦୁର୍ଲଭଃ ମାନୁଷଃ ଦେହଃ ଦେହିନାଂ କ୍ଷଣଭଂଗୁରଃ ।
ତତ୍ର ଅପି ଦୁର୍ଲଭଂ ମନ୍ୟେ ଵୈକୁଂଠପ୍ରିୟଦର୍ଶନମ୍ ॥ 29॥
ଅତଃ ଆତ୍ୟଂତିକଂ କହେମଂ ପୃଚ୍ଛାମଃ ଭଵତଃ ଅନଘାଃ ।
ସଂସାରେ ଅସ୍ମିନ୍ କ୍ଷଣାର୍ଧଃ ଅପି ସତ୍ସଂଗଃ ଶେଵଧିଃ ନୃଣାମ୍ ॥
30॥
ଧର୍ମାନ୍ ଭାଗଵତାନ୍ ବ୍ରୂତ ୟଦି ନଃ ଶ୍ରୁତୟେ କ୍ଷମମ୍ ।
ୟୈଃ ପ୍ରସନ୍ନଃ ପ୍ରପନ୍ନାୟ ଦାସ୍ୟତି ଆତ୍ମାନଂ ଅପି ଅଜଃ ॥ 31॥
ଶ୍ରୀନାରଦଃ ଉଵାଚ ।
ଏଵଂ ତେ ନିମିନା ପୃଷ୍ଟା ଵସୁଦେଵ ମହତ୍ତମାଃ ।
ପ୍ରତିପୂଜ୍ୟ ଅବ୍ରୁଵନ୍ ପ୍ରୀତ୍ୟା ସସଦସି ଋତ୍ଵିଜଂ ନୃପମ୍ ॥ 32॥
କଵିଃ ଉଵାଚ ।
ମନ୍ୟେ ଅକୁତଶ୍ଚିତ୍ ଭୟଂ ଅଚ୍ୟୁତସ୍ୟ
ପାଦାଂବୁଜୌପାସନଂ ଅତ୍ର ନିତ୍ୟମ୍ ।
ଉଦ୍ଵିଗ୍ନବୁଦ୍ଧେଃ ଅସତ୍ ଆତ୍ମଭାଵାତ୍
ଵିଶ୍ଵାତ୍ମନା ୟତ୍ର ନିଵର୍ତତେ ଭୀଃ ॥ 33॥
ୟେ ଵୈ ଭଗଵତା ପ୍ରୋକ୍ତାଃ ଉପାୟାଃ ହି ଆତ୍ମଲବ୍ଧୟେ ।
ଅଂଜଃ ପୁଂସାଂ ଅଵିଦୁଷାଂ ଵିଦ୍ଧି ଭାଗଵତାନ୍ ହି ତାନ୍ ॥ 34॥
ୟାନ୍ ଆସ୍ଥାୟ ନରଃ ରାଜନ୍ ନ ପ୍ରମାଦ୍ୟେତ କର୍ହିଚିତ୍ ।
ଧାଵନ୍ ନିମୀଲ୍ୟ ଵା ନେତ୍ରେ ନ ସ୍ଖଲେନ ପତେତ୍ ଇହ ॥ 35॥
କାୟେନ ଵାଚା ମନସା ଇଂଦ୍ରିୟୈଃ ଵା
ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ଆତ୍ମନା ଵା ଅନୁସୃତସ୍ଵଭାଵାତ୍ ।
କରୋତି ୟତ୍ ୟତ୍ ସକଲଂ ପରସ୍ମୈ
ନାରାୟଣାୟ ଇତି ସମର୍ପୟେତ୍ ତତ୍ ॥ 36॥
ଭୟଂ ଦ୍ଵିତୀୟାଭିନିଵେଶତଃ ସ୍ୟାତ୍
ଈଶାତ୍ ଅପେତସ୍ୟ ଵିପର୍ୟୟଃ ଅସ୍ମୃତିଃ ।
ତତ୍ ମାୟୟା ଅତଃ ବୁଧଃ ଆଭଜେତ୍ ତଂ
ଭକ୍ତ୍ୟା ଏକ ଈଶଂ ଗୁରୁଦେଵତାତ୍ମା ॥ 37।
ଅଵିଦ୍ୟମାନଃ ଅପି ଅଵଭାତି ହି ଦ୍ଵୟୋଃ
ଧ୍ୟାତୁଃ ଧିୟା ସ୍ଵପ୍ନମନୋରଥୌ ୟଥା ।
ତତ୍ କର୍ମସଂକଲ୍ପଵିକଲ୍ପକଂ ମନଃ
ବୁଧଃ ନିରୁଂଧ୍ୟାତ୍ ଅଭୟଂ ତତଃ ସ୍ୟାତ୍ ॥ 38॥
ଶ୍ରୁଣ୍ଵନ୍ ସୁଭଦ୍ରାଣି ରଥାଂଗପାଣେଃ
ଜନ୍ମାନି କର୍ମାଣି ଚ ୟାନି ଲୋକେ ।
ଗୀତାନି ନାମାନି ତତ୍ ଅର୍ଥକାନି
ଗାୟନ୍ ଵିଲଜ୍ଜଃ ଵିଚରେତ୍ ଅସଂଗଃ ॥ 39॥
ଏଵଂ ଵ୍ରତଃ ସ୍ଵପ୍ରିୟନାମକୀର୍ତ୍ୟା
ଜାତାନୁରାଗଃ ଦ୍ରୁତଚିତ୍ତଃ ଉଚ୍ଚୈଃ ।
ହସତି ଅଥଃ ରୋଦିତି ରୌତି ଗାୟତି
ଉନ୍ମାଦଵତ୍ ନୃତ୍ୟତି ଲୋକବାହ୍ୟଃ ॥ 40॥
ଖଂ ଵାୟୁଂ ଅଗ୍ନିଂ ସଲିଲଂ ମହୀଂ ଚ
ଜ୍ୟୋତୀଂଷି ସତ୍ତ୍ଵାନି ଦିଶଃ ଦ୍ରୁମାଦୀନ୍ ।
ସରିତ୍ ସମୁଦ୍ରାନ୍ ଚ ହରେଃ ଶରୀରଂ
ୟତ୍କିଂଚ ଭୂତଂ ପ୍ରଣମେତ୍ ଅନନ୍ୟଃ ॥ 41॥
ଭକ୍ତିଃ ପରେଶ ଅନୁଭଵଃ ଵିରକ୍ତିଃ
ଅନ୍ୟତ୍ର ଏଷ ତ୍ରିକଃ ଏକକାଲଃ ।
ପ୍ରପଦ୍ୟମାନସ୍ୟ ୟଥା ଅଶ୍ନତଃ ସ୍ୟୁଃ
ତୁଷ୍ଟିଃ ପୁଷ୍ଟିଃ କ୍ଷୁତ୍ ଅପାୟଃ ଅନୁଘାସମ୍ ॥ 42॥
ଇତି ଅଚ୍ୟୁତ ଅଂଘ୍ରିଂ ଭଜତଃ ଅନୁଵୃତ୍ତ୍ୟା
ଭକ୍ତିଃ ଵିରକ୍ତିଃ ଭଗଵତ୍ ପ୍ରବୋଧଃ ।
ଭଵଂତି ଵୈ ଭାଗଵତସ୍ୟ ରାଜନ୍
ତତଃ ପରାଂ ଶାଂତିଂ ଉପୈତି ସାକ୍ଷାତ୍ ॥ 43॥
ରାଜା ଉଵାଚ ।
ଅଥ ଭାଗଵତଂ ବ୍ରୂତ ୟତ୍ ଧର୍ମଃ ୟାଦୃଶଃ ନୃଣାମ୍ ।
ୟଥା ଚରତି ୟତ୍ ବ୍ରୂତେ ୟୈଃ ଲିଂଗୈଃ ଭଗଵତ୍ ପ୍ରିୟଃ ॥ 44॥
ହରିଃ ଉଵାଚ ।
ସର୍ଵଭୂତେଷୁ ୟଃ ପଶ୍ୟେତ୍ ଭଗଵତ୍ ଭାଵ ଆତ୍ମନଃ ।
ଭୂତାନି ଭାଗଵତି ଆତ୍ମନି ଏଷ ଭାଗଵତୌତ୍ତମଃ ॥ 45॥
ଈଶ୍ଵରେ ତତ୍ ଅଧୀନେଷୁ ବାଲିଶେଷୁ ଦ୍ଵିଷତ୍ସୁ ଚ ।
ପ୍ରେମମୈତ୍ରୀକୃପାଉପେକ୍ଷା ୟଃ କରୋତି ସ ମଧ୍ୟମଃ ॥ 46॥
ଅର୍ଚାୟାଂ ଏଵ ହରୟେ ପୂଜାଂ ୟଃ ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଈହତେ ।
ନ ତତ୍ ଭକ୍ତେଷୁ ଚ ଅନ୍ୟେଷୁ ସଃ ଭକ୍ତଃ ପ୍ରାକୃତଃ ସ୍ମୃତଃ ॥
47॥
ଗୃହୀତ୍ଵା ଅପି ଇଂଦ୍ରିୟୈଃ ଅର୍ଥାନ୍ୟଃ ନ ଦ୍ଵେଷ୍ଟି ନ ହୃଷ୍ୟତି ।
ଵିଷ୍ଣୋଃ ମାୟାଂ ଇଦଂ ପଶ୍ୟନ୍ ସଃ ଵୈ ଭାଗଵତ ଉତ୍ତମଃ ॥ 48॥
ଦେହୈଂଦ୍ରିୟପ୍ରାଣମନଃଧିୟାଂ ୟଃ
ଜନ୍ମାପିଅୟକ୍ଷୁତ୍ ଭୟତର୍ଷକୃଚ୍ଛ୍ରୈଃ ।
ସଂସାରଧର୍ମୈଃ ଅଵିମୁହ୍ୟମାନଃ
ସ୍ମୃତ୍ୟା ହରେଃ ଭାଗଵତପ୍ରଧାନଃ ॥ 49॥
ନ କାମକର୍ମବୀଜାନାଂ ୟସ୍ୟ ଚେତସି ସଂଭଵଃ ।
ଵାସୁଦେଵେକନିଲୟଃ ସଃ ଵୈ ଭାଗଵତ ଉତ୍ତମଃ ॥ 50॥
ନ ୟସ୍ୟ ଜନ୍ମକର୍ମଭ୍ୟାଂ ନ ଵର୍ଣାଶ୍ରମଜାତିଭିଃ ।
ସଜ୍ଜତେ ଅସ୍ମିନ୍ ଅହଂଭାଵଃ ଦେହେ ଵୈ ସଃ ହରେଃ ପ୍ରିୟଃ ॥ 51॥
ନ ୟସ୍ୟ ସ୍ଵଃ ପରଃ ଇତି ଵିତ୍ତେଷୁ ଆତ୍ମନି ଵା ଭିଦା ।
ସର୍ଵଭୂତସମଃ ଶାଂତଃ ସଃ ଵୌ ଭାଗଵତ ଉତ୍ତମଃ ॥ 52॥
ତ୍ରିଭୁଵନଵିଭଵହେତଵେ ଅପି ଅକୁଂଠସ୍ମୃତିଃ
ଅଜିତାତ୍ମସୁରାଦିଭିଃ ଵିମୃଗ୍ୟାତ୍ ।
ନ ଚଲତି ଭଗଵତ୍ ପଦ ଅରଵିଂଦାତ୍
ଲଵନିମିଷ ଅର୍ଧଂ ଅପି ୟଃ ସଃ ଵୈଷ୍ଣଵ ଅଗ୍ର୍ୟଃ ॥ 53॥
ଭଗଵତଃ ଉରୁଵିକ୍ରମ ଅଂଘ୍ରିଶାଖା
ନଖମଣିଚଂଦ୍ରିକୟା ନିରସ୍ତତାପେ ।
ହୃଦି କଥଂ ଉପସୀଦତାଂ ପୁନଃ ସଃ
ପ୍ରଭଵତି ଚଂଦ୍ରଃ ଇଵ ଉଦିତେ ଅର୍କତାପଃ ॥ 54॥
ଵିସୃଜତି ହୃଦୟଂ ନ ୟସ୍ୟ ସାକ୍ଷାତ୍
ହରିଃ ଅଵଶ ଅଭିହିତଃ ଅପି ଅଘୌଘନାଶଃ ।
ପ୍ରଣୟଃ ଅଶନୟା ଧୃତ ଅଂଘ୍ରିପଦ୍ମଃ
ସଃ ଭଵତି ଭାଗଵତପ୍ରଧାନଃ ଉକ୍ତଃ ॥ 55॥
ଇତି ଶ୍ରୀମତ୍ ଭାଗଵତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ
ସଂହିତାୟାଂ ଏକାଦଶସ୍କଂଧେ ନିମିଜାୟଂତସଂଵାଦେ ଦ୍ଵିତୀୟଃ
ଅଧ୍ୟାୟଃ ॥