॥ ଇତି ଶ୍ରୀମହାଭାରତେ ଉଦ୍ୟୋଗପର୍ଵଣି ପ୍ରଜାଗରପର୍ଵଣି
ଵିଦୁରନୀତିଵାକ୍ୟେ ଚତୁସ୍ତ୍ରିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର ଉଵାଚ ।
ଜାଗ୍ରତୋ ଦହ୍ୟମାନସ୍ୟ ୟତ୍କାର୍ୟମନୁପଶ୍ୟସି ।
ତଦ୍ବ୍ରୂହି ତ୍ଵଂ ହି ନସ୍ତାତ ଧର୍ମାର୍ଥକୁଶଲଃ ଶୁଚିଃ ॥ 1॥
ତ୍ଵଂ ମାଂ ୟଥାଵଦ୍ଵିଦୁର ପ୍ରଶାଧି
ପ୍ରଜ୍ଞା ପୂର୍ଵଂ ସର୍ଵମଜାତଶତ୍ରୋଃ ।
ୟନ୍ମନ୍ୟସେ ପଥ୍ୟମଦୀନସତ୍ତ୍ଵ
ଶ୍ରେୟଃ କରଂ ବ୍ରୂହି ତଦ୍ଵୈ କୁରୂଣାମ୍ ॥ 2॥
ପାପାଶଂଗୀ ପାପମେଵ ନୌପଶ୍ୟନ୍
ପୃଚ୍ଛାମି ତ୍ଵାଂ ଵ୍ୟାକୁଲେନାତ୍ମନାହମ୍ ।
କଵେ ତନ୍ମେ ବ୍ରୂହି ସର୍ଵଂ ୟଥାଵନ୍
ମନୀଷିତଂ ସର୍ଵମଜାତଶତ୍ରୋଃ ॥ 3॥
ଵିଦୁର ଉଵାଚ ।
ଶୁଭଂ ଵା ୟଦି ଵା ପାପଂ ଦ୍ଵେଷ୍ୟଂ ଵା ୟଦି ଵା ପ୍ରିୟମ୍ ।
ଅପୃଷ୍ଟସ୍ତସ୍ୟ ତଦ୍ବ୍ରୂୟାଦ୍ୟସ୍ୟ ନେଚ୍ଛେତ୍ପରାଭଵମ୍ ॥ 4॥
ତସ୍ମାଦ୍ଵକ୍ଷ୍ୟାମି ତେ ରାଜନ୍ଭଵମିଚ୍ଛନ୍କୁରୂନ୍ପ୍ରତି ।
ଵଚଃ ଶ୍ରେୟଃ କରଂ ଧର୍ମ୍ୟଂ ବ୍ରୁଵତସ୍ତନ୍ନିବୋଧ ମେ ॥ 5॥
ମିଥ୍ୟୋପେତାନି କର୍ମାଣି ସିଧ୍ୟେୟୁର୍ୟାନି ଭାରତ ।
ଅନୁପାୟ ପ୍ରୟୁକ୍ତାନି ମା ସ୍ମ ତେଷୁ ମନଃ କୃଥାଃ ॥ 6॥
ତଥୈଵ ୟୋଗଵିହିତଂ ନ ସିଧ୍ୟେତ୍କର୍ମ ୟନ୍ନୃପ ।
ଉପାୟୟୁକ୍ତଂ ମେଧାଵୀ ନ ତତ୍ର ଗ୍ଲପୟେନ୍ମନଃ ॥ 7॥
ଅନୁବଂଧାନଵେକ୍ଷେତ ସାନୁବଂଧେଷୁ କର୍ମସୁ ।
ସଂପ୍ରଧାର୍ୟ ଚ କୁର୍ଵୀତ ନ ଵେଗେନ ସମାଚରେତ୍ ॥ 8॥
ଅନୁବଂଧଂ ଚ ସଂପ୍ରେକ୍ଷ୍ୟ ଵିପାକାଂଶ୍ଚୈଵ କର୍ମଣାମ୍ ।
ଉତ୍ଥାନମାତ୍ମନଶ୍ଚୈଵ ଧୀରଃ କୁର୍ଵୀତ ଵା ନ ଵା ॥ 9॥
ୟଃ ପ୍ରମାଣଂ ନ ଜାନାତି ସ୍ଥାନେ ଵୃଦ୍ଧୌ ତଥା କ୍ଷୟେ ।
କୋଶେ ଜନପଦେ ଦଂଡେ ନ ସ ରାଜ୍ୟାଵତିଷ୍ଠତେ ॥ 10॥
ୟସ୍ତ୍ଵେତାନି ପ୍ରମାଣାନି ୟଥୋକ୍ତାନ୍ୟନୁପଶ୍ୟତି ।
ୟୁକ୍ତୋ ଧର୍ମାର୍ଥୟୋର୍ଜ୍ଞାନେ ସ ରାଜ୍ୟମଧିଗଚ୍ଛତି ॥ 11॥
ନ ରାଜ୍ୟଂ ପ୍ରାପ୍ତମିତ୍ୟେଵ ଵର୍ତିତଵ୍ୟମସାଂପ୍ରତମ୍ ।
ଶ୍ରିୟଂ ହ୍ୟଵିନୟୋ ହଂତି ଜରା ରୂପମିଵୋତ୍ତମମ୍ ॥ 12॥
ଭକ୍ଷ୍ୟୋତ୍ତମ ପ୍ରତିଚ୍ଛନ୍ନଂ ମତ୍ସ୍ୟୋ ବଡିଶମାୟସମ୍ ।
ରୂପାଭିପାତୀ ଗ୍ରସତେ ନାନୁବଂଧମଵେକ୍ଷତେ ॥ 13॥
ୟଚ୍ଛକ୍ୟଂ ଗ୍ରସିତୁଂ ଗ୍ରସ୍ୟଂ ଗ୍ରସ୍ତଂ ପରିଣମେଚ୍ଚ ୟତ୍ ।
ହିତଂ ଚ ପରିଣାମେ ୟତ୍ତଦଦ୍ୟଂ ଭୂତିମିଚ୍ଛତା ॥ 14॥
ଵନସ୍ପତେରପକ୍ଵାନି ଫଲାନି ପ୍ରଚିନୋତି ୟଃ ।
ସ ନାପ୍ନୋତି ରସଂ ତେଭ୍ୟୋ ବୀଜଂ ଚାସ୍ୟ ଵିନଶ୍ୟତି ॥ 15॥
ୟସ୍ତୁ ପକ୍ଵମୁପାଦତ୍ତେ କାଲେ ପରିଣତଂ ଫଲମ୍ ।
ଫଲାଦ୍ରସଂ ସ ଲଭତେ ବୀଜାଚ୍ଚୈଵ ଫଲଂ ପୁନଃ ॥ 16॥
ୟଥା ମଧୁ ସମାଦତ୍ତେ ରକ୍ଷନ୍ପୁଷ୍ପାଣି ଷଟ୍ପଦଃ ।
ତଦ୍ଵଦର୍ଥାନ୍ମନୁଷ୍ୟେଭ୍ୟ ଆଦଦ୍ୟାଦଵିହିଂସୟା ॥ 17॥
ପୁଷ୍ପଂ ପୁଷ୍ପଂ ଵିଚିନ୍ଵୀତ ମୂଲଚ୍ଛେଦଂ ନ କାରୟେତ୍ ।
ମାଲାକାର ଇଵାରାମେ ନ ୟଥାଂଗାରକାରକଃ ॥ 18॥
କିଂ ନୁ ମେ ସ୍ୟାଦିଦଂ କୃତ୍ଵା କିଂ ନୁ ମେ ସ୍ୟାଦକୁର୍ଵତଃ ।
ଇତି କର୍ମାଣି ସଂଚିଂତ୍ୟ କୁର୍ୟାଦ୍ଵା ପୁରୁଷୋ ନ ଵା ॥ 19॥
ଅନାରଭ୍ୟା ଭଵଂତ୍ୟର୍ଥାଃ କେ ଚିନ୍ନିତ୍ୟଂ ତଥାଗତାଃ ।
କୃତଃ ପୁରୁଷକାରୋଽପି ଭଵେଦ୍ୟେଷୁ ନିରର୍ଥକଃ ॥ 20॥
କାଂଶ୍ଚିଦର୍ଥାନ୍ନରଃ ପ୍ରାଜ୍ଞୋ ଲଭୁ ମୂଲାନ୍ମହାଫଲାନ୍ ।
କ୍ଷିପ୍ରମାରଭତେ କର୍ତୁଂ ନ ଵିଘ୍ନୟତି ତାଦୃଶାନ୍ ॥ 21॥
ଋଜୁ ପଶ୍ୟତି ୟଃ ସର୍ଵଂ ଚକ୍ଷୁଷାନୁପିବନ୍ନିଵ ।
ଆସୀନମପି ତୂଷ୍ଣୀକମନୁରଜ୍ୟଂତି ତଂ ପ୍ରଜାଃ ॥ 22॥
ଚକ୍ଷୁଷା ମନସା ଵାଚା କର୍ମଣା ଚ ଚତୁର୍ଵିଧମ୍ ।
ପ୍ରସାଦୟତି ଲୋକଂ ୟସ୍ତଂ ଲୋକୋଽନୁପ୍ରସୀଦତି ॥ 23॥
ୟସ୍ମାତ୍ତ୍ରସ୍ୟଂତି ଭୂତାନି ମୃଗଵ୍ୟାଧାନ୍ମୃଗା ଇଵ ।
ସାଗରାଂତାମପି ମହୀଂ ଲବ୍ଧ୍ଵା ସ ପରିହୀୟତେ ॥ 24॥
ପିତୃପୈତାମହଂ ରାଜ୍ୟଂ ପ୍ରାପ୍ତଵାନ୍ସ୍ଵେନ ତେଜସା ।
ଵାୟୁରଭ୍ରମିଵାସାଦ୍ୟ ଭ୍ରଂଶୟତ୍ୟନୟେ ସ୍ଥିତଃ ॥ 25॥
ଧର୍ମମାଚରତୋ ରାଜ୍ଞଃ ସଦ୍ଭିଶ୍ଚରିତମାଦିତଃ ।
ଵସୁଧା ଵସୁସଂପୂର୍ଣା ଵର୍ଧତେ ଭୂତିଵର୍ଧନୀ ॥ 26॥
ଅଥ ସଂତ୍ୟଜତୋ ଧର୍ମମଧର୍ମଂ ଚାନୁତିଷ୍ଠତଃ ।
ପ୍ରତିସଂଵେଷ୍ଟତେ ଭୂମିରଗ୍ନୌ ଚର୍ମାହିତଂ ୟଥା ॥ 27॥
ୟ ଏଵ ୟତ୍ନଃ କ୍ରିୟତେ ପ୍ରର ରାଷ୍ଟ୍ରାଵମର୍ଦନେ ।
ସ ଏଵ ୟତ୍ନଃ କର୍ତଵ୍ୟଃ ସ୍ଵରାଷ୍ଟ୍ର ପରିପାଲନେ ॥ 28॥
ଧର୍ମେଣ ରାଜ୍ୟଂ ଵିଂଦେତ ଧର୍ମେଣ ପରିପାଲୟେତ୍ ।
ଧର୍ମମୂଲାଂ ଶ୍ରିୟଂ ପ୍ରାପ୍ୟ ନ ଜହାତି ନ ହୀୟତେ ॥ 29॥
ଅପ୍ୟୁନ୍ମତ୍ତାତ୍ପ୍ରଲପତୋ ବାଲାଚ୍ଚ ପରିସର୍ପତଃ ।
ସର୍ଵତଃ ସାରମାଦଦ୍ୟାଦଶ୍ମଭ୍ୟ ଇଵ କାଂଚନମ୍ ॥ 30॥
ସୁଵ୍ୟାହୃତାନି ସୁଧିୟାଂ ସୁକୃତାନି ତତସ୍ତତଃ ।
ସଂଚିନ୍ଵଂଧୀର ଆସୀତ ଶିଲା ହାରୀ ଶିଲଂ ୟଥା ॥ 31॥
ଗଂଧେନ ଗାଵଃ ପଶ୍ୟଂତି ଵେଦୈଃ ପଶ୍ୟଂତି ବ୍ରାହ୍ମଣାଃ ।
ଚାରୈଃ ପଶ୍ୟଂତି ରାଜାନଶ୍ଚକ୍ଷୁର୍ଭ୍ୟାମିତରେ ଜନାଃ ॥ 32॥
ଭୂୟାଂସଂ ଲଭତେ କ୍ଲେଶଂ ୟା ଗୌର୍ଭଵତି ଦୁର୍ଦୁହା ।
ଅଥ ୟା ସୁଦୁହା ରାଜନ୍ନୈଵ ତାଂ ଵିନୟଂତ୍ୟପି ॥ 33॥
ୟଦତପ୍ତଂ ପ୍ରଣମତି ନ ତତ୍ସଂତାପୟଂତ୍ୟପି ।
ୟଚ୍ଚ ସ୍ଵୟଂ ନତଂ ଦାରୁ ନ ତତ୍ସନ୍ନାମୟଂତ୍ୟପି ॥ 34॥
ଏତୟୋପମୟା ଧୀରଃ ସନ୍ନମେତ ବଲୀୟସେ ।
ଇଂଦ୍ରାୟ ସ ପ୍ରଣମତେ ନମତେ ୟୋ ବଲୀୟସେ ॥ 35॥
ପର୍ଜନ୍ୟନାଥାଃ ପଶଵୋ ରାଜାନୋ ମିତ୍ର ବାଂଧଵାଃ ।
ପତୟୋ ବାଂଧଵାଃ ସ୍ତ୍ରୀଣାଂ ବ୍ରାହ୍ମଣା ଵେଦ ବାଂଧଵାଃ ॥ 36॥
ସତ୍ୟେନ ରକ୍ଷ୍ୟତେ ଧର୍ମୋ ଵିଦ୍ୟା ୟୋଗେନ ରକ୍ଷ୍ୟତେ ।
ମୃଜୟା ରକ୍ଷ୍ୟତେ ରୂପଂ କୁଲଂ ଵୃତ୍ତେନ ରକ୍ଷ୍ୟତେ ॥ 37॥
ମାନେନ ରକ୍ଷ୍ୟତେ ଧାନ୍ୟମଶ୍ଵାନ୍ରକ୍ଷ୍ୟତ୍ୟନୁକ୍ରମଃ ।
ଅଭୀକ୍ଷ୍ଣଦର୍ଶନାଦ୍ଗାଵଃ ସ୍ତ୍ରିୟୋ ରକ୍ଷ୍ୟାଃ କୁଚେଲତଃ ॥ 38॥
ନ କୁଲଂ ଵୃତ୍ତି ହୀନସ୍ୟ ପ୍ରମାଣମିତି ମେ ମତିଃ ।
ଅଂତ୍ୟେଷ୍ଵପି ହି ଜାତାନାଂ ଵୃତ୍ତମେଵ ଵିଶିଷ୍ୟତେ ॥ 39॥
ୟ ଈର୍ଷ୍ୟୁଃ ପରଵିତ୍ତେଷୁ ରୂପେ ଵୀର୍ୟେ କୁଲାନ୍ଵୟେ ।
ସୁଖେ ସୌଭାଗ୍ୟସତ୍କାରେ ତସ୍ୟ ଵ୍ୟାଧିରନଂତକଃ ॥ 40॥
ଅକାର୍ୟ କରଣାଦ୍ଭୀତଃ କାର୍ୟାଣାଂ ଚ ଵିଵର୍ଜନାତ୍ ।
ଅକାଲେ ମଂତ୍ରଭେଦାଚ୍ଚ ୟେନ ମାଦ୍ୟେନ୍ନ ତତ୍ପିବେତ୍ ॥ 41॥
ଵିଦ୍ୟାମଦୋ ଧନମଦସ୍ତୃତୀୟୋଽଭିଜନୋ ମଦଃ ।
ଏତେ ମଦାଵଲିପ୍ତାନାମେତ ଏଵ ସତାଂ ଦମାଃ ॥ 42॥
ଅସଂତୋଽଭ୍ୟର୍ଥିତାଃ ସଦ୍ଭିଃ କିଂ ଚିତ୍କାର୍ୟଂ କଦା ଚନ ।
ମନ୍ୟଂତେ ସଂତମାତ୍ମାନମସଂତମପି ଵିଶ୍ରୁତମ୍ ॥ 43॥
ଗତିରାତ୍ମଵତାଂ ସଂତଃ ସଂତ ଏଵ ସତାଂ ଗତିଃ ।
ଅସତାଂ ଚ ଗତିଃ ସଂତୋ ନ ତ୍ଵସଂତଃ ସତାଂ ଗତିଃ ॥ 44॥
ଜିତା ସଭା ଵସ୍ତ୍ରଵତା ସମାଶା ଗୋମତା ଜିତା ।
ଅଧ୍ଵା ଜିତୋ ୟାନଵତା ସର୍ଵଂ ଶୀଲଵତା ଜିତମ୍ ॥ 45॥
ଶୀଲଂ ପ୍ରଧାନଂ ପୁରୁଷେ ତଦ୍ୟସ୍ୟେହ ପ୍ରଣଶ୍ୟତି ।
ନ ତସ୍ୟ ଜୀଵିତେନାର୍ଥୋ ନ ଧନେନ ନ ବଂଧୁଭିଃ ॥ 46॥
ଆଢ୍ୟାନାଂ ମାଂସପରମଂ ମଧ୍ୟାନାଂ ଗୋରସୋତ୍ତରମ୍ ।
ଲଵଣୋତ୍ତରଂ ଦରିଦ୍ରାଣାଂ ଭୋଜନଂ ଭରତର୍ଷଭ ॥ 47॥
ସଂପନ୍ନତରମେଵାନ୍ନଂ ଦରିଦ୍ରା ଭୁଂଜତେ ସଦା ।
କ୍ଷୁତ୍ସ୍ଵାଦୁତାଂ ଜନୟତି ସା ଚାଢ୍ୟେଷୁ ସୁଦୁର୍ଲଭା ॥ 48॥
ପ୍ରାୟେଣ ଶ୍ରୀମତାଂ ଲୋକେ ଭୋକ୍ତୁଂ ଶକ୍ତିର୍ନ ଵିଦ୍ୟତେ ।
ଦରିଦ୍ରାଣାଂ ତୁ ରାଜେଂଦ୍ର ଅପି କାଷ୍ଠଂ ହି ଜୀର୍ୟତେ ॥ 49॥
ଅଵୃତ୍ତିର୍ଭୟମଂତ୍ୟାନାଂ ମଧ୍ୟାନାଂ ମରଣାଦ୍ଭୟମ୍ ।
ଉତ୍ତମାନାଂ ତୁ ମର୍ତ୍ୟାନାମଵମାନାତ୍ପରଂ ଭୟମ୍ ॥ 50॥
ଐଶ୍ଵର୍ୟମଦପାପିଷ୍ଠା ମଦାଃ ପାନମଦାଦୟଃ ।
ଐଶ୍ଵର୍ୟମଦମତ୍ତୋ ହି ନାପତିତ୍ଵା ଵିବୁଧ୍ୟତେ ॥ 51॥
ଇଂଦ୍ରିୟୌରିଂଦ୍ରିୟାର୍ଥେଷୁ ଵର୍ତମାନୈରନିଗ୍ରହୈଃ ।
ତୈରୟଂ ତାପ୍ୟତେ ଲୋକୋ ନକ୍ଷତ୍ରାଣି ଗ୍ରହୈରିଵ ॥ 52॥
ୟୋ ଜିତଃ ପଂଚଵର୍ଗେଣ ସହଜେନାତ୍ମ କର୍ଶିନା ।
ଆପଦସ୍ତସ୍ୟ ଵର୍ଧଂତେ ଶୁକ୍ଲପକ୍ଷ ଇଵୋଡୁରାଡ୍ ॥ 53॥
ଅଵିଜିତ୍ୟ ୟ ଆତ୍ମାନମମାତ୍ୟାନ୍ଵିଜିଗୀଷତେ ।
ଅମିତ୍ରାନ୍ଵାଜିତାମାତ୍ୟଃ ସୋଽଵଶଃ ପରିହୀୟତେ ॥ 54॥
ଆତ୍ମାନମେଵ ପ୍ରଥମଂ ଦେଶରୂପେଣ ୟୋ ଜୟେତ୍ ।
ତତୋଽମାତ୍ୟାନମିତ୍ରାଂଶ୍ଚ ନ ମୋଘଂ ଵିଜିଗୀଷତେ ॥ 55॥
ଵଶ୍ୟେଂଦ୍ରିୟଂ ଜିତାମାତ୍ୟଂ ଧୃତଦଂଡଂ ଵିକାରିଷୁ ।
ପରୀକ୍ଷ୍ୟ କାରିଣଂ ଧୀରମତ୍ୟଂତଂ ଶ୍ରୀର୍ନିଷେଵତେ ॥ 56॥
ରଥଃ ଶରୀରଂ ପୁରୁଷସ୍ୟ ରାଜନ୍
ନାତ୍ମା ନିୟଂତେଂଦ୍ରିୟାଣ୍ୟସ୍ୟ ଚାଶ୍ଵାଃ ।
ତୈରପ୍ରମତ୍ତଃ କୁଶଲଃ ସଦଶ୍ଵୈର୍
ଦାଂତୈଃ ସୁଖଂ ୟାତି ରଥୀଵ ଧୀରଃ ॥ 57॥
ଏତାନ୍ୟନିଗୃହୀତାନି ଵ୍ୟାପାଦୟିତୁମପ୍ୟଲମ୍ ।
ଅଵିଧେୟା ଇଵାଦାଂତା ହୟାଃ ପଥି କୁସାରଥିମ୍ ॥ 58॥
ଅନର୍ଥମର୍ଥତଃ ପଶ୍ୟନ୍ନର୍ତଂ ଚୈଵାପ୍ୟନର୍ଥତଃ ।
ଇଂଦ୍ରିୟୈଃ ପ୍ରସୃତୋ ବାଲଃ ସୁଦୁଃଖଂ ମନ୍ୟତେ ସୁଖମ୍ ॥ 59॥
ଧର୍ମାର୍ଥୌ ୟଃ ପରିତ୍ୟଜ୍ୟ ସ୍ୟାଦିଂଦ୍ରିୟଵଶାନୁଗଃ ।
ଶ୍ରୀପ୍ରାଣଧନଦାରେଭ୍ୟ କ୍ଷିପ୍ରଂ ସ ପରିହୀୟତେ ॥ 60॥
ଅର୍ଥାନାମୀଶ୍ଵରୋ ୟଃ ସ୍ୟାଦିଂଦ୍ରିୟାଣାମନୀଶ୍ଵରଃ ।
ଇଂଦ୍ରିୟାଣାମନୈଶ୍ଵର୍ୟାଦୈଶ୍ଵର୍ୟାଦ୍ଭ୍ରଶ୍ୟତେ ହି ସଃ ॥ 61॥
ଆତ୍ମନାତ୍ମାନମନ୍ଵିଚ୍ଛେନ୍ମନୋ ବୁଦ୍ଧୀଂଦ୍ରିୟୈର୍ୟତୈଃ ।
ଆତ୍ମୈଵ ହ୍ୟାତ୍ମନୋ ବଂଧୁରାତ୍ମୈଵ ରିପୁରାତ୍ମନଃ ॥ 62॥
କ୍ଷୁଦ୍ରାକ୍ଷେଣେଵ ଜାଲେନ ଝଷାଵପିହିତାଵୁଭୌ ।
କାମଶ୍ଚ ରାଜନ୍କ୍ରୋଧଶ୍ଚ ତୌ ପ୍ରାଜ୍ଞାନଂ ଵିଲୁଂପତଃ ॥ 63॥
ସମଵେକ୍ଷ୍ୟେହ ଧର୍ମାର୍ଥୌ ସଂଭାରାନ୍ୟୋଽଧିଗଚ୍ଛତି ।
ସ ଵୈ ସଂଭୃତ ସଂଭାରଃ ସତତଂ ସୁଖମେଧତେ ॥ 64॥
ୟଃ ପଂଚାଭ୍ୟଂତରାଞ୍ଶତ୍ରୂନଵିଜିତ୍ୟ ମତିକ୍ଷୟାନ୍ ।
ଜିଗୀଷତି ରିପୂନନ୍ୟାନ୍ରିପଵୋଽଭିଭଵଂତି ତମ୍ ॥ 65॥
ଦୃଶ୍ୟଂତେ ହି ଦୁରାତ୍ମାନୋ ଵଧ୍ୟମାନାଃ ସ୍ଵକର୍ମ ଭିଃ ।
ଇଂଦ୍ରିୟାଣାମନୀଶତ୍ଵାଦ୍ରାଜାନୋ ରାଜ୍ୟଵିଭ୍ରମୈଃ ॥ 66॥
ଅସଂତ୍ୟାଗାତ୍ପାପକୃତାମପାପାଂସ୍
ତୁଲ୍ୟୋ ଦଂଡଃ ସ୍ପୃଶତେ ମିଶ୍ରଭାଵାତ୍ ।
ଶୁଷ୍କେଣାର୍ଦ୍ରଂ ଦହ୍ୟତେ ମିଶ୍ରଭାଵାତ୍
ତସ୍ମାତ୍ପାପୈଃ ସହ ସଂଧିଂ ନ କୁର୍ୟାତ୍ ॥ 67॥
ନିଜାନୁତ୍ପତତଃ ଶତ୍ରୂନ୍ପଂଚ ପଂଚ ପ୍ରୟୋଜନାନ୍ ।
ୟୋ ମୋହାନ୍ନ ନିଘୃହ୍ଣାତି ତମାପଦ୍ଗ୍ରସତେ ନରମ୍ ॥ 68॥
ଅନସୂୟାର୍ଜଵଂ ଶୌଚଂ ସଂତୋଷଃ ପ୍ରିୟଵାଦିତା ।
ଦମଃ ସତ୍ୟମନାୟାସୋ ନ ଭଵଂତି ଦୁରାତ୍ମନାମ୍ ॥ 69॥
ଆତ୍ମଜ୍ଞାନମନାୟାସସ୍ତିତିକ୍ଷା ଧର୍ମନିତ୍ୟତା ।
ଵାକ୍ଚୈଵ ଗୁପ୍ତା ଦାନଂ ଚ ନୈତାନ୍ୟଂତ୍ୟେଷୁ ଭାରତ ॥ 70॥
ଆକ୍ରୋଶ ପରିଵାଦାଭ୍ୟାଂ ଵିହିଂସଂତ୍ୟବୁଧା ବୁଧାନ୍ ।
ଵକ୍ତା ପାପମୁପାଦତ୍ତେ କ୍ଷମମାଣୋ ଵିମୁଚ୍ୟତେ ॥ 71॥
ହିଂସା ବଲମସାଧୂନାଂ ରାଜ୍ଞାଂ ଦଂଡଵିଧିର୍ବଲମ୍ ।
ଶୁଶ୍ରୂଷା ତୁ ବଲଂ ସ୍ତ୍ରୀଣାଂ କ୍ଷମାଗୁଣଵତାଂ ବଲମ୍ ॥ 72॥
ଵାକ୍ସଂୟମୋ ହି ନୃପତେ ସୁଦୁଷ୍କରତମୋ ମତଃ ।
ଅର୍ଥଵଚ୍ଚ ଵିଚିତ୍ରଂ ଚ ନ ଶକ୍ୟଂ ବହୁଭାଷିତୁମ୍ ॥ 73॥
ଅଭ୍ୟାଵହତି କଲ୍ୟାଣଂ ଵିଵିଧା ଵାକ୍ସୁଭାଷିତା ।
ସୈଵ ଦୁର୍ଭାଷିତା ରାଜନ୍ନନର୍ଥାୟୋପପଦ୍ୟତେ ॥ 74॥
ସଂରୋହତି ଶରୈର୍ଵିଦ୍ଧଂ ଵନଂ ପରଶୁନା ହତମ୍ ।
ଵାଚା ଦୁରୁକ୍ତଂ ବୀଭତ୍ସଂ ନ ସଂରୋହତି ଵାକ୍କ୍ଷତମ୍ ॥ 75॥
କର୍ଣିନାଲୀକନାରାଚା ନିର୍ହରଂତି ଶରୀରତଃ ।
ଵାକ୍ଷଲ୍ୟସ୍ତୁ ନ ନିର୍ହର୍ତୁଂ ଶକ୍ୟୋ ହୃଦି ଶୟୋ ହି ସଃ ॥ 76॥
ଵାକ୍ସାୟକା ଵଦନାନ୍ନିଷ୍ପତଂତି
ୟୈରାହତଃ ଶୋଚତି ରତ୍ର୍ୟହାନି ।
ପରସ୍ୟ ନାମର୍ମସୁ ତେ ପତଂତି
ତାନ୍ପଂଡିତୋ ନାଵସୃଜେତ୍ପରେଷୁ ॥ 77॥
ୟସ୍ମୈ ଦେଵାଃ ପ୍ରୟଚ୍ଛଂତି ପୁରୁଷାୟ ପରାଭଵମ୍ ।
ବୁଦ୍ଧିଂ ତସ୍ୟାପକର୍ଷଂତି ସୋଽପାଚୀନାନି ପଶ୍ୟତି ॥ 78॥
ବୁଦ୍ଧୌ କଲୁଷ ଭୂତାୟାଂ ଵିନାଶେ ପ୍ରତ୍ୟୁପସ୍ଥିତେ ।
ଅନୟୋ ନୟସଂକାଶୋ ହୃଦୟାନ୍ନାପସର୍ପତି ॥ 79॥
ସେୟଂ ବୁଦ୍ଧିଃ ପରୀତା ତେ ପୁତ୍ରାଣାଂ ତଵ ଭାରତ ।
ପାଂଡଵାନାଂ ଵିରୋଧେନ ନ ଚୈନାଂ ଅଵବୁଧ୍ୟସେ ॥ 80॥
ରାଜା ଲକ୍ଷଣସଂପନ୍ନସ୍ତ୍ରୈଲୋକ୍ୟସ୍ୟାପି ୟୋ ଭଵେତ୍ ।
ଶିଷ୍ୟସ୍ତେ ଶାସିତା ସୋଽସ୍ତୁ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର ୟୁଧିଷ୍ଠିରଃ ॥ 81॥
ଅତୀଵ ସର୍ଵାନ୍ପୁତ୍ରାଂସ୍ତେ ଭାଗଧେୟ ପୁରସ୍କୃତଃ ।
ତେଜସା ପ୍ରଜ୍ଞୟା ଚୈଵ ୟୁକ୍ତୋ ଧର୍ମାର୍ଥତତ୍ତ୍ଵଵିତ୍ ॥ 82॥
ଆନୃଶଂସ୍ୟାଦନୁକ୍ରୋଶାଦ୍ୟୋଽସୌ ଧର୍ମଭୃତାଂ ଵରଃ ।
ଗୌରଵାତ୍ତଵ ରାଜେଂଦ୍ର ବହୂନ୍କ୍ଲେଶାଂସ୍ତିତିକ୍ଷତି ॥ 83॥
॥ ଇତି ଶ୍ରୀମହାଭାରତେ ଉଦ୍ୟୋଗପର୍ଵଣି ପ୍ରଜାଗରପର୍ଵଣି
ଵିଦୁରନୀତିଵାକ୍ୟେ ଚତୁସ୍ତ୍ରିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ 34॥