॥ ଇତି ଶ୍ରୀମହାଭାରତେ ଉଦ୍ୟୋଗପର୍ଵଣି ପ୍ରଜାଗରପର୍ଵଣି
ଵିଦୁରଵାକ୍ୟେ ଅଷ୍ଟତ୍ରିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥
ଵିଦୁର ଉଵାଚ ।
ଊର୍ଧ୍ଵଂ ପ୍ରାଣା ହ୍ୟୁତ୍କ୍ରାମଂତି ୟୂନଃ ସ୍ଥଵିର ଆୟତି ।
ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ଥାନାଭିଵାଦାଭ୍ୟାଂ ପୁନସ୍ତାନ୍ପତିପଦ୍ୟତେ ॥ 1॥
ପୀଠଂ ଦତ୍ତ୍ଵା ସାଧଵେଽଭ୍ୟାଗତାୟ
ଆନୀୟାପଃ ପରିନିର୍ଣିଜ୍ୟ ପାଦୌ ।
ସୁଖଂ ପୃଷ୍ଟ୍ଵା ପ୍ରତିଵେଦ୍ୟାତ୍ମ ସଂସ୍ଥଂ
ତତୋ ଦଦ୍ୟାଦନ୍ନମଵେକ୍ଷ୍ୟ ଧୀରଃ ॥ 2॥
ୟସ୍ୟୋଦକଂ ମଧୁପର୍କଂ ଚ ଗାଂ ଚ
ନ ମଂତ୍ରଵିତ୍ପ୍ରତିଗୃହ୍ଣାତି ଗେହେ ।
ଲୋଭାଦ୍ଭୟାଦର୍ଥକାର୍ପଣ୍ୟତୋ ଵା
ତସ୍ୟାନର୍ଥଂ ଜୀଵିତମାହୁରାର୍ୟାଃ ॥ 3॥
ଚିକିତ୍ସକଃ ଶକ୍ୟ କର୍ତାଵକୀର୍ଣୀ
ସ୍ତେନଃ କ୍ରୂରୋ ମଦ୍ୟପୋ ଭ୍ରୂଣହା ଚ ।
ସେନାଜୀଵୀ ଶ୍ରୁତିଵିକ୍ରାୟକଶ୍ ଚ
ଭୃଶଂ ପ୍ରିୟୋଽପ୍ୟତିଥିର୍ନୋଦକାର୍ହଃ ॥ 4॥
ଅଵିକ୍ରେୟଂ ଲଵଣଂ ପକ୍ଵମନ୍ନଂ ଦଧି
କ୍ଷୀରଂ ମଧୁ ତୈଲଂ ଘୃତଂ ଚ ।
ତିଲା ମାଂସଂ ମୂଲଫଲାନି ଶାକଂ
ରକ୍ତଂ ଵାସଃ ସର୍ଵଗଂଧା ଗୁଡଶ୍ ଚ ॥ 5॥
ଅରୋଷଣୋ ୟଃ ସମଲୋଷ୍ଟ କାଂଚନଃ
ପ୍ରହୀଣ ଶୋକୋ ଗତସଂଧି ଵିଗ୍ରହଃ ।
ନିଂଦା ପ୍ରଶଂସୋପରତଃ ପ୍ରିୟାପ୍ରିୟେ
ଚରନ୍ନୁଦାସୀନଵଦେଷ ଭିକ୍ଷୁକଃ ॥ 6॥
ନୀଵାର ମୂଲେଂଗୁଦ ଶାକଵୃତ୍ତିଃ
ସୁସଂୟତାତ୍ମାଗ୍ନିକାର୍ୟେଷ୍ଵଚୋଦ୍ୟଃ ।
ଵନେ ଵସନ୍ନତିଥିଷ୍ଵପ୍ରମତ୍ତୋ
ଧୁରଂଧରଃ ପୁଣ୍ୟକୃଦେଷ ତାପସଃ ॥ 7॥
ଅପକୃତ୍ଵା ବୁଦ୍ଧିମତୋ ଦୂରସ୍ଥୋଽସ୍ମୀତି ନାଶ୍ଵସେତ୍ ।
ଦୀର୍ଘୌ ବୁଦ୍ଧିମତୋ ବାହୂ ୟାଭ୍ୟାଂ ହିଂସତି ହିଂସିତଃ ॥ 8॥
ନ ଵିଶ୍ଵସେଦଵିଶ୍ଵସ୍ତେ ଵିଶ୍ଵସ୍ତେ ନାତିଵିଶ୍ଵସେତ୍ ।
ଵିଶ୍ଵାସାଦ୍ଭୟମୁତ୍ପନ୍ନଂ ମୂଲାନ୍ୟପି ନିକୃଂତତି ॥ 9॥
ଅନୀର୍ଷ୍ୟୁର୍ଗୁପ୍ତଦାରଃ ସ୍ୟାତ୍ସଂଵିଭାଗୀ ପ୍ରିୟଂଵଦଃ ।
ଶ୍ଲକ୍ଷ୍ଣୋ ମଧୁରଵାକ୍ସ୍ତ୍ରୀଣାଂ ନ ଚାସାଂ ଵଶଗୋ ଭଵେତ୍ ॥ 10॥
ପୂଜନୀୟା ମହାଭାଗାଃ ପୁଣ୍ୟାଶ୍ଚ ଗୃହଦୀପ୍ତୟଃ ।
ସ୍ତ୍ରିୟଃ ଶ୍ରିୟୋ ଗୃହସ୍ୟୋକ୍ତାସ୍ତସ୍ମାଦ୍ରକ୍ଷ୍ୟା ଵିଶେଷତଃ ॥ 11॥
ପିତୁରଂତଃପୁରଂ ଦଦ୍ୟାନ୍ମାତୁର୍ଦଦ୍ୟାନ୍ମହାନସମ୍ ।
ଗୋଷୁ ଚାତ୍ମସମଂ ଦଦ୍ୟାତ୍ସ୍ଵୟମେଵ କୃଷିଂ ଵ୍ରଜେତ୍ ।
ଭୃତ୍ୟୈର୍ଵଣିଜ୍ୟାଚାରଂ ଚ ପୁତ୍ରୈଃ ସେଵେତ ବ୍ରାହ୍ମଣାନ୍ ॥ 12॥
ଅଦ୍ଭ୍ୟୋଽଗ୍ନିର୍ବ୍ରହ୍ମତଃ କ୍ଷତ୍ରମଶ୍ମନୋ ଲୋହମୁତ୍ଥିତମ୍ ।
ତେଷାଂ ସର୍ଵତ୍ରଗଂ ତେଜଃ ସ୍ଵାସୁ ୟୋନିଷୁ ଶାମ୍ୟତି ॥ 13॥
ନିତ୍ୟଂ ସଂତଃ କୁଲେ ଜାତାଃ ପାଵକୋପମ ତେଜସଃ ।
କ୍ଷମାଵଂତୋ ନିରାକାରାଃ କାଷ୍ଠେଽଗ୍ନିରିଵ ଶେରତେ ॥ 14॥
ୟସ୍ୟ ମଂତ୍ରଂ ନ ଜାନଂତି ବାହ୍ୟାଶ୍ଚାଭ୍ୟଂତରାଶ୍ ଚ ୟେ ।
ସ ରାଜା ସର୍ଵତଶ୍ଚକ୍ଷୁଶ୍ଚିରମୈଶ୍ଵର୍ୟମଶ୍ନୁତେ ॥ 15॥
କରିଷ୍ୟନ୍ନ ପ୍ରଭାଷେତ କୃତାନ୍ୟେଵ ଚ ଦର୍ଶୟେତ୍ ।
ଧର୍ମକାମାର୍ଥ କାର୍ୟାଣି ତଥା ମଂତ୍ରୋ ନ ଭିଦ୍ୟତେ ॥ 16॥
ଗିରିପୃଷ୍ଠମୁପାରୁହ୍ୟ ପ୍ରାସାଦଂ ଵା ରହୋଗତଃ ।
ଅରଣ୍ୟେ ନିଃଶଲାକେ ଵା ତତ୍ର ମଂତ୍ରୋ ଵିଧୀୟତେ ॥ 17॥
ନାସୁହୃତ୍ପରମଂ ମଂତ୍ରଂ ଭାରତାର୍ହତି ଵେଦିତୁମ୍ ।
ଅପଂଡିତୋ ଵାପି ସୁହୃତ୍ପଂଡିତୋ ଵାପ୍ୟନାତ୍ମଵାନ୍ ।
ଅମାତ୍ୟେ ହ୍ୟର୍ଥଲିପ୍ସା ଚ ମଂତ୍ରରକ୍ଷଣମେଵ ଚ ॥ 18॥
କୃତାନି ସର୍ଵକାର୍ୟାଣି ୟସ୍ୟ ଵା ପାର୍ଷଦା ଵିଦୁଃ ।
ଗୂଢମଂତ୍ରସ୍ୟ ନୃପତେସ୍ତସ୍ୟ ସିଦ୍ଧିରସଂଶୟମ୍ ॥ 19॥
ଅପ୍ରଶସ୍ତାନି କର୍ମାଣି ୟୋ ମୋହାଦନୁତିଷ୍ଠତି ।
ସ ତେଷାଂ ଵିପରିଭ୍ରଂଶେ ଭ୍ରଶ୍ୟତେ ଜୀଵିତାଦପି ॥ 20॥
କର୍ମଣାଂ ତୁ ପ୍ରଶସ୍ତାନାମନୁଷ୍ଠାନଂ ସୁଖାଵହମ୍ ।
ତେଷାମେଵାନନୁଷ୍ଠାନଂ ପଶ୍ଚାତ୍ତାପକରଂ ମହତ୍ ॥ 21॥
ସ୍ଥାନଵୃଦ୍ଧ କ୍ଷୟଜ୍ଞସ୍ୟ ଷାଡ୍ଗୁଣ୍ୟ ଵିଦିତାତ୍ମନଃ ।
ଅନଵଜ୍ଞାତ ଶୀଲସ୍ୟ ସ୍ଵାଧୀନା ପୃଥିଵୀ ନୃପ ॥ 22॥
ଅମୋଘକ୍ରୋଧହର୍ଷସ୍ୟ ସ୍ଵୟଂ କୃତ୍ୟାନ୍ଵଵେକ୍ଷିଣଃ ।
ଆତ୍ମପ୍ରତ୍ୟୟ କୋଶସ୍ୟ ଵସୁଧେୟଂ ଵସୁଂଧରା ॥ 23॥
ନାମମାତ୍ରେଣ ତୁଷ୍ୟେତ ଛତ୍ରେଣ ଚ ମହୀପତିଃ ।
ଭୃତ୍ୟେଭ୍ୟୋ ଵିସୃଜେଦର୍ଥାନ୍ନୈକଃ ସର୍ଵହରୋ ଭଵେତ୍ ॥ 24॥
ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଵେଦ ଭର୍ତା ଵେଦ ସ୍ତ୍ରିୟଂ ତଥା ।
ଅମାତ୍ୟଂ ନୃପତିର୍ଵେଦ ରାଜା ରାଜାନମେଵ ଚ ॥ 25॥
ନ ଶତ୍ରୁରଂକମାପନ୍ନୋ ମୋକ୍ତଵ୍ୟୋ ଵଧ୍ୟତାଂ ଗତଃ ।
ଅହତାଦ୍ଧି ଭୟଂ ତସ୍ମାଜ୍ଜାୟତେ ନଚିରାଦିଵ ॥ 26॥
ଦୈଵତେଷୁ ଚ ୟତ୍ନେନ ରାଜସୁ ବ୍ରାହ୍ମଣେଷୁ ଚ ।
ନିୟଂତଵ୍ୟଃ ସଦା କ୍ରୋଧୋ ଵୃଦ୍ଧବାଲାତୁରେଷୁ ଚ ॥ 27॥
ନିରର୍ଥଂ କଲହଂ ପ୍ରାଜ୍ଞୋ ଵର୍ଜୟେନ୍ମୂଢ ସେଵିତମ୍ ।
କୀର୍ତିଂ ଚ ଲଭତେ ଲୋକେ ନ ଚାନର୍ଥେନ ୟୁଜ୍ୟତେ ॥ 28॥
ପ୍ରସାଦୋ ନିଷ୍ଫଲୋ ୟସ୍ୟ କ୍ରୋଧଶ୍ଚାପି ନିରର୍ଥକଃ ।
ନ ତଂ ଭର୍ତାରମିଚ୍ଛଂତି ଷଂଢଂ ପତିମିଵ ସ୍ତ୍ରିୟଃ ॥ 29॥
ନ ବୁଦ୍ଧିର୍ଧନଲାଭାୟ ନ ଜାଡ୍ୟମସମୃଦ୍ଧୟେ ।
ଲୋକପର୍ୟାୟ ଵୃତ୍ତାଂତଂ ପ୍ରାଜ୍ଞୋ ଜାନାତି ନେତରଃ ॥ 30॥
ଵିଦ୍ୟା ଶୀଲଵୟୋଵୃଦ୍ଧାନ୍ବୁଦ୍ଧିଵୃଦ୍ଧାଂଶ୍ଚ ଭାରତ ।
ଧନାଭିଜନ ଵୃଦ୍ଧାଂଶ୍ଚ ନିତ୍ୟଂ ମୂଢୋଽଵମନ୍ୟତେ ॥ 31॥
ଅନାର୍ୟ ଵୃତ୍ତମପ୍ରାଜ୍ଞମସୂୟକମଧାର୍ମିକମ୍ ।
ଅନର୍ଥାଃ କ୍ଷିପ୍ରମାୟାଂତି ଵାଗ୍ଦୁଷ୍ଟଂ କ୍ରୋଧନଂ ତଥା ॥ 32॥
ଅଵିସଂଵାଦନଂ ଦାନଂ ସମୟସ୍ୟାଵ୍ୟତିକ୍ରମଃ ।
ଆଵର୍ତୟଂତି ଭୂତାନି ସମ୍ୟକ୍ପ୍ରଣିହିତା ଚ ଵାକ୍ ॥ 33॥
ଅଵିସଂଵାଦକୋ ଦକ୍ଷଃ କୃତଜ୍ଞୋ ମତିମାନୃଜୁଃ ।
ଅପି ସଂକ୍ଷୀଣ କୋଶୋଽପି ଲଭତେ ପରିଵାରଣମ୍ ॥ 34॥
ଧୃତିଃ ଶମୋ ଦମଃ ଶୌଚଂ କାରୁଣ୍ୟଂ ଵାଗନିଷ୍ଠୁରା ।
ମିତ୍ରାଣାଂ ଚାନଭିଦ୍ରୋହଃ ସତୈତାଃ ସମିଧଃ ଶ୍ରିୟଃ ॥ 35॥
ଅସଂଵିଭାଗୀ ଦୁଷ୍ଟାତ୍ମା କୃତଘ୍ନୋ ନିରପତ୍ରପଃ ।
ତାଦୃଙ୍ନରାଧମୋ ଲୋକେ ଵର୍ଜନୀୟୋ ନରାଧିପ ॥ 36॥
ନ ସ ରାତ୍ରୌ ସୁଖଂ ଶେତେ ସ ସର୍ପ ଇଵ ଵେଶ୍ମନି ।
ୟଃ କୋପୟତି ନିର୍ଦୋଷଂ ସ ଦୋଷୋଽଭ୍ୟଂତରଂ ଜନମ୍ ॥ 37॥
ୟେଷୁ ଦୁଷ୍ଟେଷୁ ଦୋଷଃ ସ୍ୟାଦ୍ୟୋଗକ୍ଷେମସ୍ୟ ଭାରତ ।
ସଦା ପ୍ରସାଦନଂ ତେଷାଂ ଦେଵତାନାମିଵାଚରେତ୍ ॥ 38॥
ୟେଽର୍ଥାଃ ସ୍ତ୍ରୀଷୁ ସମାସକ୍ତାଃ ପ୍ରଥମୋତ୍ପତିତେଷୁ ଚ ।
ୟେ ଚାନାର୍ୟ ସମାସକ୍ତାଃ ସର୍ଵେ ତେ ସଂଶୟଂ ଗତାଃ ॥ 39॥
ୟତ୍ର ସ୍ତ୍ରୀ ୟତ୍ର କିତଵୋ ୟତ୍ର ବାଲୋଽନୁଶାସ୍ତି ଚ ।
ମଜ୍ଜଂତି ତେଽଵଶା ଦେଶା ନଦ୍ୟାମଶ୍ମପ୍ଲଵା ଇଵ ॥ 40॥
ପ୍ରୟୋଜନେଷୁ ୟେ ସକ୍ତା ନ ଵିଶେଷେଷୁ ଭାରତ ।
ତାନହଂ ପଂଡିତାନ୍ମନ୍ୟେ ଵିଶେଷା ହି ପ୍ରସଂଗିନଃ ॥ 41॥
ୟଂ ପ୍ରଶଂସଂତି କିତଵା ୟଂ ପ୍ରଶଂସଂତି ଚାରଣାଃ ।
ୟଂ ପ୍ରଶଂସଂତି ବଂଧକ୍ୟୋ ନ ସ ଜୀଵତି ମାନଵଃ ॥ 42॥
ହିତ୍ଵା ତାନ୍ପରମେଷ୍ଵାସାନ୍ପାଂଡଵାନମିତୌଜସଃ ।
ଆହିତଂ ଭାରତୈଶ୍ଵର୍ୟଂ ତ୍ଵୟା ଦୁର୍ୟୋଧନେ ମହତ୍ ॥ 43॥
ତଂ ଦ୍ରକ୍ଷ୍ୟସି ପରିଭ୍ରଷ୍ଟଂ ତସ୍ମାତ୍ତ୍ଵଂ ନଚିରାଦିଵ ।
ଐଶ୍ଵର୍ୟମଦସମ୍ମୂଢଂ ବଲିଂ ଲୋକତ୍ରୟାଦିଵ ॥ 44॥
॥ ଇତି ଶ୍ରୀମହାଭାରତେ ଉଦ୍ୟୋଗପର୍ଵଣି ପ୍ରଜାଗରପର୍ଵଣି
ଵିଦୁରଵାକ୍ୟେ ଅଷ୍ଟତ୍ରିଂଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ 38॥