ଓଂ ଶ୍ରୀ ପରମାତ୍ମନେ ନମଃ
ଅଥ ଚତୁର୍ଥୋଽଧ୍ୟାୟଃ
ଜ୍ଞାନୟୋଗଃ
ଶ୍ରୀ ଭଗଵାନୁଵାଚ
ଇମଂ ଵିଵସ୍ଵତେ ୟୋଗଂ ପ୍ରୋକ୍ତଵାନହମଵ୍ୟୟମ୍ ।
ଵିଵସ୍ଵାନ୍ମନଵେ ପ୍ରାହ ମନୁରିକ୍ଷ୍ଵାକଵେଽବ୍ରଵୀତ୍ ॥1॥
ଏଵଂ ପରଂପରାପ୍ରାପ୍ତମ୍ ଇମଂ ରାଜର୍ଷୟୋ ଵିଦୁଃ ।
ସ କାଲେନେହ ମହତା ୟୋଗୋ ନଷ୍ଟଃ ପରଂତପ ॥2॥
ସ ଏଵାୟଂ ମୟା ତେଽଦ୍ୟ ୟୋଗଃ ପ୍ରୋକ୍ତଃ ପୁରାତନଃ ।
ଭକ୍ତୋଽସି ମେ ସଖା ଚେତି ରହସ୍ୟଂ ହ୍ୟେତଦୁତ୍ତମମ୍ ॥3॥
ଅର୍ଜୁନ ଉଵାଚ
ଅପରଂ ଭଵତୋ ଜନ୍ମ ପରଂ ଜନ୍ମ ଵିଵସ୍ଵତଃ ।
କଥମେତଦ୍ଵିଜାନୀୟାଂ ତ୍ଵମାଦୌ ପ୍ରୋକ୍ତଵାନିତି ॥4॥
ଶ୍ରୀ ଭଗଵାନୁଵାଚ
ବହୂନି ମେ ଵ୍ୟତୀତାନି ଜନ୍ମାନି ତଵ ଚାର୍ଜୁନ ।
ତାନ୍ୟହଂ ଵେଦ ସର୍ଵାଣି ନ ତ୍ଵଂ ଵେତ୍ଥ ପରଂତପ ॥5॥
ଅଜୋଽପି ସନ୍ନଵ୍ୟୟାତ୍ମା ଭୂତାନାମୀଶ୍ଵରୋଽପି ସନ୍ ।
ପ୍ରକୃତିଂ ସ୍ଵାମଧିଷ୍ଠାୟ ସଂଭଵାମ୍ୟାତ୍ମମାୟୟା ॥6॥
ୟଦା ୟଦା ହି ଧର୍ମସ୍ୟ ଗ୍ଲାନିର୍ଭଵତି ଭାରତ ।
ଅଭ୍ୟୁତ୍ଥାନମଧର୍ମସ୍ୟ ତଦାଽଽତ୍ମାନଂ ସୃଜାମ୍ୟହମ୍ ॥7॥
ପରିତ୍ରାଣାୟ ସାଧୂନାଂ ଵିନାଶାୟ ଚ ଦୁଷ୍କୃତାମ୍ ।
ଧର୍ମସଂସ୍ଥାପନାର୍ଥାୟ ସଂଭଵାମି ୟୁଗେ ୟୁଗେ ॥8॥
ଜନ୍ମ କର୍ମ ଚ ମେ ଦିଵ୍ୟମ୍ ଏଵଂ ୟୋ ଵେତ୍ତି ତତ୍ତ୍ଵତଃ ।
ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ଦେହଂ ପୁନର୍ଜନ୍ମ ନୈତି ମାମେତି ସୋଽର୍ଜୁନ ॥9॥
ଵୀତରାଗଭୟକ୍ରୋଧାଃ ମନ୍ମୟା ମାମୁପାଶ୍ରିତାଃ ।
ବହଵୋ ଜ୍ଞାନତପସା ପୂତା ମଦ୍ଭାଵମାଗତାଃ ॥10॥
ୟେ ୟଥା ମାଂ ପ୍ରପଦ୍ୟଂତେ ତାଂସ୍ତଥୈଵ ଭଜାମ୍ୟହମ୍ ।
ମମ ଵର୍ତ୍ମାନୁଵର୍ତଂତେ ମନୁଷ୍ୟାଃ ପାର୍ଥ ସର୍ଵଶଃ ॥11॥
କାଂକ୍ଷଂତଃ କର୍ମଣାଂ ସିଦ୍ଧିଂ ୟଜଂତ ଇହ ଦେଵତାଃ ।
କ୍ଷିପ୍ରଂ ହି ମାନୁଷେ ଲୋକେ ସିଦ୍ଧିର୍ଭଵତି କର୍ମଜା ॥12॥
ଚାତୁର୍ଵର୍ଣ୍ୟଂ ମୟା ସୃଷ୍ଟଂ ଗୁଣକର୍ମଵିଭାଗଶଃ ।
ତସ୍ୟ କର୍ତାରମପି ମାଂ ଵିଦ୍ଧ୍ୟକର୍ତାରମଵ୍ୟୟମ୍ ॥13॥
ନ ମାଂ କର୍ମାଣି ଲିଂପଂତି ନ ମେ କର୍ମଫଲେ ସ୍ପୃହା ।
ଇତି ମାଂ ୟୋଽଭିଜାନାତି କର୍ମଭିର୍ନ ସ ବଧ୍ୟତେ ॥14॥
ଏଵଂ ଜ୍ଞାତ୍ଵା କୃତଂ କର୍ମ ପୂର୍ଵୈରପି ମୁମୁକ୍ଷୁଭିଃ ।
କୁରୁ କର୍ମୈଵ ତସ୍ମାତ୍ତ୍ଵଂ ପୂର୍ଵୈଃ ପୂର୍ଵତରଂ କୃତମ୍ ॥15॥
କିଂ କର୍ମ କିମକର୍ମେତି କଵୟୋଽପ୍ୟତ୍ର ମୋହିତାଃ ।
ତତ୍ତେ କର୍ମ ପ୍ରଵକ୍ଷ୍ୟାମି ୟଜ୍ଜ୍ଞାତ୍ଵା ମୋକ୍ଷ୍ୟସେଽଶୁଭାତ୍ ॥16॥
କର୍ମଣୋ ହ୍ୟପି ବୋଦ୍ଧଵ୍ୟଂ ବୋଦ୍ଧଵ୍ୟଂ ଚ ଵିକର୍ମଣଃ ।
ଅକର୍ମଣଶ୍ଚ ବୋଦ୍ଧଵ୍ୟଂ ଗହନା କର୍ମଣୋ ଗତିଃ ॥17॥
କର୍ମଣ୍ୟକର୍ମ ୟଃ ପଶ୍ୟେତ୍ ଅକର୍ମଣି ଚ କର୍ମ ୟଃ ।
ସ ବୁଦ୍ଧିମାନ୍ମନୁଷ୍ୟେଷୁ ସ ୟୁକ୍ତଃ କୃତ୍ସ୍ନକର୍ମକୃତ୍ ॥18॥
ୟସ୍ୟ ସର୍ଵେ ସମାରଂଭାଃ କାମସଂକଲ୍ପଵର୍ଜିତାଃ ।
ଜ୍ଞାନାଗ୍ନିଦଗ୍ଧକର୍ମାଣଂ ତମାହୁଃ ପଂଡିତଂ ବୁଧାଃ ॥19॥
ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା କର୍ମଫଲାସଂଗଂ ନିତ୍ୟତୃପ୍ତୋ ନିରାଶ୍ରୟଃ ।
କର୍ମଣ୍ୟଭିପ୍ରଵୃତ୍ତୋଽପି ନୈଵ କିଂଚିତ୍କରୋତି ସଃ ॥20॥
ନିରାଶୀର୍ୟତଚିତ୍ତାତ୍ମା ତ୍ୟକ୍ତସର୍ଵ ପରିଗ୍ରହଃ ।
ଶାରୀରଂ କେଵଲଂ କର୍ମ କୁର୍ଵନ୍ନାପ୍ନୋତି କିଲ୍ବିଷମ୍ ॥21॥
ୟଦୃଚ୍ଛାଲାଭସଂତୁଷ୍ଟଃ ଦ୍ଵଂଦ୍ଵାତୀତୋ ଵିମତ୍ସରଃ ।
ସମଃ ସିଦ୍ଧାଵସିଦ୍ଧୌ ଚ କୃତ୍ଵାପି ନ ନିବଧ୍ୟତେ ॥22॥
ଗତସଂଗସ୍ୟ ମୁକ୍ତସ୍ୟ ଜ୍ଞାନାଵସ୍ଥିତଚେତସଃ ।
ୟଜ୍ଞାୟାଚରତଃ କର୍ମ ସମଗ୍ରଂ ପ୍ରଵିଲୀୟତେ ॥23॥
ବ୍ରହ୍ମାର୍ପଣଂ ବ୍ରହ୍ମ ହଵିଃ ବ୍ରହ୍ମାଗ୍ନୌ ବ୍ରହ୍ମଣା ହୁତମ୍ ।
ବ୍ରହ୍ମୈଵ ତେନ ଗଂତଵ୍ୟଂ ବ୍ରହ୍ମକର୍ମସମାଧିନା ॥24॥
ଦୈଵମେଵାପରେ ୟଜ୍ଞଂ ୟୋଗିନଃ ପର୍ୟୁପାସତେ ।
ବ୍ରହ୍ମାଗ୍ନାଵପରେ ୟଜ୍ଞଂ ୟଜ୍ଞେନୈଵୋପଜୁହ୍ଵତି ॥25॥
ଶ୍ରୋତ୍ରାଦୀନୀଂଦ୍ରିୟାଣ୍ୟନ୍ୟେ ସଂୟମାଗ୍ନିଷୁ ଜୁହ୍ଵତି ।
ଶବ୍ଦାଦୀନ୍ଵିଷୟାନନ୍ୟେ ଇଂଦ୍ରିୟାଗ୍ନିଷୁ ଜୁହ୍ଵତି ॥26॥
ସର୍ଵାଣୀଂଦ୍ରିୟକର୍ମାଣି ପ୍ରାଣକର୍ମାଣି ଚାପରେ ।
ଆତ୍ମସଂୟମୟୋଗାଗ୍ନୌ ଜୁହ୍ଵତି ଜ୍ଞାନଦୀପିତେ ॥27॥
ଦ୍ରଵ୍ୟୟଜ୍ଞାସ୍ତପୋୟଜ୍ଞାଃ ୟୋଗୟଜ୍ଞାସ୍ତଥାଽପରେ ।
ସ୍ଵାଧ୍ୟାୟଜ୍ଞାନୟଜ୍ଞାଶ୍ଚ ୟତୟଃ ସଂଶିତଵ୍ରତାଃ ॥28॥
ଅପାନେ ଜୁହ୍ଵତି ପ୍ରାଣଂ ପ୍ରାଣେଽପାନଂ ତଥାପରେ ।
ପ୍ରାଣାପାନଗତୀ ରୁଦ୍ଧ୍ଵା ପ୍ରାଣାୟାମପରାୟଣାଃ ॥29॥
ଅପରେ ନିୟତାହାରାଃ ପ୍ରାଣାନ୍ପ୍ରାଣେଷୁ ଜୁହ୍ଵତି ।
ସର୍ଵେଽପ୍ୟେତେ ୟଜ୍ଞଵିଦଃ ୟଜ୍ଞକ୍ଷପିତକଲ୍ମଷାଃ ॥30॥
ୟଜ୍ଞଶିଷ୍ଟାମୃତଭୁଜଃ ୟାଂତି ବ୍ରହ୍ମ ସନାତନମ୍ ।
ନାୟଂ ଲୋକୋଽସ୍ତ୍ୟୟଜ୍ଞସ୍ୟ କୁତୋଽନ୍ୟଃ କୁରୁସତ୍ତମ ॥31॥
ଏଵଂ ବହୁଵିଧା ୟଜ୍ଞାଃ ଵିତତା ବ୍ରହ୍ମଣୋ ମୁଖେ ।
କର୍ମଜାନ୍ଵିଦ୍ଧି ତାନ୍ସର୍ଵାନ୍ ଏଵଂ ଜ୍ଞାତ୍ଵା ଵିମୋକ୍ଷ୍ୟସେ ॥32॥
ଶ୍ରେୟାନ୍ଦ୍ରଵ୍ୟମୟାଦ୍ୟଜ୍ଞାତ୍ ଜ୍ଞାନୟଜ୍ଞଃ ପରଂତପ ।
ସର୍ଵଂ କର୍ମାଖିଲଂ ପାର୍ଥ ଜ୍ଞାନେ ପରିସମାପ୍ୟତେ ॥33॥
ତଦ୍ଵିଦ୍ଧି ପ୍ରଣିପାତେନ ପରିପ୍ରଶ୍ନେନ ସେଵୟା ।
ଉପଦେକ୍ଷ୍ୟଂତି ତେ ଜ୍ଞାନଂ ଜ୍ଞାନିନସ୍ତତ୍ତ୍ଵଦର୍ଶିନଃ ॥34॥
ୟଜ୍ଜ୍ଞାତ୍ଵା ନ ପୁନର୍ମୋହମ୍ ଏଵଂ ୟାସ୍ୟସି ପାଂଡଵ ।
ୟେନ ଭୂତାନ୍ୟଶେଷେଣ ଦ୍ରକ୍ଷ୍ୟସ୍ୟାତ୍ମନ୍ୟଥୋ ମୟି ॥35॥
ଅପି ଚେଦସି ପାପେଭ୍ୟଃ ସର୍ଵେଭ୍ୟଃ ପାପକୃତ୍ତମଃ ।
ସର୍ଵଂ ଜ୍ଞାନପ୍ଲଵେନୈଵ ଵୃଜିନଂ ସଂତରିଷ୍ୟସି ॥36॥
ୟଥୈଧାଂସି ସମିଦ୍ଧୋଽଗ୍ନିଃ ଭସ୍ମସାତ୍କୁରୁତେଽର୍ଜୁନ ।
ଜ୍ଞାନାଗ୍ନିଃ ସର୍ଵକର୍ମାଣି ଭସ୍ମସାତ୍କୁରୁତେ ତଥା ॥37॥
ନ ହି ଜ୍ଞାନେନ ସଦୃଶଂ ପଵିତ୍ରମିହ ଵିଦ୍ୟତେ ।
ତତ୍ସ୍ଵୟଂ ୟୋଗସଂସିଦ୍ଧଃ କାଲେନାତ୍ମନି ଵିଂଦତି ॥38॥
ଶ୍ରଦ୍ଧାଵାନ୍ ଲଭତେ ଜ୍ଞାନଂ ତତ୍ପରଃ ସଂୟତେଂଦ୍ରିୟଃ ।
ଜ୍ଞାନଂ ଲବ୍ଧ୍ଵା ପରାଂ ଶାଂତିମ୍ ଅଚିରେଣାଧିଗଚ୍ଛତି ॥39॥
ଅଜ୍ଞଶ୍ଚାଶ୍ରଦ୍ଦଧାନଶ୍ଚ ସଂଶୟାତ୍ମା ଵିନଶ୍ୟତି ।
ନାୟଂ ଲୋକୋଽସ୍ତି ନ ପରଃ ନ ସୁଖଂ ସଂଶୟାତ୍ମନଃ ॥40॥
ୟୋଗସନ୍ନ୍ୟସ୍ତକର୍ମାଣଂ ଜ୍ଞାନସଂଛିନ୍ନସଂଶୟମ୍ ।
ଆତ୍ମଵଂତଂ ନ କର୍ମାଣି ନିବଧ୍ନଂତି ଧନଂଜୟ ॥41॥
ତସ୍ମାଦଜ୍ଞାନସଂଭୂତଂ ହୃତ୍ସ୍ଥଂ ଜ୍ଞାନାସିନାତ୍ମନଃ ।
ଛିତ୍ତ୍ଵୈନଂ ସଂଶୟଂ ୟୋଗମ୍ ଆତିଷ୍ଠୋତ୍ତିଷ୍ଠ ଭାରତ ॥42॥
॥ ଓଂ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵଦ୍ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ ବ୍ରହ୍ମଵିଦ୍ୟାୟାଂ
ୟୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂଵାଦେ ଜ୍ଞାନୟୋଗୋ ନାମ ଚତୁର୍ଥୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥