ଓଂ ଶ୍ରୀ ପରମାତ୍ମନେ ନମଃ
ଅଥ ଷଷ୍ଠୋଽଧ୍ୟାୟଃ
ଆତ୍ମସଂୟମୟୋଗଃ
ଶ୍ରୀ ଭଗଵାନୁଵାଚ
ଅନାଶ୍ରିତଃ କର୍ମଫଲଂ କାର୍ୟଂ କର୍ମ କରୋତି ୟଃ ।
ସ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ଚ ୟୋଗୀ ଚ ନ ନିରଗ୍ନିର୍ନ ଚାକ୍ରିୟଃ ॥1॥
ୟଂ ସନ୍ନ୍ୟାସମିତି ପ୍ରାହୁଃ ୟୋଗଂ ତଂ ଵିଦ୍ଧି ପାଂଡଵ ।
ନ ହ୍ୟସନ୍ନ୍ୟସ୍ତସଂକଲ୍ପଃ ୟୋଗୀ ଭଵତି କଶ୍ଚନ ॥2॥
ଆରୁରୁକ୍ଷୋର୍ମୁନେର୍ୟୋଗଂ କର୍ମ କାରଣମୁଚ୍ୟତେ ।
ୟୋଗାରୂଢସ୍ୟ ତସ୍ୟୈଵ ଶମଃ କାରଣମୁଚ୍ୟତେ ॥3॥
ୟଦା ହି ନେଂଦ୍ରିୟାର୍ଥେଷୁ ନ କର୍ମସ୍ଵନୁଷଜ୍ଜତେ ।
ସର୍ଵସଂକଲ୍ପସନ୍ନ୍ୟାସୀ ୟୋଗାରୂଢସ୍ତଦୋଚ୍ୟତେ ॥4॥
ଉଦ୍ଧରେଦାତ୍ମନାଽଽତ୍ମାନଂ ନାତ୍ମାନମଵସାଦୟେତ୍ ।
ଆତ୍ମୈଵ ହ୍ୟାତ୍ମନୋ ବଂଧୁଃ ଆତ୍ମୈଵ ରିପୁରାତ୍ମନଃ ॥5॥
ବଂଧୁରାତ୍ମାତ୍ମନସ୍ତସ୍ୟ ୟେନାତ୍ମୈଵାତ୍ମନା ଜିତଃ ।
ଅନାତ୍ମନସ୍ତୁ ଶତ୍ରୁତ୍ଵେ ଵର୍ତେତାତ୍ମୈଵ ଶତ୍ରୁଵତ୍ ॥6॥
ଜିତାତ୍ମନଃ ପ୍ରଶାଂତସ୍ୟ ପରମାତ୍ମା ସମାହିତଃ ।
ଶୀତୋଷ୍ଣସୁଖଦୁଃଖେଷୁ ତଥା ମାନାପମାନୟୋଃ ॥7॥
ଜ୍ଞାନଵିଜ୍ଞାନତୃପ୍ତାତ୍ମା କୂଟସ୍ଥୋ ଵିଜିତେଂଦ୍ରିୟଃ ।
ୟୁକ୍ତ ଇତ୍ୟୁଚ୍ୟତେ ୟୋଗୀ ସମଲୋଷ୍ଟାଶ୍ମକାଂଚନଃ ॥8॥
ସୁହୃନ୍ମିତ୍ରାର୍ୟୁଦାସୀନମଧ୍ୟସ୍ଥଦ୍ଵେଷ୍ୟବଂଧୁଷୁ ।
ସାଧୁଷ୍ଵପି ଚ ପାପେଷୁ ସମବୁଦ୍ଧିର୍ଵିଶିଷ୍ୟତେ ॥9॥
ୟୋଗୀ ୟୁଂଜୀତ ସତତମ୍ ଆତ୍ମାନଂ ରହସି ସ୍ଥିତଃ ।
ଏକାକୀ ୟତଚିତ୍ତାତ୍ମା ନିରାଶୀରପରିଗ୍ରହଃ ॥10॥
ଶୁଚୌ ଦେଶେ ପ୍ରତିଷ୍ଠାପ୍ୟ ସ୍ଥିରମାସନମାତ୍ମନଃ ।
ନାତ୍ୟୁଚ୍ଛ୍ରିତଂ ନାତିନୀଚଂ ଚୈଲାଜିନକୁଶୋତ୍ତରମ୍ ॥11॥
ତତ୍ରୈକାଗ୍ରଂ ମନଃ କୃତ୍ଵା ୟତଚିତ୍ତେଂଦ୍ରିୟକ୍ରିୟଃ ।
ଉପଵିଶ୍ୟାସନେ ୟୁଂଜ୍ୟାତ୍ ୟୋଗମାତ୍ମଵିଶୁଦ୍ଧୟେ ॥12॥
ସମଂ କାୟଶିରୋଗ୍ରୀଵଂ ଧାରୟନ୍ନଚଲଂ ସ୍ଥିରଃ ।
ସଂପ୍ରେକ୍ଷ୍ୟ ନାସିକାଗ୍ରଂ ସ୍ଵଂ ଦିଶଶ୍ଚାନଵଲୋକୟନ୍ ॥13॥
ପ୍ରଶାଂତାତ୍ମା ଵିଗତ ଭୀଃ ବ୍ରହ୍ମଚାରିଵ୍ରତେ ସ୍ଥିତଃ ।
ମନଃ ସଂୟମ୍ୟ ମଚ୍ଚିତ୍ତଃ ୟୁକ୍ତ ଆସୀତ ମତ୍ପରଃ ॥14॥
ୟୁଂଜନ୍ନେଵଂ ସଦାଽଽତ୍ମାନଂ ୟୋଗୀ ନିୟତମାନସଃ ।
ଶାଂତିଂ ନିର୍ଵାଣପରମାଂ ମତ୍ସଂସ୍ଥାମଧିଗଚ୍ଛତି ॥15॥
ନାତ୍ୟଶ୍ନତସ୍ତୁ ୟୋଗୋଽସ୍ତି ନ ଚୈକାଂତମନଶ୍ନତଃ ।
ନ ଚାତି ସ୍ଵପ୍ନଶୀଲସ୍ୟ ଜାଗ୍ରତୋ ନୈଵ ଚାର୍ଜୁନ ॥16॥
ୟୁକ୍ତାହାରଵିହାରସ୍ୟ ୟୁକ୍ତଚେଷ୍ଟସ୍ୟ କର୍ମସୁ ।
ୟୁକ୍ତସ୍ଵପ୍ନାଵବୋଧସ୍ୟ ୟୋଗୋ ଭଵତି ଦୁଃଖହା ॥17॥
ୟଦା ଵିନିୟତଂ ଚିତ୍ତମ୍ ଆତ୍ମନ୍ୟେଵାଵତିଷ୍ଠତେ ।
ନିସ୍ସ୍ପୃହଃ ସର୍ଵକାମେଭ୍ୟଃ ୟୁକ୍ତ ଇତ୍ୟୁଚ୍ୟତେ ତଦା ॥18॥
ୟଥା ଦୀପୋ ନିଵାତସ୍ଥଃ ନେଂଗତେ ସୋପମା ସ୍ମୃତା ।
ୟୋଗିନୋ ୟତଚିତ୍ତସ୍ୟ ୟୁଂଜତୋ ୟୋଗମାତ୍ମନଃ ॥19॥
ୟତ୍ରୋପରମତେ ଚିତ୍ତଂ ନିରୁଦ୍ଧଂ ୟୋଗସେଵୟା ।
ୟତ୍ର ଚୈଵାତ୍ମନାତ୍ମାନଂ ପଶ୍ୟନ୍ନାତ୍ମନି ତୁଷ୍ୟତି ॥20॥
ସୁଖମାତ୍ୟଂତିକଂ ୟତ୍ତତ୍ ବୁଦ୍ଧିଗ୍ରାହ୍ୟମତୀଂଦ୍ରିୟମ୍ ।
ଵେତ୍ତି ୟତ୍ର ନ ଚୈଵାୟଂ ସ୍ଥିତଶ୍ଚଲତି ତତ୍ତ୍ଵତଃ ॥21॥
ୟଂ ଲବ୍ଧ୍ଵା ଚାପରଂ ଲାଭଂ ମନ୍ୟତେ ନାଧିକଂ ତତଃ ।
ୟସ୍ମିନ୍ ସ୍ଥିତୋ ନ ଦୁଃଖେନ ଗୁରୁଣାପି ଵିଚାଲ୍ୟତେ ॥22॥
ତଂ ଵିଦ୍ୟାତ୍ ଦୁଃଖସଂୟୋଗଵିୟୋଗଂ ୟୋଗସଂଜ୍ଞିତମ୍ ।
ସ ନିଶ୍ଚୟେନ ୟୋକ୍ତଵ୍ୟଃ ୟୋଗୋଽନିର୍ଵିଣ୍ଣଚେତସା ॥23॥
ସଂକଲ୍ପପ୍ରଭଵାନ୍କାମାନ୍ ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ସର୍ଵାନଶେଷତଃ ।
ମନସୈଵେଂଦ୍ରିୟଗ୍ରାମଂ ଵିନିୟମ୍ୟ ସମଂତତଃ ॥24॥
ଶନୈଃ ଶନୈରୁପରମେତ୍ ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ଧୃତିଗୃହୀତୟା ।
ଆତ୍ମସଂସ୍ଥଂ ମନଃ କୃତ୍ଵା ନ କିଂଚିଦପି ଚିଂତୟେତ୍ ॥25॥
ୟତୋ ୟତୋ ନିଶ୍ଚରତି ମନଶ୍ଚଂଚଲମସ୍ଥିରମ୍ ।
ତତସ୍ତତୋ ନିୟମ୍ୟୈତତ୍ ଆତ୍ମନ୍ୟେଵ ଵଶଂ ନୟେତ୍ ॥26॥
ପ୍ରଶାଂତମନସଂ ହ୍ୟେନଂ ୟୋଗିନଂ ସୁଖମୁତ୍ତମମ୍ ।
ଉପୈତି ଶାଂତରଜସଂ ବ୍ରହ୍ମଭୂତମକଲ୍ମଷମ୍ ॥27॥
ୟୁଂଜନ୍ନେଵଂ ସଦାଽଽତ୍ମାନଂ ୟୋଗୀ ଵିଗତକଲ୍ମଷଃ ।
ସୁଖେନ ବ୍ରହ୍ମସଂସ୍ପର୍ଶମ୍ ଅତ୍ୟଂତଂ ସୁଖମଶ୍ନୁତେ ॥28॥
ସର୍ଵଭୂତସ୍ଥମାତ୍ମାନଂ ସର୍ଵଭୂତାନି ଚାତ୍ମନି ।
ଈକ୍ଷତେ ୟୋଗୟୁକ୍ତାତ୍ମା ସର୍ଵତ୍ର ସମଦର୍ଶନଃ ॥29॥
ୟୋ ମାଂ ପଶ୍ୟତି ସର୍ଵତ୍ର ସର୍ଵଂ ଚ ମୟି ପଶ୍ୟତି ।
ତସ୍ୟାହଂ ନ ପ୍ରଣଶ୍ୟାମି ସ ଚ ମେ ନ ପ୍ରଣଶ୍ୟତି ॥30॥
ସର୍ଵଭୂତସ୍ଥିତଂ ୟୋ ମାଂ ଭଜତ୍ୟେକତ୍ଵମାସ୍ଥିତଃ ।
ସର୍ଵଥା ଵର୍ତମାନୋଽପି ସ ୟୋଗୀ ମୟି ଵର୍ତତେ ॥31॥
ଆତ୍ମୌପମ୍ୟେନ ସର୍ଵତ୍ର ସମଂ ପଶ୍ୟତି ୟୋଽର୍ଜୁନ ।
ସୁଖଂ ଵା ୟଦି ଵା ଦୁଃଖଂ ସ ୟୋଗୀ ପରମୋ ମତଃ ॥32॥
ଅର୍ଜୁନ ଉଵାଚ –
ୟୋଽୟଂ ୟୋଗସ୍ତ୍ଵୟା ପ୍ରୋକ୍ତଃ ସାମ୍ୟେନ ମଧୁସୂଦନ ।
ଏତସ୍ୟାହଂ ନ ପଶ୍ୟାମି ଚଂଚଲତ୍ଵାତ୍ସ୍ଥିତିଂ ସ୍ଥିରାମ୍ ॥33॥
ଚଂଚଲଂ ହି ମନଃ କୃଷ୍ଣ ପ୍ରମାଥି ବଲଵଦ୍ଦୃଢମ୍ ।
ତସ୍ୟାହଂ ନିଗ୍ରହଂ ମନ୍ୟେ ଵାୟୋରିଵ ସୁଦୁଷ୍କରମ୍ ॥34॥
ଶ୍ରୀ ଭଗଵାନୁଵାଚ –
ଅସଂଶୟଂ ମହାବାହୋ ମନୋ ଦୁର୍ନିଗ୍ରହଂ ଚଲମ୍ ।
ଅଭ୍ୟାସେନ ତୁ କୌଂତେୟ ଵୈରାଗ୍ୟେଣ ଚ ଗୃହ୍ୟତେ ॥35॥
ଅସଂୟତାତ୍ମନା ୟୋଗଃ ଦୁଷ୍ପ୍ରାପ ଇତି ମେ ମତିଃ ।
ଵଶ୍ୟାତ୍ମନା ତୁ ୟତତା ଶକ୍ୟୋଽଵାପ୍ତୁମୁପାୟତଃ ॥36॥
ଅର୍ଜୁନ ଉଵାଚ
ଅୟତିଃ ଶ୍ରଦ୍ଧୟୋପେତଃ ୟୋଗାଚ୍ଚଲିତମାନସଃ ।
ଅପ୍ରାପ୍ୟ ୟୋଗସଂସିଦ୍ଧିଂ କାଂ ଗତିଂ କୃଷ୍ଣ ଗଚ୍ଛତି ॥37॥
କଚ୍ଚିନ୍ନୋଭୟଵିଭ୍ରଷ୍ଟଃ ଛିନ୍ନାଭ୍ରମିଵ ନଶ୍ୟତି ।
ଅପ୍ରତିଷ୍ଠୋ ମହାବାହୋ ଵିମୂଢୋ ବ୍ରହ୍ମଣଃ ପଥି ॥38॥
ଏତନ୍ମେ ସଂଶୟଂ କୃଷ୍ଣ ଛେତ୍ତୁମର୍ହସ୍ୟଶେଷତଃ ।
ତ୍ଵଦନ୍ୟଃ ସଂଶୟସ୍ୟାସ୍ୟ ଛେତ୍ତା ନ ହ୍ୟୁପପଦ୍ୟତେ ॥39॥
ଶ୍ରୀ ଭଗଵାନୁଵାଚ
ପାର୍ଥ ନୈଵେହ ନାମୁତ୍ର ଵିନାଶସ୍ତସ୍ୟ ଵିଦ୍ୟତେ ।
ନ ହି କଲ୍ୟାଣକୃତ୍କଶ୍ଚିତ୍ ଦୁର୍ଗତିଂ ତାତ ଗଚ୍ଛତି ॥40॥
ପ୍ରାପ୍ୟ ପୁଣ୍ୟକୃତାଂ ଲୋକାନ୍ ଉଷିତ୍ଵା ଶାଶ୍ଵତୀଃ ସମାଃ ।
ଶୁଚୀନାଂ ଶ୍ରୀମତାଂ ଗେହେ ୟୋଗଭ୍ରଷ୍ଟୋଽଭିଜାୟତେ ॥41॥
ଅଥଵା ୟୋଗିନାମେଵ କୁଲେ ଭଵତି ଧୀମତାମ୍ ।
ଏତଦ୍ଧି ଦୁର୍ଲଭତରଂ ଲୋକେ ଜନ୍ମ ୟଦୀଦୃଶମ୍ ॥42॥
ତତ୍ର ତଂ ବୁଦ୍ଧିସଂୟୋଗଂ ଲଭତେ ପୌର୍ଵଦେହିକମ୍ ।
ୟତତେ ଚ ତତୋ ଭୂୟଃ ସଂସିଦ୍ଧୌ କୁରୁନଂଦନ ॥43॥
ପୂର୍ଵାଭ୍ୟାସେନ ତେନୈଵ ହ୍ରିୟତେ ହ୍ୟଵଶୋଽପି ସଃ ।
ଜିଜ୍ଞାସୁରପି ୟୋଗସ୍ୟ ଶବ୍ଦବ୍ରହ୍ମାତିଵର୍ତତେ ॥44॥
ପ୍ରୟତ୍ନାଦ୍ୟତମାନସ୍ତୁ ୟୋଗୀ ସଂଶୁଦ୍ଧକିଲ୍ବିଷଃ ।
ଅନେକଜନ୍ମସଂସିଦ୍ଧଃ ତତୋ ୟାତି ପରାଂ ଗତିମ୍ ॥45॥
ତପସ୍ଵିଭ୍ୟୋଽଧିକୋ ୟୋଗୀ ଜ୍ଞାନିଭ୍ୟୋଽପି ମତୋଽଧିକଃ ।
କର୍ମିଭ୍ୟଶ୍ଚାଧିକୋ ୟୋଗୀ ତସ୍ମାଦ୍ୟୋଗୀ ଭଵାର୍ଜୁନ ॥46॥
ୟୋଗିନାମପି ସର୍ଵେଷାଂ ମଦ୍ଗତେନାଂତରାତ୍ମନା ।
ଶ୍ରଦ୍ଧାଵାନ୍ଭଜତେ ୟୋ ମାଂ ସ ମେ ୟୁକ୍ତତମୋ ମତଃ ॥47॥
॥ ଓଂ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵଦ୍ଗୀତାସୁ ଉପନିଷତ୍ସୁ ବ୍ରହ୍ମଵିଦ୍ୟାୟାଂ
ୟୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂଵାଦେ ଆତ୍ମସଂୟମୟୋଗୋ ନାମ ଷଷ୍ଠୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥