ଅଥ ଷଷ୍ଠୋଽଧ୍ୟାୟଃ ।
ଆତ୍ମସଂୟମୟୋଗଃ
ଶ୍ରୀଭଗଵାନୁଵାଚ ।
ଅନାଶ୍ରିତଃ କର୍ମଫଲଂ କାର୍ୟଂ କର୍ମ କରୋତି ୟଃ ।
ସ ସଂନ୍ୟାସୀ ଚ ୟୋଗୀ ଚ ନ ନିରଗ୍ନିର୍ନ ଚାକ୍ରିୟଃ ॥ 1 ॥
ୟଂ ସଂନ୍ୟାସମିତି ପ୍ରାହୁର୍ୟୋଗଂ ତଂ ଵିଦ୍ଧି ପାଂଡଵ ।
ନ ହ୍ୟସଂନ୍ୟସ୍ତସଂକଲ୍ପୋ ୟୋଗୀ ଭଵତି କଶ୍ଚନ ॥ 2 ॥
ଆରୁରୁକ୍ଷୋର୍ମୁନେର୍ୟୋଗଂ କର୍ମ କାରଣମୁଚ୍ୟତେ ।
ୟୋଗାରୂଢସ୍ୟ ତସ୍ୟୈଵ ଶମଃ କାରଣମୁଚ୍ୟତେ ॥ 3 ॥
ୟଦା ହି ନେଂଦ୍ରିୟାର୍ଥେଷୁ ନ କର୍ମସ୍ଵନୁଷଜ୍ଜତେ ।
ସର୍ଵସଂକଲ୍ପସଂନ୍ୟାସୀ ୟୋଗାରୂଢସ୍ତଦୋଚ୍ୟତେ ॥ 4 ॥
ଉଦ୍ଧରେଦାତ୍ମନାତ୍ମାନଂ ନାତ୍ମାନମଵସାଦୟେତ୍ ।
ଆତ୍ମୈଵ ହ୍ୟାତ୍ମନୋ ବଂଧୁରାତ୍ମୈଵ ରିପୁରାତ୍ମନଃ ॥ 5 ॥
ବଂଧୁରାତ୍ମାତ୍ମନସ୍ତସ୍ୟ ୟେନାତ୍ମୈଵାତ୍ମନା ଜିତଃ ।
ଅନାତ୍ମନସ୍ତୁ ଶତ୍ରୁତ୍ଵେ ଵର୍ତେତାତ୍ମୈଵ ଶତ୍ରୁଵତ୍ ॥ 6 ॥
ଜିତାତ୍ମନଃ ପ୍ରଶାଂତସ୍ୟ ପରମାତ୍ମା ସମାହିତଃ ।
ଶୀତୋଷ୍ଣସୁଖଦୁଃଖେଷୁ ତଥା ମାନାପମାନୟୋଃ ॥ 7 ॥
ଜ୍ଞାନଵିଜ୍ଞାନତୃପ୍ତାତ୍ମା କୂଟସ୍ଥୋ ଵିଜିତେଂଦ୍ରିୟଃ ।
ୟୁକ୍ତ ଇତ୍ୟୁଚ୍ୟତେ ୟୋଗୀ ସମଲୋଷ୍ଟାଶ୍ମକାଂଚନଃ ॥ 8 ॥
ସୁହୃନ୍ମିତ୍ରାର୍ୟୁଦାସୀନମଧ୍ୟସ୍ଥଦ୍ଵେଷ୍ୟବଂଧୁଷୁ ।
ସାଧୁଷ୍ଵପି ଚ ପାପେଷୁ ସମବୁଦ୍ଧିର୍ଵିଶିଷ୍ୟତେ ॥ 9 ॥
ୟୋଗୀ ୟୁଂଜୀତ ସତତମାତ୍ମାନଂ ରହସି ସ୍ଥିତଃ ।
ଏକାକୀ ୟତଚିତ୍ତାତ୍ମା ନିରାଶୀରପରିଗ୍ରହଃ ॥ 10 ॥
ଶୁଚୌ ଦେଶେ ପ୍ରତିଷ୍ଠାପ୍ୟ ସ୍ଥିରମାସନମାତ୍ମନଃ ।
ନାତ୍ୟୁଚ୍ଛ୍ରିତଂ ନାତିନୀଚଂ ଚୈଲାଜିନକୁଶୋତ୍ତରମ୍ ॥ 11 ॥
ତତ୍ରୈକାଗ୍ରଂ ମନଃ କୃତ୍ଵା ୟତଚିତ୍ତେଂଦ୍ରିୟକ୍ରିୟାଃ ।
ଉପଵିଶ୍ୟାସନେ ୟୁଂଜ୍ୟାଦ୍ୟୋଗମାତ୍ମଵିଶୁଦ୍ଧୟେ ॥ 12 ॥
ସମଂ କାୟଶିରୋଗ୍ରୀଵଂ ଧାରୟନ୍ନଚଲଂ ସ୍ଥିରଃ ।
ସଂପ୍ରେକ୍ଷ୍ୟ ନାସିକାଗ୍ରଂ ସ୍ଵଂ ଦିଶଶ୍ଚାନଵଲୋକୟନ୍ ॥ 13 ॥
ପ୍ରଶାଂତାତ୍ମା ଵିଗତଭୀର୍ବ୍ରହ୍ମଚାରିଵ୍ରତେ ସ୍ଥିତଃ ।
ମନଃ ସଂୟମ୍ୟ ମଚ୍ଚିତ୍ତୋ ୟୁକ୍ତ ଆସୀତ ମତ୍ପରଃ ॥ 14 ॥
ୟୁଂଜନ୍ନେଵଂ ସଦାତ୍ମାନଂ ୟୋଗୀ ନିୟତମାନସଃ ।
ଶାଂତିଂ ନିର୍ଵାଣପରମାଂ ମତ୍ସଂସ୍ଥାମଧିଗଚ୍ଛତି ॥ 15 ॥
ନାତ୍ୟଶ୍ନତସ୍ତୁ ୟୋଗୋଽସ୍ତି ନ ଚୈକାଂତମନଶ୍ନତଃ ।
ନ ଚାତିସ୍ଵପ୍ନଶୀଲସ୍ୟ ଜାଗ୍ରତୋ ନୈଵ ଚାର୍ଜୁନ ॥ 16 ॥
ୟୁକ୍ତାହାରଵିହାରସ୍ୟ ୟୁକ୍ତଚେଷ୍ଟସ୍ୟ କର୍ମସୁ ।
ୟୁକ୍ତସ୍ଵପ୍ନାଵବୋଧସ୍ୟ ୟୋଗୋ ଭଵତି ଦୁଃଖହା ॥ 17 ॥
ୟଦା ଵିନିୟତଂ ଚିତ୍ତମାତ୍ମନ୍ୟେଵାଵତିଷ୍ଠତେ ।
ନିଃସ୍ପୃହଃ ସର୍ଵକାମେଭ୍ୟୋ ୟୁକ୍ତ ଇତ୍ୟୁଚ୍ୟତେ ତଦା ॥ 18 ॥
ୟଥା ଦୀପୋ ନିଵାତସ୍ଥୋ ନେଂଗତେ ସୋପମା ସ୍ମୃତା ।
ୟୋଗିନୋ ୟତଚିତ୍ତସ୍ୟ ୟୁଂଜତୋ ୟୋଗମାତ୍ମନଃ ॥ 19 ॥
ୟତ୍ରୋପରମତେ ଚିତ୍ତଂ ନିରୁଦ୍ଧଂ ୟୋଗସେଵୟା ।
ୟତ୍ର ଚୈଵାତ୍ମନାତ୍ମାନଂ ପଶ୍ୟନ୍ନାତ୍ମନି ତୁଷ୍ୟତି ॥ 20 ॥
ସୁଖମାତ୍ୟଂତିକଂ ୟତ୍ତଦ୍ବୁଦ୍ଧିଗ୍ରାହ୍ୟମତୀଂଦ୍ରିୟମ୍ ।
ଵେତ୍ତି ୟତ୍ର ନ ଚୈଵାୟଂ ସ୍ଥିତଶ୍ଚଲତି ତତ୍ତ୍ଵତଃ ॥ 21 ॥
ୟଂ ଲବ୍ଧ୍ଵା ଚାପରଂ ଲାଭଂ ମନ୍ୟତେ ନାଧିକଂ ତତଃ ।
ୟସ୍ମିନ୍ସ୍ଥିତୋ ନ ଦୁଃଖେନ ଗୁରୁଣାପି ଵିଚାଲ୍ୟତେ ॥ 22 ॥
ତଂ ଵିଦ୍ୟାଦ୍ଦୁଃଖସଂୟୋଗଵିୟୋଗଂ ୟୋଗସଂଜ୍ଞିତମ୍ ।
ସ ନିଶ୍ଚୟେନ ୟୋକ୍ତଵ୍ୟୋ ୟୋଗୋଽନିର୍ଵିଣ୍ଣଚେତସା ॥ 23 ॥
ସଂକଲ୍ପପ୍ରଭଵାନ୍କାମାଂସ୍ତ୍ୟକ୍ତ୍ଵା ସର୍ଵାନଶେଷତଃ ।
ମନସୈଵେଂଦ୍ରିୟଗ୍ରାମଂ ଵିନିୟମ୍ୟ ସମଂତତଃ ॥ 24 ॥
ଶନୈଃ ଶନୈରୁପରମେଦ୍ବୁଦ୍ଧ୍ୟା ଧୃତିଗୃହୀତୟା ।
ଆତ୍ମସଂସ୍ଥଂ ମନଃ କୃତ୍ଵା ନ କିଂଚିଦପି ଚିଂତୟେତ୍ ॥ 25 ॥
ୟତୋ ୟତୋ ନିଶ୍ଚରତି ମନଶ୍ଚଂଚଲମସ୍ଥିରମ୍ ।
ତତସ୍ତତୋ ନିୟମ୍ୟୈତଦାତ୍ମନ୍ୟେଵ ଵଶଂ ନୟେତ୍ ॥ 26 ॥
ପ୍ରଶାଂତମନସଂ ହ୍ୟେନଂ ୟୋଗିନଂ ସୁଖମୁତ୍ତମମ୍ ।
ଉପୈତି ଶାଂତରଜସଂ ବ୍ରହ୍ମଭୂତମକଲ୍ମଷମ୍ ॥ 27 ॥
ୟୁଂଜନ୍ନେଵଂ ସଦାତ୍ମାନଂ ୟୋଗୀ ଵିଗତକଲ୍ମଷଃ ।
ସୁଖେନ ବ୍ରହ୍ମସଂସ୍ପର୍ଶମତ୍ୟଂତଂ ସୁଖମଶ୍ନୁତେ ॥ 28 ॥
ସର୍ଵଭୂତସ୍ଥମାତ୍ମାନଂ ସର୍ଵଭୂତାନି ଚାତ୍ମନି ।
ଈକ୍ଷତେ ୟୋଗୟୁକ୍ତାତ୍ମା ସର୍ଵତ୍ର ସମଦର୍ଶନଃ ॥ 29 ॥
ୟୋ ମାଂ ପଶ୍ୟତି ସର୍ଵତ୍ର ସର୍ଵଂ ଚ ମୟି ପଶ୍ୟତି ।
ତସ୍ୟାହଂ ନ ପ୍ରଣଶ୍ୟାମି ସ ଚ ମେ ନ ପ୍ରଣଶ୍ୟତି ॥ 30 ॥
ସର୍ଵଭୂତସ୍ଥିତଂ ୟୋ ମାଂ ଭଜତ୍ୟେକତ୍ଵମାସ୍ଥିତଃ ।
ସର୍ଵଥା ଵର୍ତମାନୋଽପି ସ ୟୋଗୀ ମୟି ଵର୍ତତେ ॥ 31 ॥
ଆତ୍ମୌପମ୍ୟେନ ସର୍ଵତ୍ର ସମଂ ପଶ୍ୟତି ୟୋଽର୍ଜୁନ ।
ସୁଖଂ ଵା ୟଦି ଵା ଦୁଃଖଂ ସ ୟୋଗୀ ପରମୋ ମତଃ ॥ 32 ॥
ଅର୍ଜୁନ ଉଵାଚ ।
ୟୋଽୟଂ ୟୋଗସ୍ତ୍ଵୟା ପ୍ରୋକ୍ତଃ ସାମ୍ୟେନ ମଧୁସୂଦନ ।
ଏତସ୍ୟାହଂ ନ ପଶ୍ୟାମି ଚଂଚଲତ୍ଵାତ୍ସ୍ଥିତିଂ ସ୍ଥିରାମ୍ ॥ 33 ॥
ଚଂଚଲଂ ହି ମନଃ କୃଷ୍ଣ ପ୍ରମାଥି ବଲଵଦ୍ଦୃଢମ୍ ।
ତସ୍ୟାହଂ ନିଗ୍ରହଂ ମନ୍ୟେ ଵାୟୋରିଵ ସୁଦୁଷ୍କରମ୍ ॥ 34 ॥
ଶ୍ରୀଭଗଵାନୁଵାଚ ।
ଅସଂଶୟଂ ମହାବାହୋ ମନୋ ଦୁର୍ନିଗ୍ରହଂ ଚଲମ୍ ।
ଅଭ୍ୟାସେନ ତୁ କୌଂତେୟ ଵୈରାଗ୍ୟେଣ ଚ ଗୃହ୍ୟତେ ॥ 35 ॥
ଅସଂୟତାତ୍ମନା ୟୋଗୋ ଦୁଷ୍ପ୍ରାପ ଇତି ମେ ମତିଃ ।
ଵଶ୍ୟାତ୍ମନା ତୁ ୟତତା ଶକ୍ୟୋଽଵାପ୍ତୁମୁପାୟତଃ ॥ 36 ॥
ଅର୍ଜୁନ ଉଵାଚ ।
ଅୟତିଃ ଶ୍ରଦ୍ଧୟୋପେତୋ ୟୋଗାଚ୍ଚଲିତମାନସଃ ।
ଅପ୍ରାପ୍ୟ ୟୋଗସଂସିଦ୍ଧିଂ କାଂ ଗତିଂ କୃଷ୍ଣ ଗଚ୍ଛତି ॥ 37 ॥
କଚ୍ଚିନ୍ନୋଭୟଵିଭ୍ରଷ୍ଟଶ୍ଛିନ୍ନାଭ୍ରମିଵ ନଶ୍ୟତି ।
ଅପ୍ରତିଷ୍ଠୋ ମହାବାହୋ ଵିମୂଢୋ ବ୍ରହ୍ମଣଃ ପଥି ॥ 38 ॥
ଏତନ୍ମେ ସଂଶୟଂ କୃଷ୍ଣ ଛେତ୍ତୁମର୍ହସ୍ୟଶେଷତଃ ।
ତ୍ଵଦନ୍ୟଃ ସଂଶୟସ୍ୟାସ୍ୟ ଛେତ୍ତା ନ ହ୍ୟୁପପଦ୍ୟତେ ॥ 39 ॥
ଶ୍ରୀଭଗଵାନୁଵାଚ ।
ପାର୍ଥ ନୈଵେହ ନାମୁତ୍ର ଵିନାଶସ୍ତସ୍ୟ ଵିଦ୍ୟତେ ।
ନ ହି କଲ୍ୟାଣକୃତ୍କଶ୍ଚିଦ୍ଦୁର୍ଗତିଂ ତାତ ଗଚ୍ଛତି ॥ 40 ॥
ପ୍ରାପ୍ୟ ପୁଣ୍ୟକୃତାଂ ଲୋକାନୁଷିତ୍ଵା ଶାଶ୍ଵତୀଃ ସମାଃ ।
ଶୁଚୀନାଂ ଶ୍ରୀମତାଂ ଗେହେ ୟୋଗଭ୍ରଷ୍ଟୋଽଭିଜାୟତେ ॥ 41 ॥
ଅଥଵା ୟୋଗିନାମେଵ କୁଲେ ଭଵତି ଧୀମତାମ୍ ।
ଏତଦ୍ଧି ଦୁର୍ଲଭତରଂ ଲୋକେ ଜନ୍ମ ୟଦୀଦୃଶମ୍ ॥ 42 ॥
ତତ୍ର ତଂ ବୁଦ୍ଧିସଂୟୋଗଂ ଲଭତେ ପୌର୍ଵଦେହିକମ୍ ।
ୟତତେ ଚ ତତୋ ଭୂୟଃ ସଂସିଦ୍ଧୌ କୁରୁନଂଦନ ॥ 43 ॥
ପୂର୍ଵାଭ୍ୟାସେନ ତେନୈଵ ହ୍ରିୟତେ ହ୍ୟଵଶୋଽପି ସଃ ।
ଜିଜ୍ଞାସୁରପି ୟୋଗସ୍ୟ ଶବ୍ଦବ୍ରହ୍ମାତିଵର୍ତତେ ॥ 44 ॥
ପ୍ରୟତ୍ନାଦ୍ୟତମାନସ୍ତୁ ୟୋଗୀ ସଂଶୁଦ୍ଧକିଲ୍ବିଷଃ ।
ଅନେକଜନ୍ମସଂସିଦ୍ଧସ୍ତତୋ ୟାତି ପରାଂ ଗତିମ୍ ॥ 45 ॥
ତପସ୍ଵିଭ୍ୟୋଽଧିକୋ ୟୋଗୀ ଜ୍ଞାନିଭ୍ୟୋଽପି ମତୋଽଧିକଃ ।
କର୍ମିଭ୍ୟଶ୍ଚାଧିକୋ ୟୋଗୀ ତସ୍ମାଦ୍ୟୋଗୀ ଭଵାର୍ଜୁନ ॥ 46 ॥
ୟୋଗିନାମପି ସର୍ଵେଷାଂ ମଦ୍ଗତେନାଂତରାତ୍ମନା ।
ଶ୍ରଦ୍ଧାଵାନ୍ଭଜତେ ୟୋ ମାଂ ସ ମେ ୟୁକ୍ତତମୋ ମତଃ ॥ 47 ॥
ଓଂ ତତ୍ସଦିତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵଦ୍ଗୀତାସୂପନିଷତ୍ସୁ ବ୍ରହ୍ମଵିଦ୍ୟାୟାଂ ୟୋଗଶାସ୍ତ୍ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାର୍ଜୁନସଂଵାଦେ
ଆତ୍ମସଂୟମୟୋଗୋ ନାମ ଷଷ୍ଠୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥6 ॥