ଶ୍ରୀଗଣେଶାୟ ନମଃ
ଶ୍ରୀଜାନକୀଵଲ୍ଲଭୋ ଵିଜୟତେ
ଶ୍ରୀରାମଚରିତମାନସ
ଚତୁର୍ଥ ସୋପାନ (କିଷ୍କିଂଧାକାଂଡ)
କୁଂଦେଂଦୀଵରସୁଂଦରାଵତିବଲୌ ଵିଜ୍ଞାନଧାମାଵୁଭୌ
ଶୋଭାଢ୍ୟୌ ଵରଧନ୍ଵିନୌ ଶ୍ରୁତିନୁତୌ ଗୋଵିପ୍ରଵୃଂଦପ୍ରିୟୌ।
ମାୟାମାନୁଷରୂପିଣୌ ରଘୁଵରୌ ସଦ୍ଧର୍ମଵର୍ମୌଂ ହିତୌ
ସୀତାନ୍ଵେଷଣତତ୍ପରୌ ପଥିଗତୌ ଭକ୍ତିପ୍ରଦୌ ତୌ ହି ନଃ ॥ 1 ॥
ବ୍ରହ୍ମାଂଭୋଧିସମୁଦ୍ଭଵଂ କଲିମଲପ୍ରଧ୍ଵଂସନଂ ଚାଵ୍ୟୟଂ
ଶ୍ରୀମଚ୍ଛଂଭୁମୁଖେଂଦୁସୁଂଦରଵରେ ସଂଶୋଭିତଂ ସର୍ଵଦା।
ସଂସାରାମୟଭେଷଜଂ ସୁଖକରଂ ଶ୍ରୀଜାନକୀଜୀଵନଂ
ଧନ୍ୟାସ୍ତେ କୃତିନଃ ପିବଂତି ସତତଂ ଶ୍ରୀରାମନାମାମୃତମ୍ ॥ 2 ॥
ସୋ. ମୁକ୍ତି ଜନ୍ମ ମହି ଜାନି ଗ୍ୟାନ ଖାନି ଅଘ ହାନି କର
ଜହଁ ବସ ସଂଭୁ ଭଵାନି ସୋ କାସୀ ସେଇଅ କସ ନ ॥
ଜରତ ସକଲ ସୁର ବୃଂଦ ବିଷମ ଗରଲ ଜେହିଂ ପାନ କିୟ।
ତେହି ନ ଭଜସି ମନ ମଂଦ କୋ କୃପାଲ ସଂକର ସରିସ ॥
ଆଗେଂ ଚଲେ ବହୁରି ରଘୁରାୟା। ରିଷ୍ୟମୂକ ପରଵତ ନିଅରାୟା ॥
ତହଁ ରହ ସଚିଵ ସହିତ ସୁଗ୍ରୀଵା। ଆଵତ ଦେଖି ଅତୁଲ ବଲ ସୀଂଵା ॥
ଅତି ସଭୀତ କହ ସୁନୁ ହନୁମାନା। ପୁରୁଷ ଜୁଗଲ ବଲ ରୂପ ନିଧାନା ॥
ଧରି ବଟୁ ରୂପ ଦେଖୁ ତୈଂ ଜାଈ। କହେସୁ ଜାନି ଜିୟଁ ସୟନ ବୁଝାଈ ॥
ପଠେ ବାଲି ହୋହିଂ ମନ ମୈଲା। ଭାଗୌଂ ତୁରତ ତଜୌଂ ୟହ ସୈଲା ॥
ବିପ୍ର ରୂପ ଧରି କପି ତହଁ ଗୟୂ। ମାଥ ନାଇ ପୂଛତ ଅସ ଭୟୂ ॥
କୋ ତୁମ୍ହ ସ୍ୟାମଲ ଗୌର ସରୀରା। ଛତ୍ରୀ ରୂପ ଫିରହୁ ବନ ବୀରା ॥
କଠିନ ଭୂମି କୋମଲ ପଦ ଗାମୀ। କଵନ ହେତୁ ବିଚରହୁ ବନ ସ୍ଵାମୀ ॥
ମୃଦୁଲ ମନୋହର ସୁଂଦର ଗାତା। ସହତ ଦୁସହ ବନ ଆତପ ବାତା ॥
କୀ ତୁମ୍ହ ତୀନି ଦେଵ ମହଁ କୋଊ। ନର ନାରାୟନ କୀ ତୁମ୍ହ ଦୋଊ ॥
ଦୋ. ଜଗ କାରନ ତାରନ ଭଵ ଭଂଜନ ଧରନୀ ଭାର।
କୀ ତୁମ୍ହ ଅକିଲ ଭୁଵନ ପତି ଲୀନ୍ହ ମନୁଜ ଅଵତାର ॥ 1 ॥
କୋସଲେସ ଦସରଥ କେ ଜାଏ । ହମ ପିତୁ ବଚନ ମାନି ବନ ଆଏ ॥
ନାମ ରାମ ଲଛିମନ ଦୂ ଭାଈ। ସଂଗ ନାରି ସୁକୁମାରି ସୁହାଈ ॥
ଇହାଁ ହରି ନିସିଚର ବୈଦେହୀ। ବିପ୍ର ଫିରହିଂ ହମ ଖୋଜତ ତେହୀ ॥
ଆପନ ଚରିତ କହା ହମ ଗାଈ। କହହୁ ବିପ୍ର ନିଜ କଥା ବୁଝାଈ ॥
ପ୍ରଭୁ ପହିଚାନି ପରେଉ ଗହି ଚରନା। ସୋ ସୁଖ ଉମା ନହିଂ ବରନା ॥
ପୁଲକିତ ତନ ମୁଖ ଆଵ ନ ବଚନା। ଦେଖତ ରୁଚିର ବେଷ କୈ ରଚନା ॥
ପୁନି ଧୀରଜୁ ଧରି ଅସ୍ତୁତି କୀନ୍ହୀ। ହରଷ ହୃଦୟଁ ନିଜ ନାଥହି ଚୀନ୍ହୀ ॥
ମୋର ନ୍ୟାଉ ମୈଂ ପୂଛା ସାଈଂ। ତୁମ୍ହ ପୂଛହୁ କସ ନର କୀ ନାଈମ୍ ॥
ତଵ ମାୟା ବସ ଫିରୁଁ ଭୁଲାନା। ତା ତେ ମୈଂ ନହିଂ ପ୍ରଭୁ ପହିଚାନା ॥
ଦୋ. ଏକୁ ମୈଂ ମଂଦ ମୋହବସ କୁଟିଲ ହୃଦୟ ଅଗ୍ୟାନ।
ପୁନି ପ୍ରଭୁ ମୋହି ବିସାରେଉ ଦୀନବଂଧୁ ଭଗଵାନ ॥ 2 ॥
ଜଦପି ନାଥ ବହୁ ଅଵଗୁନ ମୋରେଂ। ସେଵକ ପ୍ରଭୁହି ପରୈ ଜନି ଭୋରେମ୍ ॥
ନାଥ ଜୀଵ ତଵ ମାୟାଁ ମୋହା। ସୋ ନିସ୍ତରି ତୁମ୍ହାରେହିଂ ଛୋହା ॥
ତା ପର ମୈଂ ରଘୁବୀର ଦୋହାଈ। ଜାନୁଁ ନହିଂ କଛୁ ଭଜନ ଉପାଈ ॥
ସେଵକ ସୁତ ପତି ମାତୁ ଭରୋସେଂ। ରହି ଅସୋଚ ବନି ପ୍ରଭୁ ପୋସେମ୍ ॥
ଅସ କହି ପରେଉ ଚରନ ଅକୁଲାଈ। ନିଜ ତନୁ ପ୍ରଗଟି ପ୍ରୀତି ଉର ଛାଈ ॥
ତବ ରଘୁପତି ଉଠାଇ ଉର ଲାଵା। ନିଜ ଲୋଚନ ଜଲ ସୀଂଚି ଜୁଡ଼ଆଵା ॥
ସୁନୁ କପି ଜିୟଁ ମାନସି ଜନି ଊନା। ତୈଂ ମମ ପ୍ରିୟ ଲଛିମନ ତେ ଦୂନା ॥
ସମଦରସୀ ମୋହି କହ ସବ କୋଊ। ସେଵକ ପ୍ରିୟ ଅନନ୍ୟଗତି ସୋଊ ॥
ଦୋ. ସୋ ଅନନ୍ୟ ଜାକେଂ ଅସି ମତି ନ ଟରି ହନୁମଂତ।
ମୈଂ ସେଵକ ସଚରାଚର ରୂପ ସ୍ଵାମି ଭଗଵଂତ ॥ 3 ॥
ଦେଖି ପଵନ ସୁତ ପତି ଅନୁକୂଲା। ହୃଦୟଁ ହରଷ ବୀତୀ ସବ ସୂଲା ॥
ନାଥ ସୈଲ ପର କପିପତି ରହୀ। ସୋ ସୁଗ୍ରୀଵ ଦାସ ତଵ ଅହୀ ॥
ତେହି ସନ ନାଥ ମୟତ୍ରୀ କୀଜେ। ଦୀନ ଜାନି ତେହି ଅଭୟ କରୀଜେ ॥
ସୋ ସୀତା କର ଖୋଜ କରାଇହି। ଜହଁ ତହଁ ମରକଟ କୋଟି ପଠାଇହି ॥
ଏହି ବିଧି ସକଲ କଥା ସମୁଝାଈ। ଲିଏ ଦୁଔ ଜନ ପୀଠି ଚଢ଼ଆଈ ॥
ଜବ ସୁଗ୍ରୀଵଁ ରାମ କହୁଁ ଦେଖା। ଅତିସୟ ଜନ୍ମ ଧନ୍ୟ କରି ଲେଖା ॥
ସାଦର ମିଲେଉ ନାଇ ପଦ ମାଥା। ଭୈଂଟେଉ ଅନୁଜ ସହିତ ରଘୁନାଥା ॥
କପି କର ମନ ବିଚାର ଏହି ରୀତୀ। କରିହହିଂ ବିଧି ମୋ ସନ ଏ ପ୍ରୀତୀ ॥
ଦୋ. ତବ ହନୁମଂତ ଉଭୟ ଦିସି କୀ ସବ କଥା ସୁନାଇ ॥
ପାଵକ ସାଖୀ ଦେଇ କରି ଜୋରୀ ପ୍ରୀତୀ ଦୃଢ଼ଆଇ ॥ 4 ॥
କୀନ୍ହୀ ପ୍ରୀତି କଛୁ ବୀଚ ନ ରାଖା। ଲଛମିନ ରାମ ଚରିତ ସବ ଭାଷା ॥
କହ ସୁଗ୍ରୀଵ ନୟନ ଭରି ବାରୀ। ମିଲିହି ନାଥ ମିଥିଲେସକୁମାରୀ ॥
ମଂତ୍ରିନ୍ହ ସହିତ ଇହାଁ ଏକ ବାରା। ବୈଠ ରହେଉଁ ମୈଂ କରତ ବିଚାରା ॥
ଗଗନ ପଂଥ ଦେଖୀ ମୈଂ ଜାତା। ପରବସ ପରୀ ବହୁତ ବିଲପାତା ॥
ରାମ ରାମ ହା ରାମ ପୁକାରୀ। ହମହି ଦେଖି ଦୀନ୍ହେଉ ପଟ ଡାରୀ ॥
ମାଗା ରାମ ତୁରତ ତେହିଂ ଦୀନ୍ହା। ପଟ ଉର ଲାଇ ସୋଚ ଅତି କୀନ୍ହା ॥
କହ ସୁଗ୍ରୀଵ ସୁନହୁ ରଘୁବୀରା। ତଜହୁ ସୋଚ ମନ ଆନହୁ ଧୀରା ॥
ସବ ପ୍ରକାର କରିହୁଁ ସେଵକାଈ। ଜେହି ବିଧି ମିଲିହି ଜାନକୀ ଆଈ ॥
ଦୋ. ସଖା ବଚନ ସୁନି ହରଷେ କୃପାସିଧୁ ବଲସୀଂଵ।
କାରନ କଵନ ବସହୁ ବନ ମୋହି କହହୁ ସୁଗ୍ରୀଵ ॥ 5 ॥
ନାତ ବାଲି ଅରୁ ମୈଂ ଦ୍ଵୌ ଭାଈ। ପ୍ରୀତି ରହୀ କଛୁ ବରନି ନ ଜାଈ ॥
ମୟ ସୁତ ମାୟାଵୀ ତେହି ନ୍AUଁ। ଆଵା ସୋ ପ୍ରଭୁ ହମରେଂ ଗ୍AUଁ ॥
ଅର୍ଧ ରାତି ପୁର ଦ୍ଵାର ପୁକାରା। ବାଲୀ ରିପୁ ବଲ ସହୈ ନ ପାରା ॥
ଧାଵା ବାଲି ଦେଖି ସୋ ଭାଗା। ମୈଂ ପୁନି ଗୟୁଁ ବଂଧୁ ସଁଗ ଲାଗା ॥
ଗିରିବର ଗୁହାଁ ପୈଠ ସୋ ଜାଈ। ତବ ବାଲୀଂ ମୋହି କହା ବୁଝାଈ ॥
ପରିଖେସୁ ମୋହି ଏକ ପଖଵାରା। ନହିଂ ଆଵୌଂ ତବ ଜାନେସୁ ମାରା ॥
ମାସ ଦିଵସ ତହଁ ରହେଉଁ ଖରାରୀ। ନିସରୀ ରୁଧିର ଧାର ତହଁ ଭାରୀ ॥
ବାଲି ହତେସି ମୋହି ମାରିହି ଆଈ। ସିଲା ଦେଇ ତହଁ ଚଲେଉଁ ପରାଈ ॥
ମଂତ୍ରିନ୍ହ ପୁର ଦେଖା ବିନୁ ସାଈଂ। ଦୀନ୍ହେଉ ମୋହି ରାଜ ବରିଆଈ ॥
ବାଲି ତାହି ମାରି ଗୃହ ଆଵା। ଦେଖି ମୋହି ଜିୟଁ ଭେଦ ବଢ଼ଆଵା ॥
ରିପୁ ସମ ମୋହି ମାରେସି ଅତି ଭାରୀ। ହରି ଲୀନ୍ହେସି ସର୍ବସୁ ଅରୁ ନାରୀ ॥
ତାକେଂ ଭୟ ରଘୁବୀର କୃପାଲା। ସକଲ ଭୁଵନ ମୈଂ ଫିରେଉଁ ବିହାଲା ॥
ଇହାଁ ସାପ ବସ ଆଵତ ନାହୀଂ। ତଦପି ସଭୀତ ରହୁଁ ମନ ମାହୀଁ ॥
ସୁନି ସେଵକ ଦୁଖ ଦୀନଦୟାଲା। ଫରକି ଉଠୀଂ ଦ୍ଵୈ ଭୁଜା ବିସାଲା ॥
ଦୋ. ସୁନୁ ସୁଗ୍ରୀଵ ମାରିହୁଁ ବାଲିହି ଏକହିଂ ବାନ।
ବ୍ରହ୍ମ ରୁଦ୍ର ସରନାଗତ ଗେଁ ନ ଉବରିହିଂ ପ୍ରାନ ॥ 6 ॥
ଜେ ନ ମିତ୍ର ଦୁଖ ହୋହିଂ ଦୁଖାରୀ। ତିନ୍ହହି ବିଲୋକତ ପାତକ ଭାରୀ ॥
ନିଜ ଦୁଖ ଗିରି ସମ ରଜ କରି ଜାନା। ମିତ୍ରକ ଦୁଖ ରଜ ମେରୁ ସମାନା ॥
ଜିନ୍ହ କେଂ ଅସି ମତି ସହଜ ନ ଆଈ। ତେ ସଠ କତ ହଠି କରତ ମିତାଈ ॥
କୁପଥ ନିଵାରି ସୁପଂଥ ଚଲାଵା। ଗୁନ ପ୍ରଗଟେ ଅଵଗୁନନ୍ହି ଦୁରାଵା ॥
ଦେତ ଲେତ ମନ ସଂକ ନ ଧରୀ। ବଲ ଅନୁମାନ ସଦା ହିତ କରୀ ॥
ବିପତି କାଲ କର ସତଗୁନ ନେହା। ଶ୍ରୁତି କହ ସଂତ ମିତ୍ର ଗୁନ ଏହା ॥
ଆଗେଂ କହ ମୃଦୁ ବଚନ ବନାଈ। ପାଛେଂ ଅନହିତ ମନ କୁଟିଲାଈ ॥
ଜା କର ଚିତ ଅହି ଗତି ସମ ଭାଈ। ଅସ କୁମିତ୍ର ପରିହରେହି ଭଲାଈ ॥
ସେଵକ ସଠ ନୃପ କୃପନ କୁନାରୀ। କପଟୀ ମିତ୍ର ସୂଲ ସମ ଚାରୀ ॥
ସଖା ସୋଚ ତ୍ୟାଗହୁ ବଲ ମୋରେଂ। ସବ ବିଧି ଘଟବ କାଜ ମୈଂ ତୋରେମ୍ ॥
କହ ସୁଗ୍ରୀଵ ସୁନହୁ ରଘୁବୀରା। ବାଲି ମହାବଲ ଅତି ରନଧୀରା ॥
ଦୁଂଦୁଭୀ ଅସ୍ଥି ତାଲ ଦେଖରାଏ। ବିନୁ ପ୍ରୟାସ ରଘୁନାଥ ଢହାଏ ॥
ଦେଖି ଅମିତ ବଲ ବାଢ଼ଈ ପ୍ରୀତୀ। ବାଲି ବଧବ ଇନ୍ହ ଭି ପରତୀତୀ ॥
ବାର ବାର ନାଵି ପଦ ସୀସା। ପ୍ରଭୁହି ଜାନି ମନ ହରଷ କପୀସା ॥
ଉପଜା ଗ୍ୟାନ ବଚନ ତବ ବୋଲା। ନାଥ କୃପାଁ ମନ ଭୟୁ ଅଲୋଲା ॥
ସୁଖ ସଂପତି ପରିଵାର ବଡ଼ଆଈ। ସବ ପରିହରି କରିହୁଁ ସେଵକାଈ ॥
ଏ ସବ ରାମଭଗତି କେ ବାଧକ। କହହିଂ ସଂତ ତବ ପଦ ଅଵରାଧକ ॥
ସତ୍ରୁ ମିତ୍ର ସୁଖ ଦୁଖ ଜଗ ମାହୀଂ। ମାୟା କୃତ ପରମାରଥ ନାହୀମ୍ ॥
ବାଲି ପରମ ହିତ ଜାସୁ ପ୍ରସାଦା। ମିଲେହୁ ରାମ ତୁମ୍ହ ସମନ ବିଷାଦା ॥
ସପନେଂ ଜେହି ସନ ହୋଇ ଲରାଈ। ଜାଗେଂ ସମୁଝତ ମନ ସକୁଚାଈ ॥
ଅବ ପ୍ରଭୁ କୃପା କରହୁ ଏହି ଭାଁତୀ। ସବ ତଜି ଭଜନୁ କରୌଂ ଦିନ ରାତୀ ॥
ସୁନି ବିରାଗ ସଂଜୁତ କପି ବାନୀ। ବୋଲେ ବିହଁସି ରାମୁ ଧନୁପାନୀ ॥
ଜୋ କଛୁ କହେହୁ ସତ୍ୟ ସବ ସୋଈ। ସଖା ବଚନ ମମ ମୃଷା ନ ହୋଈ ॥
ନଟ ମରକଟ ଇଵ ସବହି ନଚାଵତ। ରାମୁ ଖଗେସ ବେଦ ଅସ ଗାଵତ ॥
ଲୈ ସୁଗ୍ରୀଵ ସଂଗ ରଘୁନାଥା। ଚଲେ ଚାପ ସାୟକ ଗହି ହାଥା ॥
ତବ ରଘୁପତି ସୁଗ୍ରୀଵ ପଠାଵା। ଗର୍ଜେସି ଜାଇ ନିକଟ ବଲ ପାଵା ॥
ସୁନତ ବାଲି କ୍ରୋଧାତୁର ଧାଵା। ଗହି କର ଚରନ ନାରି ସମୁଝାଵା ॥
ସୁନୁ ପତି ଜିନ୍ହହି ମିଲେଉ ସୁଗ୍ରୀଵା। ତେ ଦ୍ଵୌ ବଂଧୁ ତେଜ ବଲ ସୀଂଵା ॥
କୋସଲେସ ସୁତ ଲଛିମନ ରାମା। କାଲହୁ ଜୀତି ସକହିଂ ସଂଗ୍ରାମା ॥
ଦୋ. କହ ବାଲି ସୁନୁ ଭୀରୁ ପ୍ରିୟ ସମଦରସୀ ରଘୁନାଥ।
ଜୌଂ କଦାଚି ମୋହି ମାରହିଂ ତୌ ପୁନି ହୌଁ ସନାଥ ॥ 7 ॥
ଅସ କହି ଚଲା ମହା ଅଭିମାନୀ। ତୃନ ସମାନ ସୁଗ୍ରୀଵହି ଜାନୀ ॥
ଭିରେ ଉଭୌ ବାଲୀ ଅତି ତର୍ଜା । ମୁଠିକା ମାରି ମହାଧୁନି ଗର୍ଜା ॥
ତବ ସୁଗ୍ରୀଵ ବିକଲ ହୋଇ ଭାଗା। ମୁଷ୍ଟି ପ୍ରହାର ବଜ୍ର ସମ ଲାଗା ॥
ମୈଂ ଜୋ କହା ରଘୁବୀର କୃପାଲା। ବଂଧୁ ନ ହୋଇ ମୋର ୟହ କାଲା ॥
ଏକରୂପ ତୁମ୍ହ ଭ୍ରାତା ଦୋଊ। ତେହି ଭ୍ରମ ତେଂ ନହିଂ ମାରେଉଁ ସୋଊ ॥
କର ପରସା ସୁଗ୍ରୀଵ ସରୀରା। ତନୁ ଭା କୁଲିସ ଗୀ ସବ ପୀରା ॥
ମେଲୀ କଂଠ ସୁମନ କୈ ମାଲା। ପଠଵା ପୁନି ବଲ ଦେଇ ବିସାଲା ॥
ପୁନି ନାନା ବିଧି ଭୀ ଲରାଈ। ବିଟପ ଓଟ ଦେଖହିଂ ରଘୁରାଈ ॥
ଦୋ. ବହୁ ଛଲ ବଲ ସୁଗ୍ରୀଵ କର ହିୟଁ ହାରା ଭୟ ମାନି।
ମାରା ବାଲି ରାମ ତବ ହୃଦୟ ମାଝ ସର ତାନି ॥ 8 ॥
ପରା ବିକଲ ମହି ସର କେ ଲାଗେଂ। ପୁନି ଉଠି ବୈଠ ଦେଖି ପ୍ରଭୁ ଆଗେମ୍ ॥
ସ୍ୟାମ ଗାତ ସିର ଜଟା ବନାଏଁ। ଅରୁନ ନୟନ ସର ଚାପ ଚଢ଼ଆଏଁ ॥
ପୁନି ପୁନି ଚିତି ଚରନ ଚିତ ଦୀନ୍ହା। ସୁଫଲ ଜନ୍ମ ମାନା ପ୍ରଭୁ ଚୀନ୍ହା ॥
ହୃଦୟଁ ପ୍ରୀତି ମୁଖ ବଚନ କଠୋରା। ବୋଲା ଚିତି ରାମ କୀ ଓରା ॥
ଧର୍ମ ହେତୁ ଅଵତରେହୁ ଗୋସାଈ। ମାରେହୁ ମୋହି ବ୍ୟାଧ କୀ ନାଈ ॥
ମୈଂ ବୈରୀ ସୁଗ୍ରୀଵ ପିଆରା। ଅଵଗୁନ କବନ ନାଥ ମୋହି ମାରା ॥
ଅନୁଜ ବଧୂ ଭଗିନୀ ସୁତ ନାରୀ। ସୁନୁ ସଠ କନ୍ୟା ସମ ଏ ଚାରୀ ॥
ଇନ୍ହହି କୁଦ୍ଦଷ୍ଟି ବିଲୋକି ଜୋଈ। ତାହି ବଧେଂ କଛୁ ପାପ ନ ହୋଈ ॥
ମୁଢ଼ ତୋହି ଅତିସୟ ଅଭିମାନା। ନାରି ସିଖାଵନ କରସି ନ କାନା ॥
ମମ ଭୁଜ ବଲ ଆଶ୍ରିତ ତେହି ଜାନୀ। ମାରା ଚହସି ଅଧମ ଅଭିମାନୀ ॥
ଦୋ. ସୁନହୁ ରାମ ସ୍ଵାମୀ ସନ ଚଲ ନ ଚାତୁରୀ ମୋରି।
ପ୍ରଭୁ ଅଜହୂଁ ମୈଂ ପାପୀ ଅଂତକାଲ ଗତି ତୋରି ॥ 9 ॥
ସୁନତ ରାମ ଅତି କୋମଲ ବାନୀ। ବାଲି ସୀସ ପରସେଉ ନିଜ ପାନୀ ॥
ଅଚଲ କରୌଂ ତନୁ ରାଖହୁ ପ୍ରାନା। ବାଲି କହା ସୁନୁ କୃପାନିଧାନା ॥
ଜନ୍ମ ଜନ୍ମ ମୁନି ଜତନୁ କରାହୀଂ। ଅଂତ ରାମ କହି ଆଵତ ନାହୀମ୍ ॥
ଜାସୁ ନାମ ବଲ ସଂକର କାସୀ। ଦେତ ସବହି ସମ ଗତି ଅଵିନାସୀ ॥
ମମ ଲୋଚନ ଗୋଚର ସୋଇ ଆଵା। ବହୁରି କି ପ୍ରଭୁ ଅସ ବନିହି ବନାଵା ॥
ଛଂ. ସୋ ନୟନ ଗୋଚର ଜାସୁ ଗୁନ ନିତ ନେତି କହି ଶ୍ରୁତି ଗାଵହୀଂ।
ଜିତି ପଵନ ମନ ଗୋ ନିରସ କରି ମୁନି ଧ୍ୟାନ କବହୁଁକ ପାଵହୀମ୍ ॥
ମୋହି ଜାନି ଅତି ଅଭିମାନ ବସ ପ୍ରଭୁ କହେଉ ରାଖୁ ସରୀରହୀ।
ଅସ କଵନ ସଠ ହଠି କାଟି ସୁରତରୁ ବାରି କରିହି ବବୂରହୀ ॥ 1 ॥
ଅବ ନାଥ କରି କରୁନା ବିଲୋକହୁ ଦେହୁ ଜୋ ବର ମାଗୂଁ।
ଜେହିଂ ଜୋନି ଜନ୍ମୌଂ କର୍ମ ବସ ତହଁ ରାମ ପଦ ଅନୁରାଗୂଁ ॥
ୟହ ତନୟ ମମ ସମ ବିନୟ ବଲ କଲ୍ୟାନପ୍ରଦ ପ୍ରଭୁ ଲୀଜିଐ।
ଗହି ବାହଁ ସୁର ନର ନାହ ଆପନ ଦାସ ଅଂଗଦ କୀଜିଐ ॥ 2 ॥
ଦୋ. ରାମ ଚରନ ଦୃଢ଼ ପ୍ରୀତି କରି ବାଲି କୀନ୍ହ ତନୁ ତ୍ୟାଗ।
ସୁମନ ମାଲ ଜିମି କଂଠ ତେ ଗିରତ ନ ଜାନି ନାଗ ॥ 10 ॥
ରାମ ବାଲି ନିଜ ଧାମ ପଠାଵା। ନଗର ଲୋଗ ସବ ବ୍ୟାକୁଲ ଧାଵା ॥
ନାନା ବିଧି ବିଲାପ କର ତାରା। ଛୂଟେ କେସ ନ ଦେହ ସଁଭାରା ॥
ତାରା ବିକଲ ଦେଖି ରଘୁରାୟା । ଦୀନ୍ହ ଗ୍ୟାନ ହରି ଲୀନ୍ହୀ ମାୟା ॥
ଛିତି ଜଲ ପାଵକ ଗଗନ ସମୀରା। ପଂଚ ରଚିତ ଅତି ଅଧମ ସରୀରା ॥
ପ୍ରଗଟ ସୋ ତନୁ ତଵ ଆଗେଂ ସୋଵା। ଜୀଵ ନିତ୍ୟ କେହି ଲଗି ତୁମ୍ହ ରୋଵା ॥
ଉପଜା ଗ୍ୟାନ ଚରନ ତବ ଲାଗୀ। ଲୀନ୍ହେସି ପରମ ଭଗତି ବର ମାଗୀ ॥
ଉମା ଦାରୁ ଜୋଷିତ କୀ ନାଈ। ସବହି ନଚାଵତ ରାମୁ ଗୋସାଈ ॥
ତବ ସୁଗ୍ରୀଵହି ଆୟସୁ ଦୀନ୍ହା। ମୃତକ କର୍ମ ବିଧିବତ ସବ କୀନ୍ହା ॥
ରାମ କହା ଅନୁଜହି ସମୁଝାଈ। ରାଜ ଦେହୁ ସୁଗ୍ରୀଵହି ଜାଈ ॥
ରଘୁପତି ଚରନ ନାଇ କରି ମାଥା। ଚଲେ ସକଲ ପ୍ରେରିତ ରଘୁନାଥା ॥
ଦୋ. ଲଛିମନ ତୁରତ ବୋଲାଏ ପୁରଜନ ବିପ୍ର ସମାଜ।
ରାଜୁ ଦୀନ୍ହ ସୁଗ୍ରୀଵ କହଁ ଅଂଗଦ କହଁ ଜୁବରାଜ ॥ 11 ॥
ଉମା ରାମ ସମ ହିତ ଜଗ ମାହୀଂ। ଗୁରୁ ପିତୁ ମାତୁ ବଂଧୁ ପ୍ରଭୁ ନାହୀମ୍ ॥
ସୁର ନର ମୁନି ସବ କୈ ୟହ ରୀତୀ। ସ୍ଵାରଥ ଲାଗି କରହିଂ ସବ ପ୍ରୀତୀ ॥
ବାଲି ତ୍ରାସ ବ୍ୟାକୁଲ ଦିନ ରାତୀ। ତନ ବହୁ ବ୍ରନ ଚିଂତାଁ ଜର ଛାତୀ ॥
ସୋଇ ସୁଗ୍ରୀଵ କୀନ୍ହ କପିର୍AU। ଅତି କୃପାଲ ରଘୁବୀର ସୁଭ୍AU ॥
ଜାନତହୁଁ ଅସ ପ୍ରଭୁ ପରିହରହୀଂ। କାହେ ନ ବିପତି ଜାଲ ନର ପରହୀମ୍ ॥
ପୁନି ସୁଗ୍ରୀଵହି ଲୀନ୍ହ ବୋଲାଈ। ବହୁ ପ୍ରକାର ନୃପନୀତି ସିଖାଈ ॥
କହ ପ୍ରଭୁ ସୁନୁ ସୁଗ୍ରୀଵ ହରୀସା। ପୁର ନ ଜାଉଁ ଦସ ଚାରି ବରୀସା ॥
ଗତ ଗ୍ରୀଷମ ବରଷା ରିତୁ ଆଈ। ରହିହୁଁ ନିକଟ ସୈଲ ପର ଛାଈ ॥
ଅଂଗଦ ସହିତ କରହୁ ତୁମ୍ହ ରାଜୂ। ସଂତତ ହୃଦୟ ଧରେହୁ ମମ କାଜୂ ॥
ଜବ ସୁଗ୍ରୀଵ ଭଵନ ଫିରି ଆଏ। ରାମୁ ପ୍ରବରଷନ ଗିରି ପର ଛାଏ ॥
ଦୋ. ପ୍ରଥମହିଂ ଦେଵନ୍ହ ଗିରି ଗୁହା ରାଖେଉ ରୁଚିର ବନାଇ।
ରାମ କୃପାନିଧି କଛୁ ଦିନ ବାସ କରହିଂଗେ ଆଇ ॥ 12 ॥
ସୁଂଦର ବନ କୁସୁମିତ ଅତି ସୋଭା। ଗୁଂଜତ ମଧୁପ ନିକର ମଧୁ ଲୋଭା ॥
କଂଦ ମୂଲ ଫଲ ପତ୍ର ସୁହାଏ। ଭେ ବହୁତ ଜବ ତେ ପ୍ରଭୁ ଆଏ ॥
ଦେଖି ମନୋହର ସୈଲ ଅନୂପା। ରହେ ତହଁ ଅନୁଜ ସହିତ ସୁରଭୂପା ॥
ମଧୁକର ଖଗ ମୃଗ ତନୁ ଧରି ଦେଵା। କରହିଂ ସିଦ୍ଧ ମୁନି ପ୍ରଭୁ କୈ ସେଵା ॥
ମଂଗଲରୁପ ଭୟୁ ବନ ତବ ତେ । କୀନ୍ହ ନିଵାସ ରମାପତି ଜବ ତେ ॥
ଫଟିକ ସିଲା ଅତି ସୁଭ୍ର ସୁହାଈ। ସୁଖ ଆସୀନ ତହାଁ ଦ୍ଵୌ ଭାଈ ॥
କହତ ଅନୁଜ ସନ କଥା ଅନେକା। ଭଗତି ବିରତି ନୃପନୀତି ବିବେକା ॥
ବରଷା କାଲ ମେଘ ନଭ ଛାଏ। ଗରଜତ ଲାଗତ ପରମ ସୁହାଏ ॥
ଦୋ. ଲଛିମନ ଦେଖୁ ମୋର ଗନ ନାଚତ ବାରିଦ ପୈଖି।
ଗୃହୀ ବିରତି ରତ ହରଷ ଜସ ବିଷ୍ନୁ ଭଗତ କହୁଁ ଦେଖି ॥ 13 ॥
ଘନ ଘମଂଡ ନଭ ଗରଜତ ଘୋରା। ପ୍ରିୟା ହୀନ ଡରପତ ମନ ମୋରା ॥
ଦାମିନି ଦମକ ରହ ନ ଘନ ମାହୀଂ। ଖଲ କୈ ପ୍ରୀତି ଜଥା ଥିର ନାହୀମ୍ ॥
ବରଷହିଂ ଜଲଦ ଭୂମି ନିଅରାଏଁ। ଜଥା ନଵହିଂ ବୁଧ ବିଦ୍ୟା ପାଏଁ ॥
ବୂଁଦ ଅଘାତ ସହହିଂ ଗିରି କୈଂସେମ୍ । ଖଲ କେ ବଚନ ସଂତ ସହ ଜୈସେମ୍ ॥
ଛୁଦ୍ର ନଦୀଂ ଭରି ଚଲୀଂ ତୋରାଈ। ଜସ ଥୋରେହୁଁ ଧନ ଖଲ ଇତରାଈ ॥
ଭୂମି ପରତ ଭା ଢାବର ପାନୀ। ଜନୁ ଜୀଵହି ମାୟା ଲପଟାନୀ ॥
ସମିଟି ସମିଟି ଜଲ ଭରହିଂ ତଲାଵା। ଜିମି ସଦଗୁନ ସଜ୍ଜନ ପହିଂ ଆଵା ॥
ସରିତା ଜଲ ଜଲନିଧି ମହୁଁ ଜାଈ। ହୋଈ ଅଚଲ ଜିମି ଜିଵ ହରି ପାଈ ॥
ଦୋ. ହରିତ ଭୂମି ତୃନ ସଂକୁଲ ସମୁଝି ପରହିଂ ନହିଂ ପଂଥ।
ଜିମି ପାଖଂଡ ବାଦ ତେଂ ଗୁପ୍ତ ହୋହିଂ ସଦଗ୍ରଂଥ ॥ 14 ॥
ଦାଦୁର ଧୁନି ଚହୁ ଦିସା ସୁହାଈ। ବେଦ ପଢ଼ହିଂ ଜନୁ ବଟୁ ସମୁଦାଈ ॥
ନଵ ପଲ୍ଲଵ ଭେ ବିଟପ ଅନେକା। ସାଧକ ମନ ଜସ ମିଲେଂ ବିବେକା ॥
ଅର୍କ ଜବାସ ପାତ ବିନୁ ଭୟୂ। ଜସ ସୁରାଜ ଖଲ ଉଦ୍ୟମ ଗୟୂ ॥
ଖୋଜତ କତହୁଁ ମିଲି ନହିଂ ଧୂରୀ। କରି କ୍ରୋଧ ଜିମି ଧରମହି ଦୂରୀ ॥
ସସି ସଂପନ୍ନ ସୋହ ମହି କୈସୀ। ଉପକାରୀ କୈ ସଂପତି ଜୈସୀ ॥
ନିସି ତମ ଘନ ଖଦ୍ୟୋତ ବିରାଜା। ଜନୁ ଦଂଭିନ୍ହ କର ମିଲା ସମାଜା ॥
ମହାବୃଷ୍ଟି ଚଲି ଫୂଟି କିଆରୀମ୍ । ଜିମି ସୁତଂତ୍ର ଭେଁ ବିଗରହିଂ ନାରୀମ୍ ॥
କୃଷୀ ନିରାଵହିଂ ଚତୁର କିସାନା। ଜିମି ବୁଧ ତଜହିଂ ମୋହ ମଦ ମାନା ॥
ଦେଖିଅତ ଚକ୍ରବାକ ଖଗ ନାହୀଂ। କଲିହି ପାଇ ଜିମି ଧର୍ମ ପରାହୀମ୍ ॥
ଊଷର ବରଷି ତୃନ ନହିଂ ଜାମା। ଜିମି ହରିଜନ ହିୟଁ ଉପଜ ନ କାମା ॥
ବିବିଧ ଜଂତୁ ସଂକୁଲ ମହି ଭ୍ରାଜା। ପ୍ରଜା ବାଢ଼ ଜିମି ପାଇ ସୁରାଜା ॥
ଜହଁ ତହଁ ରହେ ପଥିକ ଥକି ନାନା। ଜିମି ଇଂଦ୍ରିୟ ଗନ ଉପଜେଂ ଗ୍ୟାନା ॥
ଦୋ. କବହୁଁ ପ୍ରବଲ ବହ ମାରୁତ ଜହଁ ତହଁ ମେଘ ବିଲାହିଂ।
ଜିମି କପୂତ କେ ଉପଜେଂ କୁଲ ସଦ୍ଧର୍ମ ନସାହିମ୍ ॥ 15(କ) ॥
କବହୁଁ ଦିଵସ ମହଁ ନିବିଡ଼ ତମ କବହୁଁକ ପ୍ରଗଟ ପତଂଗ।
ବିନସି ଉପଜି ଗ୍ୟାନ ଜିମି ପାଇ କୁସଂଗ ସୁସଂଗ ॥ 15(ଖ) ॥
ବରଷା ବିଗତ ସରଦ ରିତୁ ଆଈ। ଲଛିମନ ଦେଖହୁ ପରମ ସୁହାଈ ॥
ଫୂଲେଂ କାସ ସକଲ ମହି ଛାଈ। ଜନୁ ବରଷାଁ କୃତ ପ୍ରଗଟ ବୁଢ଼ଆଈ ॥
ଉଦିତ ଅଗସ୍ତି ପଂଥ ଜଲ ସୋଷା। ଜିମି ଲୋଭହି ସୋଷି ସଂତୋଷା ॥
ସରିତା ସର ନିର୍ମଲ ଜଲ ସୋହା। ସଂତ ହୃଦୟ ଜସ ଗତ ମଦ ମୋହା ॥
ରସ ରସ ସୂଖ ସରିତ ସର ପାନୀ। ମମତା ତ୍ୟାଗ କରହିଂ ଜିମି ଗ୍ୟାନୀ ॥
ଜାନି ସରଦ ରିତୁ ଖଂଜନ ଆଏ। ପାଇ ସମୟ ଜିମି ସୁକୃତ ସୁହାଏ ॥
ପଂକ ନ ରେନୁ ସୋହ ଅସି ଧରନୀ। ନୀତି ନିପୁନ ନୃପ କୈ ଜସି କରନୀ ॥
ଜଲ ସଂକୋଚ ବିକଲ ଭିଁ ମୀନା। ଅବୁଧ କୁଟୁଂବୀ ଜିମି ଧନହୀନା ॥
ବିନୁ ଧନ ନିର୍ମଲ ସୋହ ଅକାସା। ହରିଜନ ଇଵ ପରିହରି ସବ ଆସା ॥
କହୁଁ କହୁଁ ବୃଷ୍ଟି ସାରଦୀ ଥୋରୀ। କୌ ଏକ ପାଵ ଭଗତି ଜିମି ମୋରୀ ॥
ଦୋ. ଚଲେ ହରଷି ତଜି ନଗର ନୃପ ତାପସ ବନିକ ଭିଖାରି।
ଜିମି ହରିଭଗତ ପାଇ ଶ୍ରମ ତଜହି ଆଶ୍ରମୀ ଚାରି ॥ 16 ॥
ସୁଖୀ ମୀନ ଜେ ନୀର ଅଗାଧା। ଜିମି ହରି ସରନ ନ ଏକୁ ବାଧା ॥
ଫୂଲେଂ କମଲ ସୋହ ସର କୈସା। ନିର୍ଗୁନ ବ୍ରହ୍ମ ସଗୁନ ଭେଁ ଜୈସା ॥
ଗୁଂଜତ ମଧୁକର ମୁଖର ଅନୂପା। ସୁଂଦର ଖଗ ରଵ ନାନା ରୂପା ॥
ଚକ୍ରବାକ ମନ ଦୁଖ ନିସି ପୈଖୀ। ଜିମି ଦୁର୍ଜନ ପର ସଂପତି ଦେଖୀ ॥
ଚାତକ ରଟତ ତୃଷା ଅତି ଓହୀ। ଜିମି ସୁଖ ଲହି ନ ସଂକରଦ୍ରୋହୀ ॥
ସରଦାତପ ନିସି ସସି ଅପହରୀ। ସଂତ ଦରସ ଜିମି ପାତକ ଟରୀ ॥
ଦେଖି ଇଂଦୁ ଚକୋର ସମୁଦାଈ। ଚିତଵତହିଂ ଜିମି ହରିଜନ ହରି ପାଈ ॥
ମସକ ଦଂସ ବୀତେ ହିମ ତ୍ରାସା। ଜିମି ଦ୍ଵିଜ ଦ୍ରୋହ କିଏଁ କୁଲ ନାସା ॥
ଦୋ. ଭୂମି ଜୀଵ ସଂକୁଲ ରହେ ଗେ ସରଦ ରିତୁ ପାଇ।
ସଦଗୁର ମିଲେ ଜାହିଂ ଜିମି ସଂସୟ ଭ୍ରମ ସମୁଦାଇ ॥ 17 ॥
ବରଷା ଗତ ନିର୍ମଲ ରିତୁ ଆଈ। ସୁଧି ନ ତାତ ସୀତା କୈ ପାଈ ॥
ଏକ ବାର କୈସେହୁଁ ସୁଧି ଜାନୌଂ। କାଲହୁ ଜୀତ ନିମିଷ ମହୁଁ ଆନୌମ୍ ॥
କତହୁଁ ରହୁ ଜୌଂ ଜୀଵତି ହୋଈ। ତାତ ଜତନ କରି ଆନେଉଁ ସୋଈ ॥
ସୁଗ୍ରୀଵହୁଁ ସୁଧି ମୋରି ବିସାରୀ। ପାଵା ରାଜ କୋସ ପୁର ନାରୀ ॥
ଜେହିଂ ସାୟକ ମାରା ମୈଂ ବାଲୀ। ତେହିଂ ସର ହତୌଂ ମୂଢ଼ କହଁ କାଲୀ ॥
ଜାସୁ କୃପାଁ ଛୂଟହୀଂ ମଦ ମୋହା। ତା କହୁଁ ଉମା କି ସପନେହୁଁ କୋହା ॥
ଜାନହିଂ ୟହ ଚରିତ୍ର ମୁନି ଗ୍ୟାନୀ। ଜିନ୍ହ ରଘୁବୀର ଚରନ ରତି ମାନୀ ॥
ଲଛିମନ କ୍ରୋଧଵଂତ ପ୍ରଭୁ ଜାନା। ଧନୁଷ ଚଢ଼ଆଇ ଗହେ କର ବାନା ॥
ଦୋ. ତବ ଅନୁଜହି ସମୁଝାଵା ରଘୁପତି କରୁନା ସୀଂଵ ॥
ଭୟ ଦେଖାଇ ଲୈ ଆଵହୁ ତାତ ସଖା ସୁଗ୍ରୀଵ ॥ 18 ॥
ଇହାଁ ପଵନସୁତ ହୃଦୟଁ ବିଚାରା। ରାମ କାଜୁ ସୁଗ୍ରୀଵଁ ବିସାରା ॥
ନିକଟ ଜାଇ ଚରନନ୍ହି ସିରୁ ନାଵା। ଚାରିହୁ ବିଧି ତେହି କହି ସମୁଝାଵା ॥
ସୁନି ସୁଗ୍ରୀଵଁ ପରମ ଭୟ ମାନା। ବିଷୟଁ ମୋର ହରି ଲୀନ୍ହେଉ ଗ୍ୟାନା ॥
ଅବ ମାରୁତସୁତ ଦୂତ ସମୂହା। ପଠଵହୁ ଜହଁ ତହଁ ବାନର ଜୂହା ॥
କହହୁ ପାଖ ମହୁଁ ଆଵ ନ ଜୋଈ। ମୋରେଂ କର ତା କର ବଧ ହୋଈ ॥
ତବ ହନୁମଂତ ବୋଲାଏ ଦୂତା। ସବ କର କରି ସନମାନ ବହୂତା ॥
ଭୟ ଅରୁ ପ୍ରୀତି ନୀତି ଦେଖାଈ। ଚଲେ ସକଲ ଚରନନ୍ହି ସିର ନାଈ ॥
ଏହି ଅଵସର ଲଛିମନ ପୁର ଆଏ। କ୍ରୋଧ ଦେଖି ଜହଁ ତହଁ କପି ଧାଏ ॥
ଦୋ. ଧନୁଷ ଚଢ଼ଆଇ କହା ତବ ଜାରି କରୁଁ ପୁର ଛାର।
ବ୍ୟାକୁଲ ନଗର ଦେଖି ତବ ଆୟୁ ବାଲିକୁମାର ॥ 19 ॥
ଚରନ ନାଇ ସିରୁ ବିନତୀ କୀନ୍ହୀ। ଲଛିମନ ଅଭୟ ବାଁହ ତେହି ଦୀନ୍ହୀ ॥
କ୍ରୋଧଵଂତ ଲଛିମନ ସୁନି କାନା। କହ କପୀସ ଅତି ଭୟଁ ଅକୁଲାନା ॥
ସୁନୁ ହନୁମଂତ ସଂଗ ଲୈ ତାରା। କରି ବିନତୀ ସମୁଝାଉ କୁମାରା ॥
ତାରା ସହିତ ଜାଇ ହନୁମାନା। ଚରନ ବଂଦି ପ୍ରଭୁ ସୁଜସ ବଖାନା ॥
କରି ବିନତୀ ମଂଦିର ଲୈ ଆଏ। ଚରନ ପଖାରି ପଲଁଗ ବୈଠାଏ ॥
ତବ କପୀସ ଚରନନ୍ହି ସିରୁ ନାଵା। ଗହି ଭୁଜ ଲଛିମନ କଂଠ ଲଗାଵା ॥
ନାଥ ବିଷୟ ସମ ମଦ କଛୁ ନାହୀଂ। ମୁନି ମନ ମୋହ କରି ଛନ ମାହୀମ୍ ॥
ସୁନତ ବିନୀତ ବଚନ ସୁଖ ପାଵା। ଲଛିମନ ତେହି ବହୁ ବିଧି ସମୁଝାଵା ॥
ପଵନ ତନୟ ସବ କଥା ସୁନାଈ। ଜେହି ବିଧି ଗେ ଦୂତ ସମୁଦାଈ ॥
ଦୋ. ହରଷି ଚଲେ ସୁଗ୍ରୀଵ ତବ ଅଂଗଦାଦି କପି ସାଥ।
ରାମାନୁଜ ଆଗେଂ କରି ଆଏ ଜହଁ ରଘୁନାଥ ॥ 20 ॥
ନାଇ ଚରନ ସିରୁ କହ କର ଜୋରୀ। ନାଥ ମୋହି କଛୁ ନାହିନ ଖୋରୀ ॥
ଅତିସୟ ପ୍ରବଲ ଦେଵ ତବ ମାୟା। ଛୂଟି ରାମ କରହୁ ଜୌଂ ଦାୟା ॥
ବିଷୟ ବସ୍ୟ ସୁର ନର ମୁନି ସ୍ଵାମୀ। ମୈଂ ପାଵଁର ପସୁ କପି ଅତି କାମୀ ॥
ନାରି ନୟନ ସର ଜାହି ନ ଲାଗା। ଘୋର କ୍ରୋଧ ତମ ନିସି ଜୋ ଜାଗା ॥
ଲୋଭ ପାଁସ ଜେହିଂ ଗର ନ ବଁଧାୟା। ସୋ ନର ତୁମ୍ହ ସମାନ ରଘୁରାୟା ॥
ୟହ ଗୁନ ସାଧନ ତେଂ ନହିଂ ହୋଈ। ତୁମ୍ହରୀ କୃପାଁ ପାଵ କୋଇ କୋଈ ॥
ତବ ରଘୁପତି ବୋଲେ ମୁସକାଈ। ତୁମ୍ହ ପ୍ରିୟ ମୋହି ଭରତ ଜିମି ଭାଈ ॥
ଅବ ସୋଇ ଜତନୁ କରହୁ ମନ ଲାଈ। ଜେହି ବିଧି ସୀତା କୈ ସୁଧି ପାଈ ॥
ଦୋ. ଏହି ବିଧି ହୋତ ବତକହୀ ଆଏ ବାନର ଜୂଥ।
ନାନା ବରନ ସକଲ ଦିସି ଦେଖିଅ କୀସ ବରୁଥ ॥ 21 ॥
ବାନର କଟକ ଉମା ମେଂ ଦେଖା। ସୋ ମୂରୁଖ ଜୋ କରନ ଚହ ଲେଖା ॥
ଆଇ ରାମ ପଦ ନାଵହିଂ ମାଥା। ନିରଖି ବଦନୁ ସବ ହୋହିଂ ସନାଥା ॥
ଅସ କପି ଏକ ନ ସେନା ମାହୀଂ। ରାମ କୁସଲ ଜେହି ପୂଛୀ ନାହୀମ୍ ॥
ୟହ କଛୁ ନହିଂ ପ୍ରଭୁ କି ଅଧିକାଈ। ବିସ୍ଵରୂପ ବ୍ୟାପକ ରଘୁରାଈ ॥
ଠାଢ଼ଏ ଜହଁ ତହଁ ଆୟସୁ ପାଈ। କହ ସୁଗ୍ରୀଵ ସବହି ସମୁଝାଈ ॥
ରାମ କାଜୁ ଅରୁ ମୋର ନିହୋରା। ବାନର ଜୂଥ ଜାହୁ ଚହୁଁ ଓରା ॥
ଜନକସୁତା କହୁଁ ଖୋଜହୁ ଜାଈ। ମାସ ଦିଵସ ମହଁ ଆଏହୁ ଭାଈ ॥
ଅଵଧି ମେଟି ଜୋ ବିନୁ ସୁଧି ପାଏଁ। ଆଵି ବନିହି ସୋ ମୋହି ମରାଏଁ ॥
ଦୋ. ବଚନ ସୁନତ ସବ ବାନର ଜହଁ ତହଁ ଚଲେ ତୁରଂତ ।
ତବ ସୁଗ୍ରୀଵଁ ବୋଲାଏ ଅଂଗଦ ନଲ ହନୁମଂତ ॥ 22 ॥
ସୁନହୁ ନୀଲ ଅଂଗଦ ହନୁମାନା। ଜାମଵଂତ ମତିଧୀର ସୁଜାନା ॥
ସକଲ ସୁଭଟ ମିଲି ଦଚ୍ଛିନ ଜାହୂ। ସୀତା ସୁଧି ପୂଁଛେଉ ସବ କାହୂ ॥
ମନ କ୍ରମ ବଚନ ସୋ ଜତନ ବିଚାରେହୁ। ରାମଚଂଦ୍ର କର କାଜୁ ସଁଵାରେହୁ ॥
ଭାନୁ ପୀଠି ସେଇଅ ଉର ଆଗୀ। ସ୍ଵାମିହି ସର୍ବ ଭାଵ ଛଲ ତ୍ୟାଗୀ ॥
ତଜି ମାୟା ସେଇଅ ପରଲୋକା। ମିଟହିଂ ସକଲ ଭଵ ସଂଭଵ ସୋକା ॥
ଦେହ ଧରେ କର ୟହ ଫଲୁ ଭାଈ। ଭଜିଅ ରାମ ସବ କାମ ବିହାଈ ॥
ସୋଇ ଗୁନଗ୍ୟ ସୋଈ ବଡ଼ଭାଗୀ । ଜୋ ରଘୁବୀର ଚରନ ଅନୁରାଗୀ ॥
ଆୟସୁ ମାଗି ଚରନ ସିରୁ ନାଈ। ଚଲେ ହରଷି ସୁମିରତ ରଘୁରାଈ ॥
ପାଛେଂ ପଵନ ତନୟ ସିରୁ ନାଵା। ଜାନି କାଜ ପ୍ରଭୁ ନିକଟ ବୋଲାଵା ॥
ପରସା ସୀସ ସରୋରୁହ ପାନୀ। କରମୁଦ୍ରିକା ଦୀନ୍ହି ଜନ ଜାନୀ ॥
ବହୁ ପ୍ରକାର ସୀତହି ସମୁଝାଏହୁ। କହି ବଲ ବିରହ ବେଗି ତୁମ୍ହ ଆଏହୁ ॥
ହନୁମତ ଜନ୍ମ ସୁଫଲ କରି ମାନା। ଚଲେଉ ହୃଦୟଁ ଧରି କୃପାନିଧାନା ॥
ଜଦ୍ୟପି ପ୍ରଭୁ ଜାନତ ସବ ବାତା। ରାଜନୀତି ରାଖତ ସୁରତ୍ରାତା ॥
ଦୋ. ଚଲେ ସକଲ ବନ ଖୋଜତ ସରିତା ସର ଗିରି ଖୋହ।
ରାମ କାଜ ଲୟଲୀନ ମନ ବିସରା ତନ କର ଛୋହ ॥ 23 ॥
କତହୁଁ ହୋଇ ନିସିଚର ସୈଂ ଭେଟା। ପ୍ରାନ ଲେହିଂ ଏକ ଏକ ଚପେଟା ॥
ବହୁ ପ୍ରକାର ଗିରି କାନନ ହେରହିଂ। କୌ ମୁନି ମିଲତ ତାହି ସବ ଘେରହିମ୍ ॥
ଲାଗି ତୃଷା ଅତିସୟ ଅକୁଲାନେ। ମିଲି ନ ଜଲ ଘନ ଗହନ ଭୁଲାନେ ॥
ମନ ହନୁମାନ କୀନ୍ହ ଅନୁମାନା। ମରନ ଚହତ ସବ ବିନୁ ଜଲ ପାନା ॥
ଚଢ଼ଇ ଗିରି ସିଖର ଚହୂଁ ଦିସି ଦେଖା। ଭୂମି ବିବିର ଏକ କୌତୁକ ପେଖା ॥
ଚକ୍ରବାକ ବକ ହଂସ ଉଡ଼ଆହୀଂ। ବହୁତକ ଖଗ ପ୍ରବିସହିଂ ତେହି ମାହୀମ୍ ॥
ଗିରି ତେ ଉତରି ପଵନସୁତ ଆଵା। ସବ କହୁଁ ଲୈ ସୋଇ ବିବର ଦେଖାଵା ॥
ଆଗେଂ କୈ ହନୁମଂତହି ଲୀନ୍ହା। ପୈଠେ ବିବର ବିଲଂବୁ ନ କୀନ୍ହା ॥
ଦୋ. ଦୀଖ ଜାଇ ଉପଵନ ବର ସର ବିଗସିତ ବହୁ କଂଜ।
ମଂଦିର ଏକ ରୁଚିର ତହଁ ବୈଠି ନାରି ତପ ପୁଂଜ ॥ 24 ॥
ଦୂରି ତେ ତାହି ସବନ୍ହି ସିର ନାଵା। ପୂଛେଂ ନିଜ ବୃତ୍ତାଂତ ସୁନାଵା ॥
ତେହିଂ ତବ କହା କରହୁ ଜଲ ପାନା। ଖାହୁ ସୁରସ ସୁଂଦର ଫଲ ନାନା ॥
ମଜ୍ଜନୁ କୀନ୍ହ ମଧୁର ଫଲ ଖାଏ। ତାସୁ ନିକଟ ପୁନି ସବ ଚଲି ଆଏ ॥
ତେହିଂ ସବ ଆପନି କଥା ସୁନାଈ। ମୈଂ ଅବ ଜାବ ଜହାଁ ରଘୁରାଈ ॥
ମୂଦହୁ ନୟନ ବିବର ତଜି ଜାହୂ। ପୈହହୁ ସୀତହି ଜନି ପଛିତାହୂ ॥
ନୟନ ମୂଦି ପୁନି ଦେଖହିଂ ବୀରା। ଠାଢ଼ଏ ସକଲ ସିଂଧୁ କେଂ ତୀରା ॥
ସୋ ପୁନି ଗୀ ଜହାଁ ରଘୁନାଥା। ଜାଇ କମଲ ପଦ ନାଏସି ମାଥା ॥
ନାନା ଭାଁତି ବିନୟ ତେହିଂ କୀନ୍ହୀ। ଅନପାୟନୀ ଭଗତି ପ୍ରଭୁ ଦୀନ୍ହୀ ॥
ଦୋ. ବଦରୀବନ କହୁଁ ସୋ ଗୀ ପ୍ରଭୁ ଅଗ୍ୟା ଧରି ସୀସ ।
ଉର ଧରି ରାମ ଚରନ ଜୁଗ ଜେ ବଂଦତ ଅଜ ଈସ ॥ 25 ॥
ଇହାଁ ବିଚାରହିଂ କପି ମନ ମାହୀଂ। ବୀତୀ ଅଵଧି କାଜ କଛୁ ନାହୀମ୍ ॥
ସବ ମିଲି କହହିଂ ପରସ୍ପର ବାତା। ବିନୁ ସୁଧି ଲେଁ କରବ କା ଭ୍ରାତା ॥
କହ ଅଂଗଦ ଲୋଚନ ଭରି ବାରୀ। ଦୁହୁଁ ପ୍ରକାର ଭି ମୃତ୍ୟୁ ହମାରୀ ॥
ଇହାଁ ନ ସୁଧି ସୀତା କୈ ପାଈ। ଉହାଁ ଗେଁ ମାରିହି କପିରାଈ ॥
ପିତା ବଧେ ପର ମାରତ ମୋହୀ। ରାଖା ରାମ ନିହୋର ନ ଓହୀ ॥
ପୁନି ପୁନି ଅଂଗଦ କହ ସବ ପାହୀଂ। ମରନ ଭୟୁ କଛୁ ସଂସୟ ନାହୀମ୍ ॥
ଅଂଗଦ ବଚନ ସୁନତ କପି ବୀରା। ବୋଲି ନ ସକହିଂ ନୟନ ବହ ନୀରା ॥
ଛନ ଏକ ସୋଚ ମଗନ ହୋଇ ରହେ। ପୁନି ଅସ ଵଚନ କହତ ସବ ଭେ ॥
ହମ ସୀତା କୈ ସୁଧି ଲିନ୍ହେଂ ବିନା। ନହିଂ ଜୈଂହୈଂ ଜୁବରାଜ ପ୍ରବୀନା ॥
ଅସ କହି ଲଵନ ସିଂଧୁ ତଟ ଜାଈ। ବୈଠେ କପି ସବ ଦର୍ଭ ଡସାଈ ॥
ଜାମଵଂତ ଅଂଗଦ ଦୁଖ ଦେଖୀ। କହିଂ କଥା ଉପଦେସ ବିସେଷୀ ॥
ତାତ ରାମ କହୁଁ ନର ଜନି ମାନହୁ। ନିର୍ଗୁନ ବ୍ରହ୍ମ ଅଜିତ ଅଜ ଜାନହୁ ॥
ଦୋ. ନିଜ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରଭୁ ଅଵତରି ସୁର ମହି ଗୋ ଦ୍ଵିଜ ଲାଗି।
ସଗୁନ ଉପାସକ ସଂଗ ତହଁ ରହହିଂ ମୋଚ୍ଛ ସବ ତ୍ୟାଗି ॥ 26 ॥
ଏହି ବିଧି କଥା କହହି ବହୁ ଭାଁତୀ ଗିରି କଂଦରାଁ ସୁନୀ ସଂପାତୀ ॥
ବାହେର ହୋଇ ଦେଖି ବହୁ କୀସା। ମୋହି ଅହାର ଦୀନ୍ହ ଜଗଦୀସା ॥
ଆଜୁ ସବହି କହଁ ଭଚ୍ଛନ କରୂଁ। ଦିନ ବହୁ ଚଲେ ଅହାର ବିନୁ ମରୂଁ ॥
କବହୁଁ ନ ମିଲ ଭରି ଉଦର ଅହାରା। ଆଜୁ ଦୀନ୍ହ ବିଧି ଏକହିଂ ବାରା ॥
ଡରପେ ଗୀଧ ବଚନ ସୁନି କାନା। ଅବ ଭା ମରନ ସତ୍ୟ ହମ ଜାନା ॥
କପି ସବ ଉଠେ ଗୀଧ କହଁ ଦେଖୀ। ଜାମଵଂତ ମନ ସୋଚ ବିସେଷୀ ॥
କହ ଅଂଗଦ ବିଚାରି ମନ ମାହୀଂ। ଧନ୍ୟ ଜଟାୟୂ ସମ କୌ ନାହୀମ୍ ॥
ରାମ କାଜ କାରନ ତନୁ ତ୍ୟାଗୀ । ହରି ପୁର ଗୟୁ ପରମ ବଡ଼ ଭାଗୀ ॥
ସୁନି ଖଗ ହରଷ ସୋକ ଜୁତ ବାନୀ । ଆଵା ନିକଟ କପିନ୍ହ ଭୟ ମାନୀ ॥
ତିନ୍ହହି ଅଭୟ କରି ପୂଛେସି ଜାଈ। କଥା ସକଲ ତିନ୍ହ ତାହି ସୁନାଈ ॥
ସୁନି ସଂପାତି ବଂଧୁ କୈ କରନୀ। ରଘୁପତି ମହିମା ବଧୁବିଧି ବରନୀ ॥
ଦୋ. ମୋହି ଲୈ ଜାହୁ ସିଂଧୁତଟ ଦେଉଁ ତିଲାଂଜଲି ତାହି ।
ବଚନ ସହାଇ କରଵି ମୈଂ ପୈହହୁ ଖୋଜହୁ ଜାହି ॥ 27 ॥
ଅନୁଜ କ୍ରିୟା କରି ସାଗର ତୀରା। କହି ନିଜ କଥା ସୁନହୁ କପି ବୀରା ॥
ହମ ଦ୍ଵୌ ବଂଧୁ ପ୍ରଥମ ତରୁନାଈ । ଗଗନ ଗେ ରବି ନିକଟ ଉଡାଈ ॥
ତେଜ ନ ସହି ସକ ସୋ ଫିରି ଆଵା । ମୈ ଅଭିମାନୀ ରବି ନିଅରାଵା ॥
ଜରେ ପଂଖ ଅତି ତେଜ ଅପାରା । ପରେଉଁ ଭୂମି କରି ଘୋର ଚିକାରା ॥
ମୁନି ଏକ ନାମ ଚଂଦ୍ରମା ଓହୀ। ଲାଗୀ ଦୟା ଦେଖୀ କରି ମୋହୀ ॥
ବହୁ ପ୍ରକାର ତେଂହି ଗ୍ୟାନ ସୁନାଵା । ଦେହି ଜନିତ ଅଭିମାନୀ ଛଡ଼ଆଵା ॥
ତ୍ରେତାଁ ବ୍ରହ୍ମ ମନୁଜ ତନୁ ଧରିହୀ। ତାସୁ ନାରି ନିସିଚର ପତି ହରିହୀ ॥
ତାସୁ ଖୋଜ ପଠିହି ପ୍ରଭୂ ଦୂତା। ତିନ୍ହହି ମିଲେଂ ତୈଂ ହୋବ ପୁନୀତା ॥
ଜମିହହିଂ ପଂଖ କରସି ଜନି ଚିଂତା । ତିନ୍ହହି ଦେଖାଇ ଦେହେସୁ ତୈଂ ସୀତା ॥
ମୁନି କି ଗିରା ସତ୍ୟ ଭି ଆଜୂ । ସୁନି ମମ ବଚନ କରହୁ ପ୍ରଭୁ କାଜୂ ॥
ଗିରି ତ୍ରିକୂଟ ଊପର ବସ ଲଂକା । ତହଁ ରହ ରାଵନ ସହଜ ଅସଂକା ॥
ତହଁ ଅସୋକ ଉପବନ ଜହଁ ରହୀ ॥ ସୀତା ବୈଠି ସୋଚ ରତ ଅହୀ ॥
ଦୋ. ମୈଂ ଦେଖୁଁ ତୁମ୍ହ ନାହି ଗୀଘହି ଦଷ୍ଟି ଅପାର ॥
ବୂଢ ଭୟୁଁ ନ ତ କରତେଉଁ କଛୁକ ସହାୟ ତୁମ୍ହାର ॥ 28 ॥
ଜୋ ନାଘି ସତ ଜୋଜନ ସାଗର । କରି ସୋ ରାମ କାଜ ମତି ଆଗର ॥
ମୋହି ବିଲୋକି ଧରହୁ ମନ ଧୀରା । ରାମ କୃପାଁ କସ ଭୟୁ ସରୀରା ॥
ପାପିଉ ଜା କର ନାମ ସୁମିରହୀଂ। ଅତି ଅପାର ଭଵସାଗର ତରହୀମ୍ ॥
ତାସୁ ଦୂତ ତୁମ୍ହ ତଜି କଦରାଈ। ରାମ ହୃଦୟଁ ଧରି କରହୁ ଉପାଈ ॥
ଅସ କହି ଗରୁଡ଼ ଗୀଧ ଜବ ଗୟୂ। ତିନ୍ହ କେଂ ମନ ଅତି ବିସମୟ ଭୟୂ ॥
ନିଜ ନିଜ ବଲ ସବ କାହୂଁ ଭାଷା। ପାର ଜାଇ କର ସଂସୟ ରାଖା ॥
ଜରଠ ଭୟୁଁ ଅବ କହି ରିଛେସା। ନହିଂ ତନ ରହା ପ୍ରଥମ ବଲ ଲେସା ॥
ଜବହିଂ ତ୍ରିବିକ୍ରମ ଭେ ଖରାରୀ। ତବ ମୈଂ ତରୁନ ରହେଉଁ ବଲ ଭାରୀ ॥
ଦୋ. ବଲି ବାଁଧତ ପ୍ରଭୁ ବାଢେଉ ସୋ ତନୁ ବରନି ନ ଜାଈ।
ଉଭୟ ଧରୀ ମହଁ ଦୀନ୍ହୀ ସାତ ପ୍ରଦଚ୍ଛିନ ଧାଇ ॥ 29 ॥
ଅଂଗଦ କହି ଜାଉଁ ମୈଂ ପାରା। ଜିୟଁ ସଂସୟ କଛୁ ଫିରତୀ ବାରା ॥
ଜାମଵଂତ କହ ତୁମ୍ହ ସବ ଲାୟକ। ପଠିଅ କିମି ସବ ହୀ କର ନାୟକ ॥
କହି ରୀଛପତି ସୁନୁ ହନୁମାନା। କା ଚୁପ ସାଧି ରହେହୁ ବଲଵାନା ॥
ପଵନ ତନୟ ବଲ ପଵନ ସମାନା। ବୁଧି ବିବେକ ବିଗ୍ୟାନ ନିଧାନା ॥
କଵନ ସୋ କାଜ କଠିନ ଜଗ ମାହୀଂ। ଜୋ ନହିଂ ହୋଇ ତାତ ତୁମ୍ହ ପାହୀମ୍ ॥
ରାମ କାଜ ଲଗି ତବ ଅଵତାରା। ସୁନତହିଂ ଭୟୁ ପର୍ଵତାକାରା ॥
କନକ ବରନ ତନ ତେଜ ବିରାଜା। ମାନହୁ ଅପର ଗିରିନ୍ହ କର ରାଜା ॥
ସିଂହନାଦ କରି ବାରହିଂ ବାରା। ଲୀଲହୀଂ ନାଷୁଁ ଜଲନିଧି ଖାରା ॥
ସହିତ ସହାୟ ରାଵନହି ମାରୀ। ଆନୁଁ ଇହାଁ ତ୍ରିକୂଟ ଉପାରୀ ॥
ଜାମଵଂତ ମୈଂ ପୂଁଛୁଁ ତୋହୀ। ଉଚିତ ସିଖାଵନୁ ଦୀଜହୁ ମୋହୀ ॥
ଏତନା କରହୁ ତାତ ତୁମ୍ହ ଜାଈ। ସୀତହି ଦେଖି କହହୁ ସୁଧି ଆଈ ॥
ତବ ନିଜ ଭୁଜ ବଲ ରାଜିଵ ନୈନା। କୌତୁକ ଲାଗି ସଂଗ କପି ସେନା ॥
ଛଂ. -କପି ସେନ ସଂଗ ସଁଘାରି ନିସିଚର ରାମୁ ସୀତହି ଆନିହୈଂ।
ତ୍ରୈଲୋକ ପାଵନ ସୁଜସୁ ସୁର ମୁନି ନାରଦାଦି ବଖାନିହୈମ୍ ॥
ଜୋ ସୁନତ ଗାଵତ କହତ ସମୁଝତ ପରମ ପଦ ନର ପାଵୀ।
ରଘୁବୀର ପଦ ପାଥୋଜ ମଧୁକର ଦାସ ତୁଲସୀ ଗାଵୀ ॥
ଦୋ. ଭଵ ଭେଷଜ ରଘୁନାଥ ଜସୁ ସୁନହି ଜେ ନର ଅରୁ ନାରି।
ତିନ୍ହ କର ସକଲ ମନୋରଥ ସିଦ୍ଧ କରିହି ତ୍ରିସିରାରି ॥ 30(କ) ॥
ସୋ. ନୀଲୋତ୍ପଲ ତନ ସ୍ୟାମ କାମ କୋଟି ସୋଭା ଅଧିକ।
ସୁନିଅ ତାସୁ ଗୁନ ଗ୍ରାମ ଜାସୁ ନାମ ଅଘ ଖଗ ବଧିକ ॥ 30(ଖ) ॥
ମାସପାରାୟଣ, ତେଈସଵାଁ ଵିଶ୍ରାମ
ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ରାମଚରିତମାନସେ ସକଲକଲିକଲୁଷଵିଧ୍ଵଂସନେ
ଚତୁର୍ଥ ସୋପାନଃ ସମାପ୍ତଃ।
(କିଷ୍କିଂଧାକାଂଡ ସମାପ୍ତ)