॥ ਅਥ ਸ਼੍ਰੀਮਹਾਭਾਰਤੇ ਉਦ੍ਯੋਗਪਰ੍ਵਣਿ ਪ੍ਰਜਾਗਰਪਰ੍ਵਣਿ ਵਿਦੁਰਨੀਤਿਵਾਕ੍ਯੇ ਤ੍ਰਯਸ੍ਤ੍ਰਿਂਸ਼ੋਧ੍ਯਾਯਃ ॥
ਵੈਸ਼ਂਪਾਯਨ ਉਵਾਚ ।
ਦ੍ਵਾਃਸ੍ਥਂ ਪ੍ਰਾਹ ਮਹਾਪ੍ਰਾਜ੍ਞੋ ਧ੍ਰੁਰੁਇਤਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰੋ ਮਹੀਪਤਿਃ ।
ਵਿਦੁਰਂ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟੁਮਿਚ੍ਛਾਮਿ ਤਮਿਹਾਨਯ ਮਾਚਿਰਮ੍ ॥ 1॥
ਪ੍ਰਹਿਤੋ ਧ੍ਰੁਰੁਇਤਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰੇਣ ਦੂਤਃ ਕ੍ਸ਼ਤ੍ਤਾਰਮਬ੍ਰਵੀਤ੍ ।
ਈਸ਼੍ਵਰਸ੍ਤ੍ਵਾਂ ਮਹਾਰਾਜੋ ਮਹਾਪ੍ਰਾਜ੍ਞ ਦਿਦ੍ਰੁਰੁਇਕ੍ਸ਼ਤਿ ॥ 2॥
ਏਵਮੁਕ੍ਤਸ੍ਤੁ ਵਿਦੁਰਃ ਪ੍ਰਾਪ੍ਯ ਰਾਜਨਿਵੇਸ਼ਨਮ੍ ।
ਅਬ੍ਰਵੀਦ੍ਧ੍ਰੁਰੁਇਤਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰਾਯ ਦ੍ਵਾਃਸ੍ਥ ਮਾਂ ਪ੍ਰਤਿਵੇਦਯ ॥ 3॥
ਦ੍ਵਾਃਸ੍ਥ ਉਵਾਚ ।
ਵਿਦੁਰੋਯਮਨੁਪ੍ਰਾਪ੍ਤੋ ਰਾਜੇਂਦ੍ਰ ਤਵ ਸ਼ਾਸਨਾਤ੍ ।
ਦ੍ਰਸ਼੍ਟੁਮਿਚ੍ਛਤਿ ਤੇ ਪਾਦੌ ਕਿਂ ਕਰੋਤੁ ਪ੍ਰਸ਼ਾਧਿ ਮਾਮ੍ ॥ 4॥
ਧ੍ਰੁਰੁਇਤਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰ ਉਵਾਚ ।
ਪ੍ਰਵੇਸ਼ਯ ਮਹਾਪ੍ਰਾਜ੍ਞਂ ਵਿਦੁਰਂ ਦੀਰ੍ਘਦਰ੍ਸ਼ਿਨਮ੍ ।
ਅਹਂ ਹਿ ਵਿਦੁਰਸ੍ਯਾਸ੍ਯ ਨਾਕਾਲ੍ਯੋ ਜਾਤੁ ਦਰ੍ਸ਼ਨੇ ॥ 5॥
ਦ੍ਵਾਃਸ੍ਥ ਉਵਾਚ ।
ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਾਂਤਃ ਪੁਰਂ ਕ੍ਸ਼ਤ੍ਤਰ੍ਮਹਾਰਾਜਸ੍ਯ ਧੀਮਤਃ ।
ਨ ਹਿ ਤੇ ਦਰ੍ਸ਼ਨੇਕਾਲ੍ਯੋ ਜਾਤੁ ਰਾਜਾ ਬ੍ਰਵੀਤਿ ਮਾਮ੍ ॥ 6॥
ਵੈਸ਼ਂਪਾਯਨ ਉਵਾਚ ।
ਤਤਃ ਪ੍ਰਵਿਸ਼੍ਯ ਵਿਦੁਰੋ ਧ੍ਰੁਰੁਇਤਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰ ਨਿਵੇਸ਼ਨਮ੍ ।
ਅਬ੍ਰਵੀਤ੍ਪ੍ਰਾਂਜਲਿਰ੍ਵਾਕ੍ਯਂ ਚਿਂਤਯਾਨਂ ਨਰਾਧਿਪਮ੍ ॥ 7॥
ਵਿਦੁਰੋਹਂ ਮਹਾਪ੍ਰਾਜ੍ਞ ਸਂਪ੍ਰਾਪ੍ਤਸ੍ਤਵ ਸ਼ਾਸਨਾਤ੍ ।
ਯਦਿ ਕਿਂ ਚਨ ਕਰ੍ਤਵ੍ਯਮਯਮਸ੍ਮਿ ਪ੍ਰਸ਼ਾਧਿ ਮਾਮ੍ ॥ 8॥
ਧ੍ਰੁਰੁਇਤਰਸ਼੍ਤ੍ਰ ਉਵਾਚ ।
ਸਂਜਯੋ ਵਿਦੁਰ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤੋ ਗਰ੍ਹਯਿਤ੍ਵਾ ਚ ਮਾਂ ਗਤਃ ।
ਅਜਾਤਸ਼ਤ੍ਰੋਃ ਸ਼੍ਵੋ ਵਾਕ੍ਯਂ ਸਭਾਮਧ੍ਯੇ ਸ ਵਕ੍ਸ਼੍ਯਤਿ ॥ 9॥
ਤਸ੍ਯਾਦ੍ਯ ਕੁਰੁਵੀਰਸ੍ਯ ਨ ਵਿਜ੍ਞਾਤਂ ਵਚੋ ਮਯਾ ।
ਤਨ੍ਮੇ ਦਹਤਿ ਗਾਤ੍ਰਾਣਿ ਤਦਕਾਰ੍ਸ਼ੀਤ੍ਪ੍ਰਜਾਗਰਮ੍ ॥ 10॥
ਜਾਗ੍ਰਤੋ ਦਹ੍ਯਮਾਨਸ੍ਯ ਸ਼੍ਰੇਯੋ ਯਦਿਹ ਪਸ਼੍ਯਸਿ ।
ਤਦ੍ਬ੍ਰੂਹਿ ਤ੍ਵਂ ਹਿ ਨਸ੍ਤਾਤ ਧਰ੍ਮਾਰ੍ਥਕੁਸ਼ਲੋ ਹ੍ਯਸਿ ॥ 11॥
ਯਤਃ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਃ ਸਂਜਯਃ ਪਾਂਡਵੇਭ੍ਯੋ
ਨ ਮੇ ਯਥਾਵਨ੍ਮਨਸਃ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤਿਃ ।
ਸਵੇਂਦ੍ਰਿਯਾਣ੍ਯਪ੍ਰਕ੍ਰੁਰੁਇਤਿਂ ਗਤਾਨਿ
ਕਿਂ ਵਕ੍ਸ਼੍ਯਤੀਤ੍ਯੇਵ ਹਿ ਮੇਦ੍ਯ ਚਿਂਤਾ ॥ 12॥
ਤਨ੍ਮੇ ਬ੍ਰੂਹਿ ਵਿਦੁਰ ਤ੍ਵਂ ਯਥਾਵਨ੍
ਮਨੀਸ਼ਿਤਂ ਸਰ੍ਵਮਜਾਤਸ਼ਤ੍ਰੋਃ ।
ਯਥਾ ਚ ਨਸ੍ਤਾਤ ਹਿਤਂ ਭਵੇਚ੍ਚ
ਪ੍ਰਜਾਸ਼੍ਚ ਸਰ੍ਵਾਃ ਸੁਖਿਤਾ ਭਵੇਯੁਃ ॥- ॥
ਵਿਦੁਰ ਉਵਾਚ ।
ਅਭਿਯੁਕ੍ਤਂ ਬਲਵਤਾ ਦੁਰ੍ਬਲਂ ਹੀਨਸਾਧਨਮ੍ ।
ਹ੍ਰੁਰੁਇਤਸ੍ਵਂ ਕਾਮਿਨਂ ਚੋਰਮਾਵਿਸ਼ਂਤਿ ਪ੍ਰਜਾਗਰਾਃ ॥ 13॥
ਕਚ੍ਚਿਦੇਤੈਰ੍ਮਹਾਦੋਸ਼ੈਰ੍ਨ ਸ੍ਪ੍ਰੁਰੁਇਸ਼੍ਟੋਸਿ ਨਰਾਧਿਪ ।
ਕਚ੍ਚਿਨ੍ਨ ਪਰਵਿਤ੍ਤੇਸ਼ੁ ਗ੍ਰੁਰੁਇਧ੍ਯਨ੍ਵਿਪਰਿਤਪ੍ਯਸੇ ॥ 14॥
ਧ੍ਰੁਰੁਇਤਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰ ਉਵਾਚ ।
ਸ਼੍ਰੋਤੁਮਿਚ੍ਛਾਮਿ ਤੇ ਧਰ੍ਮ੍ਯਂ ਪਰਂ ਨੈਃਸ਼੍ਰੇਯਸਂ ਵਚਃ ।
ਅਸ੍ਮਿਨ੍ਰਾਜਰ੍ਸ਼ਿਵਂਸ਼ੇ ਹਿ ਤ੍ਵਮੇਕਃ ਪ੍ਰਾਜ੍ਞਸਮ੍ਮਤਃ ॥ 15॥
ਵਿਦੁਰ ਉਵਾਚ ।
ਰਜਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣਸਂਪਨ੍ਨਸ੍ਤ੍ਰੈਲੋਕ੍ਯਸ੍ਯਾਧਿਪੋ ਭਵੇਤ੍ ।
ਪ੍ਰੇਸ਼੍ਯਸ੍ਤੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਿਤਸ਼੍ਚੈਵ ਧ੍ਰੁਰੁਇਤਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰ ਯੁਧਿਸ਼੍ਠਿਰਃ ॥- ॥
ਵਿਪਰੀਤਤਰਸ਼੍ਚ ਤ੍ਵਂ ਭਾਗਧੇਯੇ ਨ ਸਮ੍ਮਤਃ ।
ਅਰ੍ਚਿਸ਼ਾਂ ਪ੍ਰਕ੍ਸ਼ਯਾਚ੍ਚੈਵ ਧਰ੍ਮਾਤ੍ਮਾ ਧਰ੍ਮਕੋਵਿਦਃ ॥- ॥
ਆਨ੍ਰੁਰੁਇਸ਼ਂਸ੍ਯਾਦਨੁਕ੍ਰੋਸ਼ਾਦ੍ਧਰ੍ਮਾਤ੍ਸਤ੍ਯਾਤ੍ਪਰਾਕ੍ਰਮਾਤ੍ ।
ਗੁਰੁਤ੍ਵਾਤ੍ਤ੍ਵਯਿ ਸਂਪ੍ਰੇਕ੍ਸ਼੍ਯ ਬਹੂਨ੍ਕ੍ਲੇਸ਼ਾਂਸ੍ਤਿਤਿਕ੍ਸ਼ਤੇ ॥- ॥
ਦੁਰ੍ਯੋਧਨੇ ਸੌਬਲੇ ਚ ਕਰ੍ਣੇ ਦੁਃਸ਼ਾਸਨੇ ਤਥਾ ।
ਏਤੇਸ਼੍ਵੈਸ਼੍ਵਰ੍ਯਮਾਧਾਯ ਕਥਂ ਤ੍ਵਂ ਭੂਤਿਮਿਚ੍ਛਸਿ ॥- ॥
ਏਕਸ੍ਮਾਤ੍ਵ੍ਰੁਰੁਇਕ੍ਸ਼ਾਦ੍ਯਜ੍ਞਪਤ੍ਰਾਣਿ ਰਾਜਨ੍
ਸ੍ਰੁਕ੍ਚ ਦ੍ਰੌਣੀ ਪੇਠਨੀਪੀਡਨੇ ਚ ।
ਏਤਸ੍ਮਾਦ੍ਰਾਜਨ੍ਬ੍ਰੁਵਤੋ ਮੇ ਨਿਬੋਧ
ਏਕਸ੍ਮਾਦ੍ਵੈ ਜਾਯਤੇਸਚ੍ਚ ਸਚ੍ਚ ॥- ॥
ਆਤ੍ਮਜ੍ਞਾਨਂ ਸਮਾਰਂਭਸ੍ਤਿਤਿਕ੍ਸ਼ਾ ਧਰ੍ਮਨਿਤ੍ਯਤਾ ।
ਯਮਰ੍ਥਾਨ੍ਨਾਪਕਰ੍ਸ਼ਂਤਿ ਸ ਵੈ ਪਣ੍ਦਿਤ ਉਚ੍ਯਤੇ ॥- ॥
ਨਿਸ਼ੇਵਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਸ੍ਤਾਨਿ ਨਿਂਦਿਤਾਨਿ ਨ ਸੇਵਤੇ ।
ਅਨਾਸ੍ਤਿਕਃ ਸ਼੍ਰਦ੍ਦਧਾਨ ਏਤਤ੍ਪਂਡਿਤ ਲਕ੍ਸ਼ਣਮ੍ ॥ 16॥
ਕ੍ਰੋਧੋ ਹਰ੍ਸ਼ਸ਼੍ਚ ਦਰ੍ਪਸ਼੍ਚ ਹ੍ਰੀਸ੍ਤਂਭੋ ਮਾਨ੍ਯਮਾਨਿਤਾ ।
ਯਮਰ੍ਥਾਨ੍ਨਾਪਕਰ੍ਸ਼ਂਤਿ ਸ ਵੈ ਪਂਡਿਤ ਉਚ੍ਯਤੇ ॥ 17॥
ਯਸ੍ਯ ਕ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਯਂ ਨ ਜਾਨਂਤਿ ਮਂਤ੍ਰਂ ਵਾ ਮਂਤ੍ਰਿਤਂ ਪਰੇ ।
ਕ੍ਰੁਰੁਇਤਮੇਵਾਸ੍ਯ ਜਾਨਂਤਿ ਸ ਵੈ ਪਂਡਿਤ ਉਚ੍ਯਤੇ ॥ 18॥
ਯਸ੍ਯ ਕ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਯਂ ਨ ਵਿਘ੍ਨਂਤਿ ਸ਼ੀਤਮੁਸ਼੍ਣਂ ਭਯਂ ਰਤਿਃ ।
ਸਮ੍ਰੁਰੁਇਦ੍ਧਿਰਸਮ੍ਰੁਰੁਇਦ੍ਧਿਰ੍ਵਾ ਸ ਵੈ ਪਂਡਿਤ ਉਚ੍ਯਤੇ ॥ 19॥
ਯਸ੍ਯ ਸਂਸਾਰਿਣੀ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾ ਧਰ੍ਮਾਰ੍ਥਾਵਨੁਵਰ੍ਤਤੇ ।
ਕਾਮਾਦਰ੍ਥਂ ਵ੍ਰੁਰੁਇਣੀਤੇ ਯਃ ਸ ਵੈ ਪਂਡਿਤ ਉਚ੍ਯਤੇ ॥ 20॥
ਯਥਾਸ਼ਕ੍ਤਿ ਚਿਕੀਰ੍ਸ਼ਂਤਿ ਯਥਾਸ਼ਕ੍ਤਿ ਚ ਕੁਰ੍ਵਤੇ ।
ਨ ਕਿਂ ਚਿਦਵਮਨ੍ਯਂਤੇ ਪਂਡਿਤਾ ਭਰਤਰ੍ਸ਼ਭ ॥ 21॥
ਕ੍ਸ਼ਿਪ੍ਰਂ ਵਿਜਾਨਾਤਿ ਚਿਰਂ ਸ਼ਰੁਰੁਇਣੋਤਿ
ਵਿਜ੍ਞਾਯ ਚਾਰ੍ਥਂ ਭਜਤੇ ਨ ਕਾਮਾਤ੍ ।
ਨਾਸਂਪ੍ਰੁਰੁਇਸ਼੍ਟੋ ਵ੍ਯੌਪਯੁਂਕ੍ਤੇ ਪਰਾਰ੍ਥੇ
ਤਤ੍ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਨਂ ਪ੍ਰਥਮਂ ਪਂਡਿਤਸ੍ਯ ॥ 22॥
ਨਾਪ੍ਰਾਪ੍ਯਮਭਿਵਾਂਛਂਤਿ ਨਸ਼੍ਟਂ ਨੇਚ੍ਛਂਤਿ ਸ਼ੋਚਿਤੁਮ੍ ।
ਆਪਤ੍ਸੁ ਚ ਨ ਮੁਹ੍ਯਂਤਿ ਨਰਾਃ ਪਂਡਿਤ ਬੁਦ੍ਧਯਃ ॥ 23॥
ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ੍ਯ ਯਃ ਪ੍ਰਕ੍ਰਮਤੇ ਨਾਂਤਰ੍ਵਸਤਿ ਕਰ੍ਮਣਃ ।
ਅਵਂਧ੍ਯ ਕਾਲੋ ਵਸ਼੍ਯਾਤ੍ਮਾ ਸ ਵੈ ਪਂਡਿਤ ਉਚ੍ਯਤੇ ॥ 24॥
ਆਰ੍ਯ ਕਰ੍ਮਣਿ ਰਾਜ੍ਯਂਤੇ ਭੂਤਿਕਰ੍ਮਾਣਿ ਕੁਰ੍ਵਤੇ ।
ਹਿਤਂ ਚ ਨਾਭ੍ਯਸੂਯਂਤਿ ਪਂਡਿਤਾ ਭਰਤਰ੍ਸ਼ਭ ॥ 25॥
ਨ ਹ੍ਰੁਰੁਇਸ਼੍ਯਤ੍ਯਾਤ੍ਮਸਮ੍ਮਾਨੇ ਨਾਵਮਾਨੇਨ ਤਪ੍ਯਤੇ ।
ਗਾਂਗੋ ਹ੍ਰਦ ਇਵਾਕ੍ਸ਼ੋਭ੍ਯੋ ਯਃ ਸ ਪਂਡਿਤ ਉਚ੍ਯਤੇ ॥ 26॥
ਤਤ੍ਤ੍ਵਜ੍ਞਃ ਸਰ੍ਵਭੂਤਾਨਾਂ ਯੋਗਜ੍ਞਃ ਸਰ੍ਵਕਰ੍ਮਣਾਮ੍ ।
ਉਪਾਯਜ੍ਞੋ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਣਾਂ ਨਰਃ ਪਂਡਿਤ ਉਚ੍ਯਤੇ ॥ 27॥
ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਤ ਵਾਕ੍ਚਿਤ੍ਰਕਥ ਊਹਵਾਨ੍ਪ੍ਰਤਿਭਾਨਵਾਨ੍ ।
ਆਸ਼ੁ ਗ੍ਰਂਥਸ੍ਯ ਵਕ੍ਤਾ ਚ ਸ ਵੈ ਪਂਡਿਤ ਉਚ੍ਯਤੇ ॥ 28॥
ਸ਼੍ਰੁਤਂ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਨੁਗਂ ਯਸ੍ਯ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾ ਚੈਵ ਸ਼੍ਰੁਤਾਨੁਗਾ ।
ਅਸਂਭਿਨ੍ਨਾਰ੍ਯ ਮਰ੍ਯਾਦਃ ਪਂਡਿਤਾਖ੍ਯਾਂ ਲਭੇਤ ਸਃ ॥ 29॥
ਅਰ੍ਥਂ ਮਹਾਂਤਮਾਸਦ੍ਯ ਵਿਦ੍ਯਾਮੈਸ਼੍ਵਰ੍ਯਮੇਵ ਚ ।
ਵਿਚਰਤ੍ਯਸਮੁਨ੍ਨਦ੍ਧੋ ਯਸ੍ਯ ਪਂਡਿਤ ਉਚ੍ਯਤੇ ॥- ॥
ਅਸ਼੍ਰੁਤਸ਼੍ਚ ਸਮੁਨ੍ਨਦ੍ਧੋ ਦਰਿਦ੍ਰਸ਼੍ਚ ਮਹਾਮਨਾਃ ।
ਅਰ੍ਥਾਂਸ਼੍ਚਾਕਰ੍ਮਣਾ ਪ੍ਰੇਪ੍ਸੁਰ੍ਮੂਢ ਇਤ੍ਯੁਚ੍ਯਤੇ ਬੁਧੈਃ ॥ 30॥
ਸ੍ਵਮਰ੍ਥਂ ਯਃ ਪਰਿਤ੍ਯਜ੍ਯ ਪਰਾਰ੍ਥਮਨੁਤਿਸ਼੍ਠਤਿ ।
ਮਿਥ੍ਯਾ ਚਰਤਿ ਮਿਤ੍ਰਾਰ੍ਥੇ ਯਸ਼੍ਚ ਮੂਢਃ ਸ ਉਚ੍ਯਤੇ ॥ 31॥
ਅਕਾਮਾਂ ਕਾਮਯਤਿ ਯਃ ਕਾਮਯਾਨਾਂ ਪਰਿਤ੍ਯਜੇਤ੍ ।
ਬਲਵਂਤਂ ਚ ਯੋ ਦ੍ਵੇਸ਼੍ਟਿ ਤਮਾਹੁਰ੍ਮੂਢਚੇਤਸਮ੍ ॥- ॥
ਅਕਾਮਾਨ੍ਕਾਮਯਤਿ ਯਃ ਕਾਮਯਾਨਾਨ੍ਪਰਿਦ੍ਵਿਸ਼ਨ੍ ।
ਬਲਵਂਤਂ ਚ ਯੋ ਦ੍ਵੇਸ਼੍ਟਿ ਤਮਾਹੁਰ੍ਮੂਢਚੇਤਸਮ੍ ॥ 32॥
ਅਮਿਤ੍ਰਂ ਕੁਰੁਤੇ ਮਿਤ੍ਰਂ ਮਿਤ੍ਰਂ ਦ੍ਵੇਸ਼੍ਟਿ ਹਿਨਸ੍ਤਿ ਚ ।
ਕਰ੍ਮ ਚਾਰਭਤੇ ਦੁਸ਼੍ਟਂ ਤਮਾਹੁਰ੍ਮੂਢਚੇਤਸਮ੍ ॥ 33॥
ਸਂਸਾਰਯਤਿ ਕ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਯਾਨਿ ਸਰ੍ਵਤ੍ਰ ਵਿਚਿਕਿਤ੍ਸਤੇ ।
ਚਿਰਂ ਕਰੋਤਿ ਕ੍ਸ਼ਿਪ੍ਰਾਰ੍ਥੇ ਸ ਮੂਢੋ ਭਰਤਰ੍ਸ਼ਭ ॥ 34॥
ਸ਼੍ਰਾਦ੍ਧਂ ਪਿਤ੍ਰੁਰੁਇਭ੍ਯੋ ਨ ਦਦਾਤਿ ਦੈਵਤਾਨਿ ਨਾਰ੍ਚਤਿ ।
ਸੁਹ੍ਰੁਰੁਇਨ੍ਮਿਤ੍ਰਂ ਨ ਲਭਤੇ ਤਮਾਹੁਰ੍ਮੂਢਚੇਤਸਮ੍ ॥- ॥
ਅਨਾਹੂਤਃ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਤਿ ਅਪ੍ਰੁਰੁਇਸ਼੍ਟੋ ਬਹੁ ਭਾਸ਼ਤੇ ।
ਵਿਸ਼੍ਵਸਤ੍ਯਪ੍ਰਮਤ੍ਤੇਸ਼ੁ ਮੂਢ ਚੇਤਾ ਨਰਾਧਮਃ ॥ 35॥
ਪਰਂ ਕ੍ਸ਼ਿਪਤਿ ਦੋਸ਼ੇਣ ਵਰ੍ਤਮਾਨਃ ਸ੍ਵਯਂ ਤਥਾ ।
ਯਸ਼੍ਚ ਕ੍ਰੁਧ੍ਯਤ੍ਯਨੀਸ਼ਃ ਸਨ੍ਸ ਚ ਮੂਢਤਮੋ ਨਰਃ ॥ 36॥
ਆਤ੍ਮਨੋ ਬਲਮਾਜ੍ਞਾਯ ਧਰ੍ਮਾਰ੍ਥਪਰਿਵਰ੍ਜਿਤਮ੍ ।
ਅਲਭ੍ਯਮਿਚ੍ਛਨ੍ਨੈਸ਼੍ਕਰ੍ਮ੍ਯਾਨ੍ਮੂਢ ਬੁਦ੍ਧਿਰਿਹੋਚ੍ਯਤੇ ॥ 37॥
ਅਸ਼ਿਸ਼੍ਯਂ ਸ਼ਾਸ੍ਤਿ ਯੋ ਰਾਜਨ੍ਯਸ਼੍ਚ ਸ਼ੂਨ੍ਯਮੁਪਾਸਤੇ ।
ਕਦਰ੍ਯਂ ਭਜਤੇ ਯਸ਼੍ਚ ਤਮਾਹੁਰ੍ਮੂਢਚੇਤਸਮ੍ ॥ 38॥
ਅਰ੍ਥਂ ਮਹਾਂਤਮਾਸਾਦ੍ਯ ਵਿਦ੍ਯਾਮੈਸ਼੍ਵਰ੍ਯਮੇਵ ਵਾ ।
ਵਿਚਰਤ੍ਯਸਮੁਨ੍ਨਦ੍ਧੋ ਯਃ ਸ ਪਂਡਿਤ ਉਚ੍ਯਤੇ ॥ 39॥
ਏਕਃ ਸਂਪਨ੍ਨਮਸ਼੍ਨਾਤਿ ਵਸ੍ਤੇ ਵਾਸਸ਼੍ਚ ਸ਼ੋਭਨਮ੍ ।
ਯੋਸਂਵਿਭਜ੍ਯ ਭ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਯੇਭ੍ਯਃ ਕੋ ਨ੍ਰੁਰੁਇਸ਼ਂਸਤਰਸ੍ਤਤਃ ॥ 40॥
ਏਕਃ ਪਾਪਾਨਿ ਕੁਰੁਤੇ ਫਲਂ ਭੁਂਕ੍ਤੇ ਮਹਾਜਨਃ ।
ਭੋਕ੍ਤਾਰੋ ਵਿਪ੍ਰਮੁਚ੍ਯਂਤੇ ਕਰ੍ਤਾ ਦੋਸ਼ੇਣ ਲਿਪ੍ਯਤੇ ॥ 41॥
ਏਕਂ ਹਨ੍ਯਾਨ੍ਨ ਵਾਹਨ੍ਯਾਦਿਸ਼ੁਰ੍ਮੁਕ੍ਤੋ ਧਨੁਸ਼੍ਮਤਾ ।
ਬੁਦ੍ਧਿਰ੍ਬੁਦ੍ਧਿਮਤੋਤ੍ਸ੍ਰੁਰੁਇਸ਼੍ਟਾ ਹਨ੍ਯਾਦ੍ਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰਂ ਸਰਾਜਕਮ੍ ॥ 42॥
ਏਕਯਾ ਦ੍ਵੇ ਵਿਨਿਸ਼੍ਚਿਤ੍ਯ ਤ੍ਰੀਂਸ਼੍ਚਤੁਰ੍ਭਿਰ੍ਵਸ਼ੇ ਕੁਰੁ ।
ਪਂਚ ਜਿਤ੍ਵਾ ਵਿਦਿਤ੍ਵਾ ਸ਼ਟ੍ਸਪ੍ਤ ਹਿਤ੍ਵਾ ਸੁਖੀ ਭਵ ॥ 43॥
ਏਕਂ ਵਿਸ਼ਰਸੋ ਹਂਤਿ ਸ਼ਸ੍ਤ੍ਰੇਣੈਕਸ਼੍ਚ ਵਧ੍ਯਤੇ ।
ਸਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰਂ ਸ ਪ੍ਰਜਂ ਹਂਤਿ ਰਾਜਾਨਂ ਮਂਤ੍ਰਵਿਸ੍ਰਵਃ ॥ 44॥
ਏਕਃ ਸ੍ਵਾਦੁ ਨ ਭੁਂਜੀਤ ਏਕਸ਼੍ਚਾਰ੍ਥਾਨ੍ਨ ਚਿਂਤਯੇਤ੍ ।
ਏਕੋ ਨ ਗਚ੍ਛੇਦਧ੍ਵਾਨਂ ਨੈਕਃ ਸੁਪ੍ਤੇਸ਼ੁ ਜਾਗ੍ਰੁਰੁਇਯਾਤ੍ ॥ 45॥
ਏਕਮੇਵਾਦ੍ਵਿਤੀਯਂ ਤਦ੍ਯਦ੍ਰਾਜਨ੍ਨਾਵਬੁਧ੍ਯਸੇ ।
ਸਤ੍ਯਂ ਸ੍ਵਰ੍ਗਸ੍ਯ ਸੋਪਾਨਂ ਪਾਰਾਵਾਰਸ੍ਯ ਨੌਰਿਵ ॥ 46॥
ਏਕਃ ਕ੍ਸ਼ਮਾਵਤਾਂ ਦੋਸ਼ੋ ਦ੍ਵਿਤੀਯੋ ਨੋਪਲਭ੍ਯਤੇ ।
ਯਦੇਨਂ ਕ੍ਸ਼ਮਯਾ ਯੁਕ੍ਤਮਸ਼ਕ੍ਤਂ ਮਨ੍ਯਤੇ ਜਨਃ ॥ 47॥
ਸੋਸ੍ਯ ਦੋਸ਼ੋ ਨ ਮਂਤਵ੍ਯਃ ਕ੍ਸ਼ਮਾ ਹਿ ਪਰਮਂ ਬਲਮ੍ ।
ਕ੍ਸ਼ਮਾ ਗੁਣੋ ਹ੍ਯਸ਼ਕ੍ਤਾਨਾਂ ਸ਼ਕ੍ਤਾਨਾਂ ਭੂਸ਼ਣਂ ਤਥਾ ॥- ॥
ਕ੍ਸ਼ਮਾ ਵਸ਼ੀਕ੍ਰੁਰੁਇਤਿਰ੍ਲੋਕੇ ਕ੍ਸ਼ਮਯਾ ਕਿਂ ਨ ਸਾਧ੍ਯਤੇ ।
ਸ਼ਾਂਤਿਸ਼ਂਖਃ ਕਰੇ ਯਸ੍ਯ ਕਿਂ ਕਰਿਸ਼੍ਯਤਿ ਦੁਰ੍ਜਨਃ ॥- ॥
ਅਤ੍ਰੁਰੁਇਣੇ ਪਤਿਤੋ ਵਹ੍ਨਿਃ ਸ੍ਵਯਮੇਵੋਪਸ਼ਾਮ੍ਯਤਿ ।
ਅਕ੍ਸ਼ਮਾਵਾਨ੍ਪਰਂ ਦੋਸ਼ੈਰਾਤ੍ਮਾਨਂ ਚੈਵ ਯੋਜਯੇਤ੍ ॥- ॥
ਏਕੋ ਧਰ੍ਮਃ ਪਰਂ ਸ਼੍ਰੇਯਃ ਕ੍ਸ਼ਮੈਕਾ ਸ਼ਾਂਤਿਰੁਤ੍ਤਮਾ ।
ਵਿਦ੍ਯੈਕਾ ਪਰਮਾ ਦ੍ਰੁਰੁਇਸ਼੍ਟਿਰਹਿਂਸੈਕਾ ਸੁਖਾਵਹਾ ॥ 48॥
ਦ੍ਵਾਵਿਮੌ ਗ੍ਰਸਤੇ ਭੂਮਿਃ ਸਰ੍ਪੋ ਬਿਲਸ਼ਯਾਨਿਵ ।
ਰਾਜਾਨਂ ਚਾਵਿਰੋਦ੍ਧਾਰਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਚਾਪ੍ਰਵਾਸਿਨਮ੍ ॥ 49॥
ਦ੍ਵੇ ਕਰ੍ਮਣੀ ਨਰਃ ਕੁਰ੍ਵਨ੍ਨਸ੍ਮਿਁਲ੍ਲੋਕੇ ਵਿਰੋਚਤੇ ।
ਅਬ੍ਰੁਵਨ੍ਪਰੁਸ਼ਂ ਕਿਂ ਚਿਦਸਤੋ ਨਾਰ੍ਥਯਂਸ੍ਤਥਾ ॥ 50॥
ਦ੍ਵਾਵਿਮੌ ਪੁਰੁਸ਼ਵ੍ਯਾਘ੍ਰ ਪਰਪ੍ਰਤ੍ਯਯ ਕਾਰਿਣੌ ।
ਸ੍ਤ੍ਰਿਯਃ ਕਾਮਿਤ ਕਾਮਿਨ੍ਯੋ ਲੋਕਃ ਪੂਜਿਤ ਪੂਜਕਃ ॥ 51॥
ਦ੍ਵਾਵਿਮੌ ਕਂਟਕੌ ਤੀਕ੍ਸ਼੍ਣੌ ਸ਼ਰੀਰਪਰਿਸ਼ੋਸ਼ਣੌ ।
ਯਸ਼੍ਚਾਧਨਃ ਕਾਮਯਤੇ ਯਸ਼੍ਚ ਕੁਪ੍ਯਤ੍ਯਨੀਸ਼੍ਵਰਃ ॥ 52॥
ਦ੍ਵਾਵੇਵ ਨ ਵਿਰਾਜੇਤੇ ਵਿਪਰੀਤੇਨ ਕਰ੍ਮਣਾ ।
ਗ੍ਰੁਰੁਇਹਸ੍ਥਸ਼੍ਚ ਨਿਰਾਰਂਭਃ ਕਾਰ੍ਯਵਾਂਸ਼੍ਚੈਵ ਭਿਕ੍ਸ਼ੁਕਃ ॥- ॥
ਦ੍ਵਾਵਿਮੌ ਪੁਰੁਸ਼ੌ ਰਾਜਨ੍ਸ੍ਵਰ੍ਗਸ੍ਯ ਪਰਿ ਤਿਸ਼੍ਠਤਃ ।
ਪ੍ਰਭੁਸ਼੍ਚ ਕ੍ਸ਼ਮਯਾ ਯੁਕ੍ਤੋ ਦਰਿਦ੍ਰਸ਼੍ਚ ਪ੍ਰਦਾਨਵਾਨ੍ ॥ 53॥
ਨ੍ਯਾਯਾਗਤਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਬੋਦ੍ਧਵ੍ਯੌ ਦ੍ਵਾਵਤਿਕ੍ਰਮੌ ।
ਅਪਾਤ੍ਰੇ ਪ੍ਰਤਿਪਤ੍ਤਿਸ਼੍ਚ ਪਾਤ੍ਰੇ ਚਾਪ੍ਰਤਿਪਾਦਨਮ੍ ॥ 54॥
ਦ੍ਵਾਵਂਭਸਿ ਨਿਵੇਸ਼੍ਟਵ੍ਯੌ ਗਲੇ ਬਦ੍ਧ੍ਵਾ ਦ੍ਰੁਰੁਇਢਂ ਸ਼ਿਲਾਮ੍ ।
ਧਨਵਂਤਮਦਾਤਾਰਂ ਦਰਿਦ੍ਰਂ ਚਾਤਪਸ੍ਵਿਨਮ੍ ॥- ॥
ਦ੍ਵਾਵਿਮੌ ਪੁਰੁਸ਼ਵ੍ਯਾਘ੍ਰ ਸੁਰ੍ਯਮਂਡਲਭੇਦਿਨੌ ।
ਪਰਿਵ੍ਰਾਡ੍ਯੋਗਯੁਕ੍ਤਸ਼੍ਚ ਰਣੇ ਚਾਭਿਮੁਖੋ ਹਤਃ ॥- ॥
ਤ੍ਰਯੋ ਨ੍ਯਾਯਾ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਣਾਂ ਸ਼੍ਰੂਯਂਤੇ ਭਰਤਰ੍ਸ਼ਭ ।
ਕਨੀਯਾਨ੍ਮਧ੍ਯਮਃ ਸ਼੍ਰੇਸ਼੍ਠ ਇਤਿ ਵੇਦਵਿਦੋ ਵਿਦੁਃ ॥ 55॥
ਤ੍ਰਿਵਿਧਾਃ ਪੁਰੁਸ਼ਾ ਰਾਜਨ੍ਨੁਤ੍ਤਮਾਧਮਮਧ੍ਯਮਾਃ ।
ਨਿਯੋਜਯੇਦ੍ਯਥਾਵਤ੍ਤਾਂਸ੍ਤ੍ਰਿਵਿਧੇਸ਼੍ਵੇਵ ਕਰ੍ਮਸੁ ॥ 56॥
ਤ੍ਰਯ ਏਵਾਧਨਾ ਰਾਜਨ੍ਭਾਰ੍ਯਾ ਦਾਸਸ੍ਤਥਾ ਸੁਤਃ ।
ਯਤ੍ਤੇ ਸਮਧਿਗਚ੍ਛਂਤਿ ਯਸ੍ਯ ਤੇ ਤਸ੍ਯ ਤਦ੍ਧਨਮ੍ ॥ 57॥
ਹਰਣਂ ਚ ਪਰਸ੍ਵਾਨਾਂ ਪਰਦਾਰਾਭਿਮਰ੍ਸ਼ਨਮ੍ ।
ਸੁਹ੍ਰੁਰੁਇਦਸ਼੍ਚ ਪਰਿਤ੍ਯਾਗਸ੍ਤ੍ਰਯੋ ਦੋਸ਼ਾ ਕ੍ਸ਼ਯਾਵਹਃ ॥- ॥
ਤ੍ਰਿਵਿਧਂ ਨਰਕਸ੍ਯੇਦਂ ਦ੍ਵਾਰਂ ਨਾਸ਼ਨਮਾਤ੍ਮਨਃ ।
ਕਾਮਃ ਕ੍ਰੋਧਸ੍ਤਥਾ ਲੋਭਸ੍ਤਸ੍ਮਾਦੇਤਤ੍ਤ੍ਰਯਂ ਤ੍ਯਜੇਤ੍ ॥- ॥
ਵਰਪ੍ਰਦਾਨਂ ਰਾਜ੍ਯਾਂ ਚ ਪੁਤ੍ਰਜਨ੍ਮ ਚ ਭਾਰਤ ।
ਸ਼ਤ੍ਰੋਸ਼੍ਚ ਮੋਕ੍ਸ਼ਣਂ ਕ੍ਰੁਰੁਇਚ੍ਛ੍ਰਾਤ੍ਤ੍ਰੀਣਿ ਚੈਕਂ ਚ ਤਤ੍ਸਮਮ੍ ॥- ॥
ਭਕ੍ਤਂ ਚ ਬਜਮਾਨਂ ਚ ਤਵਾਸ੍ਮੀਤਿ ਵਾਦਿਨਮ੍ ।
ਤ੍ਰੀਨੇਤਾਨ੍ ਸ਼ਰਣਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਾਨ੍ਵਿਸ਼ਮੇਪਿ ਨ ਸਂਤ੍ਯਜੇਤ੍ ॥- ॥
ਚਤ੍ਵਾਰਿ ਰਾਜ੍ਞਾ ਤੁ ਮਹਾਬਲੇਨ
ਵਰ੍ਜ੍ਯਾਨ੍ਯਾਹੁਃ ਪਂਡਿਤਸ੍ਤਾਨਿ ਵਿਦ੍ਯਾਤ੍ ।
ਅਲ੍ਪਪ੍ਰਜ੍ਞੈਃ ਸਹ ਮਂਤ੍ਰਂ ਨ ਕੁਰ੍ਯਾਨ੍
ਨ ਦੀਰ੍ਘਸੂਤ੍ਰੈਰਲਸੈਸ਼੍ਚਾਰਣੈਸ਼੍ਚ ॥ 58॥
ਚਤ੍ਵਾਰਿ ਤੇ ਤਾਤ ਗ੍ਰੁਰੁਇਹੇ ਵਸਂਤੁ
ਸ਼੍ਰਿਯਾਭਿਜੁਸ਼੍ਟਸ੍ਯ ਗ੍ਰੁਰੁਇਹਸ੍ਥ ਧਰ੍ਮੇ ।
ਵ੍ਰੁਰੁਇਦ੍ਧੋ ਜ੍ਞਾਤਿਰਵਸਨ੍ਨਃ ਕੁਲੀਨਃ
ਸਖਾ ਦਰਿਦ੍ਰੋ ਭਗਿਨੀ ਚਾਨਪਤ੍ਯਾ ॥ 59॥
ਚਤ੍ਵਾਰ੍ਯਾਹ ਮਹਾਰਾਜ ਸਦ੍ਯਸ੍ਕਾਨਿ ਬ੍ਰੁਰੁਇਹਸ੍ਪਤਿਃ ।
ਪ੍ਰੁਰੁਇਚ੍ਛਤੇ ਤ੍ਰਿਦਸ਼ੇਂਦ੍ਰਾਯ ਤਾਨੀਮਾਨਿ ਨਿਬੋਧ ਮੇ ॥ 60॥
ਦੇਵਤਾਨਾਂ ਚ ਸਂਕਲ੍ਪਮਨੁਭਾਵਂ ਚ ਧੀਮਤਾਮ੍ ।
ਵਿਨਯਂ ਕ੍ਰੁਰੁਇਤਵਿਦ੍ਯਾਨਾਂ ਵਿਨਾਸ਼ਂ ਪਾਪਕਰ੍ਮਣਾਮ੍ ॥ 61॥
ਚਤ੍ਵਾਰਿ ਕਰ੍ਮਾਣ੍ਯਭਯਂਕਰਾਣਿ
ਭਯਂ ਪ੍ਰਯਚ੍ਛਂਤ੍ਯਯਥਾਕ੍ਰੁਰੁਇਤਾਨਿ ।
ਮਾਨਾਗ੍ਨਿਹੋਤ੍ਰਂ ਉਤ ਮਾਨਮੌਨਂ
ਮਾਨੇਨਾਧੀਤਮੁਤ ਮਾਨਯਜ੍ਞਃ ॥- ॥
ਪਂਚਾਗ੍ਨਯੋ ਮਨੁਸ਼੍ਯੇਣ ਪਰਿਚਰ੍ਯਾਃ ਪ੍ਰਯਤ੍ਨਤਃ ।
ਪਿਤਾ ਮਾਤਾਗ੍ਨਿਰਾਤ੍ਮਾ ਚ ਗੁਰੁਸ਼੍ਚ ਭਰਤਰ੍ਸ਼ਭ ॥ 62॥
ਪਂਚੈਵ ਪੂਜਯਁਲ੍ਲੋਕੇ ਯਸ਼ਃ ਪ੍ਰਾਪ੍ਨੋਤਿ ਕੇਵਲਮ੍ ।
ਦੇਵਾਨ੍ਪਿਤ੍ਰੁਰੁਈਨ੍ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਂਸ਼੍ਚ ਭਿਕ੍ਸ਼ੂਨਤਿਥਿਪਂਚਮਾਨ੍ ॥ 63॥
ਪਂਚ ਤ੍ਵਾਨੁਗਮਿਸ਼੍ਯਂਤਿ ਯਤ੍ਰ ਯਤ੍ਰ ਗਮਿਸ਼੍ਯਸਿ ।
ਮਿਤ੍ਰਾਣ੍ਯਮਿਤ੍ਰਾ ਮਧ੍ਯਸ੍ਥਾ ਉਪਜੀਵ੍ਯੋਪਜੀਵਿਨਃ ॥ 64॥
ਪਂਚੇਂਦ੍ਰਿਯਸ੍ਯ ਮਰ੍ਤ੍ਯਸ੍ਯ ਛਿਦ੍ਰਂ ਚੇਦੇਕਮਿਂਦ੍ਰਿਯਮ੍ ।
ਤਤੋਸ੍ਯ ਸ੍ਰਵਤਿ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾ ਦ੍ਰੁਰੁਇਤੇਃ ਪਾਦਾਦਿਵੋਦਕਮ੍ ॥ 65॥
ਸ਼ਡ੍ਦੋਸ਼ਾਃ ਪੁਰੁਸ਼ੇਣੇਹ ਹਾਤਵ੍ਯਾ ਭੂਤਿਮਿਚ੍ਛਤਾ ।
ਨਿਦ੍ਰਾ ਤਂਦ੍ਰੀ ਭਯਂ ਕ੍ਰੋਧ ਆਲਸ੍ਯਂ ਦੀਰ੍ਘਸੂਤ੍ਰਤਾ ॥ 66॥
ਸ਼ਡਿਮਾਨ੍ਪੁਰੁਸ਼ੋ ਜਹ੍ਯਾਦ੍ਭਿਨ੍ਨਾਂ ਨਾਵਮਿਵਾਰ੍ਣਵੇ ।
ਅਪ੍ਰਵਕ੍ਤਾਰਮਾਚਾਰ੍ਯਮਨਧੀਯਾਨਮ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਵਿਜਮ੍ ॥ 67॥
ਅਰਕ੍ਸ਼ਿਤਾਰਂ ਰਾਜਾਨਂ ਭਾਰ੍ਯਾਂ ਚਾਪ੍ਰਿਯ ਵਾਦਿਨੀਮ੍ ।
ਗ੍ਰਾਮਕਾਰਂ ਚ ਗੋਪਾਲਂ ਵਨਕਾਮਂ ਚ ਨਾਪਿਤਮ੍ ॥ 68॥
ਸ਼ਡੇਵ ਤੁ ਗੁਣਾਃ ਪੁਂਸਾ ਨ ਹਾਤਵ੍ਯਾਃ ਕਦਾਚਨ ।
ਸਤ੍ਯਂ ਦਾਨਮਨਾਲਸ੍ਯਮਨਸੂਯਾ ਕ੍ਸ਼ਮਾ ਧ੍ਰੁਰੁਇਤਿਃ ॥ 69॥
ਅਰ੍ਥਾਗਮੋ ਨਿਤ੍ਯਮਰੋਗਿਤਾ ਚ
ਪ੍ਰਿਯਾ ਚ ਭਾਰ੍ਯਾ ਪ੍ਰਿਯਵਾਦਿਨੀ ਚ ।
ਵਸ਼੍ਯਸ਼੍ਚ ਪੁਤ੍ਰੋਰ੍ਥਕਰੀ ਚ ਵਿਦ੍ਯਾ
ਸ਼ਟ੍ ਜੀਵਲੋਕਸ੍ਯ ਸੁਖਾਨਿ ਰਾਜਨ੍ ॥- ॥
ਸ਼ਣ੍ਣਾਮਾਤ੍ਮਨਿ ਨਿਤ੍ਯਾਨਾਮੈਸ਼੍ਵਰ੍ਯਂ ਯੋਧਿਗਚ੍ਛਤਿ ।
ਨ ਸ ਪਾਪੈਃ ਕੁਤੋਨਰ੍ਥੈਰ੍ਯੁਜ੍ਯਤੇ ਵਿਜਿਤੇਂਦ੍ਰਿਯਃ ॥ 70॥
ਸ਼ਡਿਮੇ ਸ਼ਟ੍ਸੁ ਜੀਵਂਤਿ ਸਪ੍ਤਮੋ ਨੋਪਲਭ੍ਯਤੇ ।
ਚੋਰਾਃ ਪ੍ਰਮਤ੍ਤੇ ਜੀਵਂਤਿ ਵ੍ਯਾਧਿਤੇਸ਼ੁ ਚਿਕਿਤ੍ਸਕਾਃ ॥ 71॥
ਪ੍ਰਮਦਾਃ ਕਾਮਯਾਨੇਸ਼ੁ ਯਜਮਾਨੇਸ਼ੁ ਯਾਜਕਾਃ ।
ਰਾਜਾ ਵਿਵਦਮਾਨੇਸ਼ੁ ਨਿਤ੍ਯਂ ਮੂਰ੍ਖੇਸ਼ੁ ਪਂਡਿਤਾਃ ॥ 72॥
ਸ਼ਡਿਮਾਨਿ ਵਿਨਸ਼੍ਯਂਤਿ ਮੁਹੂਰ੍ਤਮਨਵੇਕ੍ਸ਼ਣਾਤ੍ ।
ਗਾਵਃ ਸੇਵਾ ਕ੍ਰੁਰੁਇਸ਼ਿਰ੍ਭਾਰ੍ਯਾ ਵਿਦ੍ਯਾ ਵ੍ਰੁਰੁਇਸ਼ਲਸਂਗਤਿਃ ॥- ॥
ਸ਼ਡੇਤੇ ਹ੍ਯਵਮਨ੍ਯਂਤੇ ਨਿਤ੍ਯਂ ਪੂਰ੍ਵੋਪਕਾਰਿਣਮ੍ ।
ਆਚਾਰ੍ਯਂ ਸ਼ਿਕ੍ਸ਼ਿਤਾ ਸ਼ਿਸ਼੍ਯਾਃ ਕ੍ਰੁਰੁਇਤਦਾਰਸ਼੍ਚ ਮਾਤਰਮ੍ ॥- ॥
ਨਾਰਿਂ ਵਿਗਤਕਾਮਸ੍ਤੁ ਕ੍ਰੁਰੁਇਤਾਰ੍ਥਾਸ਼੍ਚ ਪ੍ਰਯੋਜਕਮ੍ ।
ਨਾਵਂ ਨਿਸ੍ਤੀਰ੍ਣਕਾਂਤਾਰਾ ਨਾਤੁਰਾਸ਼੍ਚ ਚਿਕਿਤ੍ਸਕਮ੍ ॥- ॥
ਆਰੋਗ੍ਯਮਾਨ੍ਰੁਰੁਇਣ੍ਯਮਵਿਪ੍ਰਵਾਸਃ
ਸਦ੍ਭਿਰ੍ਮਨੁਸ਼੍ਯੈਃ ਸਹ ਸਂਪ੍ਰਯੋਗਃ ।
ਸ੍ਵਪ੍ਰਤ੍ਯਯਾ ਵ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਤਿਰਭੀਤਵਾਸਃ
ਸ਼ਟ੍ ਜੀਵਲੋਕਸ੍ਯ ਸੁਖਾਨਿ ਰਾਜਨ੍ ॥- ॥
ਈਰ੍ਸ਼ੁਰ੍ਘ੍ਰੁਰੁਇਣੀ ਨਸਂਤੁਸ਼੍ਟਃ ਕ੍ਰੋਧਨੋ ਨਿਤ੍ਯਸ਼ਂਕਿਤਃ ।
ਪਰਭਾਗ੍ਯੋਪਜੀਵੀ ਚ ਸ਼ਡੇਤੇ ਨਿਤ੍ਯਦੁਃਖਿਤਾਃ ॥- ॥
ਸਪ੍ਤ ਦੋਸ਼ਾਃ ਸਦਾ ਰਾਜ੍ਞਾ ਹਾਤਵ੍ਯਾ ਵ੍ਯਸਨੋਦਯਾਃ ।
ਪ੍ਰਾਯਸ਼ੋ ਯੈਰ੍ਵਿਨਸ਼੍ਯਂਤਿ ਕ੍ਰੁਰੁਇਤਮੂਲਾਸ਼੍ਚ ਪਾਰ੍ਥਿਵਾਃ ॥ 73॥
ਸ੍ਤ੍ਰਿਯੋਕ੍ਸ਼ਾ ਮ੍ਰੁਰੁਇਗਯਾ ਪਾਨਂ ਵਾਕ੍ਪਾਰੁਸ਼੍ਯਂ ਚ ਪਂਚਮਮ੍ ।
ਮਹਚ੍ਚ ਦਂਡਪਾਰੁਸ਼੍ਯਮਰ੍ਥਦੂਸ਼ਣਮੇਵ ਚ ॥ 74॥
ਅਸ਼੍ਟੌ ਪੂਰ੍ਵਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਨਰਸ੍ਯ ਵਿਨਸ਼ਿਸ਼੍ਯਤਃ ।
ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨ੍ਪ੍ਰਥਮਂ ਦ੍ਵੇਸ਼੍ਟਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੈਸ਼੍ਚ ਵਿਰੁਧ੍ਯਤੇ ॥ 75॥
ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ ਸ੍ਵਾਨਿ ਚਾਦਤ੍ਤੇ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਂਸ਼੍ਚ ਜਿਘਾਂਸਤਿ ।
ਰਮਤੇ ਨਿਂਦਯਾ ਚੈਸ਼ਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ਂਸਾਂ ਨਾਭਿਨਂਦਤਿ ॥ 76॥
ਨੈਤਾਨ੍ਸ੍ਮਰਤਿ ਕ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਯੇਸ਼ੁ ਯਾਚਿਤਸ਼੍ਚਾਭ੍ਯਸੂਯਤਿ ।
ਏਤਾਂਦੋਸ਼ਾਨ੍ਨਰਃ ਪ੍ਰਾਜ੍ਞੋ ਬੁਦ੍ਧ੍ਯਾ ਬੁਦ੍ਧ੍ਵਾ ਵਿਵਰ੍ਜਯੇਤ੍ ॥ 77॥
ਅਸ਼੍ਟਾਵਿਮਾਨਿ ਹਰ੍ਸ਼ਸ੍ਯ ਨਵ ਨੀਤਾਨਿ ਭਾਰਤ ।
ਵਰ੍ਤਮਾਨਾਨਿ ਦ੍ਰੁਰੁਇਸ਼੍ਯਂਤੇ ਤਾਨ੍ਯੇਵ ਸੁਸੁਖਾਨ੍ਯਪਿ ॥ 78॥
ਸਮਾਗਮਸ਼੍ਚ ਸਖਿਭਿਰ੍ਮਹਾਂਸ਼੍ਚੈਵ ਧਨਾਗਮਃ ।
ਪੁਤ੍ਰੇਣ ਚ ਪਰਿਸ਼੍ਵਂਗਃ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਸ਼੍ਚ ਮੈਥੁਨੇ ॥ 79॥
ਸਮਯੇ ਚ ਪ੍ਰਿਯਾਲਾਪਃ ਸ੍ਵਯੂਥੇਸ਼ੁ ਚ ਸਨ੍ਨਤਿਃ ।
ਅਭਿਪ੍ਰੇਤਸ੍ਯ ਲਾਭਸ਼੍ਚ ਪੂਜਾ ਚ ਜਨਸਂਸਦਿ ॥ 80॥
ਅਸ਼੍ਟੌ ਗੁਣਾਃ ਪੁਰੁਸ਼ਂ ਦੀਪਯਂਤਿ
ਪ੍ਰਜ੍ਞਾ ਚ ਕੌਲ੍ਯਂ ਚ ਦਮਃ ਸ਼੍ਰੁਤਂ ਚ ।
ਪਰਾਕ੍ਰਮਸ਼੍ਚਾਬਹੁਭਾਸ਼ਿਤਾ ਚ
ਦਾਨਂ ਯਥਾਸ਼ਕ੍ਤਿ ਕ੍ਰੁਰੁਇਤਜ੍ਞਤਾ ਚ ॥- ॥
ਨਵਦ੍ਵਾਰਮਿਦਂ ਵੇਸ਼੍ਮ ਤ੍ਰਿਸ੍ਥੂਣਂ ਪਂਚ ਸਾਕ੍ਸ਼ਿਕਮ੍ ।
ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਜ੍ਞਾਧਿਸ਼੍ਠਿਤਂ ਵਿਦ੍ਵਾਨ੍ਯੋ ਵੇਦ ਸ ਪਰਃ ਕਵਿਃ ॥ 81॥
ਦਸ਼ ਧਰ੍ਮਂ ਨ ਜਾਨਂਤਿ ਧ੍ਰੁਰੁਇਤਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰ ਨਿਬੋਧ ਤਾਨ੍ ।
ਮਤ੍ਤਃ ਪ੍ਰਮਤ੍ਤ ਉਨ੍ਮਤ੍ਤਃ ਸ਼੍ਰਾਂਤਃ ਕ੍ਰੁਦ੍ਧੋ ਬੁਭੁਕ੍ਸ਼ਿਤਃ ॥ 82॥
ਤ੍ਵਰਮਾਣਸ਼੍ਚ ਭੀਰੁਸ਼੍ਚ ਲੁਬ੍ਧਃ ਕਾਮੀ ਚ ਤੇ ਦਸ਼ ।
ਤਸ੍ਮਾਦੇਤੇਸ਼ੁ ਭਾਵੇਸ਼ੁ ਨ ਪ੍ਰਸਜ੍ਜੇਤ ਪਂਡਿਤਃ ॥ 83॥
ਅਤ੍ਰੈਵੋਦਾਹਰਂਤੀਮਮਿਤਿਹਾਸਂ ਪੁਰਾਤਨਮ੍ ।
ਪੁਤ੍ਰਾਰ੍ਥਮਸੁਰੇਂਦ੍ਰੇਣ ਗੀਤਂ ਚੈਵ ਸੁਧਨ੍ਵਨਾ ॥ 84॥
ਯਃ ਕਾਮਮਨ੍ਯੂ ਪ੍ਰਜਹਾਤਿ ਰਾਜਾ
ਪਾਤ੍ਰੇ ਪ੍ਰਤਿਸ਼੍ਠਾਪਯਤੇ ਧਨਂ ਚ ।
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਵਿਚ੍ਛ੍ਰੁਤਵਾਨ੍ਕ੍ਸ਼ਿਪ੍ਰਕਾਰੀ
ਤਂ ਸਰ੍ਵਲੋਕਃ ਕੁਰੁਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਮ੍ ॥ 85॥
ਜਾਨਾਤਿ ਵਿਸ਼੍ਵਾਸਯਿਤੁਂ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਨ੍
ਵਿਜ੍ਞਾਤ ਦੋਸ਼ੇਸ਼ੁ ਦਧਾਤਿ ਦਂਡਮ੍ ।
ਜਾਨਾਤਿ ਮਾਤ੍ਰਾਂ ਚ ਤਥਾ ਕ੍ਸ਼ਮਾਂ ਚ
ਤਂ ਤਾਦ੍ਰੁਰੁਇਸ਼ਂ ਸ਼੍ਰੀਰ੍ਜੁਸ਼ਤੇ ਸਮਗ੍ਰਾ ॥ 86॥
ਸੁਦੁਰ੍ਬਲਂ ਨਾਵਜਾਨਾਤਿ ਕਂਚਿਦ੍-
ਯੁਕ੍ਤੋ ਰਿਪੁਂ ਸੇਵਤੇ ਬੁਦ੍ਧਿਪੂਰ੍ਵਮ੍ ।
ਨ ਵਿਗ੍ਰਹਂ ਰੋਚਯਤੇ ਬਲਸ੍ਥੈਃ
ਕਾਲੇ ਚ ਯੋ ਵਿਕ੍ਰਮਤੇ ਸ ਧੀਰਃ ॥ 87॥
ਪ੍ਰਾਪ੍ਯਾਪਦਂ ਨ ਵ੍ਯਥਤੇ ਕਦਾ ਚਿਦ੍
ਉਦ੍ਯੋਗਮਨ੍ਵਿਚ੍ਛਤਿ ਚਾਪ੍ਰਮਤ੍ਤਃ ।
ਦੁਃਖਂ ਚ ਕਾਲੇ ਸਹਤੇ ਜਿਤਾਤ੍ਮਾ
ਧੁਰਂਧਰਸ੍ਤਸ੍ਯ ਜਿਤਾਃ ਸਪਤ੍ਨਾਃ ॥ 88॥
ਅਨਰ੍ਥਕਂ ਵਿਪ੍ਰ ਵਾਸਂ ਗ੍ਰੁਰੁਇਹੇਭ੍ਯਃ
ਪਾਪੈਃ ਸਂਧਿਂ ਪਰਦਾਰਾਭਿਮਰ੍ਸ਼ਮ੍ ।
ਦਂਭਂ ਸ੍ਤੈਨ੍ਯਂ ਪੈਸ਼ੁਨਂ ਮਦ੍ਯ ਪਾਨਂ
ਨ ਸੇਵਤੇ ਯਃ ਸ ਸੁਖੀ ਸਦੈਵ ॥ 89॥
ਨ ਸਂਰਂਭੇਣਾਰਭਤੇਰ੍ਥਵਰ੍ਗਮ੍
ਆਕਾਰਿਤਃ ਸ਼ਂਸਤਿ ਤਥ੍ਯਮੇਵ ।
ਨ ਮਾਤ੍ਰਾਰ੍ਥੇ ਰੋਚਯਤੇ ਵਿਵਾਦਂ
ਨਾਪੂਜਿਤਃ ਕੁਪ੍ਯਤਿ ਚਾਪ੍ਯਮੂਢਃ ॥ 90॥
ਨ ਯੋਭ੍ਯਸੂਯਤ੍ਯਨੁਕਂਪਤੇ ਚ
ਨ ਦੁਰ੍ਬਲਃ ਪ੍ਰਾਤਿਭਾਵ੍ਯਂ ਕਰੋਤਿ ।
ਨਾਤ੍ਯਾਹ ਕਿਂ ਚਿਤ੍ਕ੍ਸ਼ਮਤੇ ਵਿਵਾਦਂ
ਸਰ੍ਵਤ੍ਰ ਤਾਦ੍ਰੁਰੁਇਗ੍ਲਭਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਂਸਾਮ੍ ॥ 91॥
ਯੋ ਨੋਦ੍ਧਤਂ ਕੁਰੁਤੇ ਜਾਤੁ ਵੇਸ਼ਂ
ਨ ਪੌਰੁਸ਼ੇਣਾਪਿ ਵਿਕਤ੍ਥਤੇਨ੍ਯਾਨ੍ ।
ਨ ਮੂਰ੍ਚ੍ਛਿਤਃ ਕਟੁਕਾਨ੍ਯਾਹ ਕਿਂ ਚਿਤ੍
ਪ੍ਰਿਯਂ ਸਦਾ ਤਂ ਕੁਰੁਤੇ ਜਨੋਪਿ ॥ 92॥
ਨ ਵੈਰਮੁਦ੍ਦੀਪਯਤਿ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤਂ
ਨ ਦਰ੍ਮਮਾਰੋਹਤਿ ਨਾਸ੍ਤਮੇਤਿ ।
ਨ ਦੁਰ੍ਗਤੋਸ੍ਮੀਤਿ ਕਰੋਤਿ ਮਨ੍ਯੁਂ
ਤਮਾਰ੍ਯ ਸ਼ੀਲਂ ਪਰਮਾਹੁਰਗ੍ਰ੍ਯਮ੍ ॥ 93॥
ਨ ਸ੍ਵੇ ਸੁਖੇ ਵੈ ਕੁਰੁਤੇ ਪ੍ਰਹਰ੍ਸ਼ਂ
ਨਾਨ੍ਯਸ੍ਯ ਦੁਃਖੇ ਭਵਤਿ ਪ੍ਰਤੀਤਃ ।
ਦਤ੍ਤ੍ਵਾ ਨ ਪਸ਼੍ਚਾਤ੍ਕੁਰੁਤੇਨੁਤਾਪਂ
ਨ ਕਤ੍ਥਤੇ ਸਤ੍ਪੁਰੁਸ਼ਾਰ੍ਯ ਸ਼ੀਲਃ ॥ 94॥
ਦੇਸ਼ਾਚਾਰਾਨ੍ਸਮਯਾਂਜਾਤਿਧਰ੍ਮਾਨ੍
ਬੁਭੂਸ਼ਤੇ ਯਸ੍ਤੁ ਪਰਾਵਰਜ੍ਞਃ ।
ਸ ਤਤ੍ਰ ਤਤ੍ਰਾਧਿਗਤਃ ਸਦੈਵ
ਮਹਾਜਨਸ੍ਯਾਧਿਪਤ੍ਯਂ ਕਰੋਤਿ ॥ 95॥
ਦਂਭਂ ਮੋਹਂ ਮਤ੍ਸਰਂ ਪਾਪਕ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਯਂ
ਰਾਜਦ੍ਵਿਸ਼੍ਟਂ ਪੈਸ਼ੁਨਂ ਪੂਗਵੈਰਮ੍ ।
ਮਤ੍ਤੋਨ੍ਮਤ੍ਤੈਰ੍ਦੁਰ੍ਜਨੈਸ਼੍ਚਾਪਿ ਵਾਦਂ
ਯਃ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਵਾਨ੍ਵਰ੍ਜਯੇਤ੍ਸ ਪ੍ਰਧਾਨਃ ॥ 96॥
ਦਮਂ ਸ਼ੌਚਂ ਦੈਵਤਂ ਮਂਗਲਾਨਿ
ਪ੍ਰਾਯਸ਼੍ਚਿਤ੍ਤਂ ਵਿਵਿਧਾਁਲ੍ਲੋਕਵਾਦਾਨ੍ ।
ਏਤਾਨਿ ਯਃ ਕੁਰੁਤੇ ਨੈਤ੍ਯਕਾਨਿ
ਤਸ੍ਯੋਤ੍ਥਾਨਂ ਦੇਵਤਾ ਰਾਧਯਂਤਿ ॥ 97॥
ਸਮੈਰ੍ਵਿਵਾਹਂ ਕੁਰੁਤੇ ਨ ਹੀਨੈਃ
ਸਮੈਃ ਸਖ੍ਯਂ ਵ੍ਯਵਹਾਰਂ ਕਥਾਸ਼੍ਚ ।
ਗੁਣੈਰ੍ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਾਂਸ਼੍ਚ ਪੁਰੋ ਦਧਾਤਿ
ਵਿਪਸ਼੍ਚਿਤਸ੍ਤਸ੍ਯ ਨਯਾਃ ਸੁਨੀਤਾਃ ॥ 98॥
ਮਿਤਂ ਭੁਂਕ੍ਤੇ ਸਂਵਿਭਜ੍ਯਾਸ਼੍ਰਿਤੇਭ੍ਯੋ
ਮਿਤਂ ਸ੍ਵਪਿਤ੍ਯਮਿਤਂ ਕਰ੍ਮਕ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਵਾ ।
ਦਦਾਤ੍ਯਮਿਤ੍ਰੇਸ਼੍ਵਪਿ ਯਾਚਿਤਃ ਸਂ-
ਸ੍ਤਮਾਤ੍ਮਵਂਤਂ ਪ੍ਰਜਹਾਤ੍ਯਨਰ੍ਥਾਃ ॥ 99॥
ਚਿਕੀਰ੍ਸ਼ਿਤਂ ਵਿਪ੍ਰਕ੍ਰੁਰੁਇਤਂ ਚ ਯਸ੍ਯ
ਨਾਨ੍ਯੇ ਜਨਾਃ ਕਰ੍ਮ ਜਾਨਂਤਿ ਕਿਂ ਚਿਤ੍ ।
ਮਂਤ੍ਰੇ ਗੁਪ੍ਤੇ ਸਮ੍ਯਗਨੁਸ਼੍ਠਿਤੇ ਚ
ਸ੍ਵਲ੍ਪੋ ਨਾਸ੍ਯ ਵ੍ਯਥਤੇ ਕਸ਼੍ਚਿਦਰ੍ਥਃ ॥ 100॥
ਯਃ ਸਰ੍ਵਭੂਤਪ੍ਰਸ਼ਮੇ ਨਿਵਿਸ਼੍ਟਃ
ਸਤ੍ਯੋ ਮ੍ਰੁਰੁਇਦੁਰ੍ਦਾਨਕ੍ਰੁਰੁਇਚ੍ਛੁਦ੍ਧ ਭਾਵਃ ।
ਅਤੀਵ ਸਂਜ੍ਞਾਯਤੇ ਜ੍ਞਾਤਿਮਧ੍ਯੇ
ਮਹਾਮਣਿਰ੍ਜਾਤ੍ਯ ਇਵ ਪ੍ਰਸਨ੍ਨਃ ॥ 101॥
ਯ ਆਤ੍ਮਨਾਪਤ੍ਰਪਤੇ ਭ੍ਰੁਰੁਇਸ਼ਂ ਨਰਃ
ਸ ਸਰ੍ਵਲੋਕਸ੍ਯ ਗੁਰੁਰ੍ਭਵਤ੍ਯੁਤ ।
ਅਨਂਤ ਤੇਜਾਃ ਸੁਮਨਾਃ ਸਮਾਹਿਤਃ
ਸ੍ਵਤੇਜਸਾ ਸੂਰ੍ਯ ਇਵਾਵਭਾਸਤੇ ॥ 102॥
ਵਨੇ ਜਾਤਾਃ ਸ਼ਾਪਦਗ੍ਧਸ੍ਯ ਰਾਜ੍ਞਃ
ਪਾਂਡੋਃ ਪੁਤ੍ਰਾਃ ਪਂਚ ਪਂਚੇਂਦ੍ਰ ਕਲ੍ਪਾਃ ।
ਤ੍ਵਯੈਵ ਬਾਲਾ ਵਰ੍ਧਿਤਾਃ ਸ਼ਿਕ੍ਸ਼ਿਤਾਸ਼੍ਚ
ਤਵਾਦੇਸ਼ਂ ਪਾਲਯਂਤ੍ਯਾਂਬਿਕੇਯ ॥ 103॥
ਪ੍ਰਦਾਯੈਸ਼ਾਮੁਚਿਤਂ ਤਾਤ ਰਾਜ੍ਯਂ
ਸੁਖੀ ਪੁਤ੍ਰੈਃ ਸਹਿਤੋ ਮੋਦਮਾਨਃ ।
ਨ ਦੇਵਾਨਾਂ ਨਾਪਿ ਚ ਮਾਨੁਸ਼ਾਣਾਂ
ਭਵਿਸ਼੍ਯਸਿ ਤ੍ਵਂ ਤਰ੍ਕਣੀਯੋ ਨਰੇਂਦ੍ਰ ॥ 104॥
॥ ਇਤਿ ਸ਼੍ਰੀਮਹਾਭਾਰਤੇ ਉਦ੍ਯੋਗਪਰ੍ਵਣਿ ਪ੍ਰਜਾਗਰਪਰ੍ਵਣਿ
ਵਿਦੁਰਨੀਤਿਵਾਕ੍ਯੇ ਤ੍ਰਯਸ੍ਤ੍ਰਿਂਸ਼ੋਧ੍ਯਾਯਃ ॥ 33 ॥