॥ ਇਤਿ ਸ਼੍ਰੀਮਹਾਭਾਰਤੇ ਉਦ੍ਯੋਗਪਰ੍ਵਣਿ ਪ੍ਰਜਾਗਰਪਰ੍ਵਣਿ
ਵਿਦੁਰਨੀਤਿਵਾਕ੍ਯੇ ਚਤੁਸ੍ਤ੍ਰਿਂਸ਼ੋ਽ਧ੍ਯਾਯਃ ॥

ਧ੍ਰੁਰੁਇਤਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰ ਉਵਾਚ ।

ਜਾਗ੍ਰਤੋ ਦਹ੍ਯਮਾਨਸ੍ਯ ਯਤ੍ਕਾਰ੍ਯਮਨੁਪਸ਼੍ਯਸਿ ।
ਤਦ੍ਬ੍ਰੂਹਿ ਤ੍ਵਂ ਹਿ ਨਸ੍ਤਾਤ ਧਰ੍ਮਾਰ੍ਥਕੁਸ਼ਲਃ ਸ਼ੁਚਿਃ ॥ 1॥

ਤ੍ਵਂ ਮਾਂ ਯਥਾਵਦ੍ਵਿਦੁਰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਧਿ
ਪ੍ਰਜ੍ਞਾ ਪੂਰ੍ਵਂ ਸਰ੍ਵਮਜਾਤਸ਼ਤ੍ਰੋਃ ।
ਯਨ੍ਮਨ੍ਯਸੇ ਪਥ੍ਯਮਦੀਨਸਤ੍ਤ੍ਵ
ਸ਼੍ਰੇਯਃ ਕਰਂ ਬ੍ਰੂਹਿ ਤਦ੍ਵੈ ਕੁਰੂਣਾਮ੍ ॥ 2॥

ਪਾਪਾਸ਼ਂਗੀ ਪਾਪਮੇਵ ਨੌਪਸ਼੍ਯਨ੍
ਪ੍ਰੁਰੁਇਚ੍ਛਾਮਿ ਤ੍ਵਾਂ ਵ੍ਯਾਕੁਲੇਨਾਤ੍ਮਨਾਹਮ੍ ।
ਕਵੇ ਤਨ੍ਮੇ ਬ੍ਰੂਹਿ ਸਰ੍ਵਂ ਯਥਾਵਨ੍
ਮਨੀਸ਼ਿਤਂ ਸਰ੍ਵਮਜਾਤਸ਼ਤ੍ਰੋਃ ॥ 3॥

ਵਿਦੁਰ ਉਵਾਚ ।

ਸ਼ੁਭਂ ਵਾ ਯਦਿ ਵਾ ਪਾਪਂ ਦ੍ਵੇਸ਼੍ਯਂ ਵਾ ਯਦਿ ਵਾ ਪ੍ਰਿਯਮ੍ ।
ਅਪ੍ਰੁਰੁਇਸ਼੍ਟਸ੍ਤਸ੍ਯ ਤਦ੍ਬ੍ਰੂਯਾਦ੍ਯਸ੍ਯ ਨੇਚ੍ਛੇਤ੍ਪਰਾਭਵਮ੍ ॥ 4॥

ਤਸ੍ਮਾਦ੍ਵਕ੍ਸ਼੍ਯਾਮਿ ਤੇ ਰਾਜਨ੍ਭਵਮਿਚ੍ਛਨ੍ਕੁਰੂਨ੍ਪ੍ਰਤਿ ।
ਵਚਃ ਸ਼੍ਰੇਯਃ ਕਰਂ ਧਰ੍ਮ੍ਯਂ ਬ੍ਰੁਵਤਸ੍ਤਨ੍ਨਿਬੋਧ ਮੇ ॥ 5॥

ਮਿਥ੍ਯੋਪੇਤਾਨਿ ਕਰ੍ਮਾਣਿ ਸਿਧ੍ਯੇਯੁਰ੍ਯਾਨਿ ਭਾਰਤ ।
ਅਨੁਪਾਯ ਪ੍ਰਯੁਕ੍ਤਾਨਿ ਮਾ ਸ੍ਮ ਤੇਸ਼ੁ ਮਨਃ ਕ੍ਰੁਰੁਇਥਾਃ ॥ 6॥

ਤਥੈਵ ਯੋਗਵਿਹਿਤਂ ਨ ਸਿਧ੍ਯੇਤ੍ਕਰ੍ਮ ਯਨ੍ਨ੍ਰੁਰੁਇਪ ।
ਉਪਾਯਯੁਕ੍ਤਂ ਮੇਧਾਵੀ ਨ ਤਤ੍ਰ ਗ੍ਲਪਯੇਨ੍ਮਨਃ ॥ 7॥

ਅਨੁਬਂਧਾਨਵੇਕ੍ਸ਼ੇਤ ਸਾਨੁਬਂਧੇਸ਼ੁ ਕਰ੍ਮਸੁ ।
ਸਂਪ੍ਰਧਾਰ੍ਯ ਚ ਕੁਰ੍ਵੀਤ ਨ ਵੇਗੇਨ ਸਮਾਚਰੇਤ੍ ॥ 8॥

ਅਨੁਬਂਧਂ ਚ ਸਂਪ੍ਰੇਕ੍ਸ਼੍ਯ ਵਿਪਾਕਾਂਸ਼੍ਚੈਵ ਕਰ੍ਮਣਾਮ੍ ।
ਉਤ੍ਥਾਨਮਾਤ੍ਮਨਸ਼੍ਚੈਵ ਧੀਰਃ ਕੁਰ੍ਵੀਤ ਵਾ ਨ ਵਾ ॥ 9॥

ਯਃ ਪ੍ਰਮਾਣਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ ਸ੍ਥਾਨੇ ਵ੍ਰੁਰੁਇਦ੍ਧੌ ਤਥਾ ਕ੍ਸ਼ਯੇ ।
ਕੋਸ਼ੇ ਜਨਪਦੇ ਦਂਡੇ ਨ ਸ ਰਾਜ੍ਯਾਵਤਿਸ਼੍ਠਤੇ ॥ 10॥

ਯਸ੍ਤ੍ਵੇਤਾਨਿ ਪ੍ਰਮਾਣਾਨਿ ਯਥੋਕ੍ਤਾਨ੍ਯਨੁਪਸ਼੍ਯਤਿ ।
ਯੁਕ੍ਤੋ ਧਰ੍ਮਾਰ੍ਥਯੋਰ੍ਜ੍ਞਾਨੇ ਸ ਰਾਜ੍ਯਮਧਿਗਚ੍ਛਤਿ ॥ 11॥

ਨ ਰਾਜ੍ਯਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਮਿਤ੍ਯੇਵ ਵਰ੍ਤਿਤਵ੍ਯਮਸਾਂਪ੍ਰਤਮ੍ ।
ਸ਼੍ਰਿਯਂ ਹ੍ਯਵਿਨਯੋ ਹਂਤਿ ਜਰਾ ਰੂਪਮਿਵੋਤ੍ਤਮਮ੍ ॥ 12॥

ਭਕ੍ਸ਼੍ਯੋਤ੍ਤਮ ਪ੍ਰਤਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ ਮਤ੍ਸ੍ਯੋ ਬਡਿਸ਼ਮਾਯਸਮ੍ ।
ਰੂਪਾਭਿਪਾਤੀ ਗ੍ਰਸਤੇ ਨਾਨੁਬਂਧਮਵੇਕ੍ਸ਼ਤੇ ॥ 13॥

ਯਚ੍ਛਕ੍ਯਂ ਗ੍ਰਸਿਤੁਂ ਗ੍ਰਸ੍ਯਂ ਗ੍ਰਸ੍ਤਂ ਪਰਿਣਮੇਚ੍ਚ ਯਤ੍ ।
ਹਿਤਂ ਚ ਪਰਿਣਾਮੇ ਯਤ੍ਤਦਦ੍ਯਂ ਭੂਤਿਮਿਚ੍ਛਤਾ ॥ 14॥

ਵਨਸ੍ਪਤੇਰਪਕ੍ਵਾਨਿ ਫਲਾਨਿ ਪ੍ਰਚਿਨੋਤਿ ਯਃ ।
ਸ ਨਾਪ੍ਨੋਤਿ ਰਸਂ ਤੇਭ੍ਯੋ ਬੀਜਂ ਚਾਸ੍ਯ ਵਿਨਸ਼੍ਯਤਿ ॥ 15॥

ਯਸ੍ਤੁ ਪਕ੍ਵਮੁਪਾਦਤ੍ਤੇ ਕਾਲੇ ਪਰਿਣਤਂ ਫਲਮ੍ ।
ਫਲਾਦ੍ਰਸਂ ਸ ਲਭਤੇ ਬੀਜਾਚ੍ਚੈਵ ਫਲਂ ਪੁਨਃ ॥ 16॥

ਯਥਾ ਮਧੁ ਸਮਾਦਤ੍ਤੇ ਰਕ੍ਸ਼ਨ੍ਪੁਸ਼੍ਪਾਣਿ ਸ਼ਟ੍ਪਦਃ ।
ਤਦ੍ਵਦਰ੍ਥਾਨ੍ਮਨੁਸ਼੍ਯੇਭ੍ਯ ਆਦਦ੍ਯਾਦਵਿਹਿਂਸਯਾ ॥ 17॥

ਪੁਸ਼੍ਪਂ ਪੁਸ਼੍ਪਂ ਵਿਚਿਨ੍ਵੀਤ ਮੂਲਚ੍ਛੇਦਂ ਨ ਕਾਰਯੇਤ੍ ।
ਮਾਲਾਕਾਰ ਇਵਾਰਾਮੇ ਨ ਯਥਾਂਗਾਰਕਾਰਕਃ ॥ 18॥

ਕਿਂ ਨੁ ਮੇ ਸ੍ਯਾਦਿਦਂ ਕ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਵਾ ਕਿਂ ਨੁ ਮੇ ਸ੍ਯਾਦਕੁਰ੍ਵਤਃ ।
ਇਤਿ ਕਰ੍ਮਾਣਿ ਸਂਚਿਂਤ੍ਯ ਕੁਰ੍ਯਾਦ੍ਵਾ ਪੁਰੁਸ਼ੋ ਨ ਵਾ ॥ 19॥

ਅਨਾਰਭ੍ਯਾ ਭਵਂਤ੍ਯਰ੍ਥਾਃ ਕੇ ਚਿਨ੍ਨਿਤ੍ਯਂ ਤਥਾਗਤਾਃ ।
ਕ੍ਰੁਰੁਇਤਃ ਪੁਰੁਸ਼ਕਾਰੋ਽ਪਿ ਭਵੇਦ੍ਯੇਸ਼ੁ ਨਿਰਰ੍ਥਕਃ ॥ 20॥

ਕਾਂਸ਼੍ਚਿਦਰ੍ਥਾਨ੍ਨਰਃ ਪ੍ਰਾਜ੍ਞੋ ਲਭੁ ਮੂਲਾਨ੍ਮਹਾਫਲਾਨ੍ ।
ਕ੍ਸ਼ਿਪ੍ਰਮਾਰਭਤੇ ਕਰ੍ਤੁਂ ਨ ਵਿਘ੍ਨਯਤਿ ਤਾਦ੍ਰੁਰੁਇਸ਼ਾਨ੍ ॥ 21॥

ਰੁਰੁਇਜੁ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਯਃ ਸਰ੍ਵਂ ਚਕ੍ਸ਼ੁਸ਼ਾਨੁਪਿਬਨ੍ਨਿਵ ।
ਆਸੀਨਮਪਿ ਤੂਸ਼੍ਣੀਕਮਨੁਰਜ੍ਯਂਤਿ ਤਂ ਪ੍ਰਜਾਃ ॥ 22॥

ਚਕ੍ਸ਼ੁਸ਼ਾ ਮਨਸਾ ਵਾਚਾ ਕਰ੍ਮਣਾ ਚ ਚਤੁਰ੍ਵਿਧਮ੍ ।
ਪ੍ਰਸਾਦਯਤਿ ਲੋਕਂ ਯਸ੍ਤਂ ਲੋਕੋ਽ਨੁਪ੍ਰਸੀਦਤਿ ॥ 23॥

ਯਸ੍ਮਾਤ੍ਤ੍ਰਸ੍ਯਂਤਿ ਭੂਤਾਨਿ ਮ੍ਰੁਰੁਇਗਵ੍ਯਾਧਾਨ੍ਮ੍ਰੁਰੁਇਗਾ ਇਵ ।
ਸਾਗਰਾਂਤਾਮਪਿ ਮਹੀਂ ਲਬ੍ਧ੍ਵਾ ਸ ਪਰਿਹੀਯਤੇ ॥ 24॥

ਪਿਤ੍ਰੁਰੁਇਪੈਤਾਮਹਂ ਰਾਜ੍ਯਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਵਾਨ੍ਸ੍ਵੇਨ ਤੇਜਸਾ ।
ਵਾਯੁਰਭ੍ਰਮਿਵਾਸਾਦ੍ਯ ਭ੍ਰਂਸ਼ਯਤ੍ਯਨਯੇ ਸ੍ਥਿਤਃ ॥ 25॥

ਧਰ੍ਮਮਾਚਰਤੋ ਰਾਜ੍ਞਃ ਸਦ੍ਭਿਸ਼੍ਚਰਿਤਮਾਦਿਤਃ ।
ਵਸੁਧਾ ਵਸੁਸਂਪੂਰ੍ਣਾ ਵਰ੍ਧਤੇ ਭੂਤਿਵਰ੍ਧਨੀ ॥ 26॥

ਅਥ ਸਂਤ੍ਯਜਤੋ ਧਰ੍ਮਮਧਰ੍ਮਂ ਚਾਨੁਤਿਸ਼੍ਠਤਃ ।
ਪ੍ਰਤਿਸਂਵੇਸ਼੍ਟਤੇ ਭੂਮਿਰਗ੍ਨੌ ਚਰ੍ਮਾਹਿਤਂ ਯਥਾ ॥ 27॥

ਯ ਏਵ ਯਤ੍ਨਃ ਕ੍ਰਿਯਤੇ ਪ੍ਰਰ ਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰਾਵਮਰ੍ਦਨੇ ।
ਸ ਏਵ ਯਤ੍ਨਃ ਕਰ੍ਤਵ੍ਯਃ ਸ੍ਵਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰ ਪਰਿਪਾਲਨੇ ॥ 28॥

ਧਰ੍ਮੇਣ ਰਾਜ੍ਯਂ ਵਿਂਦੇਤ ਧਰ੍ਮੇਣ ਪਰਿਪਾਲਯੇਤ੍ ।
ਧਰ੍ਮਮੂਲਾਂ ਸ਼੍ਰਿਯਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਯ ਨ ਜਹਾਤਿ ਨ ਹੀਯਤੇ ॥ 29॥

ਅਪ੍ਯੁਨ੍ਮਤ੍ਤਾਤ੍ਪ੍ਰਲਪਤੋ ਬਾਲਾਚ੍ਚ ਪਰਿਸਰ੍ਪਤਃ ।
ਸਰ੍ਵਤਃ ਸਾਰਮਾਦਦ੍ਯਾਦਸ਼੍ਮਭ੍ਯ ਇਵ ਕਾਂਚਨਮ੍ ॥ 30॥

ਸੁਵ੍ਯਾਹ੍ਰੁਰੁਇਤਾਨਿ ਸੁਧਿਯਾਂ ਸੁਕ੍ਰੁਰੁਇਤਾਨਿ ਤਤਸ੍ਤਤਃ ।
ਸਂਚਿਨ੍ਵਂਧੀਰ ਆਸੀਤ ਸ਼ਿਲਾ ਹਾਰੀ ਸ਼ਿਲਂ ਯਥਾ ॥ 31॥

ਗਂਧੇਨ ਗਾਵਃ ਪਸ਼੍ਯਂਤਿ ਵੇਦੈਃ ਪਸ਼੍ਯਂਤਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਃ ।
ਚਾਰੈਃ ਪਸ਼੍ਯਂਤਿ ਰਾਜਾਨਸ਼੍ਚਕ੍ਸ਼ੁਰ੍ਭ੍ਯਾਮਿਤਰੇ ਜਨਾਃ ॥ 32॥

ਭੂਯਾਂਸਂ ਲਭਤੇ ਕ੍ਲੇਸ਼ਂ ਯਾ ਗੌਰ੍ਭਵਤਿ ਦੁਰ੍ਦੁਹਾ ।
ਅਥ ਯਾ ਸੁਦੁਹਾ ਰਾਜਨ੍ਨੈਵ ਤਾਂ ਵਿਨਯਂਤ੍ਯਪਿ ॥ 33॥

ਯਦਤਪ੍ਤਂ ਪ੍ਰਣਮਤਿ ਨ ਤਤ੍ਸਂਤਾਪਯਂਤ੍ਯਪਿ ।
ਯਚ੍ਚ ਸ੍ਵਯਂ ਨਤਂ ਦਾਰੁ ਨ ਤਤ੍ਸਨ੍ਨਾਮਯਂਤ੍ਯਪਿ ॥ 34॥

ਏਤਯੋਪਮਯਾ ਧੀਰਃ ਸਨ੍ਨਮੇਤ ਬਲੀਯਸੇ ।
ਇਂਦ੍ਰਾਯ ਸ ਪ੍ਰਣਮਤੇ ਨਮਤੇ ਯੋ ਬਲੀਯਸੇ ॥ 35॥

ਪਰ੍ਜਨ੍ਯਨਾਥਾਃ ਪਸ਼ਵੋ ਰਾਜਾਨੋ ਮਿਤ੍ਰ ਬਾਂਧਵਾਃ ।
ਪਤਯੋ ਬਾਂਧਵਾਃ ਸ੍ਤ੍ਰੀਣਾਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਵੇਦ ਬਾਂਧਵਾਃ ॥ 36॥

ਸਤ੍ਯੇਨ ਰਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ ਧਰ੍ਮੋ ਵਿਦ੍ਯਾ ਯੋਗੇਨ ਰਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ ।
ਮ੍ਰੁਰੁਇਜਯਾ ਰਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ ਰੂਪਂ ਕੁਲਂ ਵ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਤੇਨ ਰਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ ॥ 37॥

ਮਾਨੇਨ ਰਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ ਧਾਨ੍ਯਮਸ਼੍ਵਾਨ੍ਰਕ੍ਸ਼੍ਯਤ੍ਯਨੁਕ੍ਰਮਃ ।
ਅਭੀਕ੍ਸ਼੍ਣਦਰ੍ਸ਼ਨਾਦ੍ਗਾਵਃ ਸ੍ਤ੍ਰਿਯੋ ਰਕ੍ਸ਼੍ਯਾਃ ਕੁਚੇਲਤਃ ॥ 38॥

ਨ ਕੁਲਂ ਵ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਤਿ ਹੀਨਸ੍ਯ ਪ੍ਰਮਾਣਮਿਤਿ ਮੇ ਮਤਿਃ ।
ਅਂਤ੍ਯੇਸ਼੍ਵਪਿ ਹਿ ਜਾਤਾਨਾਂ ਵ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਤਮੇਵ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਯਤੇ ॥ 39॥

ਯ ਈਰ੍ਸ਼੍ਯੁਃ ਪਰਵਿਤ੍ਤੇਸ਼ੁ ਰੂਪੇ ਵੀਰ੍ਯੇ ਕੁਲਾਨ੍ਵਯੇ ।
ਸੁਖੇ ਸੌਭਾਗ੍ਯਸਤ੍ਕਾਰੇ ਤਸ੍ਯ ਵ੍ਯਾਧਿਰਨਂਤਕਃ ॥ 40॥

ਅਕਾਰ੍ਯ ਕਰਣਾਦ੍ਭੀਤਃ ਕਾਰ੍ਯਾਣਾਂ ਚ ਵਿਵਰ੍ਜਨਾਤ੍ ।
ਅਕਾਲੇ ਮਂਤ੍ਰਭੇਦਾਚ੍ਚ ਯੇਨ ਮਾਦ੍ਯੇਨ੍ਨ ਤਤ੍ਪਿਬੇਤ੍ ॥ 41॥

ਵਿਦ੍ਯਾਮਦੋ ਧਨਮਦਸ੍ਤ੍ਰੁਰੁਇਤੀਯੋ਽ਭਿਜਨੋ ਮਦਃ ।
ਏਤੇ ਮਦਾਵਲਿਪ੍ਤਾਨਾਮੇਤ ਏਵ ਸਤਾਂ ਦਮਾਃ ॥ 42॥

ਅਸਂਤੋ਽ਭ੍ਯਰ੍ਥਿਤਾਃ ਸਦ੍ਭਿਃ ਕਿਂ ਚਿਤ੍ਕਾਰ੍ਯਂ ਕਦਾ ਚਨ ।
ਮਨ੍ਯਂਤੇ ਸਂਤਮਾਤ੍ਮਾਨਮਸਂਤਮਪਿ ਵਿਸ਼੍ਰੁਤਮ੍ ॥ 43॥

ਗਤਿਰਾਤ੍ਮਵਤਾਂ ਸਂਤਃ ਸਂਤ ਏਵ ਸਤਾਂ ਗਤਿਃ ।
ਅਸਤਾਂ ਚ ਗਤਿਃ ਸਂਤੋ ਨ ਤ੍ਵਸਂਤਃ ਸਤਾਂ ਗਤਿਃ ॥ 44॥

ਜਿਤਾ ਸਭਾ ਵਸ੍ਤ੍ਰਵਤਾ ਸਮਾਸ਼ਾ ਗੋਮਤਾ ਜਿਤਾ ।
ਅਧ੍ਵਾ ਜਿਤੋ ਯਾਨਵਤਾ ਸਰ੍ਵਂ ਸ਼ੀਲਵਤਾ ਜਿਤਮ੍ ॥ 45॥

ਸ਼ੀਲਂ ਪ੍ਰਧਾਨਂ ਪੁਰੁਸ਼ੇ ਤਦ੍ਯਸ੍ਯੇਹ ਪ੍ਰਣਸ਼੍ਯਤਿ ।
ਨ ਤਸ੍ਯ ਜੀਵਿਤੇਨਾਰ੍ਥੋ ਨ ਧਨੇਨ ਨ ਬਂਧੁਭਿਃ ॥ 46॥

ਆਢ੍ਯਾਨਾਂ ਮਾਂਸਪਰਮਂ ਮਧ੍ਯਾਨਾਂ ਗੋਰਸੋਤ੍ਤਰਮ੍ ।
ਲਵਣੋਤ੍ਤਰਂ ਦਰਿਦ੍ਰਾਣਾਂ ਭੋਜਨਂ ਭਰਤਰ੍ਸ਼ਭ ॥ 47॥

ਸਂਪਨ੍ਨਤਰਮੇਵਾਨ੍ਨਂ ਦਰਿਦ੍ਰਾ ਭੁਂਜਤੇ ਸਦਾ ।
ਕ੍ਸ਼ੁਤ੍ਸ੍ਵਾਦੁਤਾਂ ਜਨਯਤਿ ਸਾ ਚਾਢ੍ਯੇਸ਼ੁ ਸੁਦੁਰ੍ਲਭਾ ॥ 48॥

ਪ੍ਰਾਯੇਣ ਸ਼੍ਰੀਮਤਾਂ ਲੋਕੇ ਭੋਕ੍ਤੁਂ ਸ਼ਕ੍ਤਿਰ੍ਨ ਵਿਦ੍ਯਤੇ ।
ਦਰਿਦ੍ਰਾਣਾਂ ਤੁ ਰਾਜੇਂਦ੍ਰ ਅਪਿ ਕਾਸ਼੍ਠਂ ਹਿ ਜੀਰ੍ਯਤੇ ॥ 49॥

ਅਵ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਤਿਰ੍ਭਯਮਂਤ੍ਯਾਨਾਂ ਮਧ੍ਯਾਨਾਂ ਮਰਣਾਦ੍ਭਯਮ੍ ।
ਉਤ੍ਤਮਾਨਾਂ ਤੁ ਮਰ੍ਤ੍ਯਾਨਾਮਵਮਾਨਾਤ੍ਪਰਂ ਭਯਮ੍ ॥ 50॥

ਐਸ਼੍ਵਰ੍ਯਮਦਪਾਪਿਸ਼੍ਠਾ ਮਦਾਃ ਪਾਨਮਦਾਦਯਃ ।
ਐਸ਼੍ਵਰ੍ਯਮਦਮਤ੍ਤੋ ਹਿ ਨਾਪਤਿਤ੍ਵਾ ਵਿਬੁਧ੍ਯਤੇ ॥ 51॥

ਇਂਦ੍ਰਿਯੌਰਿਂਦ੍ਰਿਯਾਰ੍ਥੇਸ਼ੁ ਵਰ੍ਤਮਾਨੈਰਨਿਗ੍ਰਹੈਃ ।
ਤੈਰਯਂ ਤਾਪ੍ਯਤੇ ਲੋਕੋ ਨਕ੍ਸ਼ਤ੍ਰਾਣਿ ਗ੍ਰਹੈਰਿਵ ॥ 52॥

ਯੋ ਜਿਤਃ ਪਂਚਵਰ੍ਗੇਣ ਸਹਜੇਨਾਤ੍ਮ ਕਰ੍ਸ਼ਿਨਾ ।
ਆਪਦਸ੍ਤਸ੍ਯ ਵਰ੍ਧਂਤੇ ਸ਼ੁਕ੍ਲਪਕ੍ਸ਼ ਇਵੋਡੁਰਾਡ੍ ॥ 53॥

ਅਵਿਜਿਤ੍ਯ ਯ ਆਤ੍ਮਾਨਮਮਾਤ੍ਯਾਨ੍ਵਿਜਿਗੀਸ਼ਤੇ ।
ਅਮਿਤ੍ਰਾਨ੍ਵਾਜਿਤਾਮਾਤ੍ਯਃ ਸੋ਽ਵਸ਼ਃ ਪਰਿਹੀਯਤੇ ॥ 54॥

ਆਤ੍ਮਾਨਮੇਵ ਪ੍ਰਥਮਂ ਦੇਸ਼ਰੂਪੇਣ ਯੋ ਜਯੇਤ੍ ।
ਤਤੋ਽ਮਾਤ੍ਯਾਨਮਿਤ੍ਰਾਂਸ਼੍ਚ ਨ ਮੋਘਂ ਵਿਜਿਗੀਸ਼ਤੇ ॥ 55॥

ਵਸ਼੍ਯੇਂਦ੍ਰਿਯਂ ਜਿਤਾਮਾਤ੍ਯਂ ਧ੍ਰੁਰੁਇਤਦਂਡਂ ਵਿਕਾਰਿਸ਼ੁ ।
ਪਰੀਕ੍ਸ਼੍ਯ ਕਾਰਿਣਂ ਧੀਰਮਤ੍ਯਂਤਂ ਸ਼੍ਰੀਰ੍ਨਿਸ਼ੇਵਤੇ ॥ 56॥

ਰਥਃ ਸ਼ਰੀਰਂ ਪੁਰੁਸ਼ਸ੍ਯ ਰਾਜਨ੍
ਨਾਤ੍ਮਾ ਨਿਯਂਤੇਂਦ੍ਰਿਯਾਣ੍ਯਸ੍ਯ ਚਾਸ਼੍ਵਾਃ ।
ਤੈਰਪ੍ਰਮਤ੍ਤਃ ਕੁਸ਼ਲਃ ਸਦਸ਼੍ਵੈਰ੍
ਦਾਂਤੈਃ ਸੁਖਂ ਯਾਤਿ ਰਥੀਵ ਧੀਰਃ ॥ 57॥

ਏਤਾਨ੍ਯਨਿਗ੍ਰੁਰੁਇਹੀਤਾਨਿ ਵ੍ਯਾਪਾਦਯਿਤੁਮਪ੍ਯਲਮ੍ ।
ਅਵਿਧੇਯਾ ਇਵਾਦਾਂਤਾ ਹਯਾਃ ਪਥਿ ਕੁਸਾਰਥਿਮ੍ ॥ 58॥

ਅਨਰ੍ਥਮਰ੍ਥਤਃ ਪਸ਼੍ਯਨ੍ਨਰ੍ਤਂ ਚੈਵਾਪ੍ਯਨਰ੍ਥਤਃ ।
ਇਂਦ੍ਰਿਯੈਃ ਪ੍ਰਸ੍ਰੁਰੁਇਤੋ ਬਾਲਃ ਸੁਦੁਃਖਂ ਮਨ੍ਯਤੇ ਸੁਖਮ੍ ॥ 59॥

ਧਰ੍ਮਾਰ੍ਥੌ ਯਃ ਪਰਿਤ੍ਯਜ੍ਯ ਸ੍ਯਾਦਿਂਦ੍ਰਿਯਵਸ਼ਾਨੁਗਃ ।
ਸ਼੍ਰੀਪ੍ਰਾਣਧਨਦਾਰੇਭ੍ਯ ਕ੍ਸ਼ਿਪ੍ਰਂ ਸ ਪਰਿਹੀਯਤੇ ॥ 60॥

ਅਰ੍ਥਾਨਾਮੀਸ਼੍ਵਰੋ ਯਃ ਸ੍ਯਾਦਿਂਦ੍ਰਿਯਾਣਾਮਨੀਸ਼੍ਵਰਃ ।
ਇਂਦ੍ਰਿਯਾਣਾਮਨੈਸ਼੍ਵਰ੍ਯਾਦੈਸ਼੍ਵਰ੍ਯਾਦ੍ਭ੍ਰਸ਼੍ਯਤੇ ਹਿ ਸਃ ॥ 61॥

ਆਤ੍ਮਨਾਤ੍ਮਾਨਮਨ੍ਵਿਚ੍ਛੇਨ੍ਮਨੋ ਬੁਦ੍ਧੀਂਦ੍ਰਿਯੈਰ੍ਯਤੈਃ ।
ਆਤ੍ਮੈਵ ਹ੍ਯਾਤ੍ਮਨੋ ਬਂਧੁਰਾਤ੍ਮੈਵ ਰਿਪੁਰਾਤ੍ਮਨਃ ॥ 62॥

ਕ੍ਸ਼ੁਦ੍ਰਾਕ੍ਸ਼ੇਣੇਵ ਜਾਲੇਨ ਝਸ਼ਾਵਪਿਹਿਤਾਵੁਭੌ ।
ਕਾਮਸ਼੍ਚ ਰਾਜਨ੍ਕ੍ਰੋਧਸ਼੍ਚ ਤੌ ਪ੍ਰਾਜ੍ਞਾਨਂ ਵਿਲੁਂਪਤਃ ॥ 63॥

ਸਮਵੇਕ੍ਸ਼੍ਯੇਹ ਧਰ੍ਮਾਰ੍ਥੌ ਸਂਭਾਰਾਨ੍ਯੋ਽ਧਿਗਚ੍ਛਤਿ ।
ਸ ਵੈ ਸਂਭ੍ਰੁਰੁਇਤ ਸਂਭਾਰਃ ਸਤਤਂ ਸੁਖਮੇਧਤੇ ॥ 64॥

ਯਃ ਪਂਚਾਭ੍ਯਂਤਰਾਞ੍ਸ਼ਤ੍ਰੂਨਵਿਜਿਤ੍ਯ ਮਤਿਕ੍ਸ਼ਯਾਨ੍ ।
ਜਿਗੀਸ਼ਤਿ ਰਿਪੂਨਨ੍ਯਾਨ੍ਰਿਪਵੋ਽ਭਿਭਵਂਤਿ ਤਮ੍ ॥ 65॥

ਦ੍ਰੁਰੁਇਸ਼੍ਯਂਤੇ ਹਿ ਦੁਰਾਤ੍ਮਾਨੋ ਵਧ੍ਯਮਾਨਾਃ ਸ੍ਵਕਰ੍ਮ ਭਿਃ ।
ਇਂਦ੍ਰਿਯਾਣਾਮਨੀਸ਼ਤ੍ਵਾਦ੍ਰਾਜਾਨੋ ਰਾਜ੍ਯਵਿਭ੍ਰਮੈਃ ॥ 66॥

ਅਸਂਤ੍ਯਾਗਾਤ੍ਪਾਪਕ੍ਰੁਰੁਇਤਾਮਪਾਪਾਂਸ੍
ਤੁਲ੍ਯੋ ਦਂਡਃ ਸ੍ਪ੍ਰੁਰੁਇਸ਼ਤੇ ਮਿਸ਼੍ਰਭਾਵਾਤ੍ ।
ਸ਼ੁਸ਼੍ਕੇਣਾਰ੍ਦ੍ਰਂ ਦਹ੍ਯਤੇ ਮਿਸ਼੍ਰਭਾਵਾਤ੍
ਤਸ੍ਮਾਤ੍ਪਾਪੈਃ ਸਹ ਸਂਧਿਂ ਨ ਕੁਰ੍ਯਾਤ੍ ॥ 67॥

ਨਿਜਾਨੁਤ੍ਪਤਤਃ ਸ਼ਤ੍ਰੂਨ੍ਪਂਚ ਪਂਚ ਪ੍ਰਯੋਜਨਾਨ੍ ।
ਯੋ ਮੋਹਾਨ੍ਨ ਨਿਘ੍ਰੁਰੁਇਹ੍ਣਾਤਿ ਤਮਾਪਦ੍ਗ੍ਰਸਤੇ ਨਰਮ੍ ॥ 68॥

ਅਨਸੂਯਾਰ੍ਜਵਂ ਸ਼ੌਚਂ ਸਂਤੋਸ਼ਃ ਪ੍ਰਿਯਵਾਦਿਤਾ ।
ਦਮਃ ਸਤ੍ਯਮਨਾਯਾਸੋ ਨ ਭਵਂਤਿ ਦੁਰਾਤ੍ਮਨਾਮ੍ ॥ 69॥

ਆਤ੍ਮਜ੍ਞਾਨਮਨਾਯਾਸਸ੍ਤਿਤਿਕ੍ਸ਼ਾ ਧਰ੍ਮਨਿਤ੍ਯਤਾ ।
ਵਾਕ੍ਚੈਵ ਗੁਪ੍ਤਾ ਦਾਨਂ ਚ ਨੈਤਾਨ੍ਯਂਤ੍ਯੇਸ਼ੁ ਭਾਰਤ ॥ 70॥

ਆਕ੍ਰੋਸ਼ ਪਰਿਵਾਦਾਭ੍ਯਾਂ ਵਿਹਿਂਸਂਤ੍ਯਬੁਧਾ ਬੁਧਾਨ੍ ।
ਵਕ੍ਤਾ ਪਾਪਮੁਪਾਦਤ੍ਤੇ ਕ੍ਸ਼ਮਮਾਣੋ ਵਿਮੁਚ੍ਯਤੇ ॥ 71॥

ਹਿਂਸਾ ਬਲਮਸਾਧੂਨਾਂ ਰਾਜ੍ਞਾਂ ਦਂਡਵਿਧਿਰ੍ਬਲਮ੍ ।
ਸ਼ੁਸ਼੍ਰੂਸ਼ਾ ਤੁ ਬਲਂ ਸ੍ਤ੍ਰੀਣਾਂ ਕ੍ਸ਼ਮਾਗੁਣਵਤਾਂ ਬਲਮ੍ ॥ 72॥

ਵਾਕ੍ਸਂਯਮੋ ਹਿ ਨ੍ਰੁਰੁਇਪਤੇ ਸੁਦੁਸ਼੍ਕਰਤਮੋ ਮਤਃ ।
ਅਰ੍ਥਵਚ੍ਚ ਵਿਚਿਤ੍ਰਂ ਚ ਨ ਸ਼ਕ੍ਯਂ ਬਹੁਭਾਸ਼ਿਤੁਮ੍ ॥ 73॥

ਅਭ੍ਯਾਵਹਤਿ ਕਲ੍ਯਾਣਂ ਵਿਵਿਧਾ ਵਾਕ੍ਸੁਭਾਸ਼ਿਤਾ ।
ਸੈਵ ਦੁਰ੍ਭਾਸ਼ਿਤਾ ਰਾਜਨ੍ਨਨਰ੍ਥਾਯੋਪਪਦ੍ਯਤੇ ॥ 74॥

ਸਂਰੋਹਤਿ ਸ਼ਰੈਰ੍ਵਿਦ੍ਧਂ ਵਨਂ ਪਰਸ਼ੁਨਾ ਹਤਮ੍ ।
ਵਾਚਾ ਦੁਰੁਕ੍ਤਂ ਬੀਭਤ੍ਸਂ ਨ ਸਂਰੋਹਤਿ ਵਾਕ੍ਕ੍ਸ਼ਤਮ੍ ॥ 75॥

ਕਰ੍ਣਿਨਾਲੀਕਨਾਰਾਚਾ ਨਿਰ੍ਹਰਂਤਿ ਸ਼ਰੀਰਤਃ ।
ਵਾਕ੍ਸ਼ਲ੍ਯਸ੍ਤੁ ਨ ਨਿਰ੍ਹਰ੍ਤੁਂ ਸ਼ਕ੍ਯੋ ਹ੍ਰੁਰੁਇਦਿ ਸ਼ਯੋ ਹਿ ਸਃ ॥ 76॥

ਵਾਕ੍ਸਾਯਕਾ ਵਦਨਾਨ੍ਨਿਸ਼੍ਪਤਂਤਿ
ਯੈਰਾਹਤਃ ਸ਼ੋਚਤਿ ਰਤ੍ਰ੍ਯਹਾਨਿ ।
ਪਰਸ੍ਯ ਨਾਮਰ੍ਮਸੁ ਤੇ ਪਤਂਤਿ
ਤਾਨ੍ਪਂਡਿਤੋ ਨਾਵਸ੍ਰੁਰੁਇਜੇਤ੍ਪਰੇਸ਼ੁ ॥ 77॥

ਯਸ੍ਮੈ ਦੇਵਾਃ ਪ੍ਰਯਚ੍ਛਂਤਿ ਪੁਰੁਸ਼ਾਯ ਪਰਾਭਵਮ੍ ।
ਬੁਦ੍ਧਿਂ ਤਸ੍ਯਾਪਕਰ੍ਸ਼ਂਤਿ ਸੋ਽ਪਾਚੀਨਾਨਿ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ॥ 78॥

ਬੁਦ੍ਧੌ ਕਲੁਸ਼ ਭੂਤਾਯਾਂ ਵਿਨਾਸ਼ੇ ਪ੍ਰਤ੍ਯੁਪਸ੍ਥਿਤੇ ।
ਅਨਯੋ ਨਯਸਂਕਾਸ਼ੋ ਹ੍ਰੁਰੁਇਦਯਾਨ੍ਨਾਪਸਰ੍ਪਤਿ ॥ 79॥

ਸੇਯਂ ਬੁਦ੍ਧਿਃ ਪਰੀਤਾ ਤੇ ਪੁਤ੍ਰਾਣਾਂ ਤਵ ਭਾਰਤ ।
ਪਾਂਡਵਾਨਾਂ ਵਿਰੋਧੇਨ ਨ ਚੈਨਾਂ ਅਵਬੁਧ੍ਯਸੇ ॥ 80॥

ਰਾਜਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣਸਂਪਨ੍ਨਸ੍ਤ੍ਰੈਲੋਕ੍ਯਸ੍ਯਾਪਿ ਯੋ ਭਵੇਤ੍ ।
ਸ਼ਿਸ਼੍ਯਸ੍ਤੇ ਸ਼ਾਸਿਤਾ ਸੋ਽ਸ੍ਤੁ ਧ੍ਰੁਰੁਇਤਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰ ਯੁਧਿਸ਼੍ਠਿਰਃ ॥ 81॥

ਅਤੀਵ ਸਰ੍ਵਾਨ੍ਪੁਤ੍ਰਾਂਸ੍ਤੇ ਭਾਗਧੇਯ ਪੁਰਸ੍ਕ੍ਰੁਰੁਇਤਃ ।
ਤੇਜਸਾ ਪ੍ਰਜ੍ਞਯਾ ਚੈਵ ਯੁਕ੍ਤੋ ਧਰ੍ਮਾਰ੍ਥਤਤ੍ਤ੍ਵਵਿਤ੍ ॥ 82॥

ਆਨ੍ਰੁਰੁਇਸ਼ਂਸ੍ਯਾਦਨੁਕ੍ਰੋਸ਼ਾਦ੍ਯੋ਽ਸੌ ਧਰ੍ਮਭ੍ਰੁਰੁਇਤਾਂ ਵਰਃ ।
ਗੌਰਵਾਤ੍ਤਵ ਰਾਜੇਂਦ੍ਰ ਬਹੂਨ੍ਕ੍ਲੇਸ਼ਾਂਸ੍ਤਿਤਿਕ੍ਸ਼ਤਿ ॥ 83॥

॥ ਇਤਿ ਸ਼੍ਰੀਮਹਾਭਾਰਤੇ ਉਦ੍ਯੋਗਪਰ੍ਵਣਿ ਪ੍ਰਜਾਗਰਪਰ੍ਵਣਿ
ਵਿਦੁਰਨੀਤਿਵਾਕ੍ਯੇ ਚਤੁਸ੍ਤ੍ਰਿਂਸ਼ੋ਽ਧ੍ਯਾਯਃ ॥ 34॥