॥ ਇਤਿ ਸ਼੍ਰੀਮਹਾਭਾਰਤੇ ਉਦ੍ਯੋਗਪਰ੍ਵਣਿ ਪ੍ਰਜਾਗਰਪਰ੍ਵਣਿ
ਵਿਦੁਰਹਿਤਵਾਕ੍ਯੇ ਸ਼ਟ੍ਤ੍ਰਿਂਸ਼ੋਧ੍ਯਾਯਃ ॥
ਵਿਦੁਰ ਉਵਾਚ ।
ਅਤ੍ਰੈਵੋਦਾਹਰਂਤੀਮਮਿਤਿਹਾਸਂ ਪੁਰਾਤਨਮ੍ ।
ਆਤ੍ਰੇਯਸ੍ਯ ਚ ਸਂਵਾਦਂ ਸਾਧ੍ਯਾਨਾਂ ਚੇਤਿ ਨਃ ਸ਼੍ਰੁਤਮ੍ ॥ 1॥
ਚਰਂਤਂ ਹਂਸਰੂਪੇਣ ਮਹਰ੍ਸ਼ਿਂ ਸਂਸ਼ਿਤਵ੍ਰਤਮ੍ ।
ਸਾਧ੍ਯਾ ਦੇਵਾ ਮਹਾਪ੍ਰਾਜ੍ਞਂ ਪਰ੍ਯਪ੍ਰੁਰੁਇਚ੍ਛਂਤ ਵੈ ਪੁਰਾ ॥ 2॥
ਸਾਧ੍ਯਾ ਊਚੁਃ ।
ਸਾਧ੍ਯਾ ਦੇਵਾ ਵਯ੍ਮਸ੍ਮੋ ਮਹਰ੍ਸ਼ੇ
ਦ੍ਰੁਰੁਇਸ਼੍ਟ੍ਵਾ ਭਵਂਤਂ ਨ ਸ਼ਕ੍ਨੁਮੋਨੁਮਾਤੁਮ੍ ।
ਸ਼੍ਰੁਤੇਨ ਧੀਰੋ ਬੁਦ੍ਧਿਮਾਂਸ੍ਤ੍ਵਂ ਮਤੋ ਨਃ
ਕਾਵ੍ਯਾਂ ਵਾਚਂ ਵਕ੍ਤੁਮਰ੍ਹਸ੍ਯੁਦਾਰਾਮ੍ ॥ 3॥
ਹਂਸ ਉਵਾਚ ।
ਏਤਤ੍ਕਾਰ੍ਯਮਮਰਾਃ ਸਂਸ਼੍ਰੁਤਂ ਮੇ
ਧ੍ਰੁਰੁਇਤਿਃ ਸ਼ਮਃ ਸਤ੍ਯਧਰ੍ਮਾਨੁਵ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਤਿਃ ।
ਗ੍ਰਂਥਿਂ ਵਿਨੀਯ ਹ੍ਰੁਰੁਇਦਯਸ੍ਯ ਸਰ੍ਵਂ
ਪ੍ਰਿਯਾਪ੍ਰਿਯੇ ਚਾਤ੍ਮਵਸ਼ਂ ਨਯੀਤ ॥ 4॥
ਆਕ੍ਰੁਸ਼੍ਯਮਾਨੋ ਨਾਕ੍ਰੋਸ਼ੇਨ੍ਮਨ੍ਯੁਰੇਵ ਤਿਤਿਕ੍ਸ਼ਿਤਃ ।
ਆਕ੍ਰੋਸ਼੍ਟਾਰਂ ਨਿਰ੍ਦਹਤਿ ਸੁਕ੍ਰੁਰੁਇਤਂ ਚਾਸ੍ਯ ਵਿਂਦਤਿ ॥ 5॥
ਨਾਕ੍ਰੋਸ਼ੀ ਸ੍ਯਾਨ੍ਨਾਵਮਾਨੀ ਪਰਸ੍ਯ
ਮਿਤ੍ਰਦ੍ਰੋਹੀ ਨੋਤ ਨੀਚੋਪਸੇਵੀ ।
ਨ ਚਾਤਿਮਾਨੀ ਨ ਚ ਹੀਨਵ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਤੋ
ਰੂਕ੍ਸ਼ਾਂ ਵਾਚਂ ਰੁਸ਼ਤੀਂ ਵਰ੍ਜਯੀਤ ॥ 6॥
ਮਰ੍ਮਾਣ੍ਯਸ੍ਥੀਨਿ ਹ੍ਰੁਰੁਇਦਯਂ ਤਥਾਸੂਨ੍
ਘੋਰਾ ਵਾਚੋ ਨਿਰ੍ਦਹਂਤੀਹ ਪੁਂਸਾਮ੍ ।
ਤਸ੍ਮਾਦ੍ਵਾਚਂ ਰੁਸ਼ਤੀਂ ਰੂਕ੍ਸ਼ਰੂਪਾਂ
ਧਰ੍ਮਾਰਾਮੋ ਨਿਤ੍ਯਸ਼ੋ ਵਰ੍ਜਯੀਤ ॥ 7॥
ਅਰੁਂ ਤੁਰਂ ਪਰੁਸ਼ਂ ਰੂਕ੍ਸ਼ਵਾਚਂ
ਵਾਕ੍ਕਂਟਕੈਰ੍ਵਿਤੁਦਂਤਂ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਨ੍ ।
ਵਿਦ੍ਯਾਦਲਕ੍ਸ਼੍ਮੀਕਤਮਂ ਜਨਾਨਾਂ
ਮੁਖੇ ਨਿਬਦ੍ਧਾਂ ਨਿਰ੍ਰੁਰੁਇਤਿਂ ਵਹਂਤਮ੍ ॥ 8॥
ਪਰਸ਼੍ਚੇਦੇਨਮਧਿਵਿਧ੍ਯੇਤ ਬਾਣੈਰ੍
ਭ੍ਰੁਰੁਇਸ਼ਂ ਸੁਤੀਕ੍ਸ਼੍ਣੈਰਨਲਾਰ੍ਕ ਦੀਪ੍ਤੈਃ ।
ਵਿਰਿਚ੍ਯਮਾਨੋਪ੍ਯਤਿਰਿਚ੍ਯਮਾਨੋ
ਵਿਦ੍ਯਾਤ੍ਕਵਿਃ ਸੁਕ੍ਰੁਰੁਇਤਂ ਮੇ ਦਧਾਤਿ ॥ 9॥
ਯਦਿ ਸਂਤਂ ਸੇਵਤੇ ਯਦ੍ਯਸਂਤਂ
ਤਪਸ੍ਵਿਨਂ ਯਦਿ ਵਾ ਸ੍ਤੇਨਮੇਵ ।
ਵਾਸੋ ਯਥਾ ਰਂਗ ਵਸ਼ਂ ਪ੍ਰਯਾਤਿ
ਤਥਾ ਸ ਤੇਸ਼ਾਂ ਵਸ਼ਮਭ੍ਯੁਪੈਤਿ ॥ 10॥
ਵਾਦਂ ਤੁ ਯੋ ਨ ਪ੍ਰਵਦੇਨ੍ਨ ਵਾਦਯੇਦ੍
ਯੋ ਨਾਹਤਃ ਪ੍ਰਤਿਹਨ੍ਯਾਨ੍ਨ ਘਾਤਯੇਤ੍ ।
ਯੋ ਹਂਤੁਕਾਮਸ੍ਯ ਨ ਪਾਪਮਿਚ੍ਛੇਤ੍
ਤਸ੍ਮੈ ਦੇਵਾਃ ਸ੍ਪ੍ਰੁਰੁਇਹਯਂਤ੍ਯਾਗਤਾਯ ॥ 11॥
ਅਵ੍ਯਾਹ੍ਰੁਰੁਇਤਂ ਵ੍ਯਾਹ੍ਰੁਰੁਇਤਾਚ੍ਛ੍ਰੇਯ ਆਹੁਃ
ਸਤ੍ਯਂ ਵਦੇਦ੍ਵ੍ਯਾਹ੍ਰੁਰੁਇਤਂ ਤਦ੍ਦ੍ਵਿਤੀਯਮ੍ ।
ਪ੍ਰਿਯਂਵਦੇਦ੍ਵ੍ਯਾਹ੍ਰੁਰੁਇਤਂ ਤਤ੍ਤ੍ਰੁਰੁਇਤੀਯਂ
ਧਰ੍ਮ੍ਯਂ ਵਦੇਦ੍ਵ੍ਯਾਹ੍ਰੁਰੁਇਤਂ ਤਚ੍ਚਤੁਰ੍ਥਮ੍ ॥ 12॥
ਯਾਦ੍ਰੁਰੁਇਸ਼ੈਃ ਸਂਵਿਵਦਤੇ ਯਾਦ੍ਰੁਰੁਇਸ਼ਾਂਸ਼੍ ਚੋਪਸੇਵਤੇ ।
ਯਾਦ੍ਰੁਰੁਇਗਿਚ੍ਛੇਚ੍ਚ ਭਵਿਤੁਂ ਤਾਦ੍ਰੁਰੁਇਗ੍ਭਵਤਿ ਪੂਰੁਸ਼ਃ ॥ 13॥
ਯਤੋ ਯਤੋ ਨਿਵਰ੍ਤਤੇ ਤਤਸ੍ਤਤੋ ਵਿਮੁਚ੍ਯਤੇ ।
ਨਿਵਰ੍ਤਨਾਦ੍ਧਿ ਸਰ੍ਵਤੋ ਨ ਵੇਤ੍ਤਿ ਦੁਃਖਮਣ੍ਵਪਿ ॥ 14॥
ਨ ਜੀਯਤੇ ਨੋਤ ਜਿਗੀਸ਼ਤੇਨ੍ਯਾਨ੍
ਨ ਵੈਰਕ੍ਕ੍ਰੁਰੁਇਚ੍ਚਾਪ੍ਰਤਿਘਾਤਕਸ਼੍ ਚ ।
ਨਿਂਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਂਸਾਸੁ ਸਮਸ੍ਵਭਾਵੋ
ਨ ਸ਼ੋਚਤੇ ਹ੍ਰੁਰੁਇਸ਼੍ਯਤਿ ਨੈਵ ਚਾਯਮ੍ ॥ 15॥
ਭਾਵਮਿਚ੍ਛਤਿ ਸਰ੍ਵਸ੍ਯ ਨਾਭਾਵੇ ਕੁਰੁਤੇ ਮਤਿਮ੍ ।
ਸਤ੍ਯਵਾਦੀ ਮ੍ਰੁਰੁਇਦੁਰ੍ਦਾਂਤੋ ਯਃ ਸ ਉਤ੍ਤਮਪੂਰੁਸ਼ਃ ॥ 16॥
ਨਾਨਰ੍ਥਕਂ ਸਾਂਤ੍ਵਯਤਿ ਪ੍ਰਤਿਜ੍ਞਾਯ ਦਦਾਤਿ ਚ ।
ਰਾਦ੍ਧਾਪਰਾਦ੍ਧੇ ਜਾਨਾਤਿ ਯਃ ਸ ਮਧ੍ਯਮਪੂਰੁਸ਼ਃ ॥ 17॥
ਦੁਃਸ਼ਾਸਨਸ੍ਤੂਪਹਂਤਾ ਨ ਸ਼ਾਸ੍ਤਾ
ਨਾਵਰ੍ਤਤੇ ਮਨ੍ਯੁਵਸ਼ਾਤ੍ਕ੍ਰੁਰੁਇਤਘ੍ਨਃ ।
ਨ ਕਸ੍ਯ ਚਿਨ੍ਮਿਤ੍ਰਮਥੋ ਦੁਰਾਤ੍ਮਾ
ਕਲਾਸ਼੍ਚੈਤਾ ਅਧਮਸ੍ਯੇਹ ਪੁਂਸਃ ॥ 18॥
ਨ ਸ਼੍ਰਦ੍ਦਧਾਤਿ ਕਲ੍ਯਾਣਂ ਪਰੇਭ੍ਯੋਪ੍ਯਾਤ੍ਮਸ਼ਂਕਿਤਃ ।
ਨਿਰਾਕਰੋਤਿ ਮਿਤ੍ਰਾਣਿ ਯੋ ਵੈ ਸੋਧਮ ਪੂਰੁਸ਼ਃ ॥ 19॥
ਉਤ੍ਤਮਾਨੇਵ ਸੇਵੇਤ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤੇ ਕਾਲੇ ਤੁ ਮਧ੍ਯਮਾਨ੍ ।
ਅਧਮਾਂਸ੍ਤੁ ਨ ਸੇਵੇਤ ਯ ਇਚ੍ਛੇਚ੍ਛ੍ਰੇਯ ਆਤ੍ਮਨਃ ॥ 20॥
ਪ੍ਰਾਪ੍ਨੋਤਿ ਵੈ ਵਿਤ੍ਤਮਸਦ੍ਬਲੇਨ
ਨਿਤ੍ਯੋਤ੍ਥਾਨਾਤ੍ਪ੍ਰਜ੍ਞਯਾ ਪੌਰੁਸ਼ੇਣ ।
ਨ ਤ੍ਵੇਵ ਸਮ੍ਯਗ੍ਲਭਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਂਸਾਂ
ਨ ਵ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਤਮਾਪ੍ਨੋਤਿ ਮਹਾਕੁਲਾਨਾਮ੍ ॥ 21॥
ਧ੍ਰੁਰੁਇਤਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰ ਉਵਾਚ ।
ਮਹਾਕੁਲਾਨਾਂ ਸ੍ਪ੍ਰੁਰੁਇਹਯਂਤਿ ਦੇਵਾ
ਧਰ੍ਮਾਰ੍ਥਵ੍ਰੁਰੁਇਦ੍ਧਾਸ਼੍ਚ ਬਹੁਸ਼੍ਰੁਤਾਸ਼੍ ਚ ।
ਪ੍ਰੁਰੁਇਚ੍ਛਾਮਿ ਤ੍ਵਾਂ ਵਿਦੁਰ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨਮੇਤਂ
ਭਵਂਤਿ ਵੈ ਕਾਨਿ ਮਹਾਕੁਲਾਨਿ ॥ 22॥
ਵਿਦੁਰ ਉਵਾਚ ।
ਤਮੋ ਦਮੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਵਿਤ੍ਤ੍ਵਂ ਵਿਤਾਨਾਃ
ਪੁਣ੍ਯਾ ਵਿਵਾਹਾਃ ਸਤਤਾਨ੍ਨ ਦਾਨਮ੍ ।
ਯੇਸ਼੍ਵੇਵੈਤੇ ਸਪ੍ਤਗੁਣਾ ਭਵਂਤਿ
ਸਮ੍ਯਗ੍ਵ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਤਾਸ੍ਤਾਨਿ ਮਹਾਕੁਲਾਨਿ ॥ 23॥
ਯੇਸ਼ਾਂ ਨ ਵ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਤਂ ਵ੍ਯਥਤੇ ਨ ਯੋਨਿਰ੍
ਵ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਤਪ੍ਰਸਾਦੇਨ ਚਰਂਤਿ ਧਰ੍ਮਮ੍ ।
ਯੇ ਕੀਰ੍ਤਿਮਿਚ੍ਛਂਤਿ ਕੁਲੇ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਾਂ
ਤ੍ਯਕ੍ਤਾਨ੍ਰੁਰੁਇਤਾਸ੍ਤਾਨਿ ਮਹਾਕੁਲਾਨਿ ॥ 24॥
ਅਨਿਜ੍ਯਯਾਵਿਵਾਹੈਰ੍ਸ਼੍ਚ ਵੇਦਸ੍ਯੋਤ੍ਸਾਦਨੇਨ ਚ ।
ਕੁਲਾਨ੍ਯਕੁਲਤਾਂ ਯਾਂਤਿ ਧਰ੍ਮਸ੍ਯਾਤਿਕ੍ਰਮੇਣ ਚ ॥ 25॥
ਦੇਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਵਿਨਾਸ਼ੇਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮ ਸ੍ਵਹਰਣੇਨ ਚ ।
ਕੁਲਾਨ੍ਯਕੁਲਤਾਂ ਯਾਂਤਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਤਿਕ੍ਰਮੇਣ ਚ ॥ 26॥
ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਾਂ ਪਰਿਭਵਾਤ੍ਪਰਿਵਾਦਾਚ੍ਚ ਭਾਰਤ ।
ਕੁਲਾਨ੍ਯਕੁਲਤਾਂ ਯਾਂਤਿ ਨ੍ਯਾਸਾਪਹਰਣੇਨ ਚ ॥ 27॥
ਕੁਲਾਨਿ ਸਮੁਪੇਤਾਨਿ ਗੋਭਿਃ ਪੁਰੁਸ਼ਤੋਸ਼੍ਵਤਃ ।
ਕੁਲਸਂਖ੍ਯਾਂ ਨ ਗਚ੍ਛਂਤਿ ਯਾਨਿ ਹੀਨਾਨਿ ਵ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਤਤਃ ॥ 28॥
ਵ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਤਤਸ੍ਤ੍ਵਵਿਹੀਨਾਨਿ ਕੁਲਾਨ੍ਯਲ੍ਪਧਨਾਨ੍ਯਪਿ ।
ਕੁਲਸਂਖ੍ਯਾਂ ਤੁ ਗਚ੍ਛਂਤਿ ਕਰ੍ਸ਼ਂਤਿ ਚ ਮਯਦ੍ਯਸ਼ਃ ॥ 29॥
ਮਾ ਨਃ ਕੁਲੇ ਵੈਰਕ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਕਸ਼੍ ਚਿਦਸ੍ਤੁ
ਰਾਜਾਮਾਤ੍ਯੋ ਮਾ ਪਰਸ੍ਵਾਪਹਾਰੀ ।
ਮਿਤ੍ਰਦ੍ਰੋਹੀ ਨੈਕ੍ਰੁਰੁਇਤਿਕੋਨ੍ਰੁਰੁਇਤੀ ਵਾ
ਪੂਰ੍ਵਾਸ਼ੀ ਵਾ ਪਿਤ੍ਰੁਰੁਇਦੇਵਾਤਿਥਿਭ੍ਯਃ ॥ 30॥
ਯਸ਼੍ਚ ਨੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਹਨ੍ਯਾਦ੍ਯਸ਼੍ਚ ਨੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਂਦ੍ਵਿਸ਼ੇਤ੍ ।
ਨ ਨਃ ਸ ਸਮਿਤਿਂ ਗਚ੍ਛੇਦ੍ਯਸ਼੍ਚ ਨੋ ਨਿਰ੍ਵਪੇਤ੍ਕ੍ਰੁਰੁਇਸ਼ਿਮ੍ ॥ 31॥
ਤ੍ਰੁਰੁਇਣਾਨਿ ਭੂਮਿਰੁਦਕਂ ਵਾਕ੍ਚਤੁਰ੍ਥੀ ਚ ਸੂਨ੍ਰੁਰੁਇਤਾ ।
ਸਤਾਮੇਤਾਨਿ ਗੇਹੇਸ਼ੁ ਨੋਚ੍ਛਿਦ੍ਯਂਤੇ ਕਦਾ ਚਨ ॥ 32॥
ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਯਾ ਪਰਯਾ ਰਾਜਨ੍ਨੁਪਨੀਤਾਨਿ ਸਤ੍ਕ੍ਰੁਰੁਇਤਿਮ੍ ।
ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਤਾਨਿ ਮਹਾਪ੍ਰਾਜ੍ਞ ਧਰ੍ਮਿਣਾਂ ਪੁਣ੍ਯਕਰ੍ਮਣਾਮ੍ ॥ 33॥
ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮੋਪਿ ਭਾਰਂ ਨ੍ਰੁਰੁਇਪਤੇ ਸ੍ਯਂਦਨੋ ਵੈ
ਸ਼ਕ੍ਤੋ ਵੋਢੁਂ ਨ ਤਥਾਨ੍ਯੇ ਮਹੀਜਾਃ ।
ਏਵਂ ਯੁਕ੍ਤਾ ਭਾਰਸਹਾ ਭਵਂਤਿ
ਮਹਾਕੁਲੀਨਾ ਨ ਤਥਾਨ੍ਯੇ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਃ ॥ 34॥
ਨ ਤਨ੍ਮਿਤ੍ਰਂ ਯਸ੍ਯ ਕੋਪਾਦ੍ਬਿਭੇਤਿ
ਯਦ੍ਵਾ ਮਿਤ੍ਰਂ ਸ਼ਂਕਿਤੇਨੋਪਚਰ੍ਯਮ੍ ।
ਯਸ੍ਮਿਨ੍ਮਿਤ੍ਰੇ ਪਿਤਰੀਵਾਸ਼੍ਵਸੀਤ
ਤਦ੍ਵੈ ਮਿਤ੍ਰਂ ਸਂਗਤਾਨੀਤਰਾਣਿ ॥ 35॥
ਯਦਿ ਚੇਦਪ੍ਯਸਂਬਂਧੋ ਮਿਤ੍ਰਭਾਵੇਨ ਵਰ੍ਤਤੇ ।
ਸ ਏਵ ਬਂਧੁਸ੍ਤਨ੍ਮਿਤ੍ਰਂ ਸਾ ਗਤਿਸ੍ਤਤ੍ਪਰਾਯਣਮ੍ ॥ 36॥
ਚਲਚਿਤ੍ਤਸ੍ਯ ਵੈ ਪੁਂਸੋ ਵ੍ਰੁਰੁਇਦ੍ਧਾਨਨੁਪਸੇਵਤਃ ।
ਪਾਰਿਪ੍ਲਵਮਤੇਰ੍ਨਿਤ੍ਯਮਧ੍ਰੁਵੋ ਮਿਤ੍ਰ ਸਂਗ੍ਰਹਃ ॥ 37॥
ਚਲਚਿਤ੍ਤਮਨਾਤ੍ਮਾਨਮਿਂਦ੍ਰਿਯਾਣਾਂ ਵਸ਼ਾਨੁਗਮ੍ ।
ਅਰ੍ਥਾਃ ਸਮਤਿਵਰ੍ਤਂਤੇ ਹਂਸਾਃ ਸ਼ੁਸ਼੍ਕਂ ਸਰੋ ਯਥਾ ॥ 38॥
ਅਕਸ੍ਮਾਦੇਵ ਕੁਪ੍ਯਂਤਿ ਪ੍ਰਸੀਦਂਤ੍ਯਨਿਮਿਤ੍ਤਤਃ ।
ਸ਼ੀਲਮੇਤਦਸਾਧੂਨਾਮਭ੍ਰਂ ਪਾਰਿਪ੍ਲਵਂ ਯਥਾ ॥ 39॥
ਸਤ੍ਕ੍ਰੁਰੁਇਤਾਸ਼੍ਚ ਕ੍ਰੁਰੁਇਤਾਰ੍ਥਾਸ਼੍ਚ ਮਿਤ੍ਰਾਣਾਂ ਨ ਭਵਂਤਿ ਯੇ ।
ਤਾਨ੍ਮ੍ਰੁਰੁਇਤਾਨਪਿ ਕ੍ਰਵ੍ਯਾਦਾਃ ਕ੍ਰੁਰੁਇਤਘ੍ਨਾਨ੍ਨੋਪਭੁਂਜਤੇ ॥ 40॥
ਅਰ੍ਥਯੇਦੇਵ ਮਿਤ੍ਰਾਣਿ ਸਤਿ ਵਾਸਤਿ ਵਾ ਧਨੇ ।
ਨਾਨਰ੍ਥਯਨ੍ਵਿਜਾਨਾਤਿ ਮਿਤ੍ਰਾਣਾਂ ਸਾਰਫਲ੍ਗੁਤਾਮ੍ ॥ 41॥
ਸਂਤਾਪਾਦ੍ਭ੍ਰਸ਼੍ਯਤੇ ਰੂਪਂ ਸਂਤਾਪਾਦ੍ਭ੍ਰਸ਼੍ਯਤੇ ਬਲਮ੍ ।
ਸਂਤਾਪਾਦ੍ਭ੍ਰਸ਼੍ਯਤੇ ਜ੍ਞਾਨਂ ਸਂਤਾਪਾਦ੍ਵ੍ਯਾਧਿਮ੍ਰੁਰੁਇਚ੍ਛਤਿ ॥ 42॥
ਅਨਵਾਪ੍ਯਂ ਚ ਸ਼ੋਕੇਨ ਸ਼ਰੀਰਂ ਚੋਪਤਪ੍ਯਤੇ ।
ਅਮਿਤ੍ਰਾਸ਼੍ਚ ਪ੍ਰਹ੍ਰੁਰੁਇਸ਼੍ਯਂਤਿ ਮਾ ਸ੍ਮ ਸ਼ੋਕੇ ਮਨਃ ਕ੍ਰੁਰੁਇਥਾਃ ॥ 43॥
ਪੁਨਰ੍ਨਰੋ ਮ੍ਰਿਯਤੇ ਜਾਯਤੇ ਚ
ਪੁਨਰ੍ਨਰੋ ਹੀਯਤੇ ਵਰ੍ਧਤੇ ਪੁਨਃ ।
ਪੁਨਰ੍ਨਰੋ ਯਾਚਤਿ ਯਾਚ੍ਯਤੇ ਚ
ਪੁਨਰ੍ਨਰਃ ਸ਼ੋਚਤਿ ਸ਼ੋਚ੍ਯਤੇ ਪੁਨਃ ॥ 44॥
ਸੁਖਂ ਚ ਦੁਃਖਂ ਚ ਭਵਾਭਵੌ ਚ
ਲਾਭਾਲਾਭੌ ਮਰਣਂ ਜੀਵਿਤਂ ਚ ।
ਪਰ੍ਯਾਯਸ਼ਃ ਸਰ੍ਵਮਿਹ ਸ੍ਪ੍ਰੁਰੁਇਸ਼ਂਤਿ
ਤਸ੍ਮਾਦ੍ਧੀਰੋ ਨੈਵ ਹ੍ਰੁਰੁਇਸ਼੍ਯੇਨ੍ਨ ਸ਼ੋਚੇਤ੍ ॥ 45॥
ਚਲਾਨਿ ਹੀਮਾਨਿ ਸ਼ਡਿਂਦ੍ਰਿਯਾਣਿ
ਤੇਸ਼ਾਂ ਯਦ੍ਯਦ੍ਵਰ੍ਤਤੇ ਯਤ੍ਰ ਯਤ੍ਰ ।
ਤਤਸ੍ਤਤਃ ਸ੍ਰਵਤੇ ਬੁਦ੍ਧਿਰਸ੍ਯ
ਛਿਦ੍ਰੋਦ ਕੁਂਭਾਦਿਵ ਨਿਤ੍ਯਮਂਭਃ ॥ 46॥
ਧ੍ਰੁਰੁਇਤਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰ ਉਵਾਚ ।
ਤਨੁਰੁਚ੍ਛਃ ਸ਼ਿਖੀ ਰਾਜਾ ਮਿਥ੍ਯੋਪਚਰਿਤੋ ਮਯਾ ।
ਮਂਦਾਨਾਂ ਮਮ ਪੁਤ੍ਰਾਣਾਂ ਯੁਦ੍ਧੇਨਾਂਤਂ ਕਰਿਸ਼੍ਯਤਿ ॥ 47॥
ਨਿਤ੍ਯੋਦ੍ਵਿਗ੍ਨਮਿਦਂ ਸਰ੍ਵਂ ਨਿਤ੍ਯੋਦ੍ਵਿਗ੍ਨਮਿਦਂ ਮਨਃ ।
ਯਤ੍ਤਤ੍ਪਦਮਨੁਦ੍ਵਿਗ੍ਨਂ ਤਨ੍ਮੇ ਵਦ ਮਹਾਮਤੇ ॥ 48॥
ਵਿਦੁਰ ਉਵਾਚ ।
ਨਾਨ੍ਯਤ੍ਰ ਵਿਦ੍ਯਾ ਤਪਸੋਰ੍ਨਾਨ੍ਯਤ੍ਰੇਂਦ੍ਰਿਯ ਨਿਗ੍ਰਹਾਤ੍ ।
ਨਾਨ੍ਯਤ੍ਰ ਲੋਭਸਂਤ੍ਯਾਗਾਚ੍ਛਾਂਤਿਂ ਪਸ਼੍ਯਾਮ ਤੇਨਘ ॥ 49॥
ਬੁਦ੍ਧ੍ਯਾ ਭਯਂ ਪ੍ਰਣੁਦਤਿ ਤਪਸਾ ਵਿਂਦਤੇ ਮਹਤ੍ ।
ਗੁਰੁਸ਼ੁਸ਼੍ਰੂਸ਼ਯਾ ਜ੍ਞਾਨਂ ਸ਼ਾਂਤਿਂ ਤ੍ਯਾਗੇਨ ਵਿਂਦਤਿ ॥ 50॥
ਅਨਾਸ਼੍ਰਿਤਾ ਦਾਨਪੁਣ੍ਯਂ ਵੇਦ ਪੁਣ੍ਯਮਨਾਸ਼੍ਰਿਤਾਃ ।
ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਵਿਨਿਰ੍ਮੁਕ੍ਤਾ ਵਿਚਰਂਤੀਹ ਮੋਕ੍ਸ਼ਿਣਃ ॥ 51॥
ਸ੍ਵਧੀਤਸ੍ਯ ਸੁਯੁਦ੍ਧਸ੍ਯ ਸੁਕ੍ਰੁਰੁਇਤਸ੍ਯ ਚ ਕਰ੍ਮਣਃ ।
ਤਪਸਸ਼੍ਚ ਸੁਤਪ੍ਤਸ੍ਯ ਤਸ੍ਯਾਂਤੇ ਸੁਖਮੇਧਤੇ ॥ 52॥
ਸ੍ਵਾਸ੍ਤੀਰ੍ਣਾਨਿ ਸ਼ਯਨਾਨਿ ਪ੍ਰਪਨ੍ਨਾ
ਨ ਵੈ ਭਿਨ੍ਨਾ ਜਾਤੁ ਨਿਦ੍ਰਾਂ ਲਭਂਤੇ ।
ਨ ਸ੍ਤ੍ਰੀਸ਼ੁ ਰਾਜਨ੍ਰਤਿਮਾਪ੍ਨੁਵਂਤਿ
ਨ ਮਾਗਧੈਃ ਸ੍ਤੂਯਮਾਨਾ ਨ ਸੂਤੈਃ ॥ 53॥
ਨ ਵੈ ਭਿਨ੍ਨਾ ਜਾਤੁ ਚਰਂਤਿ ਧਰ੍ਮਂ
ਨ ਵੈ ਸੁਖਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਨੁਵਂਤੀਹ ਭਿਨ੍ਨਾਃ ।
ਨ ਵੈ ਭਿਨ੍ਨਾ ਗੌਰਵਂ ਮਾਨਯਂਤਿ
ਨ ਵੈ ਭਿਨ੍ਨਾਃ ਪ੍ਰਸ਼ਮਂ ਰੋਚਯਂਤਿ ॥ 54॥
ਨ ਵੈ ਤੇਸ਼ਾਂ ਸ੍ਵਦਤੇ ਪਥ੍ਯਮੁਕ੍ਤਂ
ਯੋਗਕ੍ਸ਼ੇਮਂ ਕਲ੍ਪਤੇ ਨੋਤ ਤੇਸ਼ਾਮ੍ ।
ਭਿਨ੍ਨਾਨਾਂ ਵੈ ਮਨੁਜੇਂਦ੍ਰ ਪਰਾਯਣਂ
ਨ ਵਿਦ੍ਯਤੇ ਕਿਂ ਚਿਦਨ੍ਯਦ੍ਵਿਨਾਸ਼ਾਤ੍ ॥ 55॥
ਸਂਭਾਵ੍ਯਂ ਗੋਸ਼ੁ ਸਂਪਨ੍ਨਂ ਸਂਭਾਵ੍ਯਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇ ਤਪਃ ।
ਸਂਭਾਵ੍ਯਂ ਸ੍ਤ੍ਰੀਸ਼ੁ ਚਾਪਲ੍ਯਂ ਸਂਭਾਵ੍ਯਂ ਜ੍ਞਾਤਿਤੋ ਭਯਮ੍ ॥ 56॥
ਤਂਤਵੋਪ੍ਯਾਯਤਾ ਨਿਤ੍ਯਂ ਤਂਤਵੋ ਬਹੁਲਾਃ ਸਮਾਃ ।
ਬਹੂਨ੍ਬਹੁਤ੍ਵਾਦਾਯਾਸਾਨ੍ਸਹਂਤੀਤ੍ਯੁਪਮਾ ਸਤਾਮ੍ ॥ 57॥
ਧੂਮਾਯਂਤੇ ਵ੍ਯਪੇਤਾਨਿ ਜ੍ਵਲਂਤਿ ਸਹਿਤਾਨਿ ਚ ।
ਧ੍ਰੁਰੁਇਤਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰੋਲ੍ਮੁਕਾਨੀਵ ਜ੍ਞਾਤਯੋ ਭਰਤਰ੍ਸ਼ਭ ॥ 58॥
ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਸ਼ੁ ਚ ਯੇ ਸ਼ੂਰਾਃ ਸ੍ਤ੍ਰੀਸ਼ੁ ਜ੍ਞਾਤਿਸ਼ੁ ਗੋਸ਼ੁ ਚ ।
ਵ੍ਰੁਰੁਇਂਤਾਦਿਵ ਫਲਂ ਪਕ੍ਵਂ ਧ੍ਰੁਰੁਇਤਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰ ਪਤਂਤਿ ਤੇ ॥ 59॥
ਮਹਾਨਪ੍ਯੇਕਜੋ ਵ੍ਰੁਰੁਇਕ੍ਸ਼ੋ ਬਲਵਾਨ੍ਸੁਪ੍ਰਤਿਸ਼੍ਠਿਤਃ ।
ਪ੍ਰਸਹ੍ਯ ਏਵ ਵਾਤੇਨ ਸ਼ਾਖਾ ਸ੍ਕਂਧਂ ਵਿਮਰ੍ਦਿਤੁਮ੍ ॥ 60॥
ਅਥ ਯੇ ਸਹਿਤਾ ਵ੍ਰੁਰੁਇਕ੍ਸ਼ਾਃ ਸਂਘਸ਼ਃ ਸੁਪ੍ਰਤਿਸ਼੍ਠਿਤਾਃ ।
ਤੇ ਹਿ ਸ਼ੀਘ੍ਰਤਮਾਨ੍ਵਾਤਾਨ੍ਸਹਂਤੇਨ੍ਯੋਨ੍ਯਸਂਸ਼੍ਰਯਾਤ੍ ॥ 61॥
ਏਵਂ ਮਨੁਸ਼੍ਯਮਪ੍ਯੇਕਂ ਗੁਣੈਰਪਿ ਸਮਨ੍ਵਿਤਮ੍ ।
ਸ਼ਕ੍ਯਂ ਦ੍ਵਿਸ਼ਂਤੋ ਮਨ੍ਯਂਤੇ ਵਾਯੁਰ੍ਦ੍ਰੁਮਮਿਵੌਕਜਮ੍ ॥ 62॥
ਅਨ੍ਯੋਨ੍ਯਸਮੁਪਸ਼੍ਟਂਭਾਦਨ੍ਯੋਨ੍ਯਾਪਾਸ਼੍ਰਯੇਣ ਚ ।
ਜ੍ਞਾਤਯਃ ਸਂਪ੍ਰਵਰ੍ਧਂਤੇ ਸਰਸੀਵੋਤ੍ਪਲਾਨ੍ਯੁਤ ॥ 63॥
ਅਵਧ੍ਯਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਗਾਵੋ ਸ੍ਤ੍ਰਿਯੋ ਬਾਲਾਸ਼੍ਚ ਜ੍ਞਾਤਯਃ ।
ਯੇਸ਼ਾਂ ਚਾਨ੍ਨਾਨਿ ਭੁਂਜੀਤ ਯੇ ਚ ਸ੍ਯੁਃ ਸ਼ਰਣਾਗਤਾਃ ॥ 64॥
ਨ ਮਨੁਸ਼੍ਯੇ ਗੁਣਃ ਕਸ਼੍ਚਿਦਨ੍ਯੋ ਧਨਵਤਾਂ ਅਪਿ ।
ਅਨਾਤੁਰਤ੍ਵਾਦ੍ਭਦ੍ਰਂ ਤੇ ਮ੍ਰੁਰੁਇਤਕਲ੍ਪਾ ਹਿ ਰੋਗਿਣਃ ॥ 65॥
ਅਵ੍ਯਾਧਿਜਂ ਕਟੁਕਂ ਸ਼ੀਰ੍ਸ਼ ਰੋਗਂ
ਪਾਪਾਨੁਬਂਧਂ ਪਰੁਸ਼ਂ ਤੀਕ੍ਸ਼੍ਣਮੁਗ੍ਰਮ੍ ।
ਸਤਾਂ ਪੇਯਂ ਯਨ੍ਨ ਪਿਬਂਤ੍ਯਸਂਤੋ
ਮਨ੍ਯੁਂ ਮਹਾਰਾਜ ਪਿਬ ਪ੍ਰਸ਼ਾਮ੍ਯ ॥ 66॥
ਰੋਗਾਰ੍ਦਿਤਾ ਨ ਫਲਾਨ੍ਯਾਦ੍ਰਿਯਂਤੇ
ਨ ਵੈ ਲਭਂਤੇ ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼ੁ ਤਤ੍ਤ੍ਵਮ੍ ।
ਦੁਃਖੋਪੇਤਾ ਰੋਗਿਣੋ ਨਿਤ੍ਯਮੇਵ
ਨ ਬੁਧ੍ਯਂਤੇ ਧਨਭੋਗਾਨ੍ਨ ਸੌਖ੍ਯਮ੍ ॥ 67॥
ਪੁਰਾ ਹ੍ਯੁਕ੍ਤੋ ਨਾਕਰੋਸ੍ਤ੍ਵਂ ਵਚੋ ਮੇ
ਦ੍ਯੂਤੇ ਜਿਤਾਂ ਦ੍ਰੌਪਦੀਂ ਪ੍ਰੇਕ੍ਸ਼੍ਯ ਰਾਜਨ੍ ।
ਦੁਰ੍ਯੋਧਨਂ ਵਾਰਯੇਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਵਤ੍ਯਾਂ
ਕਿਤਵਤ੍ਵਂ ਪਂਡਿਤਾ ਵਰ੍ਜਯਂਤਿ ॥ 68॥
ਨ ਤਦ੍ਬਲਂ ਯਨ੍ਮ੍ਰੁਰੁਇਦੁਨਾ ਵਿਰੁਧ੍ਯਤੇ
ਮਿਸ਼੍ਰੋ ਧਰ੍ਮਸ੍ਤਰਸਾ ਸੇਵਿਤਵ੍ਯਃ ।
ਪ੍ਰਧ੍ਵਂਸਿਨੀ ਕ੍ਰੂਰਸਮਾਹਿਤਾ ਸ਼੍ਰੀਰ੍
ਮ੍ਰੁਰੁਇਦੁਪ੍ਰੌਢਾ ਗਚ੍ਛਤਿ ਪੁਤ੍ਰਪੌਤ੍ਰਾਨ੍ ॥ 69॥
ਧਾਰ੍ਤਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰਾਃ ਪਾਂਡਵਾਨ੍ਪਾਲਯਂਤੁ
ਪਾਂਡੋਃ ਸੁਤਾਸ੍ਤਵ ਪੁਤ੍ਰਾਂਸ਼੍ਚ ਪਾਂਤੁ ।
ਏਕਾਰਿਮਿਤ੍ਰਾਃ ਕੁਰਵੋ ਹ੍ਯੇਕਮਂਤ੍ਰਾ
ਜੀਵਂਤੁ ਰਾਜਨ੍ਸੁਖਿਨਃ ਸਮ੍ਰੁਰੁਇਦ੍ਧਾਃ ॥ 70॥
ਮੇਢੀਭੂਤਃ ਕੌਰਵਾਣਾਂ ਤ੍ਵਮਦ੍ਯ
ਤ੍ਵਯ੍ਯਾਧੀਨਂ ਕੁਰੁ ਕੁਲਮਾਜਮੀਢ ।
ਪਾਰ੍ਥਾਨ੍ਬਾਲਾਨ੍ਵਨਵਾਸ ਪ੍ਰਤਪ੍ਤਾਨ੍
ਗੋਪਾਯਸ੍ਵ ਸ੍ਵਂ ਯਸ਼ਸ੍ਤਾਤ ਰਕ੍ਸ਼ਨ੍ ॥ 71॥
ਸਂਧਤ੍ਸ੍ਵ ਤ੍ਵਂ ਕੌਰਵਾਨ੍ਪਾਂਡੁਪੁਤ੍ਰੈਰ੍
ਮਾ ਤੇਂਤਰਂ ਰਿਪਵਃ ਪ੍ਰਾਰ੍ਥਯਂਤੁ ।
ਸਤ੍ਯੇ ਸ੍ਥਿਤਾਸ੍ਤੇ ਨਰਦੇਵ ਸਰ੍ਵੇ
ਦੁਰ੍ਯੋਧਨਂ ਸ੍ਥਾਪਯ ਤ੍ਵਂ ਨਰੇਂਦ੍ਰ ॥ 72॥
॥ ਇਤਿ ਸ਼੍ਰੀਮਹਾਭਾਰਤੇ ਉਦ੍ਯੋਗਪਰ੍ਵਣਿ ਪ੍ਰਜਾਗਰਪਰ੍ਵਣਿ
ਵਿਦੁਰਹਿਤਵਾਕ੍ਯੇ ਸ਼ਟ੍ਤ੍ਰਿਂਸ਼ੋਧ੍ਯਾਯਃ ॥ 36॥