॥ ਇਤਿ ਸ਼੍ਰੀਮਹਾਭਾਰਤੇ ਉਦ੍ਯੋਗਪਰ੍ਵਣਿ ਪ੍ਰਜਾਗਰਪਰ੍ਵਣਿ
ਵਿਦੁਰਵਾਕ੍ਯੇ ਅਸ਼੍ਟਤ੍ਰਿਂਸ਼ੋਧ੍ਯਾਯਃ ॥
ਵਿਦੁਰ ਉਵਾਚ ।
ਊਰ੍ਧ੍ਵਂ ਪ੍ਰਾਣਾ ਹ੍ਯੁਤ੍ਕ੍ਰਾਮਂਤਿ ਯੂਨਃ ਸ੍ਥਵਿਰ ਆਯਤਿ ।
ਪ੍ਰਤ੍ਯੁਤ੍ਥਾਨਾਭਿਵਾਦਾਭ੍ਯਾਂ ਪੁਨਸ੍ਤਾਨ੍ਪਤਿਪਦ੍ਯਤੇ ॥ 1॥
ਪੀਠਂ ਦਤ੍ਤ੍ਵਾ ਸਾਧਵੇਭ੍ਯਾਗਤਾਯ
ਆਨੀਯਾਪਃ ਪਰਿਨਿਰ੍ਣਿਜ੍ਯ ਪਾਦੌ ।
ਸੁਖਂ ਪ੍ਰੁਰੁਇਸ਼੍ਟ੍ਵਾ ਪ੍ਰਤਿਵੇਦ੍ਯਾਤ੍ਮ ਸਂਸ੍ਥਂ
ਤਤੋ ਦਦ੍ਯਾਦਨ੍ਨਮਵੇਕ੍ਸ਼੍ਯ ਧੀਰਃ ॥ 2॥
ਯਸ੍ਯੋਦਕਂ ਮਧੁਪਰ੍ਕਂ ਚ ਗਾਂ ਚ
ਨ ਮਂਤ੍ਰਵਿਤ੍ਪ੍ਰਤਿਗ੍ਰੁਰੁਇਹ੍ਣਾਤਿ ਗੇਹੇ ।
ਲੋਭਾਦ੍ਭਯਾਦਰ੍ਥਕਾਰ੍ਪਣ੍ਯਤੋ ਵਾ
ਤਸ੍ਯਾਨਰ੍ਥਂ ਜੀਵਿਤਮਾਹੁਰਾਰ੍ਯਾਃ ॥ 3॥
ਚਿਕਿਤ੍ਸਕਃ ਸ਼ਕ੍ਯ ਕਰ੍ਤਾਵਕੀਰ੍ਣੀ
ਸ੍ਤੇਨਃ ਕ੍ਰੂਰੋ ਮਦ੍ਯਪੋ ਭ੍ਰੂਣਹਾ ਚ ।
ਸੇਨਾਜੀਵੀ ਸ਼੍ਰੁਤਿਵਿਕ੍ਰਾਯਕਸ਼੍ ਚ
ਭ੍ਰੁਰੁਇਸ਼ਂ ਪ੍ਰਿਯੋਪ੍ਯਤਿਥਿਰ੍ਨੋਦਕਾਰ੍ਹਃ ॥ 4॥
ਅਵਿਕ੍ਰੇਯਂ ਲਵਣਂ ਪਕ੍ਵਮਨ੍ਨਂ ਦਧਿ
ਕ੍ਸ਼ੀਰਂ ਮਧੁ ਤੈਲਂ ਘ੍ਰੁਰੁਇਤਂ ਚ ।
ਤਿਲਾ ਮਾਂਸਂ ਮੂਲਫਲਾਨਿ ਸ਼ਾਕਂ
ਰਕ੍ਤਂ ਵਾਸਃ ਸਰ੍ਵਗਂਧਾ ਗੁਡਸ਼੍ ਚ ॥ 5॥
ਅਰੋਸ਼ਣੋ ਯਃ ਸਮਲੋਸ਼੍ਟ ਕਾਂਚਨਃ
ਪ੍ਰਹੀਣ ਸ਼ੋਕੋ ਗਤਸਂਧਿ ਵਿਗ੍ਰਹਃ ।
ਨਿਂਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਂਸੋਪਰਤਃ ਪ੍ਰਿਯਾਪ੍ਰਿਯੇ
ਚਰਨ੍ਨੁਦਾਸੀਨਵਦੇਸ਼ ਭਿਕ੍ਸ਼ੁਕਃ ॥ 6॥
ਨੀਵਾਰ ਮੂਲੇਂਗੁਦ ਸ਼ਾਕਵ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਤਿਃ
ਸੁਸਂਯਤਾਤ੍ਮਾਗ੍ਨਿਕਾਰ੍ਯੇਸ਼੍ਵਚੋਦ੍ਯਃ ।
ਵਨੇ ਵਸਨ੍ਨਤਿਥਿਸ਼੍ਵਪ੍ਰਮਤ੍ਤੋ
ਧੁਰਂਧਰਃ ਪੁਣ੍ਯਕ੍ਰੁਰੁਇਦੇਸ਼ ਤਾਪਸਃ ॥ 7॥
ਅਪਕ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਵਾ ਬੁਦ੍ਧਿਮਤੋ ਦੂਰਸ੍ਥੋਸ੍ਮੀਤਿ ਨਾਸ਼੍ਵਸੇਤ੍ ।
ਦੀਰ੍ਘੌ ਬੁਦ੍ਧਿਮਤੋ ਬਾਹੂ ਯਾਭ੍ਯਾਂ ਹਿਂਸਤਿ ਹਿਂਸਿਤਃ ॥ 8॥
ਨ ਵਿਸ਼੍ਵਸੇਦਵਿਸ਼੍ਵਸ੍ਤੇ ਵਿਸ਼੍ਵਸ੍ਤੇ ਨਾਤਿਵਿਸ਼੍ਵਸੇਤ੍ ।
ਵਿਸ਼੍ਵਾਸਾਦ੍ਭਯਮੁਤ੍ਪਨ੍ਨਂ ਮੂਲਾਨ੍ਯਪਿ ਨਿਕ੍ਰੁਰੁਇਂਤਤਿ ॥ 9॥
ਅਨੀਰ੍ਸ਼੍ਯੁਰ੍ਗੁਪ੍ਤਦਾਰਃ ਸ੍ਯਾਤ੍ਸਂਵਿਭਾਗੀ ਪ੍ਰਿਯਂਵਦਃ ।
ਸ਼੍ਲਕ੍ਸ਼੍ਣੋ ਮਧੁਰਵਾਕ੍ਸ੍ਤ੍ਰੀਣਾਂ ਨ ਚਾਸਾਂ ਵਸ਼ਗੋ ਭਵੇਤ੍ ॥ 10॥
ਪੂਜਨੀਯਾ ਮਹਾਭਾਗਾਃ ਪੁਣ੍ਯਾਸ਼੍ਚ ਗ੍ਰੁਰੁਇਹਦੀਪ੍ਤਯਃ ।
ਸ੍ਤ੍ਰਿਯਃ ਸ਼੍ਰਿਯੋ ਗ੍ਰੁਰੁਇਹਸ੍ਯੋਕ੍ਤਾਸ੍ਤਸ੍ਮਾਦ੍ਰਕ੍ਸ਼੍ਯਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਃ ॥ 11॥
ਪਿਤੁਰਂਤਃਪੁਰਂ ਦਦ੍ਯਾਨ੍ਮਾਤੁਰ੍ਦਦ੍ਯਾਨ੍ਮਹਾਨਸਮ੍ ।
ਗੋਸ਼ੁ ਚਾਤ੍ਮਸਮਂ ਦਦ੍ਯਾਤ੍ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਕ੍ਰੁਰੁਇਸ਼ਿਂ ਵ੍ਰਜੇਤ੍ ।
ਭ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਯੈਰ੍ਵਣਿਜ੍ਯਾਚਾਰਂ ਚ ਪੁਤ੍ਰੈਃ ਸੇਵੇਤ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨ੍ ॥ 12॥
ਅਦ੍ਭ੍ਯੋਗ੍ਨਿਰ੍ਬ੍ਰਹ੍ਮਤਃ ਕ੍ਸ਼ਤ੍ਰਮਸ਼੍ਮਨੋ ਲੋਹਮੁਤ੍ਥਿਤਮ੍ ।
ਤੇਸ਼ਾਂ ਸਰ੍ਵਤ੍ਰਗਂ ਤੇਜਃ ਸ੍ਵਾਸੁ ਯੋਨਿਸ਼ੁ ਸ਼ਾਮ੍ਯਤਿ ॥ 13॥
ਨਿਤ੍ਯਂ ਸਂਤਃ ਕੁਲੇ ਜਾਤਾਃ ਪਾਵਕੋਪਮ ਤੇਜਸਃ ।
ਕ੍ਸ਼ਮਾਵਂਤੋ ਨਿਰਾਕਾਰਾਃ ਕਾਸ਼੍ਠੇਗ੍ਨਿਰਿਵ ਸ਼ੇਰਤੇ ॥ 14॥
ਯਸ੍ਯ ਮਂਤ੍ਰਂ ਨ ਜਾਨਂਤਿ ਬਾਹ੍ਯਾਸ਼੍ਚਾਭ੍ਯਂਤਰਾਸ਼੍ ਚ ਯੇ ।
ਸ ਰਾਜਾ ਸਰ੍ਵਤਸ਼੍ਚਕ੍ਸ਼ੁਸ਼੍ਚਿਰਮੈਸ਼੍ਵਰ੍ਯਮਸ਼੍ਨੁਤੇ ॥ 15॥
ਕਰਿਸ਼੍ਯਨ੍ਨ ਪ੍ਰਭਾਸ਼ੇਤ ਕ੍ਰੁਰੁਇਤਾਨ੍ਯੇਵ ਚ ਦਰ੍ਸ਼ਯੇਤ੍ ।
ਧਰ੍ਮਕਾਮਾਰ੍ਥ ਕਾਰ੍ਯਾਣਿ ਤਥਾ ਮਂਤ੍ਰੋ ਨ ਭਿਦ੍ਯਤੇ ॥ 16॥
ਗਿਰਿਪ੍ਰੁਰੁਇਸ਼੍ਠਮੁਪਾਰੁਹ੍ਯ ਪ੍ਰਾਸਾਦਂ ਵਾ ਰਹੋਗਤਃ ।
ਅਰਣ੍ਯੇ ਨਿਃਸ਼ਲਾਕੇ ਵਾ ਤਤ੍ਰ ਮਂਤ੍ਰੋ ਵਿਧੀਯਤੇ ॥ 17॥
ਨਾਸੁਹ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਪਰਮਂ ਮਂਤ੍ਰਂ ਭਾਰਤਾਰ੍ਹਤਿ ਵੇਦਿਤੁਮ੍ ।
ਅਪਂਡਿਤੋ ਵਾਪਿ ਸੁਹ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਪਂਡਿਤੋ ਵਾਪ੍ਯਨਾਤ੍ਮਵਾਨ੍ ।
ਅਮਾਤ੍ਯੇ ਹ੍ਯਰ੍ਥਲਿਪ੍ਸਾ ਚ ਮਂਤ੍ਰਰਕ੍ਸ਼ਣਮੇਵ ਚ ॥ 18॥
ਕ੍ਰੁਰੁਇਤਾਨਿ ਸਰ੍ਵਕਾਰ੍ਯਾਣਿ ਯਸ੍ਯ ਵਾ ਪਾਰ੍ਸ਼ਦਾ ਵਿਦੁਃ ।
ਗੂਢਮਂਤ੍ਰਸ੍ਯ ਨ੍ਰੁਰੁਇਪਤੇਸ੍ਤਸ੍ਯ ਸਿਦ੍ਧਿਰਸਂਸ਼ਯਮ੍ ॥ 19॥
ਅਪ੍ਰਸ਼ਸ੍ਤਾਨਿ ਕਰ੍ਮਾਣਿ ਯੋ ਮੋਹਾਦਨੁਤਿਸ਼੍ਠਤਿ ।
ਸ ਤੇਸ਼ਾਂ ਵਿਪਰਿਭ੍ਰਂਸ਼ੇ ਭ੍ਰਸ਼੍ਯਤੇ ਜੀਵਿਤਾਦਪਿ ॥ 20॥
ਕਰ੍ਮਣਾਂ ਤੁ ਪ੍ਰਸ਼ਸ੍ਤਾਨਾਮਨੁਸ਼੍ਠਾਨਂ ਸੁਖਾਵਹਮ੍ ।
ਤੇਸ਼ਾਮੇਵਾਨਨੁਸ਼੍ਠਾਨਂ ਪਸ਼੍ਚਾਤ੍ਤਾਪਕਰਂ ਮਹਤ੍ ॥ 21॥
ਸ੍ਥਾਨਵ੍ਰੁਰੁਇਦ੍ਧ ਕ੍ਸ਼ਯਜ੍ਞਸ੍ਯ ਸ਼ਾਡ੍ਗੁਣ੍ਯ ਵਿਦਿਤਾਤ੍ਮਨਃ ।
ਅਨਵਜ੍ਞਾਤ ਸ਼ੀਲਸ੍ਯ ਸ੍ਵਾਧੀਨਾ ਪ੍ਰੁਰੁਇਥਿਵੀ ਨ੍ਰੁਰੁਇਪ ॥ 22॥
ਅਮੋਘਕ੍ਰੋਧਹਰ੍ਸ਼ਸ੍ਯ ਸ੍ਵਯਂ ਕ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਯਾਨ੍ਵਵੇਕ੍ਸ਼ਿਣਃ ।
ਆਤ੍ਮਪ੍ਰਤ੍ਯਯ ਕੋਸ਼ਸ੍ਯ ਵਸੁਧੇਯਂ ਵਸੁਂਧਰਾ ॥ 23॥
ਨਾਮਮਾਤ੍ਰੇਣ ਤੁਸ਼੍ਯੇਤ ਛਤ੍ਰੇਣ ਚ ਮਹੀਪਤਿਃ ।
ਭ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਯੇਭ੍ਯੋ ਵਿਸ੍ਰੁਰੁਇਜੇਦਰ੍ਥਾਨ੍ਨੈਕਃ ਸਰ੍ਵਹਰੋ ਭਵੇਤ੍ ॥ 24॥
ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਵੇਦ ਭਰ੍ਤਾ ਵੇਦ ਸ੍ਤ੍ਰਿਯਂ ਤਥਾ ।
ਅਮਾਤ੍ਯਂ ਨ੍ਰੁਰੁਇਪਤਿਰ੍ਵੇਦ ਰਾਜਾ ਰਾਜਾਨਮੇਵ ਚ ॥ 25॥
ਨ ਸ਼ਤ੍ਰੁਰਂਕਮਾਪਨ੍ਨੋ ਮੋਕ੍ਤਵ੍ਯੋ ਵਧ੍ਯਤਾਂ ਗਤਃ ।
ਅਹਤਾਦ੍ਧਿ ਭਯਂ ਤਸ੍ਮਾਜ੍ਜਾਯਤੇ ਨਚਿਰਾਦਿਵ ॥ 26॥
ਦੈਵਤੇਸ਼ੁ ਚ ਯਤ੍ਨੇਨ ਰਾਜਸੁ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਸ਼ੁ ਚ ।
ਨਿਯਂਤਵ੍ਯਃ ਸਦਾ ਕ੍ਰੋਧੋ ਵ੍ਰੁਰੁਇਦ੍ਧਬਾਲਾਤੁਰੇਸ਼ੁ ਚ ॥ 27॥
ਨਿਰਰ੍ਥਂ ਕਲਹਂ ਪ੍ਰਾਜ੍ਞੋ ਵਰ੍ਜਯੇਨ੍ਮੂਢ ਸੇਵਿਤਮ੍ ।
ਕੀਰ੍ਤਿਂ ਚ ਲਭਤੇ ਲੋਕੇ ਨ ਚਾਨਰ੍ਥੇਨ ਯੁਜ੍ਯਤੇ ॥ 28॥
ਪ੍ਰਸਾਦੋ ਨਿਸ਼੍ਫਲੋ ਯਸ੍ਯ ਕ੍ਰੋਧਸ਼੍ਚਾਪਿ ਨਿਰਰ੍ਥਕਃ ।
ਨ ਤਂ ਭਰ੍ਤਾਰਮਿਚ੍ਛਂਤਿ ਸ਼ਂਢਂ ਪਤਿਮਿਵ ਸ੍ਤ੍ਰਿਯਃ ॥ 29॥
ਨ ਬੁਦ੍ਧਿਰ੍ਧਨਲਾਭਾਯ ਨ ਜਾਡ੍ਯਮਸਮ੍ਰੁਰੁਇਦ੍ਧਯੇ ।
ਲੋਕਪਰ੍ਯਾਯ ਵ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਤਾਂਤਂ ਪ੍ਰਾਜ੍ਞੋ ਜਾਨਾਤਿ ਨੇਤਰਃ ॥ 30॥
ਵਿਦ੍ਯਾ ਸ਼ੀਲਵਯੋਵ੍ਰੁਰੁਇਦ੍ਧਾਨ੍ਬੁਦ੍ਧਿਵ੍ਰੁਰੁਇਦ੍ਧਾਂਸ਼੍ਚ ਭਾਰਤ ।
ਧਨਾਭਿਜਨ ਵ੍ਰੁਰੁਇਦ੍ਧਾਂਸ਼੍ਚ ਨਿਤ੍ਯਂ ਮੂਢੋਵਮਨ੍ਯਤੇ ॥ 31॥
ਅਨਾਰ੍ਯ ਵ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਤਮਪ੍ਰਾਜ੍ਞਮਸੂਯਕਮਧਾਰ੍ਮਿਕਮ੍ ।
ਅਨਰ੍ਥਾਃ ਕ੍ਸ਼ਿਪ੍ਰਮਾਯਾਂਤਿ ਵਾਗ੍ਦੁਸ਼੍ਟਂ ਕ੍ਰੋਧਨਂ ਤਥਾ ॥ 32॥
ਅਵਿਸਂਵਾਦਨਂ ਦਾਨਂ ਸਮਯਸ੍ਯਾਵ੍ਯਤਿਕ੍ਰਮਃ ।
ਆਵਰ੍ਤਯਂਤਿ ਭੂਤਾਨਿ ਸਮ੍ਯਕ੍ਪ੍ਰਣਿਹਿਤਾ ਚ ਵਾਕ੍ ॥ 33॥
ਅਵਿਸਂਵਾਦਕੋ ਦਕ੍ਸ਼ਃ ਕ੍ਰੁਰੁਇਤਜ੍ਞੋ ਮਤਿਮਾਨ੍ਰੁਰੁਇਜੁਃ ।
ਅਪਿ ਸਂਕ੍ਸ਼ੀਣ ਕੋਸ਼ੋਪਿ ਲਭਤੇ ਪਰਿਵਾਰਣਮ੍ ॥ 34॥
ਧ੍ਰੁਰੁਇਤਿਃ ਸ਼ਮੋ ਦਮਃ ਸ਼ੌਚਂ ਕਾਰੁਣ੍ਯਂ ਵਾਗਨਿਸ਼੍ਠੁਰਾ ।
ਮਿਤ੍ਰਾਣਾਂ ਚਾਨਭਿਦ੍ਰੋਹਃ ਸਤੈਤਾਃ ਸਮਿਧਃ ਸ਼੍ਰਿਯਃ ॥ 35॥
ਅਸਂਵਿਭਾਗੀ ਦੁਸ਼੍ਟਾਤ੍ਮਾ ਕ੍ਰੁਰੁਇਤਘ੍ਨੋ ਨਿਰਪਤ੍ਰਪਃ ।
ਤਾਦ੍ਰੁਰੁਇਙ੍ਨਰਾਧਮੋ ਲੋਕੇ ਵਰ੍ਜਨੀਯੋ ਨਰਾਧਿਪ ॥ 36॥
ਨ ਸ ਰਾਤ੍ਰੌ ਸੁਖਂ ਸ਼ੇਤੇ ਸ ਸਰ੍ਪ ਇਵ ਵੇਸ਼੍ਮਨਿ ।
ਯਃ ਕੋਪਯਤਿ ਨਿਰ੍ਦੋਸ਼ਂ ਸ ਦੋਸ਼ੋਭ੍ਯਂਤਰਂ ਜਨਮ੍ ॥ 37॥
ਯੇਸ਼ੁ ਦੁਸ਼੍ਟੇਸ਼ੁ ਦੋਸ਼ਃ ਸ੍ਯਾਦ੍ਯੋਗਕ੍ਸ਼ੇਮਸ੍ਯ ਭਾਰਤ ।
ਸਦਾ ਪ੍ਰਸਾਦਨਂ ਤੇਸ਼ਾਂ ਦੇਵਤਾਨਾਮਿਵਾਚਰੇਤ੍ ॥ 38॥
ਯੇਰ੍ਥਾਃ ਸ੍ਤ੍ਰੀਸ਼ੁ ਸਮਾਸਕ੍ਤਾਃ ਪ੍ਰਥਮੋਤ੍ਪਤਿਤੇਸ਼ੁ ਚ ।
ਯੇ ਚਾਨਾਰ੍ਯ ਸਮਾਸਕ੍ਤਾਃ ਸਰ੍ਵੇ ਤੇ ਸਂਸ਼ਯਂ ਗਤਾਃ ॥ 39॥
ਯਤ੍ਰ ਸ੍ਤ੍ਰੀ ਯਤ੍ਰ ਕਿਤਵੋ ਯਤ੍ਰ ਬਾਲੋਨੁਸ਼ਾਸ੍ਤਿ ਚ ।
ਮਜ੍ਜਂਤਿ ਤੇਵਸ਼ਾ ਦੇਸ਼ਾ ਨਦ੍ਯਾਮਸ਼੍ਮਪ੍ਲਵਾ ਇਵ ॥ 40॥
ਪ੍ਰਯੋਜਨੇਸ਼ੁ ਯੇ ਸਕ੍ਤਾ ਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੇਸ਼ੁ ਭਾਰਤ ।
ਤਾਨਹਂ ਪਂਡਿਤਾਨ੍ਮਨ੍ਯੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾ ਹਿ ਪ੍ਰਸਂਗਿਨਃ ॥ 41॥
ਯਂ ਪ੍ਰਸ਼ਂਸਂਤਿ ਕਿਤਵਾ ਯਂ ਪ੍ਰਸ਼ਂਸਂਤਿ ਚਾਰਣਾਃ ।
ਯਂ ਪ੍ਰਸ਼ਂਸਂਤਿ ਬਂਧਕ੍ਯੋ ਨ ਸ ਜੀਵਤਿ ਮਾਨਵਃ ॥ 42॥
ਹਿਤ੍ਵਾ ਤਾਨ੍ਪਰਮੇਸ਼੍ਵਾਸਾਨ੍ਪਾਂਡਵਾਨਮਿਤੌਜਸਃ ।
ਆਹਿਤਂ ਭਾਰਤੈਸ਼੍ਵਰ੍ਯਂ ਤ੍ਵਯਾ ਦੁਰ੍ਯੋਧਨੇ ਮਹਤ੍ ॥ 43॥
ਤਂ ਦ੍ਰਕ੍ਸ਼੍ਯਸਿ ਪਰਿਭ੍ਰਸ਼੍ਟਂ ਤਸ੍ਮਾਤ੍ਤ੍ਵਂ ਨਚਿਰਾਦਿਵ ।
ਐਸ਼੍ਵਰ੍ਯਮਦਸਮ੍ਮੂਢਂ ਬਲਿਂ ਲੋਕਤ੍ਰਯਾਦਿਵ ॥ 44॥
॥ ਇਤਿ ਸ਼੍ਰੀਮਹਾਭਾਰਤੇ ਉਦ੍ਯੋਗਪਰ੍ਵਣਿ ਪ੍ਰਜਾਗਰਪਰ੍ਵਣਿ
ਵਿਦੁਰਵਾਕ੍ਯੇ ਅਸ਼੍ਟਤ੍ਰਿਂਸ਼ੋਧ੍ਯਾਯਃ ॥ 38॥