ਸ਼੍ਰੀਗਣੇਸ਼ਾਯ ਨਮਃ
ਸ਼੍ਰੀਜਾਨਕੀਵਲ੍ਲਭੋ ਵਿਜਯਤੇ
ਸ਼੍ਰੀਰਾਮਚਰਿਤਮਾਨਸ
ਚਤੁਰ੍ਥ ਸੋਪਾਨ (ਕਿਸ਼੍ਕਿਂਧਾਕਾਂਡ)
ਕੁਂਦੇਂਦੀਵਰਸੁਂਦਰਾਵਤਿਬਲੌ ਵਿਜ੍ਞਾਨਧਾਮਾਵੁਭੌ
ਸ਼ੋਭਾਢ੍ਯੌ ਵਰਧਨ੍ਵਿਨੌ ਸ਼੍ਰੁਤਿਨੁਤੌ ਗੋਵਿਪ੍ਰਵ੍ਰੁਰੁਇਂਦਪ੍ਰਿਯੌ।
ਮਾਯਾਮਾਨੁਸ਼ਰੂਪਿਣੌ ਰਘੁਵਰੌ ਸਦ੍ਧਰ੍ਮਵਰ੍ਮੌਂ ਹਿਤੌ
ਸੀਤਾਨ੍ਵੇਸ਼ਣਤਤ੍ਪਰੌ ਪਥਿਗਤੌ ਭਕ੍ਤਿਪ੍ਰਦੌ ਤੌ ਹਿ ਨਃ ॥ 1 ॥
ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਂਭੋਧਿਸਮੁਦ੍ਭਵਂ ਕਲਿਮਲਪ੍ਰਧ੍ਵਂਸਨਂ ਚਾਵ੍ਯਯਂ
ਸ਼੍ਰੀਮਚ੍ਛਂਭੁਮੁਖੇਂਦੁਸੁਂਦਰਵਰੇ ਸਂਸ਼ੋਭਿਤਂ ਸਰ੍ਵਦਾ।
ਸਂਸਾਰਾਮਯਭੇਸ਼ਜਂ ਸੁਖਕਰਂ ਸ਼੍ਰੀਜਾਨਕੀਜੀਵਨਂ
ਧਨ੍ਯਾਸ੍ਤੇ ਕ੍ਰੁਰੁਇਤਿਨਃ ਪਿਬਂਤਿ ਸਤਤਂ ਸ਼੍ਰੀਰਾਮਨਾਮਾਮ੍ਰੁਰੁਇਤਮ੍ ॥ 2 ॥
ਸੋ. ਮੁਕ੍ਤਿ ਜਨ੍ਮ ਮਹਿ ਜਾਨਿ ਗ੍ਯਾਨ ਖਾਨਿ ਅਘ ਹਾਨਿ ਕਰ
ਜਹਁ ਬਸ ਸਂਭੁ ਭਵਾਨਿ ਸੋ ਕਾਸੀ ਸੇਇਅ ਕਸ ਨ ॥
ਜਰਤ ਸਕਲ ਸੁਰ ਬ੍ਰੁਰੁਇਂਦ ਬਿਸ਼ਮ ਗਰਲ ਜੇਹਿਂ ਪਾਨ ਕਿਯ।
ਤੇਹਿ ਨ ਭਜਸਿ ਮਨ ਮਂਦ ਕੋ ਕ੍ਰੁਰੁਇਪਾਲ ਸਂਕਰ ਸਰਿਸ ॥
ਆਗੇਂ ਚਲੇ ਬਹੁਰਿ ਰਘੁਰਾਯਾ। ਰਿਸ਼੍ਯਮੂਕ ਪਰਵਤ ਨਿਅਰਾਯਾ ॥
ਤਹਁ ਰਹ ਸਚਿਵ ਸਹਿਤ ਸੁਗ੍ਰੀਵਾ। ਆਵਤ ਦੇਖਿ ਅਤੁਲ ਬਲ ਸੀਂਵਾ ॥
ਅਤਿ ਸਭੀਤ ਕਹ ਸੁਨੁ ਹਨੁਮਾਨਾ। ਪੁਰੁਸ਼ ਜੁਗਲ ਬਲ ਰੂਪ ਨਿਧਾਨਾ ॥
ਧਰਿ ਬਟੁ ਰੂਪ ਦੇਖੁ ਤੈਂ ਜਾਈ। ਕਹੇਸੁ ਜਾਨਿ ਜਿਯਁ ਸਯਨ ਬੁਝਾਈ ॥
ਪਠੇ ਬਾਲਿ ਹੋਹਿਂ ਮਨ ਮੈਲਾ। ਭਾਗੌਂ ਤੁਰਤ ਤਜੌਂ ਯਹ ਸੈਲਾ ॥
ਬਿਪ੍ਰ ਰੂਪ ਧਰਿ ਕਪਿ ਤਹਁ ਗਯੂ। ਮਾਥ ਨਾਇ ਪੂਛਤ ਅਸ ਭਯੂ ॥
ਕੋ ਤੁਮ੍ਹ ਸ੍ਯਾਮਲ ਗੌਰ ਸਰੀਰਾ। ਛਤ੍ਰੀ ਰੂਪ ਫਿਰਹੁ ਬਨ ਬੀਰਾ ॥
ਕਠਿਨ ਭੂਮਿ ਕੋਮਲ ਪਦ ਗਾਮੀ। ਕਵਨ ਹੇਤੁ ਬਿਚਰਹੁ ਬਨ ਸ੍ਵਾਮੀ ॥
ਮ੍ਰੁਰੁਇਦੁਲ ਮਨੋਹਰ ਸੁਂਦਰ ਗਾਤਾ। ਸਹਤ ਦੁਸਹ ਬਨ ਆਤਪ ਬਾਤਾ ॥
ਕੀ ਤੁਮ੍ਹ ਤੀਨਿ ਦੇਵ ਮਹਁ ਕੋਊ। ਨਰ ਨਾਰਾਯਨ ਕੀ ਤੁਮ੍ਹ ਦੋਊ ॥
ਦੋ. ਜਗ ਕਾਰਨ ਤਾਰਨ ਭਵ ਭਂਜਨ ਧਰਨੀ ਭਾਰ।
ਕੀ ਤੁਮ੍ਹ ਅਕਿਲ ਭੁਵਨ ਪਤਿ ਲੀਨ੍ਹ ਮਨੁਜ ਅਵਤਾਰ ॥ 1 ॥
ਕੋਸਲੇਸ ਦਸਰਥ ਕੇ ਜਾਏ । ਹਮ ਪਿਤੁ ਬਚਨ ਮਾਨਿ ਬਨ ਆਏ ॥
ਨਾਮ ਰਾਮ ਲਛਿਮਨ ਦੂ ਭਾਈ। ਸਂਗ ਨਾਰਿ ਸੁਕੁਮਾਰਿ ਸੁਹਾਈ ॥
ਇਹਾਁ ਹਰਿ ਨਿਸਿਚਰ ਬੈਦੇਹੀ। ਬਿਪ੍ਰ ਫਿਰਹਿਂ ਹਮ ਖੋਜਤ ਤੇਹੀ ॥
ਆਪਨ ਚਰਿਤ ਕਹਾ ਹਮ ਗਾਈ। ਕਹਹੁ ਬਿਪ੍ਰ ਨਿਜ ਕਥਾ ਬੁਝਾਈ ॥
ਪ੍ਰਭੁ ਪਹਿਚਾਨਿ ਪਰੇਉ ਗਹਿ ਚਰਨਾ। ਸੋ ਸੁਖ ਉਮਾ ਨਹਿਂ ਬਰਨਾ ॥
ਪੁਲਕਿਤ ਤਨ ਮੁਖ ਆਵ ਨ ਬਚਨਾ। ਦੇਖਤ ਰੁਚਿਰ ਬੇਸ਼ ਕੈ ਰਚਨਾ ॥
ਪੁਨਿ ਧੀਰਜੁ ਧਰਿ ਅਸ੍ਤੁਤਿ ਕੀਨ੍ਹੀ। ਹਰਸ਼ ਹ੍ਰੁਰੁਇਦਯਁ ਨਿਜ ਨਾਥਹਿ ਚੀਨ੍ਹੀ ॥
ਮੋਰ ਨ੍ਯਾਉ ਮੈਂ ਪੂਛਾ ਸਾਈਂ। ਤੁਮ੍ਹ ਪੂਛਹੁ ਕਸ ਨਰ ਕੀ ਨਾਈਮ੍ ॥
ਤਵ ਮਾਯਾ ਬਸ ਫਿਰੁਁ ਭੁਲਾਨਾ। ਤਾ ਤੇ ਮੈਂ ਨਹਿਂ ਪ੍ਰਭੁ ਪਹਿਚਾਨਾ ॥
ਦੋ. ਏਕੁ ਮੈਂ ਮਂਦ ਮੋਹਬਸ ਕੁਟਿਲ ਹ੍ਰੁਰੁਇਦਯ ਅਗ੍ਯਾਨ।
ਪੁਨਿ ਪ੍ਰਭੁ ਮੋਹਿ ਬਿਸਾਰੇਉ ਦੀਨਬਂਧੁ ਭਗਵਾਨ ॥ 2 ॥
ਜਦਪਿ ਨਾਥ ਬਹੁ ਅਵਗੁਨ ਮੋਰੇਂ। ਸੇਵਕ ਪ੍ਰਭੁਹਿ ਪਰੈ ਜਨਿ ਭੋਰੇਮ੍ ॥
ਨਾਥ ਜੀਵ ਤਵ ਮਾਯਾਁ ਮੋਹਾ। ਸੋ ਨਿਸ੍ਤਰਿ ਤੁਮ੍ਹਾਰੇਹਿਂ ਛੋਹਾ ॥
ਤਾ ਪਰ ਮੈਂ ਰਘੁਬੀਰ ਦੋਹਾਈ। ਜਾਨੁਁ ਨਹਿਂ ਕਛੁ ਭਜਨ ਉਪਾਈ ॥
ਸੇਵਕ ਸੁਤ ਪਤਿ ਮਾਤੁ ਭਰੋਸੇਂ। ਰਹਿ ਅਸੋਚ ਬਨਿ ਪ੍ਰਭੁ ਪੋਸੇਮ੍ ॥
ਅਸ ਕਹਿ ਪਰੇਉ ਚਰਨ ਅਕੁਲਾਈ। ਨਿਜ ਤਨੁ ਪ੍ਰਗਟਿ ਪ੍ਰੀਤਿ ਉਰ ਛਾਈ ॥
ਤਬ ਰਘੁਪਤਿ ਉਠਾਇ ਉਰ ਲਾਵਾ। ਨਿਜ ਲੋਚਨ ਜਲ ਸੀਂਚਿ ਜੁਡ਼ਆਵਾ ॥
ਸੁਨੁ ਕਪਿ ਜਿਯਁ ਮਾਨਸਿ ਜਨਿ ਊਨਾ। ਤੈਂ ਮਮ ਪ੍ਰਿਯ ਲਛਿਮਨ ਤੇ ਦੂਨਾ ॥
ਸਮਦਰਸੀ ਮੋਹਿ ਕਹ ਸਬ ਕੋਊ। ਸੇਵਕ ਪ੍ਰਿਯ ਅਨਨ੍ਯਗਤਿ ਸੋਊ ॥
ਦੋ. ਸੋ ਅਨਨ੍ਯ ਜਾਕੇਂ ਅਸਿ ਮਤਿ ਨ ਟਰਿ ਹਨੁਮਂਤ।
ਮੈਂ ਸੇਵਕ ਸਚਰਾਚਰ ਰੂਪ ਸ੍ਵਾਮਿ ਭਗਵਂਤ ॥ 3 ॥
ਦੇਖਿ ਪਵਨ ਸੁਤ ਪਤਿ ਅਨੁਕੂਲਾ। ਹ੍ਰੁਰੁਇਦਯਁ ਹਰਸ਼ ਬੀਤੀ ਸਬ ਸੂਲਾ ॥
ਨਾਥ ਸੈਲ ਪਰ ਕਪਿਪਤਿ ਰਹੀ। ਸੋ ਸੁਗ੍ਰੀਵ ਦਾਸ ਤਵ ਅਹੀ ॥
ਤੇਹਿ ਸਨ ਨਾਥ ਮਯਤ੍ਰੀ ਕੀਜੇ। ਦੀਨ ਜਾਨਿ ਤੇਹਿ ਅਭਯ ਕਰੀਜੇ ॥
ਸੋ ਸੀਤਾ ਕਰ ਖੋਜ ਕਰਾਇਹਿ। ਜਹਁ ਤਹਁ ਮਰਕਟ ਕੋਟਿ ਪਠਾਇਹਿ ॥
ਏਹਿ ਬਿਧਿ ਸਕਲ ਕਥਾ ਸਮੁਝਾਈ। ਲਿਏ ਦੁਔ ਜਨ ਪੀਠਿ ਚਢ਼ਆਈ ॥
ਜਬ ਸੁਗ੍ਰੀਵਁ ਰਾਮ ਕਹੁਁ ਦੇਖਾ। ਅਤਿਸਯ ਜਨ੍ਮ ਧਨ੍ਯ ਕਰਿ ਲੇਖਾ ॥
ਸਾਦਰ ਮਿਲੇਉ ਨਾਇ ਪਦ ਮਾਥਾ। ਭੈਂਟੇਉ ਅਨੁਜ ਸਹਿਤ ਰਘੁਨਾਥਾ ॥
ਕਪਿ ਕਰ ਮਨ ਬਿਚਾਰ ਏਹਿ ਰੀਤੀ। ਕਰਿਹਹਿਂ ਬਿਧਿ ਮੋ ਸਨ ਏ ਪ੍ਰੀਤੀ ॥
ਦੋ. ਤਬ ਹਨੁਮਂਤ ਉਭਯ ਦਿਸਿ ਕੀ ਸਬ ਕਥਾ ਸੁਨਾਇ ॥
ਪਾਵਕ ਸਾਖੀ ਦੇਇ ਕਰਿ ਜੋਰੀ ਪ੍ਰੀਤੀ ਦ੍ਰੁਰੁਇਢ਼ਆਇ ॥ 4 ॥
ਕੀਨ੍ਹੀ ਪ੍ਰੀਤਿ ਕਛੁ ਬੀਚ ਨ ਰਾਖਾ। ਲਛਮਿਨ ਰਾਮ ਚਰਿਤ ਸਬ ਭਾਸ਼ਾ ॥
ਕਹ ਸੁਗ੍ਰੀਵ ਨਯਨ ਭਰਿ ਬਾਰੀ। ਮਿਲਿਹਿ ਨਾਥ ਮਿਥਿਲੇਸਕੁਮਾਰੀ ॥
ਮਂਤ੍ਰਿਨ੍ਹ ਸਹਿਤ ਇਹਾਁ ਏਕ ਬਾਰਾ। ਬੈਠ ਰਹੇਉਁ ਮੈਂ ਕਰਤ ਬਿਚਾਰਾ ॥
ਗਗਨ ਪਂਥ ਦੇਖੀ ਮੈਂ ਜਾਤਾ। ਪਰਬਸ ਪਰੀ ਬਹੁਤ ਬਿਲਪਾਤਾ ॥
ਰਾਮ ਰਾਮ ਹਾ ਰਾਮ ਪੁਕਾਰੀ। ਹਮਹਿ ਦੇਖਿ ਦੀਨ੍ਹੇਉ ਪਟ ਡਾਰੀ ॥
ਮਾਗਾ ਰਾਮ ਤੁਰਤ ਤੇਹਿਂ ਦੀਨ੍ਹਾ। ਪਟ ਉਰ ਲਾਇ ਸੋਚ ਅਤਿ ਕੀਨ੍ਹਾ ॥
ਕਹ ਸੁਗ੍ਰੀਵ ਸੁਨਹੁ ਰਘੁਬੀਰਾ। ਤਜਹੁ ਸੋਚ ਮਨ ਆਨਹੁ ਧੀਰਾ ॥
ਸਬ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕਰਿਹੁਁ ਸੇਵਕਾਈ। ਜੇਹਿ ਬਿਧਿ ਮਿਲਿਹਿ ਜਾਨਕੀ ਆਈ ॥
ਦੋ. ਸਖਾ ਬਚਨ ਸੁਨਿ ਹਰਸ਼ੇ ਕ੍ਰੁਰੁਇਪਾਸਿਧੁ ਬਲਸੀਂਵ।
ਕਾਰਨ ਕਵਨ ਬਸਹੁ ਬਨ ਮੋਹਿ ਕਹਹੁ ਸੁਗ੍ਰੀਵ ॥ 5 ॥
ਨਾਤ ਬਾਲਿ ਅਰੁ ਮੈਂ ਦ੍ਵੌ ਭਾਈ। ਪ੍ਰੀਤਿ ਰਹੀ ਕਛੁ ਬਰਨਿ ਨ ਜਾਈ ॥
ਮਯ ਸੁਤ ਮਾਯਾਵੀ ਤੇਹਿ ਨ੍AUਁ। ਆਵਾ ਸੋ ਪ੍ਰਭੁ ਹਮਰੇਂ ਗ੍AUਁ ॥
ਅਰ੍ਧ ਰਾਤਿ ਪੁਰ ਦ੍ਵਾਰ ਪੁਕਾਰਾ। ਬਾਲੀ ਰਿਪੁ ਬਲ ਸਹੈ ਨ ਪਾਰਾ ॥
ਧਾਵਾ ਬਾਲਿ ਦੇਖਿ ਸੋ ਭਾਗਾ। ਮੈਂ ਪੁਨਿ ਗਯੁਁ ਬਂਧੁ ਸਁਗ ਲਾਗਾ ॥
ਗਿਰਿਬਰ ਗੁਹਾਁ ਪੈਠ ਸੋ ਜਾਈ। ਤਬ ਬਾਲੀਂ ਮੋਹਿ ਕਹਾ ਬੁਝਾਈ ॥
ਪਰਿਖੇਸੁ ਮੋਹਿ ਏਕ ਪਖਵਾਰਾ। ਨਹਿਂ ਆਵੌਂ ਤਬ ਜਾਨੇਸੁ ਮਾਰਾ ॥
ਮਾਸ ਦਿਵਸ ਤਹਁ ਰਹੇਉਁ ਖਰਾਰੀ। ਨਿਸਰੀ ਰੁਧਿਰ ਧਾਰ ਤਹਁ ਭਾਰੀ ॥
ਬਾਲਿ ਹਤੇਸਿ ਮੋਹਿ ਮਾਰਿਹਿ ਆਈ। ਸਿਲਾ ਦੇਇ ਤਹਁ ਚਲੇਉਁ ਪਰਾਈ ॥
ਮਂਤ੍ਰਿਨ੍ਹ ਪੁਰ ਦੇਖਾ ਬਿਨੁ ਸਾਈਂ। ਦੀਨ੍ਹੇਉ ਮੋਹਿ ਰਾਜ ਬਰਿਆਈ ॥
ਬਾਲਿ ਤਾਹਿ ਮਾਰਿ ਗ੍ਰੁਰੁਇਹ ਆਵਾ। ਦੇਖਿ ਮੋਹਿ ਜਿਯਁ ਭੇਦ ਬਢ਼ਆਵਾ ॥
ਰਿਪੁ ਸਮ ਮੋਹਿ ਮਾਰੇਸਿ ਅਤਿ ਭਾਰੀ। ਹਰਿ ਲੀਨ੍ਹੇਸਿ ਸਰ੍ਬਸੁ ਅਰੁ ਨਾਰੀ ॥
ਤਾਕੇਂ ਭਯ ਰਘੁਬੀਰ ਕ੍ਰੁਰੁਇਪਾਲਾ। ਸਕਲ ਭੁਵਨ ਮੈਂ ਫਿਰੇਉਁ ਬਿਹਾਲਾ ॥
ਇਹਾਁ ਸਾਪ ਬਸ ਆਵਤ ਨਾਹੀਂ। ਤਦਪਿ ਸਭੀਤ ਰਹੁਁ ਮਨ ਮਾਹੀਁ ॥
ਸੁਨਿ ਸੇਵਕ ਦੁਖ ਦੀਨਦਯਾਲਾ। ਫਰਕਿ ਉਠੀਂ ਦ੍ਵੈ ਭੁਜਾ ਬਿਸਾਲਾ ॥
ਦੋ. ਸੁਨੁ ਸੁਗ੍ਰੀਵ ਮਾਰਿਹੁਁ ਬਾਲਿਹਿ ਏਕਹਿਂ ਬਾਨ।
ਬ੍ਰਹ੍ਮ ਰੁਦ੍ਰ ਸਰਨਾਗਤ ਗੇਁ ਨ ਉਬਰਿਹਿਂ ਪ੍ਰਾਨ ॥ 6 ॥
ਜੇ ਨ ਮਿਤ੍ਰ ਦੁਖ ਹੋਹਿਂ ਦੁਖਾਰੀ। ਤਿਨ੍ਹਹਿ ਬਿਲੋਕਤ ਪਾਤਕ ਭਾਰੀ ॥
ਨਿਜ ਦੁਖ ਗਿਰਿ ਸਮ ਰਜ ਕਰਿ ਜਾਨਾ। ਮਿਤ੍ਰਕ ਦੁਖ ਰਜ ਮੇਰੁ ਸਮਾਨਾ ॥
ਜਿਨ੍ਹ ਕੇਂ ਅਸਿ ਮਤਿ ਸਹਜ ਨ ਆਈ। ਤੇ ਸਠ ਕਤ ਹਠਿ ਕਰਤ ਮਿਤਾਈ ॥
ਕੁਪਥ ਨਿਵਾਰਿ ਸੁਪਂਥ ਚਲਾਵਾ। ਗੁਨ ਪ੍ਰਗਟੇ ਅਵਗੁਨਨ੍ਹਿ ਦੁਰਾਵਾ ॥
ਦੇਤ ਲੇਤ ਮਨ ਸਂਕ ਨ ਧਰੀ। ਬਲ ਅਨੁਮਾਨ ਸਦਾ ਹਿਤ ਕਰੀ ॥
ਬਿਪਤਿ ਕਾਲ ਕਰ ਸਤਗੁਨ ਨੇਹਾ। ਸ਼੍ਰੁਤਿ ਕਹ ਸਂਤ ਮਿਤ੍ਰ ਗੁਨ ਏਹਾ ॥
ਆਗੇਂ ਕਹ ਮ੍ਰੁਰੁਇਦੁ ਬਚਨ ਬਨਾਈ। ਪਾਛੇਂ ਅਨਹਿਤ ਮਨ ਕੁਟਿਲਾਈ ॥
ਜਾ ਕਰ ਚਿਤ ਅਹਿ ਗਤਿ ਸਮ ਭਾਈ। ਅਸ ਕੁਮਿਤ੍ਰ ਪਰਿਹਰੇਹਿ ਭਲਾਈ ॥
ਸੇਵਕ ਸਠ ਨ੍ਰੁਰੁਇਪ ਕ੍ਰੁਰੁਇਪਨ ਕੁਨਾਰੀ। ਕਪਟੀ ਮਿਤ੍ਰ ਸੂਲ ਸਮ ਚਾਰੀ ॥
ਸਖਾ ਸੋਚ ਤ੍ਯਾਗਹੁ ਬਲ ਮੋਰੇਂ। ਸਬ ਬਿਧਿ ਘਟਬ ਕਾਜ ਮੈਂ ਤੋਰੇਮ੍ ॥
ਕਹ ਸੁਗ੍ਰੀਵ ਸੁਨਹੁ ਰਘੁਬੀਰਾ। ਬਾਲਿ ਮਹਾਬਲ ਅਤਿ ਰਨਧੀਰਾ ॥
ਦੁਂਦੁਭੀ ਅਸ੍ਥਿ ਤਾਲ ਦੇਖਰਾਏ। ਬਿਨੁ ਪ੍ਰਯਾਸ ਰਘੁਨਾਥ ਢਹਾਏ ॥
ਦੇਖਿ ਅਮਿਤ ਬਲ ਬਾਢ਼ਈ ਪ੍ਰੀਤੀ। ਬਾਲਿ ਬਧਬ ਇਨ੍ਹ ਭਿ ਪਰਤੀਤੀ ॥
ਬਾਰ ਬਾਰ ਨਾਵਿ ਪਦ ਸੀਸਾ। ਪ੍ਰਭੁਹਿ ਜਾਨਿ ਮਨ ਹਰਸ਼ ਕਪੀਸਾ ॥
ਉਪਜਾ ਗ੍ਯਾਨ ਬਚਨ ਤਬ ਬੋਲਾ। ਨਾਥ ਕ੍ਰੁਰੁਇਪਾਁ ਮਨ ਭਯੁ ਅਲੋਲਾ ॥
ਸੁਖ ਸਂਪਤਿ ਪਰਿਵਾਰ ਬਡ਼ਆਈ। ਸਬ ਪਰਿਹਰਿ ਕਰਿਹੁਁ ਸੇਵਕਾਈ ॥
ਏ ਸਬ ਰਾਮਭਗਤਿ ਕੇ ਬਾਧਕ। ਕਹਹਿਂ ਸਂਤ ਤਬ ਪਦ ਅਵਰਾਧਕ ॥
ਸਤ੍ਰੁ ਮਿਤ੍ਰ ਸੁਖ ਦੁਖ ਜਗ ਮਾਹੀਂ। ਮਾਯਾ ਕ੍ਰੁਰੁਇਤ ਪਰਮਾਰਥ ਨਾਹੀਮ੍ ॥
ਬਾਲਿ ਪਰਮ ਹਿਤ ਜਾਸੁ ਪ੍ਰਸਾਦਾ। ਮਿਲੇਹੁ ਰਾਮ ਤੁਮ੍ਹ ਸਮਨ ਬਿਸ਼ਾਦਾ ॥
ਸਪਨੇਂ ਜੇਹਿ ਸਨ ਹੋਇ ਲਰਾਈ। ਜਾਗੇਂ ਸਮੁਝਤ ਮਨ ਸਕੁਚਾਈ ॥
ਅਬ ਪ੍ਰਭੁ ਕ੍ਰੁਰੁਇਪਾ ਕਰਹੁ ਏਹਿ ਭਾਁਤੀ। ਸਬ ਤਜਿ ਭਜਨੁ ਕਰੌਂ ਦਿਨ ਰਾਤੀ ॥
ਸੁਨਿ ਬਿਰਾਗ ਸਂਜੁਤ ਕਪਿ ਬਾਨੀ। ਬੋਲੇ ਬਿਹਁਸਿ ਰਾਮੁ ਧਨੁਪਾਨੀ ॥
ਜੋ ਕਛੁ ਕਹੇਹੁ ਸਤ੍ਯ ਸਬ ਸੋਈ। ਸਖਾ ਬਚਨ ਮਮ ਮ੍ਰੁਰੁਇਸ਼ਾ ਨ ਹੋਈ ॥
ਨਟ ਮਰਕਟ ਇਵ ਸਬਹਿ ਨਚਾਵਤ। ਰਾਮੁ ਖਗੇਸ ਬੇਦ ਅਸ ਗਾਵਤ ॥
ਲੈ ਸੁਗ੍ਰੀਵ ਸਂਗ ਰਘੁਨਾਥਾ। ਚਲੇ ਚਾਪ ਸਾਯਕ ਗਹਿ ਹਾਥਾ ॥
ਤਬ ਰਘੁਪਤਿ ਸੁਗ੍ਰੀਵ ਪਠਾਵਾ। ਗਰ੍ਜੇਸਿ ਜਾਇ ਨਿਕਟ ਬਲ ਪਾਵਾ ॥
ਸੁਨਤ ਬਾਲਿ ਕ੍ਰੋਧਾਤੁਰ ਧਾਵਾ। ਗਹਿ ਕਰ ਚਰਨ ਨਾਰਿ ਸਮੁਝਾਵਾ ॥
ਸੁਨੁ ਪਤਿ ਜਿਨ੍ਹਹਿ ਮਿਲੇਉ ਸੁਗ੍ਰੀਵਾ। ਤੇ ਦ੍ਵੌ ਬਂਧੁ ਤੇਜ ਬਲ ਸੀਂਵਾ ॥
ਕੋਸਲੇਸ ਸੁਤ ਲਛਿਮਨ ਰਾਮਾ। ਕਾਲਹੁ ਜੀਤਿ ਸਕਹਿਂ ਸਂਗ੍ਰਾਮਾ ॥
ਦੋ. ਕਹ ਬਾਲਿ ਸੁਨੁ ਭੀਰੁ ਪ੍ਰਿਯ ਸਮਦਰਸੀ ਰਘੁਨਾਥ।
ਜੌਂ ਕਦਾਚਿ ਮੋਹਿ ਮਾਰਹਿਂ ਤੌ ਪੁਨਿ ਹੌਁ ਸਨਾਥ ॥ 7 ॥
ਅਸ ਕਹਿ ਚਲਾ ਮਹਾ ਅਭਿਮਾਨੀ। ਤ੍ਰੁਰੁਇਨ ਸਮਾਨ ਸੁਗ੍ਰੀਵਹਿ ਜਾਨੀ ॥
ਭਿਰੇ ਉਭੌ ਬਾਲੀ ਅਤਿ ਤਰ੍ਜਾ । ਮੁਠਿਕਾ ਮਾਰਿ ਮਹਾਧੁਨਿ ਗਰ੍ਜਾ ॥
ਤਬ ਸੁਗ੍ਰੀਵ ਬਿਕਲ ਹੋਇ ਭਾਗਾ। ਮੁਸ਼੍ਟਿ ਪ੍ਰਹਾਰ ਬਜ੍ਰ ਸਮ ਲਾਗਾ ॥
ਮੈਂ ਜੋ ਕਹਾ ਰਘੁਬੀਰ ਕ੍ਰੁਰੁਇਪਾਲਾ। ਬਂਧੁ ਨ ਹੋਇ ਮੋਰ ਯਹ ਕਾਲਾ ॥
ਏਕਰੂਪ ਤੁਮ੍ਹ ਭ੍ਰਾਤਾ ਦੋਊ। ਤੇਹਿ ਭ੍ਰਮ ਤੇਂ ਨਹਿਂ ਮਾਰੇਉਁ ਸੋਊ ॥
ਕਰ ਪਰਸਾ ਸੁਗ੍ਰੀਵ ਸਰੀਰਾ। ਤਨੁ ਭਾ ਕੁਲਿਸ ਗੀ ਸਬ ਪੀਰਾ ॥
ਮੇਲੀ ਕਂਠ ਸੁਮਨ ਕੈ ਮਾਲਾ। ਪਠਵਾ ਪੁਨਿ ਬਲ ਦੇਇ ਬਿਸਾਲਾ ॥
ਪੁਨਿ ਨਾਨਾ ਬਿਧਿ ਭੀ ਲਰਾਈ। ਬਿਟਪ ਓਟ ਦੇਖਹਿਂ ਰਘੁਰਾਈ ॥
ਦੋ. ਬਹੁ ਛਲ ਬਲ ਸੁਗ੍ਰੀਵ ਕਰ ਹਿਯਁ ਹਾਰਾ ਭਯ ਮਾਨਿ।
ਮਾਰਾ ਬਾਲਿ ਰਾਮ ਤਬ ਹ੍ਰੁਰੁਇਦਯ ਮਾਝ ਸਰ ਤਾਨਿ ॥ 8 ॥
ਪਰਾ ਬਿਕਲ ਮਹਿ ਸਰ ਕੇ ਲਾਗੇਂ। ਪੁਨਿ ਉਠਿ ਬੈਠ ਦੇਖਿ ਪ੍ਰਭੁ ਆਗੇਮ੍ ॥
ਸ੍ਯਾਮ ਗਾਤ ਸਿਰ ਜਟਾ ਬਨਾਏਁ। ਅਰੁਨ ਨਯਨ ਸਰ ਚਾਪ ਚਢ਼ਆਏਁ ॥
ਪੁਨਿ ਪੁਨਿ ਚਿਤਿ ਚਰਨ ਚਿਤ ਦੀਨ੍ਹਾ। ਸੁਫਲ ਜਨ੍ਮ ਮਾਨਾ ਪ੍ਰਭੁ ਚੀਨ੍ਹਾ ॥
ਹ੍ਰੁਰੁਇਦਯਁ ਪ੍ਰੀਤਿ ਮੁਖ ਬਚਨ ਕਠੋਰਾ। ਬੋਲਾ ਚਿਤਿ ਰਾਮ ਕੀ ਓਰਾ ॥
ਧਰ੍ਮ ਹੇਤੁ ਅਵਤਰੇਹੁ ਗੋਸਾਈ। ਮਾਰੇਹੁ ਮੋਹਿ ਬ੍ਯਾਧ ਕੀ ਨਾਈ ॥
ਮੈਂ ਬੈਰੀ ਸੁਗ੍ਰੀਵ ਪਿਆਰਾ। ਅਵਗੁਨ ਕਬਨ ਨਾਥ ਮੋਹਿ ਮਾਰਾ ॥
ਅਨੁਜ ਬਧੂ ਭਗਿਨੀ ਸੁਤ ਨਾਰੀ। ਸੁਨੁ ਸਠ ਕਨ੍ਯਾ ਸਮ ਏ ਚਾਰੀ ॥
ਇਨ੍ਹਹਿ ਕੁਦ੍ਦਸ਼੍ਟਿ ਬਿਲੋਕਿ ਜੋਈ। ਤਾਹਿ ਬਧੇਂ ਕਛੁ ਪਾਪ ਨ ਹੋਈ ॥
ਮੁਢ਼ ਤੋਹਿ ਅਤਿਸਯ ਅਭਿਮਾਨਾ। ਨਾਰਿ ਸਿਖਾਵਨ ਕਰਸਿ ਨ ਕਾਨਾ ॥
ਮਮ ਭੁਜ ਬਲ ਆਸ਼੍ਰਿਤ ਤੇਹਿ ਜਾਨੀ। ਮਾਰਾ ਚਹਸਿ ਅਧਮ ਅਭਿਮਾਨੀ ॥
ਦੋ. ਸੁਨਹੁ ਰਾਮ ਸ੍ਵਾਮੀ ਸਨ ਚਲ ਨ ਚਾਤੁਰੀ ਮੋਰਿ।
ਪ੍ਰਭੁ ਅਜਹੂਁ ਮੈਂ ਪਾਪੀ ਅਂਤਕਾਲ ਗਤਿ ਤੋਰਿ ॥ 9 ॥
ਸੁਨਤ ਰਾਮ ਅਤਿ ਕੋਮਲ ਬਾਨੀ। ਬਾਲਿ ਸੀਸ ਪਰਸੇਉ ਨਿਜ ਪਾਨੀ ॥
ਅਚਲ ਕਰੌਂ ਤਨੁ ਰਾਖਹੁ ਪ੍ਰਾਨਾ। ਬਾਲਿ ਕਹਾ ਸੁਨੁ ਕ੍ਰੁਰੁਇਪਾਨਿਧਾਨਾ ॥
ਜਨ੍ਮ ਜਨ੍ਮ ਮੁਨਿ ਜਤਨੁ ਕਰਾਹੀਂ। ਅਂਤ ਰਾਮ ਕਹਿ ਆਵਤ ਨਾਹੀਮ੍ ॥
ਜਾਸੁ ਨਾਮ ਬਲ ਸਂਕਰ ਕਾਸੀ। ਦੇਤ ਸਬਹਿ ਸਮ ਗਤਿ ਅਵਿਨਾਸੀ ॥
ਮਮ ਲੋਚਨ ਗੋਚਰ ਸੋਇ ਆਵਾ। ਬਹੁਰਿ ਕਿ ਪ੍ਰਭੁ ਅਸ ਬਨਿਹਿ ਬਨਾਵਾ ॥
ਛਂ. ਸੋ ਨਯਨ ਗੋਚਰ ਜਾਸੁ ਗੁਨ ਨਿਤ ਨੇਤਿ ਕਹਿ ਸ਼੍ਰੁਤਿ ਗਾਵਹੀਂ।
ਜਿਤਿ ਪਵਨ ਮਨ ਗੋ ਨਿਰਸ ਕਰਿ ਮੁਨਿ ਧ੍ਯਾਨ ਕਬਹੁਁਕ ਪਾਵਹੀਮ੍ ॥
ਮੋਹਿ ਜਾਨਿ ਅਤਿ ਅਭਿਮਾਨ ਬਸ ਪ੍ਰਭੁ ਕਹੇਉ ਰਾਖੁ ਸਰੀਰਹੀ।
ਅਸ ਕਵਨ ਸਠ ਹਠਿ ਕਾਟਿ ਸੁਰਤਰੁ ਬਾਰਿ ਕਰਿਹਿ ਬਬੂਰਹੀ ॥ 1 ॥
ਅਬ ਨਾਥ ਕਰਿ ਕਰੁਨਾ ਬਿਲੋਕਹੁ ਦੇਹੁ ਜੋ ਬਰ ਮਾਗੂਁ।
ਜੇਹਿਂ ਜੋਨਿ ਜਨ੍ਮੌਂ ਕਰ੍ਮ ਬਸ ਤਹਁ ਰਾਮ ਪਦ ਅਨੁਰਾਗੂਁ ॥
ਯਹ ਤਨਯ ਮਮ ਸਮ ਬਿਨਯ ਬਲ ਕਲ੍ਯਾਨਪ੍ਰਦ ਪ੍ਰਭੁ ਲੀਜਿਐ।
ਗਹਿ ਬਾਹਁ ਸੁਰ ਨਰ ਨਾਹ ਆਪਨ ਦਾਸ ਅਂਗਦ ਕੀਜਿਐ ॥ 2 ॥
ਦੋ. ਰਾਮ ਚਰਨ ਦ੍ਰੁਰੁਇਢ਼ ਪ੍ਰੀਤਿ ਕਰਿ ਬਾਲਿ ਕੀਨ੍ਹ ਤਨੁ ਤ੍ਯਾਗ।
ਸੁਮਨ ਮਾਲ ਜਿਮਿ ਕਂਠ ਤੇ ਗਿਰਤ ਨ ਜਾਨਿ ਨਾਗ ॥ 10 ॥
ਰਾਮ ਬਾਲਿ ਨਿਜ ਧਾਮ ਪਠਾਵਾ। ਨਗਰ ਲੋਗ ਸਬ ਬ੍ਯਾਕੁਲ ਧਾਵਾ ॥
ਨਾਨਾ ਬਿਧਿ ਬਿਲਾਪ ਕਰ ਤਾਰਾ। ਛੂਟੇ ਕੇਸ ਨ ਦੇਹ ਸਁਭਾਰਾ ॥
ਤਾਰਾ ਬਿਕਲ ਦੇਖਿ ਰਘੁਰਾਯਾ । ਦੀਨ੍ਹ ਗ੍ਯਾਨ ਹਰਿ ਲੀਨ੍ਹੀ ਮਾਯਾ ॥
ਛਿਤਿ ਜਲ ਪਾਵਕ ਗਗਨ ਸਮੀਰਾ। ਪਂਚ ਰਚਿਤ ਅਤਿ ਅਧਮ ਸਰੀਰਾ ॥
ਪ੍ਰਗਟ ਸੋ ਤਨੁ ਤਵ ਆਗੇਂ ਸੋਵਾ। ਜੀਵ ਨਿਤ੍ਯ ਕੇਹਿ ਲਗਿ ਤੁਮ੍ਹ ਰੋਵਾ ॥
ਉਪਜਾ ਗ੍ਯਾਨ ਚਰਨ ਤਬ ਲਾਗੀ। ਲੀਨ੍ਹੇਸਿ ਪਰਮ ਭਗਤਿ ਬਰ ਮਾਗੀ ॥
ਉਮਾ ਦਾਰੁ ਜੋਸ਼ਿਤ ਕੀ ਨਾਈ। ਸਬਹਿ ਨਚਾਵਤ ਰਾਮੁ ਗੋਸਾਈ ॥
ਤਬ ਸੁਗ੍ਰੀਵਹਿ ਆਯਸੁ ਦੀਨ੍ਹਾ। ਮ੍ਰੁਰੁਇਤਕ ਕਰ੍ਮ ਬਿਧਿਬਤ ਸਬ ਕੀਨ੍ਹਾ ॥
ਰਾਮ ਕਹਾ ਅਨੁਜਹਿ ਸਮੁਝਾਈ। ਰਾਜ ਦੇਹੁ ਸੁਗ੍ਰੀਵਹਿ ਜਾਈ ॥
ਰਘੁਪਤਿ ਚਰਨ ਨਾਇ ਕਰਿ ਮਾਥਾ। ਚਲੇ ਸਕਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਰਘੁਨਾਥਾ ॥
ਦੋ. ਲਛਿਮਨ ਤੁਰਤ ਬੋਲਾਏ ਪੁਰਜਨ ਬਿਪ੍ਰ ਸਮਾਜ।
ਰਾਜੁ ਦੀਨ੍ਹ ਸੁਗ੍ਰੀਵ ਕਹਁ ਅਂਗਦ ਕਹਁ ਜੁਬਰਾਜ ॥ 11 ॥
ਉਮਾ ਰਾਮ ਸਮ ਹਿਤ ਜਗ ਮਾਹੀਂ। ਗੁਰੁ ਪਿਤੁ ਮਾਤੁ ਬਂਧੁ ਪ੍ਰਭੁ ਨਾਹੀਮ੍ ॥
ਸੁਰ ਨਰ ਮੁਨਿ ਸਬ ਕੈ ਯਹ ਰੀਤੀ। ਸ੍ਵਾਰਥ ਲਾਗਿ ਕਰਹਿਂ ਸਬ ਪ੍ਰੀਤੀ ॥
ਬਾਲਿ ਤ੍ਰਾਸ ਬ੍ਯਾਕੁਲ ਦਿਨ ਰਾਤੀ। ਤਨ ਬਹੁ ਬ੍ਰਨ ਚਿਂਤਾਁ ਜਰ ਛਾਤੀ ॥
ਸੋਇ ਸੁਗ੍ਰੀਵ ਕੀਨ੍ਹ ਕਪਿਰ੍AU। ਅਤਿ ਕ੍ਰੁਰੁਇਪਾਲ ਰਘੁਬੀਰ ਸੁਭ੍AU ॥
ਜਾਨਤਹੁਁ ਅਸ ਪ੍ਰਭੁ ਪਰਿਹਰਹੀਂ। ਕਾਹੇ ਨ ਬਿਪਤਿ ਜਾਲ ਨਰ ਪਰਹੀਮ੍ ॥
ਪੁਨਿ ਸੁਗ੍ਰੀਵਹਿ ਲੀਨ੍ਹ ਬੋਲਾਈ। ਬਹੁ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨ੍ਰੁਰੁਇਪਨੀਤਿ ਸਿਖਾਈ ॥
ਕਹ ਪ੍ਰਭੁ ਸੁਨੁ ਸੁਗ੍ਰੀਵ ਹਰੀਸਾ। ਪੁਰ ਨ ਜਾਉਁ ਦਸ ਚਾਰਿ ਬਰੀਸਾ ॥
ਗਤ ਗ੍ਰੀਸ਼ਮ ਬਰਸ਼ਾ ਰਿਤੁ ਆਈ। ਰਹਿਹੁਁ ਨਿਕਟ ਸੈਲ ਪਰ ਛਾਈ ॥
ਅਂਗਦ ਸਹਿਤ ਕਰਹੁ ਤੁਮ੍ਹ ਰਾਜੂ। ਸਂਤਤ ਹ੍ਰੁਰੁਇਦਯ ਧਰੇਹੁ ਮਮ ਕਾਜੂ ॥
ਜਬ ਸੁਗ੍ਰੀਵ ਭਵਨ ਫਿਰਿ ਆਏ। ਰਾਮੁ ਪ੍ਰਬਰਸ਼ਨ ਗਿਰਿ ਪਰ ਛਾਏ ॥
ਦੋ. ਪ੍ਰਥਮਹਿਂ ਦੇਵਨ੍ਹ ਗਿਰਿ ਗੁਹਾ ਰਾਖੇਉ ਰੁਚਿਰ ਬਨਾਇ।
ਰਾਮ ਕ੍ਰੁਰੁਇਪਾਨਿਧਿ ਕਛੁ ਦਿਨ ਬਾਸ ਕਰਹਿਂਗੇ ਆਇ ॥ 12 ॥
ਸੁਂਦਰ ਬਨ ਕੁਸੁਮਿਤ ਅਤਿ ਸੋਭਾ। ਗੁਂਜਤ ਮਧੁਪ ਨਿਕਰ ਮਧੁ ਲੋਭਾ ॥
ਕਂਦ ਮੂਲ ਫਲ ਪਤ੍ਰ ਸੁਹਾਏ। ਭੇ ਬਹੁਤ ਜਬ ਤੇ ਪ੍ਰਭੁ ਆਏ ॥
ਦੇਖਿ ਮਨੋਹਰ ਸੈਲ ਅਨੂਪਾ। ਰਹੇ ਤਹਁ ਅਨੁਜ ਸਹਿਤ ਸੁਰਭੂਪਾ ॥
ਮਧੁਕਰ ਖਗ ਮ੍ਰੁਰੁਇਗ ਤਨੁ ਧਰਿ ਦੇਵਾ। ਕਰਹਿਂ ਸਿਦ੍ਧ ਮੁਨਿ ਪ੍ਰਭੁ ਕੈ ਸੇਵਾ ॥
ਮਂਗਲਰੁਪ ਭਯੁ ਬਨ ਤਬ ਤੇ । ਕੀਨ੍ਹ ਨਿਵਾਸ ਰਮਾਪਤਿ ਜਬ ਤੇ ॥
ਫਟਿਕ ਸਿਲਾ ਅਤਿ ਸੁਭ੍ਰ ਸੁਹਾਈ। ਸੁਖ ਆਸੀਨ ਤਹਾਁ ਦ੍ਵੌ ਭਾਈ ॥
ਕਹਤ ਅਨੁਜ ਸਨ ਕਥਾ ਅਨੇਕਾ। ਭਗਤਿ ਬਿਰਤਿ ਨ੍ਰੁਰੁਇਪਨੀਤਿ ਬਿਬੇਕਾ ॥
ਬਰਸ਼ਾ ਕਾਲ ਮੇਘ ਨਭ ਛਾਏ। ਗਰਜਤ ਲਾਗਤ ਪਰਮ ਸੁਹਾਏ ॥
ਦੋ. ਲਛਿਮਨ ਦੇਖੁ ਮੋਰ ਗਨ ਨਾਚਤ ਬਾਰਿਦ ਪੈਖਿ।
ਗ੍ਰੁਰੁਇਹੀ ਬਿਰਤਿ ਰਤ ਹਰਸ਼ ਜਸ ਬਿਸ਼੍ਨੁ ਭਗਤ ਕਹੁਁ ਦੇਖਿ ॥ 13 ॥
ਘਨ ਘਮਂਡ ਨਭ ਗਰਜਤ ਘੋਰਾ। ਪ੍ਰਿਯਾ ਹੀਨ ਡਰਪਤ ਮਨ ਮੋਰਾ ॥
ਦਾਮਿਨਿ ਦਮਕ ਰਹ ਨ ਘਨ ਮਾਹੀਂ। ਖਲ ਕੈ ਪ੍ਰੀਤਿ ਜਥਾ ਥਿਰ ਨਾਹੀਮ੍ ॥
ਬਰਸ਼ਹਿਂ ਜਲਦ ਭੂਮਿ ਨਿਅਰਾਏਁ। ਜਥਾ ਨਵਹਿਂ ਬੁਧ ਬਿਦ੍ਯਾ ਪਾਏਁ ॥
ਬੂਁਦ ਅਘਾਤ ਸਹਹਿਂ ਗਿਰਿ ਕੈਂਸੇਮ੍ । ਖਲ ਕੇ ਬਚਨ ਸਂਤ ਸਹ ਜੈਸੇਮ੍ ॥
ਛੁਦ੍ਰ ਨਦੀਂ ਭਰਿ ਚਲੀਂ ਤੋਰਾਈ। ਜਸ ਥੋਰੇਹੁਁ ਧਨ ਖਲ ਇਤਰਾਈ ॥
ਭੂਮਿ ਪਰਤ ਭਾ ਢਾਬਰ ਪਾਨੀ। ਜਨੁ ਜੀਵਹਿ ਮਾਯਾ ਲਪਟਾਨੀ ॥
ਸਮਿਟਿ ਸਮਿਟਿ ਜਲ ਭਰਹਿਂ ਤਲਾਵਾ। ਜਿਮਿ ਸਦਗੁਨ ਸਜ੍ਜਨ ਪਹਿਂ ਆਵਾ ॥
ਸਰਿਤਾ ਜਲ ਜਲਨਿਧਿ ਮਹੁਁ ਜਾਈ। ਹੋਈ ਅਚਲ ਜਿਮਿ ਜਿਵ ਹਰਿ ਪਾਈ ॥
ਦੋ. ਹਰਿਤ ਭੂਮਿ ਤ੍ਰੁਰੁਇਨ ਸਂਕੁਲ ਸਮੁਝਿ ਪਰਹਿਂ ਨਹਿਂ ਪਂਥ।
ਜਿਮਿ ਪਾਖਂਡ ਬਾਦ ਤੇਂ ਗੁਪ੍ਤ ਹੋਹਿਂ ਸਦਗ੍ਰਂਥ ॥ 14 ॥
ਦਾਦੁਰ ਧੁਨਿ ਚਹੁ ਦਿਸਾ ਸੁਹਾਈ। ਬੇਦ ਪਢ਼ਹਿਂ ਜਨੁ ਬਟੁ ਸਮੁਦਾਈ ॥
ਨਵ ਪਲ੍ਲਵ ਭੇ ਬਿਟਪ ਅਨੇਕਾ। ਸਾਧਕ ਮਨ ਜਸ ਮਿਲੇਂ ਬਿਬੇਕਾ ॥
ਅਰ੍ਕ ਜਬਾਸ ਪਾਤ ਬਿਨੁ ਭਯੂ। ਜਸ ਸੁਰਾਜ ਖਲ ਉਦ੍ਯਮ ਗਯੂ ॥
ਖੋਜਤ ਕਤਹੁਁ ਮਿਲਿ ਨਹਿਂ ਧੂਰੀ। ਕਰਿ ਕ੍ਰੋਧ ਜਿਮਿ ਧਰਮਹਿ ਦੂਰੀ ॥
ਸਸਿ ਸਂਪਨ੍ਨ ਸੋਹ ਮਹਿ ਕੈਸੀ। ਉਪਕਾਰੀ ਕੈ ਸਂਪਤਿ ਜੈਸੀ ॥
ਨਿਸਿ ਤਮ ਘਨ ਖਦ੍ਯੋਤ ਬਿਰਾਜਾ। ਜਨੁ ਦਂਭਿਨ੍ਹ ਕਰ ਮਿਲਾ ਸਮਾਜਾ ॥
ਮਹਾਬ੍ਰੁਰੁਇਸ਼੍ਟਿ ਚਲਿ ਫੂਟਿ ਕਿਆਰੀਮ੍ । ਜਿਮਿ ਸੁਤਂਤ੍ਰ ਭੇਁ ਬਿਗਰਹਿਂ ਨਾਰੀਮ੍ ॥
ਕ੍ਰੁਰੁਇਸ਼ੀ ਨਿਰਾਵਹਿਂ ਚਤੁਰ ਕਿਸਾਨਾ। ਜਿਮਿ ਬੁਧ ਤਜਹਿਂ ਮੋਹ ਮਦ ਮਾਨਾ ॥
ਦੇਖਿਅਤ ਚਕ੍ਰਬਾਕ ਖਗ ਨਾਹੀਂ। ਕਲਿਹਿ ਪਾਇ ਜਿਮਿ ਧਰ੍ਮ ਪਰਾਹੀਮ੍ ॥
ਊਸ਼ਰ ਬਰਸ਼ਿ ਤ੍ਰੁਰੁਇਨ ਨਹਿਂ ਜਾਮਾ। ਜਿਮਿ ਹਰਿਜਨ ਹਿਯਁ ਉਪਜ ਨ ਕਾਮਾ ॥
ਬਿਬਿਧ ਜਂਤੁ ਸਂਕੁਲ ਮਹਿ ਭ੍ਰਾਜਾ। ਪ੍ਰਜਾ ਬਾਢ਼ ਜਿਮਿ ਪਾਇ ਸੁਰਾਜਾ ॥
ਜਹਁ ਤਹਁ ਰਹੇ ਪਥਿਕ ਥਕਿ ਨਾਨਾ। ਜਿਮਿ ਇਂਦ੍ਰਿਯ ਗਨ ਉਪਜੇਂ ਗ੍ਯਾਨਾ ॥
ਦੋ. ਕਬਹੁਁ ਪ੍ਰਬਲ ਬਹ ਮਾਰੁਤ ਜਹਁ ਤਹਁ ਮੇਘ ਬਿਲਾਹਿਂ।
ਜਿਮਿ ਕਪੂਤ ਕੇ ਉਪਜੇਂ ਕੁਲ ਸਦ੍ਧਰ੍ਮ ਨਸਾਹਿਮ੍ ॥ 15(ਕ) ॥
ਕਬਹੁਁ ਦਿਵਸ ਮਹਁ ਨਿਬਿਡ਼ ਤਮ ਕਬਹੁਁਕ ਪ੍ਰਗਟ ਪਤਂਗ।
ਬਿਨਸਿ ਉਪਜਿ ਗ੍ਯਾਨ ਜਿਮਿ ਪਾਇ ਕੁਸਂਗ ਸੁਸਂਗ ॥ 15(ਖ) ॥
ਬਰਸ਼ਾ ਬਿਗਤ ਸਰਦ ਰਿਤੁ ਆਈ। ਲਛਿਮਨ ਦੇਖਹੁ ਪਰਮ ਸੁਹਾਈ ॥
ਫੂਲੇਂ ਕਾਸ ਸਕਲ ਮਹਿ ਛਾਈ। ਜਨੁ ਬਰਸ਼ਾਁ ਕ੍ਰੁਰੁਇਤ ਪ੍ਰਗਟ ਬੁਢ਼ਆਈ ॥
ਉਦਿਤ ਅਗਸ੍ਤਿ ਪਂਥ ਜਲ ਸੋਸ਼ਾ। ਜਿਮਿ ਲੋਭਹਿ ਸੋਸ਼ਿ ਸਂਤੋਸ਼ਾ ॥
ਸਰਿਤਾ ਸਰ ਨਿਰ੍ਮਲ ਜਲ ਸੋਹਾ। ਸਂਤ ਹ੍ਰੁਰੁਇਦਯ ਜਸ ਗਤ ਮਦ ਮੋਹਾ ॥
ਰਸ ਰਸ ਸੂਖ ਸਰਿਤ ਸਰ ਪਾਨੀ। ਮਮਤਾ ਤ੍ਯਾਗ ਕਰਹਿਂ ਜਿਮਿ ਗ੍ਯਾਨੀ ॥
ਜਾਨਿ ਸਰਦ ਰਿਤੁ ਖਂਜਨ ਆਏ। ਪਾਇ ਸਮਯ ਜਿਮਿ ਸੁਕ੍ਰੁਰੁਇਤ ਸੁਹਾਏ ॥
ਪਂਕ ਨ ਰੇਨੁ ਸੋਹ ਅਸਿ ਧਰਨੀ। ਨੀਤਿ ਨਿਪੁਨ ਨ੍ਰੁਰੁਇਪ ਕੈ ਜਸਿ ਕਰਨੀ ॥
ਜਲ ਸਂਕੋਚ ਬਿਕਲ ਭਿਁ ਮੀਨਾ। ਅਬੁਧ ਕੁਟੁਂਬੀ ਜਿਮਿ ਧਨਹੀਨਾ ॥
ਬਿਨੁ ਧਨ ਨਿਰ੍ਮਲ ਸੋਹ ਅਕਾਸਾ। ਹਰਿਜਨ ਇਵ ਪਰਿਹਰਿ ਸਬ ਆਸਾ ॥
ਕਹੁਁ ਕਹੁਁ ਬ੍ਰੁਰੁਇਸ਼੍ਟਿ ਸਾਰਦੀ ਥੋਰੀ। ਕੌ ਏਕ ਪਾਵ ਭਗਤਿ ਜਿਮਿ ਮੋਰੀ ॥
ਦੋ. ਚਲੇ ਹਰਸ਼ਿ ਤਜਿ ਨਗਰ ਨ੍ਰੁਰੁਇਪ ਤਾਪਸ ਬਨਿਕ ਭਿਖਾਰਿ।
ਜਿਮਿ ਹਰਿਭਗਤ ਪਾਇ ਸ਼੍ਰਮ ਤਜਹਿ ਆਸ਼੍ਰਮੀ ਚਾਰਿ ॥ 16 ॥
ਸੁਖੀ ਮੀਨ ਜੇ ਨੀਰ ਅਗਾਧਾ। ਜਿਮਿ ਹਰਿ ਸਰਨ ਨ ਏਕੁ ਬਾਧਾ ॥
ਫੂਲੇਂ ਕਮਲ ਸੋਹ ਸਰ ਕੈਸਾ। ਨਿਰ੍ਗੁਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮ ਸਗੁਨ ਭੇਁ ਜੈਸਾ ॥
ਗੁਂਜਤ ਮਧੁਕਰ ਮੁਖਰ ਅਨੂਪਾ। ਸੁਂਦਰ ਖਗ ਰਵ ਨਾਨਾ ਰੂਪਾ ॥
ਚਕ੍ਰਬਾਕ ਮਨ ਦੁਖ ਨਿਸਿ ਪੈਖੀ। ਜਿਮਿ ਦੁਰ੍ਜਨ ਪਰ ਸਂਪਤਿ ਦੇਖੀ ॥
ਚਾਤਕ ਰਟਤ ਤ੍ਰੁਰੁਇਸ਼ਾ ਅਤਿ ਓਹੀ। ਜਿਮਿ ਸੁਖ ਲਹਿ ਨ ਸਂਕਰਦ੍ਰੋਹੀ ॥
ਸਰਦਾਤਪ ਨਿਸਿ ਸਸਿ ਅਪਹਰੀ। ਸਂਤ ਦਰਸ ਜਿਮਿ ਪਾਤਕ ਟਰੀ ॥
ਦੇਖਿ ਇਂਦੁ ਚਕੋਰ ਸਮੁਦਾਈ। ਚਿਤਵਤਹਿਂ ਜਿਮਿ ਹਰਿਜਨ ਹਰਿ ਪਾਈ ॥
ਮਸਕ ਦਂਸ ਬੀਤੇ ਹਿਮ ਤ੍ਰਾਸਾ। ਜਿਮਿ ਦ੍ਵਿਜ ਦ੍ਰੋਹ ਕਿਏਁ ਕੁਲ ਨਾਸਾ ॥
ਦੋ. ਭੂਮਿ ਜੀਵ ਸਂਕੁਲ ਰਹੇ ਗੇ ਸਰਦ ਰਿਤੁ ਪਾਇ।
ਸਦਗੁਰ ਮਿਲੇ ਜਾਹਿਂ ਜਿਮਿ ਸਂਸਯ ਭ੍ਰਮ ਸਮੁਦਾਇ ॥ 17 ॥
ਬਰਸ਼ਾ ਗਤ ਨਿਰ੍ਮਲ ਰਿਤੁ ਆਈ। ਸੁਧਿ ਨ ਤਾਤ ਸੀਤਾ ਕੈ ਪਾਈ ॥
ਏਕ ਬਾਰ ਕੈਸੇਹੁਁ ਸੁਧਿ ਜਾਨੌਂ। ਕਾਲਹੁ ਜੀਤ ਨਿਮਿਸ਼ ਮਹੁਁ ਆਨੌਮ੍ ॥
ਕਤਹੁਁ ਰਹੁ ਜੌਂ ਜੀਵਤਿ ਹੋਈ। ਤਾਤ ਜਤਨ ਕਰਿ ਆਨੇਉਁ ਸੋਈ ॥
ਸੁਗ੍ਰੀਵਹੁਁ ਸੁਧਿ ਮੋਰਿ ਬਿਸਾਰੀ। ਪਾਵਾ ਰਾਜ ਕੋਸ ਪੁਰ ਨਾਰੀ ॥
ਜੇਹਿਂ ਸਾਯਕ ਮਾਰਾ ਮੈਂ ਬਾਲੀ। ਤੇਹਿਂ ਸਰ ਹਤੌਂ ਮੂਢ਼ ਕਹਁ ਕਾਲੀ ॥
ਜਾਸੁ ਕ੍ਰੁਰੁਇਪਾਁ ਛੂਟਹੀਂ ਮਦ ਮੋਹਾ। ਤਾ ਕਹੁਁ ਉਮਾ ਕਿ ਸਪਨੇਹੁਁ ਕੋਹਾ ॥
ਜਾਨਹਿਂ ਯਹ ਚਰਿਤ੍ਰ ਮੁਨਿ ਗ੍ਯਾਨੀ। ਜਿਨ੍ਹ ਰਘੁਬੀਰ ਚਰਨ ਰਤਿ ਮਾਨੀ ॥
ਲਛਿਮਨ ਕ੍ਰੋਧਵਂਤ ਪ੍ਰਭੁ ਜਾਨਾ। ਧਨੁਸ਼ ਚਢ਼ਆਇ ਗਹੇ ਕਰ ਬਾਨਾ ॥
ਦੋ. ਤਬ ਅਨੁਜਹਿ ਸਮੁਝਾਵਾ ਰਘੁਪਤਿ ਕਰੁਨਾ ਸੀਂਵ ॥
ਭਯ ਦੇਖਾਇ ਲੈ ਆਵਹੁ ਤਾਤ ਸਖਾ ਸੁਗ੍ਰੀਵ ॥ 18 ॥
ਇਹਾਁ ਪਵਨਸੁਤ ਹ੍ਰੁਰੁਇਦਯਁ ਬਿਚਾਰਾ। ਰਾਮ ਕਾਜੁ ਸੁਗ੍ਰੀਵਁ ਬਿਸਾਰਾ ॥
ਨਿਕਟ ਜਾਇ ਚਰਨਨ੍ਹਿ ਸਿਰੁ ਨਾਵਾ। ਚਾਰਿਹੁ ਬਿਧਿ ਤੇਹਿ ਕਹਿ ਸਮੁਝਾਵਾ ॥
ਸੁਨਿ ਸੁਗ੍ਰੀਵਁ ਪਰਮ ਭਯ ਮਾਨਾ। ਬਿਸ਼ਯਁ ਮੋਰ ਹਰਿ ਲੀਨ੍ਹੇਉ ਗ੍ਯਾਨਾ ॥
ਅਬ ਮਾਰੁਤਸੁਤ ਦੂਤ ਸਮੂਹਾ। ਪਠਵਹੁ ਜਹਁ ਤਹਁ ਬਾਨਰ ਜੂਹਾ ॥
ਕਹਹੁ ਪਾਖ ਮਹੁਁ ਆਵ ਨ ਜੋਈ। ਮੋਰੇਂ ਕਰ ਤਾ ਕਰ ਬਧ ਹੋਈ ॥
ਤਬ ਹਨੁਮਂਤ ਬੋਲਾਏ ਦੂਤਾ। ਸਬ ਕਰ ਕਰਿ ਸਨਮਾਨ ਬਹੂਤਾ ॥
ਭਯ ਅਰੁ ਪ੍ਰੀਤਿ ਨੀਤਿ ਦੇਖਾਈ। ਚਲੇ ਸਕਲ ਚਰਨਨ੍ਹਿ ਸਿਰ ਨਾਈ ॥
ਏਹਿ ਅਵਸਰ ਲਛਿਮਨ ਪੁਰ ਆਏ। ਕ੍ਰੋਧ ਦੇਖਿ ਜਹਁ ਤਹਁ ਕਪਿ ਧਾਏ ॥
ਦੋ. ਧਨੁਸ਼ ਚਢ਼ਆਇ ਕਹਾ ਤਬ ਜਾਰਿ ਕਰੁਁ ਪੁਰ ਛਾਰ।
ਬ੍ਯਾਕੁਲ ਨਗਰ ਦੇਖਿ ਤਬ ਆਯੁ ਬਾਲਿਕੁਮਾਰ ॥ 19 ॥
ਚਰਨ ਨਾਇ ਸਿਰੁ ਬਿਨਤੀ ਕੀਨ੍ਹੀ। ਲਛਿਮਨ ਅਭਯ ਬਾਁਹ ਤੇਹਿ ਦੀਨ੍ਹੀ ॥
ਕ੍ਰੋਧਵਂਤ ਲਛਿਮਨ ਸੁਨਿ ਕਾਨਾ। ਕਹ ਕਪੀਸ ਅਤਿ ਭਯਁ ਅਕੁਲਾਨਾ ॥
ਸੁਨੁ ਹਨੁਮਂਤ ਸਂਗ ਲੈ ਤਾਰਾ। ਕਰਿ ਬਿਨਤੀ ਸਮੁਝਾਉ ਕੁਮਾਰਾ ॥
ਤਾਰਾ ਸਹਿਤ ਜਾਇ ਹਨੁਮਾਨਾ। ਚਰਨ ਬਂਦਿ ਪ੍ਰਭੁ ਸੁਜਸ ਬਖਾਨਾ ॥
ਕਰਿ ਬਿਨਤੀ ਮਂਦਿਰ ਲੈ ਆਏ। ਚਰਨ ਪਖਾਰਿ ਪਲਁਗ ਬੈਠਾਏ ॥
ਤਬ ਕਪੀਸ ਚਰਨਨ੍ਹਿ ਸਿਰੁ ਨਾਵਾ। ਗਹਿ ਭੁਜ ਲਛਿਮਨ ਕਂਠ ਲਗਾਵਾ ॥
ਨਾਥ ਬਿਸ਼ਯ ਸਮ ਮਦ ਕਛੁ ਨਾਹੀਂ। ਮੁਨਿ ਮਨ ਮੋਹ ਕਰਿ ਛਨ ਮਾਹੀਮ੍ ॥
ਸੁਨਤ ਬਿਨੀਤ ਬਚਨ ਸੁਖ ਪਾਵਾ। ਲਛਿਮਨ ਤੇਹਿ ਬਹੁ ਬਿਧਿ ਸਮੁਝਾਵਾ ॥
ਪਵਨ ਤਨਯ ਸਬ ਕਥਾ ਸੁਨਾਈ। ਜੇਹਿ ਬਿਧਿ ਗੇ ਦੂਤ ਸਮੁਦਾਈ ॥
ਦੋ. ਹਰਸ਼ਿ ਚਲੇ ਸੁਗ੍ਰੀਵ ਤਬ ਅਂਗਦਾਦਿ ਕਪਿ ਸਾਥ।
ਰਾਮਾਨੁਜ ਆਗੇਂ ਕਰਿ ਆਏ ਜਹਁ ਰਘੁਨਾਥ ॥ 20 ॥
ਨਾਇ ਚਰਨ ਸਿਰੁ ਕਹ ਕਰ ਜੋਰੀ। ਨਾਥ ਮੋਹਿ ਕਛੁ ਨਾਹਿਨ ਖੋਰੀ ॥
ਅਤਿਸਯ ਪ੍ਰਬਲ ਦੇਵ ਤਬ ਮਾਯਾ। ਛੂਟਿ ਰਾਮ ਕਰਹੁ ਜੌਂ ਦਾਯਾ ॥
ਬਿਸ਼ਯ ਬਸ੍ਯ ਸੁਰ ਨਰ ਮੁਨਿ ਸ੍ਵਾਮੀ। ਮੈਂ ਪਾਵਁਰ ਪਸੁ ਕਪਿ ਅਤਿ ਕਾਮੀ ॥
ਨਾਰਿ ਨਯਨ ਸਰ ਜਾਹਿ ਨ ਲਾਗਾ। ਘੋਰ ਕ੍ਰੋਧ ਤਮ ਨਿਸਿ ਜੋ ਜਾਗਾ ॥
ਲੋਭ ਪਾਁਸ ਜੇਹਿਂ ਗਰ ਨ ਬਁਧਾਯਾ। ਸੋ ਨਰ ਤੁਮ੍ਹ ਸਮਾਨ ਰਘੁਰਾਯਾ ॥
ਯਹ ਗੁਨ ਸਾਧਨ ਤੇਂ ਨਹਿਂ ਹੋਈ। ਤੁਮ੍ਹਰੀ ਕ੍ਰੁਰੁਇਪਾਁ ਪਾਵ ਕੋਇ ਕੋਈ ॥
ਤਬ ਰਘੁਪਤਿ ਬੋਲੇ ਮੁਸਕਾਈ। ਤੁਮ੍ਹ ਪ੍ਰਿਯ ਮੋਹਿ ਭਰਤ ਜਿਮਿ ਭਾਈ ॥
ਅਬ ਸੋਇ ਜਤਨੁ ਕਰਹੁ ਮਨ ਲਾਈ। ਜੇਹਿ ਬਿਧਿ ਸੀਤਾ ਕੈ ਸੁਧਿ ਪਾਈ ॥
ਦੋ. ਏਹਿ ਬਿਧਿ ਹੋਤ ਬਤਕਹੀ ਆਏ ਬਾਨਰ ਜੂਥ।
ਨਾਨਾ ਬਰਨ ਸਕਲ ਦਿਸਿ ਦੇਖਿਅ ਕੀਸ ਬਰੁਥ ॥ 21 ॥
ਬਾਨਰ ਕਟਕ ਉਮਾ ਮੇਂ ਦੇਖਾ। ਸੋ ਮੂਰੁਖ ਜੋ ਕਰਨ ਚਹ ਲੇਖਾ ॥
ਆਇ ਰਾਮ ਪਦ ਨਾਵਹਿਂ ਮਾਥਾ। ਨਿਰਖਿ ਬਦਨੁ ਸਬ ਹੋਹਿਂ ਸਨਾਥਾ ॥
ਅਸ ਕਪਿ ਏਕ ਨ ਸੇਨਾ ਮਾਹੀਂ। ਰਾਮ ਕੁਸਲ ਜੇਹਿ ਪੂਛੀ ਨਾਹੀਮ੍ ॥
ਯਹ ਕਛੁ ਨਹਿਂ ਪ੍ਰਭੁ ਕਿ ਅਧਿਕਾਈ। ਬਿਸ੍ਵਰੂਪ ਬ੍ਯਾਪਕ ਰਘੁਰਾਈ ॥
ਠਾਢ਼ਏ ਜਹਁ ਤਹਁ ਆਯਸੁ ਪਾਈ। ਕਹ ਸੁਗ੍ਰੀਵ ਸਬਹਿ ਸਮੁਝਾਈ ॥
ਰਾਮ ਕਾਜੁ ਅਰੁ ਮੋਰ ਨਿਹੋਰਾ। ਬਾਨਰ ਜੂਥ ਜਾਹੁ ਚਹੁਁ ਓਰਾ ॥
ਜਨਕਸੁਤਾ ਕਹੁਁ ਖੋਜਹੁ ਜਾਈ। ਮਾਸ ਦਿਵਸ ਮਹਁ ਆਏਹੁ ਭਾਈ ॥
ਅਵਧਿ ਮੇਟਿ ਜੋ ਬਿਨੁ ਸੁਧਿ ਪਾਏਁ। ਆਵਿ ਬਨਿਹਿ ਸੋ ਮੋਹਿ ਮਰਾਏਁ ॥
ਦੋ. ਬਚਨ ਸੁਨਤ ਸਬ ਬਾਨਰ ਜਹਁ ਤਹਁ ਚਲੇ ਤੁਰਂਤ ।
ਤਬ ਸੁਗ੍ਰੀਵਁ ਬੋਲਾਏ ਅਂਗਦ ਨਲ ਹਨੁਮਂਤ ॥ 22 ॥
ਸੁਨਹੁ ਨੀਲ ਅਂਗਦ ਹਨੁਮਾਨਾ। ਜਾਮਵਂਤ ਮਤਿਧੀਰ ਸੁਜਾਨਾ ॥
ਸਕਲ ਸੁਭਟ ਮਿਲਿ ਦਚ੍ਛਿਨ ਜਾਹੂ। ਸੀਤਾ ਸੁਧਿ ਪੂਁਛੇਉ ਸਬ ਕਾਹੂ ॥
ਮਨ ਕ੍ਰਮ ਬਚਨ ਸੋ ਜਤਨ ਬਿਚਾਰੇਹੁ। ਰਾਮਚਂਦ੍ਰ ਕਰ ਕਾਜੁ ਸਁਵਾਰੇਹੁ ॥
ਭਾਨੁ ਪੀਠਿ ਸੇਇਅ ਉਰ ਆਗੀ। ਸ੍ਵਾਮਿਹਿ ਸਰ੍ਬ ਭਾਵ ਛਲ ਤ੍ਯਾਗੀ ॥
ਤਜਿ ਮਾਯਾ ਸੇਇਅ ਪਰਲੋਕਾ। ਮਿਟਹਿਂ ਸਕਲ ਭਵ ਸਂਭਵ ਸੋਕਾ ॥
ਦੇਹ ਧਰੇ ਕਰ ਯਹ ਫਲੁ ਭਾਈ। ਭਜਿਅ ਰਾਮ ਸਬ ਕਾਮ ਬਿਹਾਈ ॥
ਸੋਇ ਗੁਨਗ੍ਯ ਸੋਈ ਬਡ਼ਭਾਗੀ । ਜੋ ਰਘੁਬੀਰ ਚਰਨ ਅਨੁਰਾਗੀ ॥
ਆਯਸੁ ਮਾਗਿ ਚਰਨ ਸਿਰੁ ਨਾਈ। ਚਲੇ ਹਰਸ਼ਿ ਸੁਮਿਰਤ ਰਘੁਰਾਈ ॥
ਪਾਛੇਂ ਪਵਨ ਤਨਯ ਸਿਰੁ ਨਾਵਾ। ਜਾਨਿ ਕਾਜ ਪ੍ਰਭੁ ਨਿਕਟ ਬੋਲਾਵਾ ॥
ਪਰਸਾ ਸੀਸ ਸਰੋਰੁਹ ਪਾਨੀ। ਕਰਮੁਦ੍ਰਿਕਾ ਦੀਨ੍ਹਿ ਜਨ ਜਾਨੀ ॥
ਬਹੁ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸੀਤਹਿ ਸਮੁਝਾਏਹੁ। ਕਹਿ ਬਲ ਬਿਰਹ ਬੇਗਿ ਤੁਮ੍ਹ ਆਏਹੁ ॥
ਹਨੁਮਤ ਜਨ੍ਮ ਸੁਫਲ ਕਰਿ ਮਾਨਾ। ਚਲੇਉ ਹ੍ਰੁਰੁਇਦਯਁ ਧਰਿ ਕ੍ਰੁਰੁਇਪਾਨਿਧਾਨਾ ॥
ਜਦ੍ਯਪਿ ਪ੍ਰਭੁ ਜਾਨਤ ਸਬ ਬਾਤਾ। ਰਾਜਨੀਤਿ ਰਾਖਤ ਸੁਰਤ੍ਰਾਤਾ ॥
ਦੋ. ਚਲੇ ਸਕਲ ਬਨ ਖੋਜਤ ਸਰਿਤਾ ਸਰ ਗਿਰਿ ਖੋਹ।
ਰਾਮ ਕਾਜ ਲਯਲੀਨ ਮਨ ਬਿਸਰਾ ਤਨ ਕਰ ਛੋਹ ॥ 23 ॥
ਕਤਹੁਁ ਹੋਇ ਨਿਸਿਚਰ ਸੈਂ ਭੇਟਾ। ਪ੍ਰਾਨ ਲੇਹਿਂ ਏਕ ਏਕ ਚਪੇਟਾ ॥
ਬਹੁ ਪ੍ਰਕਾਰ ਗਿਰਿ ਕਾਨਨ ਹੇਰਹਿਂ। ਕੌ ਮੁਨਿ ਮਿਲਤ ਤਾਹਿ ਸਬ ਘੇਰਹਿਮ੍ ॥
ਲਾਗਿ ਤ੍ਰੁਰੁਇਸ਼ਾ ਅਤਿਸਯ ਅਕੁਲਾਨੇ। ਮਿਲਿ ਨ ਜਲ ਘਨ ਗਹਨ ਭੁਲਾਨੇ ॥
ਮਨ ਹਨੁਮਾਨ ਕੀਨ੍ਹ ਅਨੁਮਾਨਾ। ਮਰਨ ਚਹਤ ਸਬ ਬਿਨੁ ਜਲ ਪਾਨਾ ॥
ਚਢ਼ਇ ਗਿਰਿ ਸਿਖਰ ਚਹੂਁ ਦਿਸਿ ਦੇਖਾ। ਭੂਮਿ ਬਿਬਿਰ ਏਕ ਕੌਤੁਕ ਪੇਖਾ ॥
ਚਕ੍ਰਬਾਕ ਬਕ ਹਂਸ ਉਡ਼ਆਹੀਂ। ਬਹੁਤਕ ਖਗ ਪ੍ਰਬਿਸਹਿਂ ਤੇਹਿ ਮਾਹੀਮ੍ ॥
ਗਿਰਿ ਤੇ ਉਤਰਿ ਪਵਨਸੁਤ ਆਵਾ। ਸਬ ਕਹੁਁ ਲੈ ਸੋਇ ਬਿਬਰ ਦੇਖਾਵਾ ॥
ਆਗੇਂ ਕੈ ਹਨੁਮਂਤਹਿ ਲੀਨ੍ਹਾ। ਪੈਠੇ ਬਿਬਰ ਬਿਲਂਬੁ ਨ ਕੀਨ੍ਹਾ ॥
ਦੋ. ਦੀਖ ਜਾਇ ਉਪਵਨ ਬਰ ਸਰ ਬਿਗਸਿਤ ਬਹੁ ਕਂਜ।
ਮਂਦਿਰ ਏਕ ਰੁਚਿਰ ਤਹਁ ਬੈਠਿ ਨਾਰਿ ਤਪ ਪੁਂਜ ॥ 24 ॥
ਦੂਰਿ ਤੇ ਤਾਹਿ ਸਬਨ੍ਹਿ ਸਿਰ ਨਾਵਾ। ਪੂਛੇਂ ਨਿਜ ਬ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਤਾਂਤ ਸੁਨਾਵਾ ॥
ਤੇਹਿਂ ਤਬ ਕਹਾ ਕਰਹੁ ਜਲ ਪਾਨਾ। ਖਾਹੁ ਸੁਰਸ ਸੁਂਦਰ ਫਲ ਨਾਨਾ ॥
ਮਜ੍ਜਨੁ ਕੀਨ੍ਹ ਮਧੁਰ ਫਲ ਖਾਏ। ਤਾਸੁ ਨਿਕਟ ਪੁਨਿ ਸਬ ਚਲਿ ਆਏ ॥
ਤੇਹਿਂ ਸਬ ਆਪਨਿ ਕਥਾ ਸੁਨਾਈ। ਮੈਂ ਅਬ ਜਾਬ ਜਹਾਁ ਰਘੁਰਾਈ ॥
ਮੂਦਹੁ ਨਯਨ ਬਿਬਰ ਤਜਿ ਜਾਹੂ। ਪੈਹਹੁ ਸੀਤਹਿ ਜਨਿ ਪਛਿਤਾਹੂ ॥
ਨਯਨ ਮੂਦਿ ਪੁਨਿ ਦੇਖਹਿਂ ਬੀਰਾ। ਠਾਢ਼ਏ ਸਕਲ ਸਿਂਧੁ ਕੇਂ ਤੀਰਾ ॥
ਸੋ ਪੁਨਿ ਗੀ ਜਹਾਁ ਰਘੁਨਾਥਾ। ਜਾਇ ਕਮਲ ਪਦ ਨਾਏਸਿ ਮਾਥਾ ॥
ਨਾਨਾ ਭਾਁਤਿ ਬਿਨਯ ਤੇਹਿਂ ਕੀਨ੍ਹੀ। ਅਨਪਾਯਨੀ ਭਗਤਿ ਪ੍ਰਭੁ ਦੀਨ੍ਹੀ ॥
ਦੋ. ਬਦਰੀਬਨ ਕਹੁਁ ਸੋ ਗੀ ਪ੍ਰਭੁ ਅਗ੍ਯਾ ਧਰਿ ਸੀਸ ।
ਉਰ ਧਰਿ ਰਾਮ ਚਰਨ ਜੁਗ ਜੇ ਬਂਦਤ ਅਜ ਈਸ ॥ 25 ॥
ਇਹਾਁ ਬਿਚਾਰਹਿਂ ਕਪਿ ਮਨ ਮਾਹੀਂ। ਬੀਤੀ ਅਵਧਿ ਕਾਜ ਕਛੁ ਨਾਹੀਮ੍ ॥
ਸਬ ਮਿਲਿ ਕਹਹਿਂ ਪਰਸ੍ਪਰ ਬਾਤਾ। ਬਿਨੁ ਸੁਧਿ ਲੇਁ ਕਰਬ ਕਾ ਭ੍ਰਾਤਾ ॥
ਕਹ ਅਂਗਦ ਲੋਚਨ ਭਰਿ ਬਾਰੀ। ਦੁਹੁਁ ਪ੍ਰਕਾਰ ਭਿ ਮ੍ਰੁਰੁਇਤ੍ਯੁ ਹਮਾਰੀ ॥
ਇਹਾਁ ਨ ਸੁਧਿ ਸੀਤਾ ਕੈ ਪਾਈ। ਉਹਾਁ ਗੇਁ ਮਾਰਿਹਿ ਕਪਿਰਾਈ ॥
ਪਿਤਾ ਬਧੇ ਪਰ ਮਾਰਤ ਮੋਹੀ। ਰਾਖਾ ਰਾਮ ਨਿਹੋਰ ਨ ਓਹੀ ॥
ਪੁਨਿ ਪੁਨਿ ਅਂਗਦ ਕਹ ਸਬ ਪਾਹੀਂ। ਮਰਨ ਭਯੁ ਕਛੁ ਸਂਸਯ ਨਾਹੀਮ੍ ॥
ਅਂਗਦ ਬਚਨ ਸੁਨਤ ਕਪਿ ਬੀਰਾ। ਬੋਲਿ ਨ ਸਕਹਿਂ ਨਯਨ ਬਹ ਨੀਰਾ ॥
ਛਨ ਏਕ ਸੋਚ ਮਗਨ ਹੋਇ ਰਹੇ। ਪੁਨਿ ਅਸ ਵਚਨ ਕਹਤ ਸਬ ਭੇ ॥
ਹਮ ਸੀਤਾ ਕੈ ਸੁਧਿ ਲਿਨ੍ਹੇਂ ਬਿਨਾ। ਨਹਿਂ ਜੈਂਹੈਂ ਜੁਬਰਾਜ ਪ੍ਰਬੀਨਾ ॥
ਅਸ ਕਹਿ ਲਵਨ ਸਿਂਧੁ ਤਟ ਜਾਈ। ਬੈਠੇ ਕਪਿ ਸਬ ਦਰ੍ਭ ਡਸਾਈ ॥
ਜਾਮਵਂਤ ਅਂਗਦ ਦੁਖ ਦੇਖੀ। ਕਹਿਂ ਕਥਾ ਉਪਦੇਸ ਬਿਸੇਸ਼ੀ ॥
ਤਾਤ ਰਾਮ ਕਹੁਁ ਨਰ ਜਨਿ ਮਾਨਹੁ। ਨਿਰ੍ਗੁਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮ ਅਜਿਤ ਅਜ ਜਾਨਹੁ ॥
ਦੋ. ਨਿਜ ਇਚ੍ਛਾ ਪ੍ਰਭੁ ਅਵਤਰਿ ਸੁਰ ਮਹਿ ਗੋ ਦ੍ਵਿਜ ਲਾਗਿ।
ਸਗੁਨ ਉਪਾਸਕ ਸਂਗ ਤਹਁ ਰਹਹਿਂ ਮੋਚ੍ਛ ਸਬ ਤ੍ਯਾਗਿ ॥ 26 ॥
ਏਹਿ ਬਿਧਿ ਕਥਾ ਕਹਹਿ ਬਹੁ ਭਾਁਤੀ ਗਿਰਿ ਕਂਦਰਾਁ ਸੁਨੀ ਸਂਪਾਤੀ ॥
ਬਾਹੇਰ ਹੋਇ ਦੇਖਿ ਬਹੁ ਕੀਸਾ। ਮੋਹਿ ਅਹਾਰ ਦੀਨ੍ਹ ਜਗਦੀਸਾ ॥
ਆਜੁ ਸਬਹਿ ਕਹਁ ਭਚ੍ਛਨ ਕਰੂਁ। ਦਿਨ ਬਹੁ ਚਲੇ ਅਹਾਰ ਬਿਨੁ ਮਰੂਁ ॥
ਕਬਹੁਁ ਨ ਮਿਲ ਭਰਿ ਉਦਰ ਅਹਾਰਾ। ਆਜੁ ਦੀਨ੍ਹ ਬਿਧਿ ਏਕਹਿਂ ਬਾਰਾ ॥
ਡਰਪੇ ਗੀਧ ਬਚਨ ਸੁਨਿ ਕਾਨਾ। ਅਬ ਭਾ ਮਰਨ ਸਤ੍ਯ ਹਮ ਜਾਨਾ ॥
ਕਪਿ ਸਬ ਉਠੇ ਗੀਧ ਕਹਁ ਦੇਖੀ। ਜਾਮਵਂਤ ਮਨ ਸੋਚ ਬਿਸੇਸ਼ੀ ॥
ਕਹ ਅਂਗਦ ਬਿਚਾਰਿ ਮਨ ਮਾਹੀਂ। ਧਨ੍ਯ ਜਟਾਯੂ ਸਮ ਕੌ ਨਾਹੀਮ੍ ॥
ਰਾਮ ਕਾਜ ਕਾਰਨ ਤਨੁ ਤ੍ਯਾਗੀ । ਹਰਿ ਪੁਰ ਗਯੁ ਪਰਮ ਬਡ਼ ਭਾਗੀ ॥
ਸੁਨਿ ਖਗ ਹਰਸ਼ ਸੋਕ ਜੁਤ ਬਾਨੀ । ਆਵਾ ਨਿਕਟ ਕਪਿਨ੍ਹ ਭਯ ਮਾਨੀ ॥
ਤਿਨ੍ਹਹਿ ਅਭਯ ਕਰਿ ਪੂਛੇਸਿ ਜਾਈ। ਕਥਾ ਸਕਲ ਤਿਨ੍ਹ ਤਾਹਿ ਸੁਨਾਈ ॥
ਸੁਨਿ ਸਂਪਾਤਿ ਬਂਧੁ ਕੈ ਕਰਨੀ। ਰਘੁਪਤਿ ਮਹਿਮਾ ਬਧੁਬਿਧਿ ਬਰਨੀ ॥
ਦੋ. ਮੋਹਿ ਲੈ ਜਾਹੁ ਸਿਂਧੁਤਟ ਦੇਉਁ ਤਿਲਾਂਜਲਿ ਤਾਹਿ ।
ਬਚਨ ਸਹਾਇ ਕਰਵਿ ਮੈਂ ਪੈਹਹੁ ਖੋਜਹੁ ਜਾਹਿ ॥ 27 ॥
ਅਨੁਜ ਕ੍ਰਿਯਾ ਕਰਿ ਸਾਗਰ ਤੀਰਾ। ਕਹਿ ਨਿਜ ਕਥਾ ਸੁਨਹੁ ਕਪਿ ਬੀਰਾ ॥
ਹਮ ਦ੍ਵੌ ਬਂਧੁ ਪ੍ਰਥਮ ਤਰੁਨਾਈ । ਗਗਨ ਗੇ ਰਬਿ ਨਿਕਟ ਉਡਾਈ ॥
ਤੇਜ ਨ ਸਹਿ ਸਕ ਸੋ ਫਿਰਿ ਆਵਾ । ਮੈ ਅਭਿਮਾਨੀ ਰਬਿ ਨਿਅਰਾਵਾ ॥
ਜਰੇ ਪਂਖ ਅਤਿ ਤੇਜ ਅਪਾਰਾ । ਪਰੇਉਁ ਭੂਮਿ ਕਰਿ ਘੋਰ ਚਿਕਾਰਾ ॥
ਮੁਨਿ ਏਕ ਨਾਮ ਚਂਦ੍ਰਮਾ ਓਹੀ। ਲਾਗੀ ਦਯਾ ਦੇਖੀ ਕਰਿ ਮੋਹੀ ॥
ਬਹੁ ਪ੍ਰਕਾਰ ਤੇਂਹਿ ਗ੍ਯਾਨ ਸੁਨਾਵਾ । ਦੇਹਿ ਜਨਿਤ ਅਭਿਮਾਨੀ ਛਡ਼ਆਵਾ ॥
ਤ੍ਰੇਤਾਁ ਬ੍ਰਹ੍ਮ ਮਨੁਜ ਤਨੁ ਧਰਿਹੀ। ਤਾਸੁ ਨਾਰਿ ਨਿਸਿਚਰ ਪਤਿ ਹਰਿਹੀ ॥
ਤਾਸੁ ਖੋਜ ਪਠਿਹਿ ਪ੍ਰਭੂ ਦੂਤਾ। ਤਿਨ੍ਹਹਿ ਮਿਲੇਂ ਤੈਂ ਹੋਬ ਪੁਨੀਤਾ ॥
ਜਮਿਹਹਿਂ ਪਂਖ ਕਰਸਿ ਜਨਿ ਚਿਂਤਾ । ਤਿਨ੍ਹਹਿ ਦੇਖਾਇ ਦੇਹੇਸੁ ਤੈਂ ਸੀਤਾ ॥
ਮੁਨਿ ਕਿ ਗਿਰਾ ਸਤ੍ਯ ਭਿ ਆਜੂ । ਸੁਨਿ ਮਮ ਬਚਨ ਕਰਹੁ ਪ੍ਰਭੁ ਕਾਜੂ ॥
ਗਿਰਿ ਤ੍ਰਿਕੂਟ ਊਪਰ ਬਸ ਲਂਕਾ । ਤਹਁ ਰਹ ਰਾਵਨ ਸਹਜ ਅਸਂਕਾ ॥
ਤਹਁ ਅਸੋਕ ਉਪਬਨ ਜਹਁ ਰਹੀ ॥ ਸੀਤਾ ਬੈਠਿ ਸੋਚ ਰਤ ਅਹੀ ॥
ਦੋ. ਮੈਂ ਦੇਖੁਁ ਤੁਮ੍ਹ ਨਾਹਿ ਗੀਘਹਿ ਦਸ਼੍ਟਿ ਅਪਾਰ ॥
ਬੂਢ ਭਯੁਁ ਨ ਤ ਕਰਤੇਉਁ ਕਛੁਕ ਸਹਾਯ ਤੁਮ੍ਹਾਰ ॥ 28 ॥
ਜੋ ਨਾਘਿ ਸਤ ਜੋਜਨ ਸਾਗਰ । ਕਰਿ ਸੋ ਰਾਮ ਕਾਜ ਮਤਿ ਆਗਰ ॥
ਮੋਹਿ ਬਿਲੋਕਿ ਧਰਹੁ ਮਨ ਧੀਰਾ । ਰਾਮ ਕ੍ਰੁਰੁਇਪਾਁ ਕਸ ਭਯੁ ਸਰੀਰਾ ॥
ਪਾਪਿਉ ਜਾ ਕਰ ਨਾਮ ਸੁਮਿਰਹੀਂ। ਅਤਿ ਅਪਾਰ ਭਵਸਾਗਰ ਤਰਹੀਮ੍ ॥
ਤਾਸੁ ਦੂਤ ਤੁਮ੍ਹ ਤਜਿ ਕਦਰਾਈ। ਰਾਮ ਹ੍ਰੁਰੁਇਦਯਁ ਧਰਿ ਕਰਹੁ ਉਪਾਈ ॥
ਅਸ ਕਹਿ ਗਰੁਡ਼ ਗੀਧ ਜਬ ਗਯੂ। ਤਿਨ੍ਹ ਕੇਂ ਮਨ ਅਤਿ ਬਿਸਮਯ ਭਯੂ ॥
ਨਿਜ ਨਿਜ ਬਲ ਸਬ ਕਾਹੂਁ ਭਾਸ਼ਾ। ਪਾਰ ਜਾਇ ਕਰ ਸਂਸਯ ਰਾਖਾ ॥
ਜਰਠ ਭਯੁਁ ਅਬ ਕਹਿ ਰਿਛੇਸਾ। ਨਹਿਂ ਤਨ ਰਹਾ ਪ੍ਰਥਮ ਬਲ ਲੇਸਾ ॥
ਜਬਹਿਂ ਤ੍ਰਿਬਿਕ੍ਰਮ ਭੇ ਖਰਾਰੀ। ਤਬ ਮੈਂ ਤਰੁਨ ਰਹੇਉਁ ਬਲ ਭਾਰੀ ॥
ਦੋ. ਬਲਿ ਬਾਁਧਤ ਪ੍ਰਭੁ ਬਾਢੇਉ ਸੋ ਤਨੁ ਬਰਨਿ ਨ ਜਾਈ।
ਉਭਯ ਧਰੀ ਮਹਁ ਦੀਨ੍ਹੀ ਸਾਤ ਪ੍ਰਦਚ੍ਛਿਨ ਧਾਇ ॥ 29 ॥
ਅਂਗਦ ਕਹਿ ਜਾਉਁ ਮੈਂ ਪਾਰਾ। ਜਿਯਁ ਸਂਸਯ ਕਛੁ ਫਿਰਤੀ ਬਾਰਾ ॥
ਜਾਮਵਂਤ ਕਹ ਤੁਮ੍ਹ ਸਬ ਲਾਯਕ। ਪਠਿਅ ਕਿਮਿ ਸਬ ਹੀ ਕਰ ਨਾਯਕ ॥
ਕਹਿ ਰੀਛਪਤਿ ਸੁਨੁ ਹਨੁਮਾਨਾ। ਕਾ ਚੁਪ ਸਾਧਿ ਰਹੇਹੁ ਬਲਵਾਨਾ ॥
ਪਵਨ ਤਨਯ ਬਲ ਪਵਨ ਸਮਾਨਾ। ਬੁਧਿ ਬਿਬੇਕ ਬਿਗ੍ਯਾਨ ਨਿਧਾਨਾ ॥
ਕਵਨ ਸੋ ਕਾਜ ਕਠਿਨ ਜਗ ਮਾਹੀਂ। ਜੋ ਨਹਿਂ ਹੋਇ ਤਾਤ ਤੁਮ੍ਹ ਪਾਹੀਮ੍ ॥
ਰਾਮ ਕਾਜ ਲਗਿ ਤਬ ਅਵਤਾਰਾ। ਸੁਨਤਹਿਂ ਭਯੁ ਪਰ੍ਵਤਾਕਾਰਾ ॥
ਕਨਕ ਬਰਨ ਤਨ ਤੇਜ ਬਿਰਾਜਾ। ਮਾਨਹੁ ਅਪਰ ਗਿਰਿਨ੍ਹ ਕਰ ਰਾਜਾ ॥
ਸਿਂਹਨਾਦ ਕਰਿ ਬਾਰਹਿਂ ਬਾਰਾ। ਲੀਲਹੀਂ ਨਾਸ਼ੁਁ ਜਲਨਿਧਿ ਖਾਰਾ ॥
ਸਹਿਤ ਸਹਾਯ ਰਾਵਨਹਿ ਮਾਰੀ। ਆਨੁਁ ਇਹਾਁ ਤ੍ਰਿਕੂਟ ਉਪਾਰੀ ॥
ਜਾਮਵਂਤ ਮੈਂ ਪੂਁਛੁਁ ਤੋਹੀ। ਉਚਿਤ ਸਿਖਾਵਨੁ ਦੀਜਹੁ ਮੋਹੀ ॥
ਏਤਨਾ ਕਰਹੁ ਤਾਤ ਤੁਮ੍ਹ ਜਾਈ। ਸੀਤਹਿ ਦੇਖਿ ਕਹਹੁ ਸੁਧਿ ਆਈ ॥
ਤਬ ਨਿਜ ਭੁਜ ਬਲ ਰਾਜਿਵ ਨੈਨਾ। ਕੌਤੁਕ ਲਾਗਿ ਸਂਗ ਕਪਿ ਸੇਨਾ ॥
ਛਂ. -ਕਪਿ ਸੇਨ ਸਂਗ ਸਁਘਾਰਿ ਨਿਸਿਚਰ ਰਾਮੁ ਸੀਤਹਿ ਆਨਿਹੈਂ।
ਤ੍ਰੈਲੋਕ ਪਾਵਨ ਸੁਜਸੁ ਸੁਰ ਮੁਨਿ ਨਾਰਦਾਦਿ ਬਖਾਨਿਹੈਮ੍ ॥
ਜੋ ਸੁਨਤ ਗਾਵਤ ਕਹਤ ਸਮੁਝਤ ਪਰਮ ਪਦ ਨਰ ਪਾਵੀ।
ਰਘੁਬੀਰ ਪਦ ਪਾਥੋਜ ਮਧੁਕਰ ਦਾਸ ਤੁਲਸੀ ਗਾਵੀ ॥
ਦੋ. ਭਵ ਭੇਸ਼ਜ ਰਘੁਨਾਥ ਜਸੁ ਸੁਨਹਿ ਜੇ ਨਰ ਅਰੁ ਨਾਰਿ।
ਤਿਨ੍ਹ ਕਰ ਸਕਲ ਮਨੋਰਥ ਸਿਦ੍ਧ ਕਰਿਹਿ ਤ੍ਰਿਸਿਰਾਰਿ ॥ 30(ਕ) ॥
ਸੋ. ਨੀਲੋਤ੍ਪਲ ਤਨ ਸ੍ਯਾਮ ਕਾਮ ਕੋਟਿ ਸੋਭਾ ਅਧਿਕ।
ਸੁਨਿਅ ਤਾਸੁ ਗੁਨ ਗ੍ਰਾਮ ਜਾਸੁ ਨਾਮ ਅਘ ਖਗ ਬਧਿਕ ॥ 30(ਖ) ॥
ਮਾਸਪਾਰਾਯਣ, ਤੇਈਸਵਾਁ ਵਿਸ਼੍ਰਾਮ
ਇਤਿ ਸ਼੍ਰੀਮਦ੍ਰਾਮਚਰਿਤਮਾਨਸੇ ਸਕਲਕਲਿਕਲੁਸ਼ਵਿਧ੍ਵਂਸਨੇ
ਚਤੁਰ੍ਥ ਸੋਪਾਨਃ ਸਮਾਪ੍ਤਃ।
(ਕਿਸ਼੍ਕਿਂਧਾਕਾਂਡ ਸਮਾਪ੍ਤ)