අෂ්ටාවක්ර උවාච ॥
යස්ය බෝධෝදයේ තාවත්ස්වප්නවද් භවති භ්රමඃ ।
තස්මෛ සුඛෛකරූපාය නමඃ ශාංතාය තේජසේ ॥ 18-1॥
අර්ජයිත්වාඛිලාන් අර්ථාන් භෝගානාප්නෝති පුෂ්කලාන් ।
න හි සර්වපරිත්යාගමංතරේණ සුඛී භවේත් ॥ 18-2॥
කර්තව්යදුඃඛමාර්තංඩජ්වාලාදග්ධාංතරාත්මනඃ ।
කුතඃ ප්රශමපීයූෂධාරාසාරමෘතේ සුඛම් ॥ 18-3॥
භවෝऽයං භාවනාමාත්රෝ න කිංචිත් පරමාර්ථතඃ ।
නාස්ත්යභාවඃ ස්වභාවානාං භාවාභාවවිභාවිනාම් ॥ 18-4॥
න දූරං න ච සංකෝචාල්ලබ්ධමේවාත්මනඃ පදම් ।
නිර්විකල්පං නිරායාසං නිර්විකාරං නිරංජනම් ॥ 18-5॥
ව්යාමෝහමාත්රවිරතෞ ස්වරූපාදානමාත්රතඃ ।
වීතශෝකා විරාජංතේ නිරාවරණදෘෂ්ටයඃ ॥ 18-6॥
සමස්තං කල්පනාමාත්රමාත්මා මුක්තඃ සනාතනඃ ।
ඉති විජ්ඤාය ධීරෝ හි කිමභ්යස්යති බාලවත් ॥ 18-7॥
ආත්මා බ්රහ්මේති නිශ්චිත්ය භාවාභාවෞ ච කල්පිතෞ ।
නිෂ්කාමඃ කිං විජානාති කිං බ්රූතේ ච කරෝති කිම් ॥ 18-8॥
අයං සෝऽහමයං නාහමිති ක්ෂීණා විකල්පනා ।
සර්වමාත්මේති නිශ්චිත්ය තූෂ්ණීංභූතස්ය යෝගිනඃ ॥ 18-9॥
න වික්ෂේපෝ න චෛකාග්ර්යං නාතිබෝධෝ න මූඪතා ।
න සුඛං න ච වා දුඃඛමුපශාංතස්ය යෝගිනඃ ॥ 18-10॥
ස්වාරාජ්යේ භෛක්ෂවෘත්තෞ ච ලාභාලාභේ ජනේ වනේ ।
නිර්විකල්පස්වභාවස්ය න විශේෂෝऽස්ති යෝගිනඃ ॥ 18-11॥
ක්ව ධර්මඃ ක්ව ච වා කාමඃ ක්ව චාර්ථඃ ක්ව විවේකිතා ।
ඉදං කෘතමිදං නේති ද්වංද්වෛර්මුක්තස්ය යෝගිනඃ ॥ 18-12॥
කෘත්යං කිමපි නෛවාස්ති න කාපි හෘදි රංජනා ।
යථා ජීවනමේවේහ ජීවන්මුක්තස්ය යෝගිනඃ ॥ 18-13॥
ක්ව මෝහඃ ක්ව ච වා විශ්වං ක්ව තද් ධ්යානං ක්ව මුක්තතා ।
සර්වසංකල්පසීමායාං විශ්රාංතස්ය මහාත්මනඃ ॥ 18-14॥
යේන විශ්වමිදං දෘෂ්ටං ස නාස්තීති කරෝතු වෛ ।
නිර්වාසනඃ කිං කුරුතේ පශ්යන්නපි න පශ්යති ॥ 18-15॥
යේන දෘෂ්ටං පරං බ්රහ්ම සෝऽහං බ්රහ්මේති චිංතයේත් ।
කිං චිංතයති නිශ්චිංතෝ ද්විතීයං යෝ න පශ්යති ॥ 18-16॥
දෘෂ්ටෝ යේනාත්මවික්ෂේපෝ නිරෝධං කුරුතේ ත්වසෞ ।
උදාරස්තු න වික්ෂිප්තඃ සාධ්යාභාවාත්කරෝති කිම් ॥ 18-17॥
ධීරෝ ලෝකවිපර්යස්තෝ වර්තමානෝऽපි ලෝකවත් ।
න සමාධිං න වික්ෂේපං න ලෝපං ස්වස්ය පශ්යති ॥ 18-18॥
භාවාභාවවිහීනෝ යස්තෘප්තෝ නිර්වාසනෝ බුධඃ ।
නෛව කිංචිත්කෘතං තේන ලෝකදෘෂ්ට්යා විකුර්වතා ॥ 18-19॥
ප්රවෘත්තෞ වා නිවෘත්තෞ වා නෛව ධීරස්ය දුර්ග්රහඃ ।
යදා යත්කර්තුමායාති තත්කෘත්වා තිෂ්ඨතඃ සුඛම් ॥ 18-20॥
නිර්වාසනෝ නිරාලංබඃ ස්වච්ඡංදෝ මුක්තබංධනඃ ।
ක්ෂිප්තඃ සංස්කාරවාතේන චේෂ්ටතේ ශුෂ්කපර්ණවත් ॥ 18-21॥
අසංසාරස්ය තු ක්වාපි න හර්ෂෝ න විෂාදතා ।
ස ශීතලමනා නිත්යං විදේහ ඉව රාජයේ ॥ 18-22॥
කුත්රාපි න ජිහාසාස්ති නාශෝ වාපි න කුත්රචිත් ।
ආත්මාරාමස්ය ධීරස්ය ශීතලාච්ඡතරාත්මනඃ ॥ 18-23॥
ප්රකෘත්යා ශූන්යචිත්තස්ය කුර්වතෝऽස්ය යදෘච්ඡයා ।
ප්රාකෘතස්යේව ධීරස්ය න මානෝ නාවමානතා ॥ 18-24॥
කෘතං දේහේන කර්මේදං න මයා ශුද්ධරූපිණා ।
ඉති චිංතානුරෝධී යඃ කුර්වන්නපි කරෝති න ॥ 18-25॥
අතද්වාදීව කුරුතේ න භවේදපි බාලිශඃ ।
ජීවන්මුක්තඃ සුඛී ශ්රීමාන් සංසරන්නපි ශෝභතේ ॥ 18-26॥
නානාවිචාරසුශ්රාංතෝ ධීරෝ විශ්රාංතිමාගතඃ ।
න කල්පතේ න ජානාති න ශ‍ඍණෝති න පශ්යති ॥ 18-27॥
අසමාධේරවික්ෂේපාන් න මුමුක්ෂුර්න චේතරඃ ।
නිශ්චිත්ය කල්පිතං පශ්යන් බ්රහ්මෛවාස්තේ මහාශයඃ ॥ 18-28॥
යස්යාංතඃ ස්යාදහංකාරෝ න කරෝති කරෝති සඃ ।
නිරහංකාරධීරේණ න කිංචිදකෘතං කෘතම් ॥ 18-29॥
නෝද්විග්නං න ච සංතුෂ්ටමකර්තෘ ස්පංදවර්ජිතම් ।
නිරාශං ගතසංදේහං චිත්තං මුක්තස්ය රාජතේ ॥ 18-30॥
නිර්ධ්යාතුං චේෂ්ටිතුං වාපි යච්චිත්තං න ප්රවර්තතේ ।
නිර්නිමිත්තමිදං කිංතු නිර්ධ්යායේති විචේෂ්ටතේ ॥ 18-31॥
තත්ත්වං යථාර්ථමාකර්ණ්ය මංදඃ ප්රාප්නෝති මූඪතාම් ।
අථවා යාති සංකෝචමමූඪඃ කෝऽපි මූඪවත් ॥ 18-32॥
ඒකාග්රතා නිරෝධෝ වා මූඪෛරභ්යස්යතේ භෘශම් ।
ධීරාඃ කෘත්යං න පශ්යංති සුප්තවත්ස්වපදේ ස්ථිතාඃ ॥ 18-33॥
අප්රයත්නාත් ප්රයත්නාද් වා මූඪෝ නාප්නෝති නිර්වෘතිම් ।
තත්ත්වනිශ්චයමාත්රේණ ප්රාජ්ඤෝ භවති නිර්වෘතඃ ॥ 18-34॥
ශුද්ධං බුද්ධං ප්රියං පූර්ණං නිෂ්ප්රපංචං නිරාමයම් ।
ආත්මානං තං න ජානංති තත්රාභ්යාසපරා ජනාඃ ॥ 18-35॥
නාප්නෝති කර්මණා මෝක්ෂං විමූඪෝऽභ්යාසරූපිණා ।
ධන්යෝ විජ්ඤානමාත්රේණ මුක්තස්තිෂ්ඨත්යවික්රියඃ ॥ 18-36॥
මූඪෝ නාප්නෝති තද් බ්රහ්ම යතෝ භවිතුමිච්ඡති ।
අනිච්ඡන්නපි ධීරෝ හි පරබ්රහ්මස්වරූපභාක් ॥ 18-37॥
නිරාධාරා ග්රහව්යග්රා මූඪාඃ සංසාරපෝෂකාඃ ।
ඒතස්යානර්ථමූලස්ය මූලච්ඡේදඃ කෘතෝ බුධෛඃ ॥ 18-38॥
න ශාංතිං ලභතේ මූඪෝ යතඃ ශමිතුමිච්ඡති ।
ධීරස්තත්ත්වං විනිශ්චිත්ය සර්වදා ශාංතමානසඃ ॥ 18-39॥
ක්වාත්මනෝ දර්ශනං තස්ය යද් දෘෂ්ටමවලංබතේ ।
ධීරාස්තං තං න පශ්යංති පශ්යංත්යාත්මානමව්යයම් ॥ 18-40॥
ක්ව නිරෝධෝ විමූඪස්ය යෝ නිර්බංධං කරෝති වෛ ।
ස්වාරාමස්යෛව ධීරස්ය සර්වදාසාවකෘත්රිමඃ ॥ 18-41॥
භාවස්ය භාවකඃ කශ්චින් න කිංචිද් භාවකෝපරඃ ।
උභයාභාවකඃ කශ්චිද් ඒවමේව නිරාකුලඃ ॥ 18-42॥
ශුද්ධමද්වයමාත්මානං භාවයංති කුබුද්ධයඃ ।
න තු ජානංති සංමෝහාද්යාවජ්ජීවමනිර්වෘතාඃ ॥ 18-43॥
මුමුක්ෂෝර්බුද්ධිරාලංබමංතරේණ න විද්යතේ ।
නිරාලංබෛව නිෂ්කාමා බුද්ධිර්මුක්තස්ය සර්වදා ॥ 18-44॥
විෂයද්වීපිනෝ වීක්ෂ්ය චකිතාඃ ශරණාර්ථිනඃ ।
විශංති ඣටිති ක්රෝඩං නිරෝධෛකාග්රසිද්ධයේ ॥ 18-45॥
නිර්වාසනං හරිං දෘෂ්ට්වා තූෂ්ණීං විෂයදංතිනඃ ।
පලායංතේ න ශක්තාස්තේ සේවංතේ කෘතචාටවඃ ॥ 18-46॥
න මුක්තිකාරිකාං ධත්තේ නිඃශංකෝ යුක්තමානසඃ ।
පශ්යන් ශ‍ඍණ්වන් ස්පෘශන් ජිඝ්රන්නශ්නන්නාස්තේ යථාසුඛම් ॥ 18-47॥
වස්තුශ්රවණමාත්රේණ ශුද්ධබුද්ධිර්නිරාකුලඃ ।
නෛවාචාරමනාචාරමෞදාස්යං වා ප්රපශ්යති ॥ 18-48॥
යදා යත්කර්තුමායාති තදා තත්කුරුතේ ඍජුඃ ।
ශුභං වාප්යශුභං වාපි තස්ය චේෂ්ටා හි බාලවත් ॥ 18-49॥
ස්වාතංත්ර්යාත්සුඛමාප්නෝති ස්වාතංත්ර්යාල්ලභතේ පරම් ।
ස්වාතංත්ර්යාන්නිර්වෘතිං ගච්ඡේත්ස්වාතංත්ර්යාත් පරමං පදම් ॥ 18-50॥
අකර්තෘත්වමභෝක්තෘත්වං ස්වාත්මනෝ මන්යතේ යදා ।
තදා ක්ෂීණා භවංත්යේව සමස්තාශ්චිත්තවෘත්තයඃ ॥ 18-51॥
උච්ඡෘංඛලාප්යකෘතිකා ස්ථිතිර්ධීරස්ය රාජතේ ।
න තු සස්පෘහචිත්තස්ය ශාංතිර්මූඪස්ය කෘත්රිමා ॥ 18-52॥
විලසංති මහාභෝගෛර්විශංති ගිරිගහ්වරාන් ।
නිරස්තකල්පනා ධීරා අබද්ධා මුක්තබුද්ධයඃ ॥ 18-53॥
ශ්රෝත්රියං දේවතාං තීර්ථමංගනාං භූපතිං ප්රියම් ।
දෘෂ්ට්වා සංපූජ්ය ධීරස්ය න කාපි හෘදි වාසනා ॥ 18-54॥
භෘත්යෛඃ පුත්රෛඃ කලත්රෛශ්ච දෞහිත්රෛශ්චාපි ගෝත්රජෛඃ ।
විහස්ය ධික්කෘතෝ යෝගී න යාති විකෘතිං මනාක් ॥ 18-55॥
සංතුෂ්ටෝऽපි න සංතුෂ්ටඃ ඛින්නෝऽපි න ච ඛිද්යතේ ।
තස්යාශ්චර්යදශාං තාං තාං තාදෘශා ඒව ජානතේ ॥ 18-56॥
කර්තව්යතෛව සංසාරෝ න තාං පශ්යංති සූරයඃ ।
ශූන්යාකාරා නිරාකාරා නිර්විකාරා නිරාමයාඃ ॥ 18-57॥
අකුර්වන්නපි සංක්ෂෝභාද් ව්යග්රඃ සර්වත්ර මූඪධීඃ ।
කුර්වන්නපි තු කෘත්යානි කුශලෝ හි නිරාකුලඃ ॥ 18-58॥
සුඛමාස්තේ සුඛං ශේතේ සුඛමායාති යාති ච ।
සුඛං වක්ති සුඛං භුංක්තේ ව්යවහාරේऽපි ශාංතධීඃ ॥ 18-59॥
ස්වභාවාද්යස්ය නෛවාර්තිර්ලෝකවද් ව්යවහාරිණඃ ।
මහාහ්රද ඉවාක්ෂෝභ්යෝ ගතක්ලේශඃ සුශෝභතේ ॥ 18-60॥
නිවෘත්තිරපි මූඪස්ය ප්රවෘත්ති රුපජායතේ ।
ප්රවෘත්තිරපි ධීරස්ය නිවෘත්තිඵලභාගිනී ॥ 18-61॥
පරිග්රහේෂු වෛරාග්යං ප්රායෝ මූඪස්ය දෘශ්යතේ ।
දේහේ විගලිතාශස්ය ක්ව රාගඃ ක්ව විරාගතා ॥ 18-62॥
භාවනාභාවනාසක්තා දෘෂ්ටිර්මූඪස්ය සර්වදා ।
භාව්යභාවනයා සා තු ස්වස්ථස්යාදෘෂ්ටිරූපිණී ॥ 18-63॥
සර්වාරංභේෂු නිෂ්කාමෝ යශ්චරේද් බාලවන් මුනිඃ ।
න ලේපස්තස්ය ශුද්ධස්ය ක්රියමාණේऽපි කර්මණි ॥ 18-64॥
ස ඒව ධන්ය ආත්මජ්ඤඃ සර්වභාවේෂු යඃ සමඃ ।
පශ්යන් ශ‍ඍණ්වන් ස්පෘශන් ජිඝ්රන්න් අශ්නන්නිස්තර්ෂමානසඃ ॥ 18-65॥
ක්ව සංසාරඃ ක්ව චාභාසඃ ක්ව සාධ්යං ක්ව ච සාධනම් ।
ආකාශස්යේව ධීරස්ය නිර්විකල්පස්ය සර්වදා ॥ 18-66॥
ස ජයත්යර්ථසංන්යාසී පූර්ණස්වරසවිග්රහඃ ।
අකෘත්රිමෝऽනවච්ඡින්නේ සමාධිර්යස්ය වර්තතේ ॥ 18-67॥
බහුනාත්ර කිමුක්තේන ජ්ඤාතතත්ත්වෝ මහාශයඃ ।
භෝගමෝක්ෂනිරාකාංක්ෂී සදා සර්වත්ර නීරසඃ ॥ 18-68॥
මහදාදි ජගද්ද්වෛතං නාමමාත්රවිජෘංභිතම් ।
විහාය ශුද්ධබෝධස්ය කිං කෘත්යමවශිෂ්යතේ ॥ 18-69॥
භ්රමභූතමිදං සර්වං කිංචින්නාස්තීති නිශ්චයී ।
අලක්ෂ්යස්ඵුරණඃ ශුද්ධඃ ස්වභාවේනෛව ශාම්යති ॥ 18-70॥
ශුද්ධස්ඵුරණරූපස්ය දෘශ්යභාවමපශ්යතඃ ।
ක්ව විධිඃ ක්ව ච වෛරාග්යං ක්ව ත්යාගඃ ක්ව ශමෝऽපි වා ॥ 18-71॥
ස්ඵුරතෝऽනංතරූපේණ ප්රකෘතිං ච න පශ්යතඃ ।
ක්ව බංධඃ ක්ව ච වා මෝක්ෂඃ ක්ව හර්ෂඃ ක්ව විෂාදිතා ॥ 18-72॥
බුද්ධිපර්යංතසංසාරේ මායාමාත්රං විවර්තතේ ।
නිර්මමෝ නිරහංකාරෝ නිෂ්කාමඃ ශෝභතේ බුධඃ ॥ 18-73॥
අක්ෂයං ගතසංතාපමාත්මානං පශ්යතෝ මුනේඃ ।
ක්ව විද්යා ච ක්ව වා විශ්වං ක්ව දේහෝऽහං මමේති වා ॥ 18-74॥
නිරෝධාදීනි කර්මාණි ජහාති ජඩධීර්යදි ।
මනෝරථාන් ප්රලාපාංශ්ච කර්තුමාප්නෝත්යතත්ක්ෂණාත් ॥ 18-75॥
මංදඃ ශ්රුත්වාපි තද්වස්තු න ජහාති විමූඪතාම් ।
නිර්විකල්පෝ බහිර්යත්නාදංතර්විෂයලාලසඃ ॥ 18-76॥
ජ්ඤානාද් ගලිතකර්මා යෝ ලෝකදෘෂ්ට්යාපි කර්මකෘත් ।
නාප්නෝත්යවසරං කර්තුං වක්තුමේව න කිංචන ॥ 18-77॥
ක්ව තමඃ ක්ව ප්රකාශෝ වා හානං ක්ව ච න කිංචන ।
නිර්විකාරස්ය ධීරස්ය නිරාතංකස්ය සර්වදා ॥ 18-78॥
ක්ව ධෛර්යං ක්ව විවේකිත්වං ක්ව නිරාතංකතාපි වා ।
අනිර්වාච්යස්වභාවස්ය නිඃස්වභාවස්ය යෝගිනඃ ॥ 18-79॥
න ස්වර්ගෝ නෛව නරකෝ ජීවන්මුක්තිර්න චෛව හි ।
බහුනාත්ර කිමුක්තේන යෝගදෘෂ්ට්යා න කිංචන ॥ 18-80॥
නෛව ප්රාර්ථයතේ ලාභං නාලාභේනානුශෝචති ।
ධීරස්ය ශීතලං චිත්තමමෘතේනෛව පූරිතම් ॥ 18-81॥
න ශාංතං ස්තෞති නිෂ්කාමෝ න දුෂ්ටමපි නිංදති ।
සමදුඃඛසුඛස්තෘප්තඃ කිංචිත් කෘත්යං න පශ්යති ॥ 18-82॥
ධීරෝ න ද්වේෂ්ටි සංසාරමාත්මානං න දිදෘක්ෂති ।
හර්ෂාමර්ෂවිනිර්මුක්තෝ න මෘතෝ න ච ජීවති ॥ 18-83॥
නිඃස්නේහඃ පුත්රදාරාදෞ නිෂ්කාමෝ විෂයේෂු ච ।
නිශ්චිංතඃ ස්වශරීරේऽපි නිරාශඃ ශෝභතේ බුධඃ ॥ 18-84॥
තුෂ්ටිඃ සර්වත්ර ධීරස්ය යථාපතිතවර්තිනඃ ।
ස්වච්ඡංදං චරතෝ දේශාන් යත්රස්තමිතශායිනඃ ॥ 18-85॥
පතතූදේතු වා දේහෝ නාස්ය චිංතා මහාත්මනඃ ।
ස්වභාවභූමිවිශ්රාංතිවිස්මෘතාශේෂසංසෘතේඃ ॥ 18-86॥
අකිංචනඃ කාමචාරෝ නිර්ද්වංද්වශ්ඡින්නසංශයඃ ।
අසක්තඃ සර්වභාවේෂු කේවලෝ රමතේ බුධඃ ॥ 18-87॥
නිර්මමඃ ශෝභතේ ධීරඃ සමලෝෂ්ටාශ්මකාංචනඃ ।
සුභින්නහෘදයග්රංථිර්විනිර්ධූතරජස්තමඃ ॥ 18-88॥
සර්වත්රානවධානස්ය න කිංචිද් වාසනා හෘදි ।
මුක්තාත්මනෝ විතෘප්තස්ය තුලනා කේන ජායතේ ॥ 18-89॥
ජානන්නපි න ජානාති පශ්යන්නපි න පශ්යති ।
බ්රුවන්න් අපි න ච බ්රූතේ කෝऽන්යෝ නිර්වාසනාදෘතේ ॥ 18-90॥
භික්ෂුර්වා භූපතිර්වාපි යෝ නිෂ්කාමඃ ස ශෝභතේ ।
භාවේෂු ගලිතා යස්ය ශෝභනාශෝභනා මතිඃ ॥ 18-91॥
ක්ව ස්වාච්ඡංද්යං ක්ව සංකෝචඃ ක්ව වා තත්ත්වවිනිශ්චයඃ ।
නිර්ව්යාජාර්ජවභූතස්ය චරිතාර්ථස්ය යෝගිනඃ ॥ 18-92॥
ආත්මවිශ්රාංතිතෘප්තේන නිරාශේන ගතාර්තිනා ।
අංතර්යදනුභූයේත තත් කථං කස්ය කථ්යතේ ॥ 18-93॥
සුප්තෝऽපි න සුෂුප්තෞ ච ස්වප්නේऽපි ශයිතෝ න ච ।
ජාගරේऽපි න ජාගර්ති ධීරස්තෘප්තඃ පදේ පදේ ॥ 18-94॥
ජ්ඤඃ සචිංතෝऽපි නිශ්චිංතඃ සේංද්රියෝऽපි නිරිංද්රියඃ ।
සුබුද්ධිරපි නිර්බුද්ධිඃ සාහංකාරෝऽනහංකෘතිඃ ॥ 18-95॥
න සුඛී න ච වා දුඃඛී න විරක්තෝ න සංගවාන් ।
න මුමුක්ෂුර්න වා මුක්තා න කිංචින්න ච කිංචන ॥ 18-96॥
වික්ෂේපේऽපි න වික්ෂිප්තඃ සමාධෞ න සමාධිමාන් ।
ජාඩ්යේऽපි න ජඩෝ ධන්යඃ පාංඩිත්යේऽපි න පංඩිතඃ ॥ 18-97॥
මුක්තෝ යථාස්ථිතිස්වස්ථඃ කෘතකර්තව්යනිර්වෘතඃ ।
සමඃ සර්වත්ර වෛතෘෂ්ණ්යාන්න ස්මරත්යකෘතං කෘතම් ॥ 18-98॥
න ප්රීයතේ වංද්යමානෝ නිංද්යමානෝ න කුප්යති ।
නෛවෝද්විජති මරණේ ජීවනේ නාභිනංදති ॥ 18-99॥
න ධාවති ජනාකීර්ණං නාරණ්යමුපශාංතධීඃ ।
යථාතථා යත්රතත්ර සම ඒවාවතිෂ්ඨතේ ॥ 18-100॥