అథ తృతీయోఽధ్యాయః ।
పరస్య విష్ణోః ఈశస్య మాయినామ అపి మోహినీమ్ ।
మాయాం వేదితుం ఇచ్ఛామః భగవంతః బ్రువంతు నః ॥ 1॥
న అనుతృప్యే జుషన్ యుష్మత్ వచః హరికథా అమృతమ్ ।
సంసారతాపనిఃతప్తః మర్త్యః తత్ తాప భేషజమ్ ॥ 2॥
అంతరిక్షః ఉవాచ ।
ఏభిః భూతాని భూతాత్మా మహాభూతైః మహాభుజ ।
ససర్జోత్ చ అవచాని ఆద్యః స్వమాత్రప్రసిద్ధయే ॥ 3॥
ఏవం సృష్టాని భూతాని ప్రవిష్టః పంచధాతుభిః ।
ఏకధా దశధా ఆత్మానం విభజన్ జుషతే గుణాన్ ॥ 4॥
గుణైః గుణాన్ సః భుంజానః ఆత్మప్రద్యోదితైః ప్రభుః ।
మన్యమానః ఇదం సృష్టం ఆత్మానం ఇహ సజ్జతే ॥ 5॥
కర్మాణి కర్మభిః కుర్వన్ సనిమిత్తాని దేహభృత్ ।
తత్ తత్ కర్మఫలం గృహ్ణన్ భ్రమతి ఇహ సుఖైతరమ్ ॥ 6॥
ఇత్థం కర్మగతీః గచ్ఛన్ బహ్వభద్రవహాః పుమాన్ ।
ఆభూతసంప్లవాత్ సర్గప్రలయౌ అశ్నుతే అవశః ॥ 7॥
ధాతు ఉపప్లవః ఆసన్నే వ్యక్తం ద్రవ్యగుణాత్మకమ్ ।
అనాదినిధనః కాలః హి అవ్యక్తాయ అపకర్షతి ॥ 8॥
శతవర్షాః హి అనావృష్టిః భవిష్యతి ఉల్బణా భువి ।
తత్ కాల ఉపచిత ఉష్ణ అర్కః లోకాన్ త్రీన్ ప్రతపిష్యతి ॥9॥
పాతాలతలం ఆరభ్య సంకర్షణముఖ అనలః ।
దహన్ ఊర్ధ్వశిఖః విష్వక్ వర్ధతే వాయునా ఈరితః ॥ 10॥
సాంవర్తకః మేఘగణః వర్షతి స్మ శతం సమాః ।
ధారాభిః హస్తిహస్తాభిః లీయతే సలిలే విరాట్ ॥ 11॥
తతః విరాజం ఉత్సృజ్య వైరాజః పురుషః నృప ।
అవ్యక్తం విశతే సూక్ష్మం నిరింధనః ఇవ అనలః ॥ 12॥
వాయునా హృతగంధా భూః సలిలత్వాయ కల్పతే ।
సలిలం తత్ ధృతరసం జ్యోతిష్ట్వాయ ఉపకల్పతే ॥ 13॥
హృతరూపం తు తమసా వాయౌ జ్యోతిః ప్రలీయతే ।
హృతస్పర్శః అవకాశేన వాయుః నభసి లీయతే ।
కాలాత్మనా హృతగుణం నవః ఆత్మని లీయతే ॥ 14॥
ఇంద్రియాణి మనః బుద్ధిః సహ వైకారికైః నృప ।
ప్రవిశంతి హి అహంకారం స్వగుణైః అహం ఆత్మని ॥ 15॥
ఏషా మాయా భగవతః సర్గస్థితి అంతకారిణీ ।
త్రివర్ణా వర్ణితా అస్మాభిః కిం భూయః శ్రోతుం ఇచ్ఛసి ॥ 16॥
రాజా ఉవాచ ।
యథా ఏతాం ఐశ్వరీం మాయాం దుస్తరాం అకృతాత్మభిః ।
తరంతి అంజః స్థూలధియః మహర్షః ఇదం ఉచ్యతాం ॥ 17॥
ప్రబుద్ధః ఉవాచ ।
కర్మాణి ఆరభమాణానాం దుఃఖహత్యై సుఖాయ చ ।
పశ్యేత్ పాకవిపర్యాసం మిథునీచారిణాం నృణామ్ ॥ 18॥
నిత్యార్తిదేన విత్తేన దుర్లభేన ఆత్మమృత్యునా ।
గృహ అపత్యాప్తపశుభిః కా ప్రీతిః సాధితైః చలైః ॥
19॥
ఏవం లోకం పరం విద్యాత్ నశ్వరం కర్మనిర్మితమ్ ।
సతుల్య అతిశయ ధ్వంసం యథా మండలవర్తినామ్ ॥ 20॥
తస్మాత్ గురుం ప్రపద్యేత జిజ్ఞాసుః శ్రేయః ఉత్తమమ్ ।
శాబ్దే పరే చ నిష్ణాతం బ్రహ్మణి ఉపశమాశ్రయమ్ ॥ 21॥
తత్ర భాగవతాన్ ధర్మాన్ శిక్షేత్ గురుఆత్మదైవతః ।
అమాయయా అనువృత్యా యైః తుష్యేత్ ఆత్మా ఆత్మదః హరిః ॥ 22॥
సర్వతః మనసః అసంగం ఆదౌ సంగం చ సాధుషు ।
దయాం మైత్రీం ప్రశ్రయం చ భూతేషు అద్ధా యథా ఉచితమ్ ॥ 23॥
శౌచం తపః తితిక్షాం చ మౌనం స్వాధ్యాయం ఆర్జవమ్ ।
బ్రహ్మచర్యం అహింసాం చ సమత్వం ద్వంద్వసంజ్ఞయోః ॥ 24॥
సర్వత్ర ఆత్మేశ్వర అన్వీక్షాం కైవల్యం అనికేతతామ్ ।
వివిక్తచీరవసనం సంతోషం యేన కేనచిత్ ॥ 25॥
శ్రద్ధాం భాగవతే శాస్త్రే అనిందాం అన్యత్ర చ అపి హి ।
మనోవాక్ కర్మదండం చ సత్యం శమదమౌ అపి ॥ 26॥
శ్రవణం కీర్తనం ధ్యానం హరేః అద్భుతకర్మణః ।
జన్మకర్మగుణానాం చ తదర్థే అఖిలచేష్టితమ్ ॥ 27॥
ఇష్టం దత్తం తపః జప్తం వృత్తం యత్ చ ఆత్మనః ప్రియమ్ ।
దారాన్ సుతాన్ గృహాన్ ప్రాణాన్ యత్ పరస్మై నివేదనమ్ ॥ 28॥
ఏవం కృష్ణాత్మనాథేషు మనుష్యేషు చ సౌహృదమ్ ।
పరిచర్యాం చ ఉభయత్ర మహత్సు నృషు సాధుషు ॥ 29॥
పరస్పర అనుకథనం పావనం భగవత్ యశః ।
మిథః రతిః మిథః తుష్టిః నివృత్తిః మిథః ఆత్మనః ॥ 30॥
స్మరంతః స్మారయంతః చ మిథః అఘౌఘహరం హరిమ్ ।
భక్త్యా సంజాతయా భక్త్యా బిభ్రతి ఉత్పులకాం తనుమ్ ॥ 31॥
క్వచిత్ రుదంతి అచ్యుతచింతయా క్వచిత్
హసంతి నందంతి వదంతి అలౌకికాః ।
నృత్యంతి గాయంతి అనుశీలయంతి
అజం భవంతి తూష్ణీం పరం ఏత్య నిర్వృతాః ॥ 32॥
ఇతి భాగవతాన్ ధర్మాన్ శిక్షన్ భక్త్యా తదుత్థయా ।
నారాయణపరః మాయం అంజః తరతి దుస్తరామ్ ॥ 33॥
రాజా ఉవాచ ।
నారాయణ అభిధానస్య బ్రహ్మణః పరమాత్మనః ।
నిష్ఠాం అర్హథ నః వక్తుం యూయం హి బ్రహ్మవిత్తమాః ॥ 34॥
పిప్పలాయనః ఉవాచ ।
స్థితి ఉద్భవప్రలయహేతుః అహేతుః అస్య
యత్ స్వప్నజాగరసుషుప్తిషు సత్ బహిః చ ।
దేహ ఇంద్రియాసుహృదయాని చరంతి యేన
సంజీవితాని తత్ అవేహి పరం నరేంద్ర ॥ 35॥
న ఏతత్ మనః విశతి వాగుత చక్షుః ఆత్మా
ప్రాణేంద్రియాణి చ యథా అనలం అర్చిషః స్వాః ।
శబ్దః అపి బోధకనిషేధతయా ఆత్మమూలం
అర్థ ఉక్తం ఆహ యదృతే న నిషేధసిద్ధిః ॥ 36॥
సత్వం రజః తమః ఇతి త్రివృదేకం ఆదౌ
సూత్రం మహాన్ అహం ఇతి ప్రవదంతి జీవమ్ ।
జ్ఞానక్రియా అర్థఫలరూపతయోః ఉశక్తి
బ్రహ్మ ఏవ భాతి సత్ అసత్ చ తయోః పరం యత్ ॥ 37॥
న ఆత్మా జజాన న మరిష్యతి న ఏధతే అసౌ
న క్షీయతే సవనవిత్ వ్యభిచారిణాం హి ।
సర్వత్ర శస్వదనపాయి ఉపలబ్ధిమాత్రం
ప్రాణః యథా ఇంద్రియవలేన వికల్పితం సత్ ॥ 38॥
అండేషు పేశిషు తరుషు అవినిశ్చితేషు
ప్రాణః హి జీవం ఉపధావతి తత్ర తత్ర ।
సన్నే యత్ ఇంద్రియగణే అహమి చ ప్రసుప్తే
కూటస్థః ఆశయమృతే తత్ అనుస్మృతిః నః ॥ 39॥
యః హి అబ్జ నాభ చరణ ఏషణయోః ఉభక్త్యా
చేతోమలాని విధమేత్ గుణకర్మజాని ।
తస్మిన్ విశుద్ధః ఉపలభ్యతః ఆత్మతత్త్వం
సాక్షాత్ యథా అమలదృశః సవితృప్రకాశః ॥ 40॥
కర్మయోగం వదత నః పురుషః యేన సంస్కృతః ।
విధూయ ఇహ ఆశు కర్మాణి నైష్కర్మ్యం విందతే పరమ్ ॥ 41॥
ఏవం ప్రశ్నం ఋషిన్ పూర్వం అపృచ్ఛం పితుః అంతికే ।
న అబ్రువన్ బ్రహ్మణః పుత్రాః తత్ర కారణం ఉచ్యతామ్ ॥ 42॥
ఆవిర్హోత్రః ఉవాచ ।
కర్మ అకర్మవికర్మ ఇతి వేదవాదః న లౌకికః ।
వేదస్య చ ఈశ్వరాత్మత్వాత్ తత్ర ముహ్యంతి సూరయః ॥ 43॥
పరోక్షవాదః వేదః అయం బాలానాం అనుశాసనమ్ ।
కర్మమోక్షాయ కర్మాణి విధత్తే హి అగదం యథా ॥ 44॥
న ఆచరేత్ యః తు వేద ఉక్తం స్వయం అజ్ఞః అజితేంద్రియః ।
వికర్మణా హి అధర్మేణ మృత్యోః మృత్యుం ఉపైతి సః ॥ 45॥
వేద ఉక్తం ఏవ కుర్వాణః నిఃసంగః అర్పితం ఈశ్వరే ।
నైష్కర్మ్యాం లభతే సిద్ధిం రోచనార్థా ఫలశ్రుతిః ॥ 46॥
యః ఆశు హృదయగ్రంథిం నిర్జిహీషుః పరాత్మనః ।
విధినా ఉపచరేత్ దేవం తంత్ర ఉక్తేన చ కేశవమ్ ॥ 47॥
లబ్ధ అనుగ్రహః ఆచార్యాత్ తేన సందర్శితాగమః ।
మహాపురుషం అభ్యర్చేత్ మూర్త్యా అభిమతయా ఆత్మనః ॥ 48॥
శుచిః సంముఖం ఆసీనః ప్రాణసంయమనాదిభిః ।
పిండం విశోధ్య సంన్యాసకృతరక్షః అర్చయేత్ హరిమ్ ॥ 49॥
అర్చాదౌ హృదయే చ అపి యథాలబ్ధ ఉపచారకైః ।
ద్రవ్యక్షితిఆత్మలింగాని నిష్పాద్య ప్రోక్ష్య చ ఆసనమ్ ॥ 50॥
పాద్యాదీన్ ఉపకల్ప్యా అథ సంనిధాప్య సమాహితః ।
హృత్ ఆదిభిః కృతన్యాసః మూలమంత్రేణ చ అర్చయేత్ ॥ 51॥
సాంగోపాంగాం సపార్షదాం తాం తాం మూర్తిం స్వమంత్రతః ।
పాద్య అర్ఘ్యాచమనీయాద్యైః స్నానవాసఃవిభూషణైః ॥ 52॥
గంధమాల్యాక్షతస్రగ్భిః ధూపదీపహారకైః ।
సాంగం సంపూజ్య విధివత్ స్తవైః స్తుత్వా నమేత్ హరిమ్ ॥ 53॥
ఆత్మాం తన్మయం ధ్యాయన్ మూర్తిం సంపూజయేత్ హరేః ।
శేషాం ఆధాయ శిరసి స్వధామ్ని ఉద్వాస్య సత్కృతమ్ ॥ 54॥
ఏవం అగ్ని అర్కతోయాదౌ అతిథౌ హృదయే చ యః ।
యజతి ఈశ్వరం ఆత్మానం అచిరాత్ ముచ్యతే హి సః ॥ 55॥
ఇతి శ్రీమద్భాగవతే మహాపురాణే పారమహంస్యాం
సంహితాయామేకాదశస్కంధే నిమిజాయంతసంవాదే
మాయాకర్మబ్రహ్మనిరూపణం తృతీయోఽధ్యాయః ॥