(శ్రీదేవీభాగవతం, ద్వాదశ స్కంధం, దశమోఽధ్యాయః, , మణిద్వీప వర్ణన – 1)
వ్యాస ఉవాచ –
బ్రహ్మలోకాదూర్ధ్వభాగే సర్వలోకోఽస్తి యః శ్రుతః ।
మణిద్వీపః స ఏవాస్తి యత్ర దేవీ విరాజతే ॥ 1 ॥
సర్వస్మాదధికో యస్మాత్సర్వలోకస్తతః స్మృతః ।
పురా పరాంబయైవాయం కల్పితో మనసేచ్ఛయా ॥ 2 ॥
సర్వాదౌ నిజవాసార్థం ప్రకృత్యా మూలభూతయా ।
కైలాసాదధికో లోకో వైకుంఠాదపి చోత్తమః ॥ 3 ॥
గోలోకాదపి సర్వస్మాత్సర్వలోకోఽధికః స్మృతః ।
నైతత్సమం త్రిలోక్యాం తు సుందరం విద్యతే క్వచిత్ ॥ 4 ॥
ఛత్రీభూతం త్రిజగతో భవసంతాపనాశకమ్ ।
ఛాయాభూతం తదేవాస్తి బ్రహ్మాండానాం తు సత్తమ ॥ 5 ॥
బహుయోజనవిస్తీర్ణో గంభీరస్తావదేవ హి ।
మణిద్వీపస్య పరితో వర్తతే తు సుధోదధిః ॥ 6 ॥
మరుత్సంఘట్టనోత్కీర్ణతరంగ శతసంకులః ।
రత్నాచ్ఛవాలుకాయుక్తో ఝషశంఖసమాకులః ॥ 7 ॥
వీచిసంఘర్షసంజాతలహరీకణశీతలః ।
నానాధ్వజసమాయుక్తా నానాపోతగతాగతైః ॥ 8 ॥
విరాజమానః పరితస్తీరరత్నద్రుమో మహాన్ ।
తదుత్తరమయోధాతునిర్మితో గగనే తతః ॥ 9 ॥
సప్తయోజనవిస్తీర్ణః ప్రాకారో వర్తతే మహాన్ ।
నానాశస్త్రప్రహరణా నానాయుద్ధవిశారదాః ॥ 10 ॥
రక్షకా నివసంత్యత్ర మోదమానాః సమంతతః ।
చతుర్ద్వారసమాయుక్తో ద్వారపాలశతాన్వితః ॥ 11 ॥
నానాగణైః పరివృతో దేవీభక్తియుతైర్నృప ।
దర్శనార్థం సమాయాంతి యే దేవా జగదీశితుః ॥ 12 ॥
తేషాం గణా వసంత్యత్ర వాహనాని చ తత్ర హి ।
విమానశతసంఘర్షఘంటాస్వనసమాకులః ॥ 13 ॥
హయహేషాఖురాఘాతబధిరీకృతదింముఖః ।
గణైః కిలకిలారావైర్వేత్రహస్తైశ్చ తాడితాః ॥ 14 ॥
సేవకా దేవసంగానాం భ్రాజంతే తత్ర భూమిప ।
తస్మింకోలాహలే రాజన్నశబ్దః కేనచిత్క్వచిత్ ॥ 15 ॥
కస్యచిచ్ఛ్రూయతేఽత్యంతం నానాధ్వనిసమాకులే ।
పదే పదే మిష్టవారిపరిపూర్ణసరాన్సి చ ॥ 16 ॥
వాటికా వివిధా రాజన్ రత్నద్రుమవిరాజితాః ।
తదుత్తరం మహాసారధాతునిర్మితమండలః ॥ 17 ॥
సాలోఽపరో మహానస్తి గగనస్పర్శి యచ్ఛిరః ।
తేజసా స్యాచ్ఛతగుణః పూర్వసాలాదయం పరః ॥ 18 ॥
గోపురద్వారసహితో బహువృక్షసమన్వితః ।
యా వృక్షజాతయః సంతి సర్వాస్తాస్తత్ర సంతి చ ॥ 19 ॥
నిరంతరం పుష్పయుతాః సదా ఫలసమన్వితాః ।
నవపల్లవసంయుక్తాః పరసౌరభసంకులాః ॥ 20 ॥
పనసా బకులా లోధ్రాః కర్ణికారాశ్చ శింశపాః ।
దేవదారుకాంచనారా ఆమ్రాశ్చైవ సుమేరవః ॥ 21 ॥
లికుచా హింగులాశ్చైలా లవంగాః కట్ఫలాస్తథా ।
పాటలా ముచుకుందాశ్చ ఫలిన్యో జఘనేఫలాః ॥ 22 ॥
తాలాస్తమాలాః సాలాశ్చ కంకోలా నాగభద్రకాః ।
పున్నాగాః పీలవః సాల్వకా వై కర్పూరశాఖినః ॥ 23 ॥
అశ్వకర్ణా హస్తికర్ణాస్తాలపర్ణాశ్చ దాడిమాః ।
గణికా బంధుజీవాశ్చ జంబీరాశ్చ కురండకాః ॥ 24 ॥
చాంపేయా బంధుజీవాశ్చ తథా వై కనకద్రుమాః ।
కాలాగురుద్రుమాశ్చైవ తథా చందనపాదపాః ॥ 25 ॥
ఖర్జూరా యూథికాస్తాలపర్ణ్యశ్చైవ తథేక్షవః ।
క్షీరవృక్షాశ్చ ఖదిరాశ్చించాభల్లాతకాస్తథా ॥ 26 ॥
రుచకాః కుటజా వృక్షా బిల్వవృక్షాస్తథైవ చ ।
తులసీనాం వనాన్యేవం మల్లికానాం తథైవ చ ॥ 27 ॥
ఇత్యాదితరుజాతీనాం వనాన్యుపవనాని చ ।
నానావాపీశతైర్యుక్తాన్యేవం సంతి ధరాధిప ॥ 28 ॥
కోకిలారావసంయుక్తా గున్జద్భ్రమరభూషితాః ।
నిర్యాసస్రావిణః సర్వే స్నిగ్ధచ్ఛాయాస్తరూత్తమాః ॥ 29 ॥
నానాఋతుభవా వృక్షా నానాపక్షిసమాకులాః ।
నానారసస్రావిణీభిర్నదీభిరతిశోభితాః ॥ 30 ॥
పారావతశుకవ్రాతసారికాపక్షమారుతైః ।
హంసపక్షసముద్భూత వాతవ్రాతైశ్చలద్ద్రుమమ్ ॥ 31 ॥
సుగంధగ్రాహిపవనపూరితం తద్వనోత్తమమ్ ।
సహితం హరిణీయూథైర్ధావమానైరితస్తతః ॥ 32 ॥
నృత్యద్బర్హికదంబస్య కేకారావైః సుఖప్రదైః ।
నాదితం తద్వనం దివ్యం మధుస్రావి సమంతతః ॥ 33 ॥
కాంస్యసాలాదుత్తరే తు తామ్రసాలః ప్రకీర్తితః ।
చతురస్రసమాకార ఉన్నత్యా సప్తయోజనః ॥ 34 ॥
ద్వయోస్తు సాలయోర్మధ్యే సంప్రోక్తా కల్పవాటికా ।
యేషాం తరూణాం పుష్పాణి కాంచనాభాని భూమిప ॥ 35 ॥
పత్రాణి కాంచనాభాని రత్నబీజఫలాని చ ।
దశయోజనగంధో హి ప్రసర్పతి సమంతతః ॥ 36 ॥
తద్వనం రక్షితం రాజన్వసంతేనర్తునానిశమ్ ।
పుష్పసింహాసనాసీనః పుష్పచ్ఛత్రవిరాజితః ॥ 37 ॥
పుష్పభూషాభూషితశ్చ పుష్పాసవవిఘూర్ణితః ।
మధుశ్రీర్మాధవశ్రీశ్చ ద్వే భార్యే తస్య సమ్మతే ॥ 38 ॥
క్రీడతః స్మేరవదనే సుమస్తబకకందుకైః ।
అతీవ రమ్యం విపినం మధుస్రావి సమంతతః ॥ 39 ॥
దశయోజనపర్యంతం కుసుమామోదవాయునా ।
పూరితం దివ్యగంధర్వైః సాంగనైర్గానలోలుపైః ॥ 40 ॥
శోభితం తద్వనం దివ్యం మత్తకోకిలనాదితమ్ ।
వసంతలక్ష్మీసంయుక్తం కామికామప్రవర్ధనమ్ ॥ 41 ॥
తామ్రసాలాదుత్తరత్ర సీససాలః ప్రకీర్తితః ।
సముచ్ఛ్రాయః స్మృతోఽప్యస్య సప్తయోజనసంఖ్యయా ॥ 42 ॥
సంతానవాటికామధ్యే సాలయోస్తు ద్వయోర్నృప ।
దశయోజనగంధస్తు ప్రసూనానాం సమంతతః ॥ 43 ॥
హిరణ్యాభాని కుసుమాన్యుత్ఫుల్లాని నిరంతరమ్ ।
అమృతద్రవసంయుక్తఫలాని మధురాణి చ ॥ 44 ॥
గ్రీష్మర్తుర్నాయకస్తస్యా వాటికాయా నృపోత్తమ ।
శుక్రశ్రీశ్చ శుచిశ్రీశ్చ ద్వే భార్యే తస్య సమ్మతే ॥ 45 ॥
సంతాపత్రస్తలోకాస్తు వృక్షమూలేషు సంస్థితాః ।
నానాసిద్ధైః పరివృతో నానాదేవైః సమన్వితః ॥ 46 ॥
విలాసినీనాం బృందైస్తు చందనద్రవపంకిలైః ।
పుష్పమాలాభూషితైస్తు తాలవృంతకరాంబుజైః ॥ 47 ॥
[పాఠభేదః- ప్రాకారః]
ప్రకారః శోభితో ఏజచ్ఛీతలాంబునిషేవిభిః ।
సీససాలాదుత్తరత్రాప్యారకూటమయః శుభః ॥ 48 ॥
ప్రాకారో వర్తతే రాజన్మునియోజనదైర్ఘ్యవాన్ ।
హరిచందనవృక్షాణాం వాటీ మధ్యే తయోః స్మృతా ॥ 49 ॥
సాలయోరధినాథస్తు వర్షర్తుర్మేఘవాహనః ।
విద్యుత్పింగలనేత్రశ్చ జీమూతకవచః స్మృతః ॥ 50 ॥
వజ్రనిర్ఘోషముఖరశ్చేంద్రధన్వా సమంతతః ।
సహస్రశో వారిధారా ముంచన్నాస్తే గణావృతః ॥ 51 ॥
నభః శ్రీశ్చ నభస్యశ్రీః స్వరస్యా రస్యమాలినీ ।
అంబా దులా నిరత్నిశ్చాభ్రమంతీ మేఘయంతికా ॥ 52 ॥
వర్షయంతీ చిబుణికా వారిధారా చ సమ్మతాః ।
వర్షర్తోర్ద్వాదశ ప్రోక్తాః శక్తయో మదవిహ్వలాః ॥ 53 ॥
నవపల్లవవృక్షాశ్చ నవీనలతికాన్వితాః ।
హరితాని తృణాన్యేవ వేష్టితా యైర్ధరాఽఖిలా ॥ 54 ॥
నదీనదప్రవాహాశ్చ ప్రవహంతి చ వేగతః ।
సరాంసి కలుషాంబూని రాగిచిత్తసమాని చ ॥ 55 ॥
వసంతి దేవాః సిద్ధాశ్చ యే దేవీకర్మకారిణః ।
వాపీకూపతడాగాశ్చ యే దేవ్యర్థం సమర్పితాః ॥ 56 ॥
తే గణా నివసంత్యత్ర సవిలాసాశ్చ సాంగనాః ।
ఆరకూటమయాదగ్రే సప్తయోజనదైర్ఘ్యవాన్ ॥ 57 ॥
పంచలోహాత్మకః సాలో మధ్యే మందారవాటికా ।
నానాపుష్పలతాకీర్ణా నానాపల్లవశోభితా ॥ 58 ॥
అధిష్ఠాతాఽత్ర సంప్రోక్తః శరదృతురనామయః ।
ఇషలక్ష్మీరూర్జలక్ష్మీర్ద్వే భార్యే తస్య సమ్మతే ॥ 59 ॥
నానాసిద్ధా వసంత్యత్ర సాంగనాః సపరిచ్ఛదాః ।
పంచలోహమయాదగ్రే సప్తయోజనదైర్ఘ్యవాన్ ॥ 60 ॥
దీప్యమానో మహాశృంగైర్వర్తతే రౌప్యసాలకః ।
పారిజాతాటవీమధ్యే ప్రసూనస్తబకాన్వితా ॥ 61 ॥
దశయోజనగంధీని కుసుమాని సమంతతః ।
మోదయంతి గణాన్సర్వాన్యే దేవీకర్మకారిణః ॥ 62 ॥
తత్రాధినాథః సంప్రోక్తో హేమంతర్తుర్మహోజ్జ్వలః ।
సగణః సాయుధః సర్వాన్ రాగిణో రంజయన్నపః ॥ 63 ॥
సహశ్రీశ్చ సహస్యశ్రీర్ద్వే భార్యే తస్య సమ్మతే ।
వసంతి తత్ర సిద్ధాశ్చ యే దేవీవ్రతకారిణః ॥ 64 ॥
రౌప్యసాలమయాదగ్రే సప్తయోజనదైర్ఘ్యవాన్ ।
సౌవర్ణసాలః సంప్రోక్తస్తప్తహాటకకల్పితః ॥ 65 ॥
మధ్యే కదంబవాటీ తు పుష్పపల్లవశోభితా ।
కదంబమదిరాధారాః ప్రవర్తంతే సహస్రశః ॥ 66 ॥
యాభిర్నిపీతపీతాభిర్నిజానందోఽనుభూయతే ।
తత్రాధినాథః సంప్రోక్తః శైశిరర్తుర్మహోదయః ॥ 67 ॥
తపఃశ్రీశ్చ తపస్యశ్రీర్ద్వే భార్యే తస్య సమ్మతే ।
మోదమానః సహైతాభ్యాం వర్తతే శిశిరాకృతిః ॥ 68 ॥
నానావిలాససంయుక్తో నానాగణసమావృతః ।
నివసంతి మహాసిద్ధా యే దేవీదానకారిణః ॥ 69 ॥
నానాభోగసముత్పన్నమహానందసమన్వితాః ।
సాంగనాః పరివారైస్తు సంఘశః పరివారితాః ॥ 70 ॥
స్వర్ణసాలమయాదగ్రే మునియోజనదైర్ఘ్యవాన్ ।
పుష్పరాగమయః సాలః కుంకుమారుణవిగ్రహః ॥ 71 ॥
పుష్పరాగమయీ భూమిర్వనాన్యుపవనాని చ ।
రత్నవృక్షాలవాలాశ్చ పుష్పరాగమయాః స్మృతాః ॥ 72 ॥
ప్రాకారో యస్య రత్నస్య తద్రత్నరచితా ద్రుమాః ।
వనభూః పక్షినశ్చైవ రత్నవర్ణజలాని చ ॥ 73 ॥
మండపా మండపస్తంభాః సరాన్సి కమలాని చ ।
ప్రాకారే తత్ర యద్యత్స్యాత్తత్సర్వం తత్సమం భవేత్ ॥ 74 ॥
పరిభాషేయముద్దిష్టా రత్నసాలాదిషు ప్రభో ।
తేజసా స్యాల్లక్షగుణః పూర్వసాలాత్పరో నృప ॥ 75 ॥
దిక్పాలా నివసంత్యత్ర ప్రతిబ్రహ్మాన్డవర్తినామ్ ।
దిక్పాలానాం సమష్ట్యాత్మరూపాః స్ఫూర్జద్వరాయుధాః ॥ 76 ॥
పూర్వాశాయాం సముత్తుంగశృంగా పూరమరావతీ ।
నానోపవనసంయుక్తా మహేంద్రస్తత్ర రాజతే ॥ 77 ॥
స్వర్గశోభా చ యా స్వర్గే యావతీ స్యాత్తతోఽధికా ।
సమష్టిశతనేత్రస్య సహస్రగుణతః స్మృతా ॥ 78 ॥
ఐరావతసమారూఢో వజ్రహస్తః ప్రతాపవాన్ ।
దేవసేనాపరివృతో రాజతేఽత్ర శతక్రతుః ॥ 79 ॥
దేవాంగనాగణయుతా శచీ తత్ర విరాజతే ।
వహ్నికోణే వహ్నిపురీ వహ్నిపూః సదృశీ నృప ॥ 80 ॥
స్వాహాస్వధాసమాయుక్తో వహ్నిస్తత్ర విరాజతే ।
నిజవాహనభూషాఢ్యో నిజదేవగణైర్వృతః ॥ 81 ॥
యామ్యాశాయాం యమపురీ తత్ర దండధరో మహాన్ ।
స్వభటైర్వేష్టితో రాజన్ చిత్రగుప్తపురోగమైః ॥ 82 ॥
నిజశక్తియుతో భాస్వత్తనయోఽస్తి యమో మహాన్ ।
నైరృత్యాం దిశి రాక్షస్యాం రాక్షసైః పరివారితః ॥ 83 ॥
ఖడ్గధారీ స్ఫురన్నాస్తే నిరృతిర్నిజశక్తియుక్ ।
వారుణ్యాం వరుణో రాజా పాశధారీ ప్రతాపవాన్ ॥ 84 ॥
మహాఝశసమారూఢో వారుణీమధువిహ్వలః ।
నిజశక్తిసమాయుక్తో నిజయాదోగణాన్వితః ॥ 85 ॥
సమాస్తే వారుణే లోకే వరుణానీరతాకులః ।
వాయుకోణే వాయులోకో వాయుస్తత్రాధితిష్ఠతి ॥ 86 ॥
వాయుసాధనసంసిద్ధయోగిభిః పరివారితః ।
ధ్వజహస్తో విశాలాక్షో మృగవాహనసంస్థితః ॥ 87 ॥
మరుద్గణైః పరివృతో నిజశక్తిసమన్వితః ।
ఉత్తరస్యాం దిశి మహాన్యక్షలోకోఽస్తి భూమిప ॥ 88 ॥
యక్షాధిరాజస్తత్రాఽఽస్తే వృద్ధిఋద్ధ్యాదిశక్తిభిః ।
నవభిర్నిధిభిర్యుక్తస్తుందిలో ధననాయకః ॥ 89 ॥
మణిభద్రః పూర్ణభద్రో మణిమాన్మణికంధరః ।
మణిభూషో మణిస్రగ్వీ మణికార్ముకధారకః ॥ 90 ॥
ఇత్యాదియక్షసేనానీసహితో నిజశక్తియుక్ ।
ఈశానకోణే సంప్రోక్తో రుద్రలోకో మహత్తరః ॥ 91 ॥
అనర్ఘ్యరత్నఖచితో యత్ర రుద్రోఽధిదైవతమ్ ।
మన్యుమాందీప్తనయనో బద్ధపృష్ఠమహేషుధిః ॥ 92 ॥
స్ఫూర్జద్ధనుర్వామహస్తోఽధిజ్యధన్వభిరావృతః ।
స్వసమానైరసంఖ్యాతరుద్రైః శూలవరాయుధైః ॥ 93 ॥
వికృతాస్యైః కరాలాస్యైర్వమద్వహ్నిభిరాస్యతః ।
దశహస్తైః శతకరైః సహస్రభుజసంయుతైః ॥ 94 ॥
దశపాదైర్దశగ్రీవైస్త్రినేత్రైరుగ్రమూర్తిభిః ।
అంతరిక్షచరా యే చ యే చ భూమిచరాః స్మృతాః ॥ 95 ॥
రుద్రాధ్యాయే స్మృతా రుద్రాస్తైః సర్వైశ్చ సమావృతః ।
రుద్రాణీకోటిసహితో భద్రకాల్యాదిమాతృభిః ॥ 96 ॥
నానాశక్తిసమావిష్టడామర్యాదిగణావృతః ।
వీరభద్రాదిసహితో రుద్రో రాజన్విరాజతే ॥ 97 ॥
ముండమాలాధరో నాగవలయో నాగకంధరః ।
వ్యాఘ్రచర్మపరీధానో గజచర్మోత్తరీయకః ॥ 98 ॥
చితాభస్మాంగలిప్తాంగః ప్రమథాదిగణావృతః ।
నినదడ్డమరుధ్వానైర్బధిరీకృతదింముఖః ॥ 99 ॥
అట్టహాసాస్ఫోటశబ్దైః సంత్రాసితనభస్తలః ।
భూతసంఘసమావిష్టో భూతావాసో మహేశ్వరః ॥ 100 ॥
ఈశానదిక్పతిః సోఽయం నామ్నా చేశాన ఏవ చ ॥ 101 ॥
ఇతి శ్రీదేవీభాగవతే మహాపురాణే ద్వాదశస్కంధే మణిద్వీపవర్ణనం నామ దశమోఽధ్యాయః ॥