॥ అథ శ్రీమహాభారతే ఉద్యోగపర్వణి ప్రజాగరపర్వణి విదురనీతివాక్యే త్రయస్త్రింశోఽధ్యాయః ॥
వైశంపాయన ఉవాచ ।
ద్వాఃస్థం ప్రాహ మహాప్రాజ్ఞో ధృతరాష్ట్రో మహీపతిః ।
విదురం ద్రష్టుమిచ్ఛామి తమిహానయ మాచిరమ్ ॥ 1॥
ప్రహితో ధృతరాష్ట్రేణ దూతః క్షత్తారమబ్రవీత్ ।
ఈశ్వరస్త్వాం మహారాజో మహాప్రాజ్ఞ దిదృక్షతి ॥ 2॥
ఏవముక్తస్తు విదురః ప్రాప్య రాజనివేశనమ్ ।
అబ్రవీద్ధృతరాష్ట్రాయ ద్వాఃస్థ మాం ప్రతివేదయ ॥ 3॥
ద్వాఃస్థ ఉవాచ ।
విదురోఽయమనుప్రాప్తో రాజేంద్ర తవ శాసనాత్ ।
ద్రష్టుమిచ్ఛతి తే పాదౌ కిం కరోతు ప్రశాధి మామ్ ॥ 4॥
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ ।
ప్రవేశయ మహాప్రాజ్ఞం విదురం దీర్ఘదర్శినమ్ ।
అహం హి విదురస్యాస్య నాకాల్యో జాతు దర్శనే ॥ 5॥
ద్వాఃస్థ ఉవాచ ।
ప్రవిశాంతః పురం క్షత్తర్మహారాజస్య ధీమతః ।
న హి తే దర్శనేఽకాల్యో జాతు రాజా బ్రవీతి మామ్ ॥ 6॥
వైశంపాయన ఉవాచ ।
తతః ప్రవిశ్య విదురో ధృతరాష్ట్ర నివేశనమ్ ।
అబ్రవీత్ప్రాంజలిర్వాక్యం చింతయానం నరాధిపమ్ ॥ 7॥
విదురోఽహం మహాప్రాజ్ఞ సంప్రాప్తస్తవ శాసనాత్ ।
యది కిం చన కర్తవ్యమయమస్మి ప్రశాధి మామ్ ॥ 8॥
ధృతరష్త్ర ఉవాచ ।
సంజయో విదుర ప్రాప్తో గర్హయిత్వా చ మాం గతః ।
అజాతశత్రోః శ్వో వాక్యం సభామధ్యే స వక్ష్యతి ॥ 9॥
తస్యాద్య కురువీరస్య న విజ్ఞాతం వచో మయా ।
తన్మే దహతి గాత్రాణి తదకార్షీత్ప్రజాగరమ్ ॥ 10॥
జాగ్రతో దహ్యమానస్య శ్రేయో యదిహ పశ్యసి ।
తద్బ్రూహి త్వం హి నస్తాత ధర్మార్థకుశలో హ్యసి ॥ 11॥
యతః ప్రాప్తః సంజయః పాండవేభ్యో
న మే యథావన్మనసః ప్రశాంతిః ।
సవేంద్రియాణ్యప్రకృతిం గతాని
కిం వక్ష్యతీత్యేవ హి మేఽద్య చింతా ॥ 12॥
తన్మే బ్రూహి విదుర త్వం యథావన్
మనీషితం సర్వమజాతశత్రోః ।
యథా చ నస్తాత హితం భవేచ్చ
ప్రజాశ్చ సర్వాః సుఖితా భవేయుః ॥- ॥
విదుర ఉవాచ ।
అభియుక్తం బలవతా దుర్బలం హీనసాధనమ్ ।
హృతస్వం కామినం చోరమావిశంతి ప్రజాగరాః ॥ 13॥
కచ్చిదేతైర్మహాదోషైర్న స్పృష్టోఽసి నరాధిప ।
కచ్చిన్న పరవిత్తేషు గృధ్యన్విపరితప్యసే ॥ 14॥
ధృతరాష్ట్ర ఉవాచ ।
శ్రోతుమిచ్ఛామి తే ధర్మ్యం పరం నైఃశ్రేయసం వచః ।
అస్మిన్రాజర్షివంశే హి త్వమేకః ప్రాజ్ఞసమ్మతః ॥ 15॥
విదుర ఉవాచ ।
రజా లక్షణసంపన్నస్త్రైలోక్యస్యాధిపో భవేత్ ।
ప్రేష్యస్తే ప్రేషితశ్చైవ ధృతరాష్ట్ర యుధిష్ఠిరః ॥- ॥
విపరీతతరశ్చ త్వం భాగధేయే న సమ్మతః ।
అర్చిషాం ప్రక్షయాచ్చైవ ధర్మాత్మా ధర్మకోవిదః ॥- ॥
ఆనృశంస్యాదనుక్రోశాద్ధర్మాత్సత్యాత్పరాక్రమాత్ ।
గురుత్వాత్త్వయి సంప్రేక్ష్య బహూన్క్లేషాంస్తితిక్షతే ॥- ॥
దుర్యోధనే సౌబలే చ కర్ణే దుఃశాసనే తథా ।
ఏతేష్వైశ్వర్యమాధాయ కథం త్వం భూతిమిచ్ఛసి ॥- ॥
ఏకస్మాత్వృక్షాద్యజ్ఞపత్రాణి రాజన్
స్రుక్చ ద్రౌణీ పేఠనీపీడనే చ ।
ఏతస్మాద్రాజన్బ్రువతో మే నిబోధ
ఏకస్మాద్వై జాయతేఽసచ్చ సచ్చ ॥- ॥
ఆత్మజ్ఞానం సమారంభస్తితిక్షా ధర్మనిత్యతా ।
యమర్థాన్నాపకర్షంతి స వై పణ్దిత ఉచ్యతే ॥- ॥
నిషేవతే ప్రశస్తాని నిందితాని న సేవతే ।
అనాస్తికః శ్రద్దధాన ఏతత్పండిత లక్షణమ్ ॥ 16॥
క్రోధో హర్షశ్చ దర్పశ్చ హ్రీస్తంభో మాన్యమానితా ।
యమర్థాన్నాపకర్షంతి స వై పండిత ఉచ్యతే ॥ 17॥
యస్య కృత్యం న జానంతి మంత్రం వా మంత్రితం పరే ।
కృతమేవాస్య జానంతి స వై పండిత ఉచ్యతే ॥ 18॥
యస్య కృత్యం న విఘ్నంతి శీతముష్ణం భయం రతిః ।
సమృద్ధిరసమృద్ధిర్వా స వై పండిత ఉచ్యతే ॥ 19॥
యస్య సంసారిణీ ప్రజ్ఞా ధర్మార్థావనువర్తతే ।
కామాదర్థం వృణీతే యః స వై పండిత ఉచ్యతే ॥ 20॥
యథాశక్తి చికీర్షంతి యథాశక్తి చ కుర్వతే ।
న కిం చిదవమన్యంతే పండితా భరతర్షభ ॥ 21॥
క్షిప్రం విజానాతి చిరం శ‍ఋణోతి
విజ్ఞాయ చార్థం భజతే న కామాత్ ।
నాసంపృష్టో వ్యౌపయుంక్తే పరార్థే
తత్ప్రజ్ఞానం ప్రథమం పండితస్య ॥ 22॥
నాప్రాప్యమభివాంఛంతి నష్టం నేచ్ఛంతి శోచితుమ్ ।
ఆపత్సు చ న ముహ్యంతి నరాః పండిత బుద్ధయః ॥ 23॥
నిశ్చిత్య యః ప్రక్రమతే నాంతర్వసతి కర్మణః ।
అవంధ్య కాలో వశ్యాత్మా స వై పండిత ఉచ్యతే ॥ 24॥
ఆర్య కర్మణి రాజ్యంతే భూతికర్మాణి కుర్వతే ।
హితం చ నాభ్యసూయంతి పండితా భరతర్షభ ॥ 25॥
న హృష్యత్యాత్మసమ్మానే నావమానేన తప్యతే ।
గాంగో హ్రద ఇవాక్షోభ్యో యః స పండిత ఉచ్యతే ॥ 26॥
తత్త్వజ్ఞః సర్వభూతానాం యోగజ్ఞః సర్వకర్మణామ్ ।
ఉపాయజ్ఞో మనుష్యాణాం నరః పండిత ఉచ్యతే ॥ 27॥
ప్రవృత్త వాక్చిత్రకథ ఊహవాన్ప్రతిభానవాన్ ।
ఆశు గ్రంథస్య వక్తా చ స వై పండిత ఉచ్యతే ॥ 28॥
శ్రుతం ప్రజ్ఞానుగం యస్య ప్రజ్ఞా చైవ శ్రుతానుగా ।
అసంభిన్నార్య మర్యాదః పండితాఖ్యాం లభేత సః ॥ 29॥
అర్థం మహాంతమాసద్య విద్యామైశ్వర్యమేవ చ ।
విచరత్యసమున్నద్ధో యస్య పండిత ఉచ్యతే ॥- ॥
అశ్రుతశ్చ సమున్నద్ధో దరిద్రశ్చ మహామనాః ।
అర్థాంశ్చాకర్మణా ప్రేప్సుర్మూఢ ఇత్యుచ్యతే బుధైః ॥ 30॥
స్వమర్థం యః పరిత్యజ్య పరార్థమనుతిష్ఠతి ।
మిథ్యా చరతి మిత్రార్థే యశ్చ మూఢః స ఉచ్యతే ॥ 31॥
అకామాం కామయతి యః కామయానాం పరిత్యజేత్ ।
బలవంతం చ యో ద్వేష్టి తమాహుర్మూఢచేతసమ్ ॥- ॥
అకామాన్కామయతి యః కామయానాన్పరిద్విషన్ ।
బలవంతం చ యో ద్వేష్టి తమాహుర్మూఢచేతసమ్ ॥ 32॥
అమిత్రం కురుతే మిత్రం మిత్రం ద్వేష్టి హినస్తి చ ।
కర్మ చారభతే దుష్టం తమాహుర్మూఢచేతసమ్ ॥ 33॥
సంసారయతి కృత్యాని సర్వత్ర విచికిత్సతే ।
చిరం కరోతి క్షిప్రార్థే స మూఢో భరతర్షభ ॥ 34॥
శ్రాద్ధం పితృభ్యో న దదాతి దైవతాని నార్చతి ।
సుహృన్మిత్రం న లభతే తమాహుర్మూఢచేతసమ్ ॥- ॥
అనాహూతః ప్రవిశతి అపృష్టో బహు భాషతే ।
విశ్వసత్యప్రమత్తేషు మూఢ చేతా నరాధమః ॥ 35॥
పరం క్షిపతి దోషేణ వర్తమానః స్వయం తథా ।
యశ్చ క్రుధ్యత్యనీశః సన్స చ మూఢతమో నరః ॥ 36॥
ఆత్మనో బలమాజ్ఞాయ ధర్మార్థపరివర్జితమ్ ।
అలభ్యమిచ్ఛన్నైష్కర్మ్యాన్మూఢ బుద్ధిరిహోచ్యతే ॥ 37॥
అశిష్యం శాస్తి యో రాజన్యశ్చ శూన్యముపాసతే ।
కదర్యం భజతే యశ్చ తమాహుర్మూఢచేతసమ్ ॥ 38॥
అర్థం మహాంతమాసాద్య విద్యామైశ్వర్యమేవ వా ।
విచరత్యసమున్నద్ధో యః స పండిత ఉచ్యతే ॥ 39॥
ఏకః సంపన్నమశ్నాతి వస్తే వాసశ్చ శోభనమ్ ।
యోఽసంవిభజ్య భృత్యేభ్యః కో నృశంసతరస్తతః ॥ 40॥
ఏకః పాపాని కురుతే ఫలం భుంక్తే మహాజనః ।
భోక్తారో విప్రముచ్యంతే కర్తా దోషేణ లిప్యతే ॥ 41॥
ఏకం హన్యాన్న వాహన్యాదిషుర్ముక్తో ధనుష్మతా ।
బుద్ధిర్బుద్ధిమతోత్సృష్టా హన్యాద్రాష్ట్రం సరాజకమ్ ॥ 42॥
ఏకయా ద్వే వినిశ్చిత్య త్రీంశ్చతుర్భిర్వశే కురు ।
పంచ జిత్వా విదిత్వా షట్సప్త హిత్వా సుఖీ భవ ॥ 43॥
ఏకం విషరసో హంతి శస్త్రేణైకశ్చ వధ్యతే ।
సరాష్ట్రం స ప్రజం హంతి రాజానం మంత్రవిస్రవః ॥ 44॥
ఏకః స్వాదు న భుంజీత ఏకశ్చార్థాన్న చింతయేత్ ।
ఏకో న గచ్ఛేదధ్వానం నైకః సుప్తేషు జాగృయాత్ ॥ 45॥
ఏకమేవాద్వితీయం తద్యద్రాజన్నావబుధ్యసే ।
సత్యం స్వర్గస్య సోపానం పారావారస్య నౌరివ ॥ 46॥
ఏకః క్షమావతాం దోషో ద్వితీయో నోపలభ్యతే ।
యదేనం క్షమయా యుక్తమశక్తం మన్యతే జనః ॥ 47॥
సోఽస్య దోషో న మంతవ్యః క్షమా హి పరమం బలమ్ ।
క్షమా గుణో హ్యశక్తానాం శక్తానాం భూషణం తథా ॥- ॥
క్షమా వశీకృతిర్లోకే క్షమయా కిం న సాధ్యతే ।
శాంతిశంఖః కరే యస్య కిం కరిష్యతి దుర్జనః ॥- ॥
అతృణే పతితో వహ్నిః స్వయమేవోపశామ్యతి ।
అక్షమావాన్పరం దోషైరాత్మానం చైవ యోజయేత్ ॥- ॥
ఏకో ధర్మః పరం శ్రేయః క్షమైకా శాంతిరుత్తమా ।
విద్యైకా పరమా దృష్టిరహింసైకా సుఖావహా ॥ 48॥
ద్వావిమౌ గ్రసతే భూమిః సర్పో బిలశయానివ ।
రాజానం చావిరోద్ధారం బ్రాహ్మణం చాప్రవాసినమ్ ॥ 49॥
ద్వే కర్మణీ నరః కుర్వన్నస్మిఁల్లోకే విరోచతే ।
అబ్రువన్పరుషం కిం చిదసతో నార్థయంస్తథా ॥ 50॥
ద్వావిమౌ పురుషవ్యాఘ్ర పరప్రత్యయ కారిణౌ ।
స్త్రియః కామిత కామిన్యో లోకః పూజిత పూజకః ॥ 51॥
ద్వావిమౌ కంటకౌ తీక్ష్ణౌ శరీరపరిశోషణౌ ।
యశ్చాధనః కామయతే యశ్చ కుప్యత్యనీశ్వరః ॥ 52॥
ద్వావేవ న విరాజేతే విపరీతేన కర్మణా ।
గృహస్థశ్చ నిరారంభః కార్యవాంశ్చైవ భిక్షుకః ॥- ॥
ద్వావిమౌ పురుషౌ రాజన్స్వర్గస్య పరి తిష్ఠతః ।
ప్రభుశ్చ క్షమయా యుక్తో దరిద్రశ్చ ప్రదానవాన్ ॥ 53॥
న్యాయాగతస్య ద్రవ్యస్య బోద్ధవ్యౌ ద్వావతిక్రమౌ ।
అపాత్రే ప్రతిపత్తిశ్చ పాత్రే చాప్రతిపాదనమ్ ॥ 54॥
ద్వావంభసి నివేష్టవ్యౌ గలే బద్ధ్వా దృఢం శిలామ్ ।
ధనవంతమదాతారం దరిద్రం చాతపస్వినమ్ ॥- ॥
ద్వావిమౌ పురుషవ్యాఘ్ర సుర్యమండలభేదినౌ ।
పరివ్రాడ్యోగయుక్తశ్చ రణే చాభిముఖో హతః ॥- ॥
త్రయో న్యాయా మనుష్యాణాం శ్రూయంతే భరతర్షభ ।
కనీయాన్మధ్యమః శ్రేష్ఠ ఇతి వేదవిదో విదుః ॥ 55॥
త్రివిధాః పురుషా రాజన్నుత్తమాధమమధ్యమాః ।
నియోజయేద్యథావత్తాంస్త్రివిధేష్వేవ కర్మసు ॥ 56॥
త్రయ ఏవాధనా రాజన్భార్యా దాసస్తథా సుతః ।
యత్తే సమధిగచ్ఛంతి యస్య తే తస్య తద్ధనమ్ ॥ 57॥
హరణం చ పరస్వానాం పరదారాభిమర్శనమ్ ।
సుహృదశ్చ పరిత్యాగస్త్రయో దోషా క్షయావహః ॥- ॥
త్రివిధం నరకస్యేదం ద్వారం నాశనమాత్మనః ।
కామః క్రోధస్తథా లోభస్తస్మాదేతత్త్రయం త్యజేత్ ॥- ॥
వరప్రదానం రాజ్యాం చ పుత్రజన్మ చ భారత ।
శత్రోశ్చ మోక్షణం కృచ్ఛ్రాత్త్రీణి చైకం చ తత్సమమ్ ॥- ॥
భక్తం చ బజమానం చ తవాస్మీతి వాదినమ్ ।
త్రీనేతాన్ శరణం ప్రాప్తాన్విషమేఽపి న సంత్యజేత్ ॥- ॥
చత్వారి రాజ్ఞా తు మహాబలేన
వర్జ్యాన్యాహుః పండితస్తాని విద్యాత్ ।
అల్పప్రజ్ఞైః సహ మంత్రం న కుర్యాన్
న దీర్ఘసూత్రైరలసైశ్చారణైశ్చ ॥ 58॥
చత్వారి తే తాత గృహే వసంతు
శ్రియాభిజుష్టస్య గృహస్థ ధర్మే ।
వృద్ధో జ్ఞాతిరవసన్నః కులీనః
సఖా దరిద్రో భగినీ చానపత్యా ॥ 59॥
చత్వార్యాహ మహారాజ సద్యస్కాని బృహస్పతిః ।
పృచ్ఛతే త్రిదశేంద్రాయ తానీమాని నిబోధ మే ॥ 60॥
దేవతానాం చ సంకల్పమనుభావం చ ధీమతామ్ ।
వినయం కృతవిద్యానాం వినాశం పాపకర్మణామ్ ॥ 61॥
చత్వారి కర్మాణ్యభయంకరాణి
భయం ప్రయచ్ఛంత్యయథాకృతాని ।
మానాగ్నిహోత్రం ఉత మానమౌనం
మానేనాధీతముత మానయజ్ఞః ॥- ॥
పంచాగ్నయో మనుష్యేణ పరిచర్యాః ప్రయత్నతః ।
పితా మాతాగ్నిరాత్మా చ గురుశ్చ భరతర్షభ ॥ 62॥
పంచైవ పూజయఁల్లోకే యశః ప్రాప్నోతి కేవలమ్ ।
దేవాన్పితౄన్మనుష్యాంశ్చ భిక్షూనతిథిపంచమాన్ ॥ 63॥
పంచ త్వానుగమిష్యంతి యత్ర యత్ర గమిష్యసి ।
మిత్రాణ్యమిత్రా మధ్యస్థా ఉపజీవ్యోపజీవినః ॥ 64॥
పంచేంద్రియస్య మర్త్యస్య ఛిద్రం చేదేకమింద్రియమ్ ।
తతోఽస్య స్రవతి ప్రజ్ఞా దృతేః పాదాదివోదకమ్ ॥ 65॥
షడ్దోషాః పురుషేణేహ హాతవ్యా భూతిమిచ్ఛతా ।
నిద్రా తంద్రీ భయం క్రోధ ఆలస్యం దీర్ఘసూత్రతా ॥ 66॥
షడిమాన్పురుషో జహ్యాద్భిన్నాం నావమివార్ణవే ।
అప్రవక్తారమాచార్యమనధీయానమృత్విజమ్ ॥ 67॥
అరక్షితారం రాజానం భార్యాం చాప్రియ వాదినీమ్ ।
గ్రామకారం చ గోపాలం వనకామం చ నాపితమ్ ॥ 68॥
షడేవ తు గుణాః పుంసా న హాతవ్యాః కదాచన ।
సత్యం దానమనాలస్యమనసూయా క్షమా ధృతిః ॥ 69॥
అర్థాగమో నిత్యమరోగితా చ
ప్రియా చ భార్యా ప్రియవాదినీ చ ।
వశ్యశ్చ పుత్రోఽర్థకరీ చ విద్యా
షట్ జీవలోకస్య సుఖాని రాజన్ ॥- ॥
షణ్ణామాత్మని నిత్యానామైశ్వర్యం యోఽధిగచ్ఛతి ।
న స పాపైః కుతోఽనర్థైర్యుజ్యతే విజితేంద్రియః ॥ 70॥
షడిమే షట్సు జీవంతి సప్తమో నోపలభ్యతే ।
చోరాః ప్రమత్తే జీవంతి వ్యాధితేషు చికిత్సకాః ॥ 71॥
ప్రమదాః కామయానేషు యజమానేషు యాజకాః ।
రాజా వివదమానేషు నిత్యం మూర్ఖేషు పండితాః ॥ 72॥
షడిమాని వినశ్యంతి ముహూర్తమనవేక్షణాత్ ।
గావః సేవా కృషిర్భార్యా విద్యా వృషలసంగతిః ॥- ॥
షడేతే హ్యవమన్యంతే నిత్యం పూర్వోపకారిణమ్ ।
ఆచార్యం శిక్షితా శిష్యాః కృతదారశ్చ మాతరమ్ ॥- ॥
నారిం విగతకామస్తు కృతార్థాశ్చ ప్రయోజకమ్ ।
నావం నిస్తీర్ణకాంతారా నాతురాశ్చ చికిత్సకమ్ ॥- ॥
ఆరోగ్యమానృణ్యమవిప్రవాసః
సద్భిర్మనుష్యైః సహ సంప్రయోగః ।
స్వప్రత్యయా వృత్తిరభీతవాసః
షట్ జీవలోకస్య సుఖాని రాజన్ ॥- ॥
ఈర్షుర్ఘృణీ నసంతుష్టః క్రోధనో నిత్యశంకితః ।
పరభాగ్యోపజీవీ చ షడేతే నిత్యదుఃఖితాః ॥- ॥
సప్త దోషాః సదా రాజ్ఞా హాతవ్యా వ్యసనోదయాః ।
ప్రాయశో యైర్వినశ్యంతి కృతమూలాశ్చ పార్థివాః ॥ 73॥
స్త్రియోఽక్షా మృగయా పానం వాక్పారుష్యం చ పంచమమ్ ।
మహచ్చ దండపారుష్యమర్థదూషణమేవ చ ॥ 74॥
అష్టౌ పూర్వనిమిత్తాని నరస్య వినశిష్యతః ।
బ్రాహ్మణాన్ప్రథమం ద్వేష్టి బ్రాహ్మణైశ్చ విరుధ్యతే ॥ 75॥
బ్రాహ్మణ స్వాని చాదత్తే బ్రాహ్మణాంశ్చ జిఘాంసతి ।
రమతే నిందయా చైషాం ప్రశంసాం నాభినందతి ॥ 76॥
నైతాన్స్మరతి కృత్యేషు యాచితశ్చాభ్యసూయతి ।
ఏతాందోషాన్నరః ప్రాజ్ఞో బుద్ధ్యా బుద్ధ్వా వివర్జయేత్ ॥ 77॥
అష్టావిమాని హర్షస్య నవ నీతాని భారత ।
వర్తమానాని దృశ్యంతే తాన్యేవ సుసుఖాన్యపి ॥ 78॥
సమాగమశ్చ సఖిభిర్మహాంశ్చైవ ధనాగమః ।
పుత్రేణ చ పరిష్వంగః సన్నిపాతశ్చ మైథునే ॥ 79॥
సమయే చ ప్రియాలాపః స్వయూథేషు చ సన్నతిః ।
అభిప్రేతస్య లాభశ్చ పూజా చ జనసంసది ॥ 80॥
అష్టౌ గుణాః పురుషం దీపయంతి
ప్రజ్ఞా చ కౌల్యం చ దమః శ్రుతం చ ।
పరాక్రమశ్చాబహుభాషితా చ
దానం యథాశక్తి కృతజ్ఞతా చ ॥- ॥
నవద్వారమిదం వేశ్మ త్రిస్థూణం పంచ సాక్షికమ్ ।
క్షేత్రజ్ఞాధిష్ఠితం విద్వాన్యో వేద స పరః కవిః ॥ 81॥
దశ ధర్మం న జానంతి ధృతరాష్ట్ర నిబోధ తాన్ ।
మత్తః ప్రమత్త ఉన్మత్తః శ్రాంతః క్రుద్ధో బుభుక్షితః ॥ 82॥
త్వరమాణశ్చ భీరుశ్చ లుబ్ధః కామీ చ తే దశ ।
తస్మాదేతేషు భావేషు న ప్రసజ్జేత పండితః ॥ 83॥
అత్రైవోదాహరంతీమమితిహాసం పురాతనమ్ ।
పుత్రార్థమసురేంద్రేణ గీతం చైవ సుధన్వనా ॥ 84॥
యః కామమన్యూ ప్రజహాతి రాజా
పాత్రే ప్రతిష్ఠాపయతే ధనం చ ।
విశేషవిచ్ఛ్రుతవాన్క్షిప్రకారీ
తం సర్వలోకః కురుతే ప్రమాణమ్ ॥ 85॥
జానాతి విశ్వాసయితుం మనుష్యాన్
విజ్ఞాత దోషేషు దధాతి దండమ్ ।
జానాతి మాత్రాం చ తథా క్షమాం చ
తం తాదృశం శ్రీర్జుషతే సమగ్రా ॥ 86॥
సుదుర్బలం నావజానాతి కంచిద్-
యుక్తో రిపుం సేవతే బుద్ధిపూర్వమ్ ।
న విగ్రహం రోచయతే బలస్థైః
కాలే చ యో విక్రమతే స ధీరః ॥ 87॥
ప్రాప్యాపదం న వ్యథతే కదా చిద్
ఉద్యోగమన్విచ్ఛతి చాప్రమత్తః ।
దుఃఖం చ కాలే సహతే జితాత్మా
ధురంధరస్తస్య జితాః సపత్నాః ॥ 88॥
అనర్థకం విప్ర వాసం గృహేభ్యః
పాపైః సంధిం పరదారాభిమర్శమ్ ।
దంభం స్తైన్యం పైశునం మద్య పానం
న సేవతే యః స సుఖీ సదైవ ॥ 89॥
న సంరంభేణారభతేఽర్థవర్గం
ఆకారితః శంసతి తథ్యమేవ ।
న మాత్రార్థే రోచయతే వివాదం
నాపూజితః కుప్యతి చాప్యమూఢః ॥ 90॥
న యోఽభ్యసూయత్యనుకంపతే చ
న దుర్బలః ప్రాతిభావ్యం కరోతి ।
నాత్యాహ కిం చిత్క్షమతే వివాదం
సర్వత్ర తాదృగ్లభతే ప్రశంసామ్ ॥ 91॥
యో నోద్ధతం కురుతే జాతు వేషం
న పౌరుషేణాపి వికత్థతేఽన్యాన్ ।
న మూర్చ్ఛితః కటుకాన్యాహ కిం చిత్
ప్రియం సదా తం కురుతే జనోఽపి ॥ 92॥
న వైరముద్దీపయతి ప్రశాంతం
న దర్మమారోహతి నాస్తమేతి ।
న దుర్గతోఽస్మీతి కరోతి మన్యుం
తమార్య శీలం పరమాహురగ్ర్యమ్ ॥ 93॥
న స్వే సుఖే వై కురుతే ప్రహర్షం
నాన్యస్య దుఃఖే భవతి ప్రతీతః ।
దత్త్వా న పశ్చాత్కురుతేఽనుతాపం
న కత్థతే సత్పురుషార్య శీలః ॥ 94॥
దేశాచారాన్సమయాంజాతిధర్మాన్
బుభూషతే యస్తు పరావరజ్ఞః ।
స తత్ర తత్రాధిగతః సదైవ
మహాజనస్యాధిపత్యం కరోతి ॥ 95॥
దంభం మోహం మత్సరం పాపకృత్యం
రాజద్విష్టం పైశునం పూగవైరమ్ ।
మత్తోన్మత్తైర్దుర్జనైశ్చాపి వాదం
యః ప్రజ్ఞావాన్వర్జయేత్స ప్రధానః ॥ 96॥
దమం శౌచం దైవతం మంగలాని
ప్రాయశ్చిత్తం వివిధాఁల్లోకవాదాన్ ।
ఏతాని యః కురుతే నైత్యకాని
తస్యోత్థానం దేవతా రాధయంతి ॥ 97॥
సమైర్వివాహం కురుతే న హీనైః
సమైః సఖ్యం వ్యవహారం కథాశ్చ ।
గుణైర్విశిష్టాంశ్చ పురో దధాతి
విపశ్చితస్తస్య నయాః సునీతాః ॥ 98॥
మితం భుంక్తే సంవిభజ్యాశ్రితేభ్యో
మితం స్వపిత్యమితం కర్మకృత్వా ।
దదాత్యమిత్రేష్వపి యాచితః సం-
స్తమాత్మవంతం ప్రజహాత్యనర్థాః ॥ 99॥
చికీర్షితం విప్రకృతం చ యస్య
నాన్యే జనాః కర్మ జానంతి కిం చిత్ ।
మంత్రే గుప్తే సమ్యగనుష్ఠితే చ
స్వల్పో నాస్య వ్యథతే కశ్చిదర్థః ॥ 100॥
యః సర్వభూతప్రశమే నివిష్టః
సత్యో మృదుర్దానకృచ్ఛుద్ధ భావః ।
అతీవ సంజ్ఞాయతే జ్ఞాతిమధ్యే
మహామణిర్జాత్య ఇవ ప్రసన్నః ॥ 101॥
య ఆత్మనాపత్రపతే భృశం నరః
స సర్వలోకస్య గురుర్భవత్యుత ।
అనంత తేజాః సుమనాః సమాహితః
స్వతేజసా సూర్య ఇవావభాసతే ॥ 102॥
వనే జాతాః శాపదగ్ధస్య రాజ్ఞః
పాండోః పుత్రాః పంచ పంచేంద్ర కల్పాః ।
త్వయైవ బాలా వర్ధితాః శిక్షితాశ్చ
తవాదేశం పాలయంత్యాంబికేయ ॥ 103॥
ప్రదాయైషాముచితం తాత రాజ్యం
సుఖీ పుత్రైః సహితో మోదమానః ।
న దేవానాం నాపి చ మానుషాణాం
భవిష్యసి త్వం తర్కణీయో నరేంద్ర ॥ 104॥
॥ ఇతి శ్రీమహాభారతే ఉద్యోగపర్వణి ప్రజాగరపర్వణి
విదురనీతివాక్యే త్రయస్త్రింశోఽధ్యాయః ॥ 33 ॥